Есептеу керек:
1. Халықтыңтуу, өлу, некелесужəнеажыраукоэффициенттерін.
2. Покровскийдің өмір сүру жəне туылғандардың ішіндегі 1 жасқа дейінгі шетінегендердің коэффициенттерін.
3. Халықтыңтабиғижəнемеханикалықөсімкоэффициенттерін.
4. Арнайы туу коэффциентін, егерде облыс халқының 28% 15- 49 жас аралығындағы əйелдерден тұрса.
Шешуі:
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштерді есептеу үшін алдымен, халықтың орташа жылдық санын анықтаймыз. Ол мына формула бойынша есептеледі:
S S
S б a
2
750000 770000 760000 адам.
2
Ал төменде есептелетін коэффициенттер 1000 адам есебімен сипатталады жəне есептеу үшін өлшем бірлігі промильмен беріледі. Оны есептеу үшін болған фактіні халықтың орташа жылдық санына бөлу керек:
Туу коэффициенті:
K T 1000
T S
14900
760000
1000 19,2 %0.
Өлу коэффициенті: K
1000
S
6900
760000
1000 8,8 %0.
А 1900
Ажырасу коэффициенті: K
1000 1000 2,5%0.
А S 760000
Некелесу коэффициенті:
K Н
Н S
6700
760000
1000 8,8 %0.
Покровскийдің өмір сүргіштік индексін немесе коэффициентін есептеу үшін туғандарды өлгендердің санына бөлу керек немесе мына формула бойынша:
K Т 1000 14600 1000 2,1 есе
n 6900
немесе туу коэффициентін өлу коэффициентіне бөлеміз:
K КТ 1000 19,2 1000 2,1 есе.
n
К 9,1
1 жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің коэффициентін есептеу үшін 1 жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің санын туылғандардың санына бөлеміз:
K c 1000 =
c Т
460
14600
1000 31,5 % ,
мұнда, К с- сəбилердің өлім коэффициенті;
0
Өс - бір жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің саны;
Т - жыл ішінде тірі туылғандар саны немесе оны мына форму-
ла арқылы да есептеуге болады:
0 1
c c
Kc 1 2
Т Т
3 0 3 1
.1000
;
Кc 1 2
T T
3 O 3 1
1000
=
190 270
1 13970 2 14600
3 3
1000
460
4657 9733
32,0% ,
мұнда, Ө 0- өткен жылы туылғандар ішінде 1 жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің саны;
0
с
Ө 1- осы жылы туылғандар ішінде 1 жасқа дейінгі шетінеген сəбилердің саны;
с
Т о жəне Т 1- өткен жəне осы жылдарда тірі туылған балалардың саны.
Халықтыңтабиғиөсімкоэффициентіекітəсілменесептелінеді. Бірінші, табиғи өскендер санын (TӨ=T-Ө) халықтың орташа жылдық санына бөлу арқылы немесе мына формула бойынша есептейді:
К Т 1000 Т1000 14600 6900
7700
1000 10.,1%
Екінші, туу коэффициентінен өлу коэффициентін шегереміз:
КТ КТ К19,2 9,1 10,1 %0.
Халықтың миграциалық өсім коэффициентін есептеу үшін көшіп-қону қалдығын, яғни келгендер мен кеткендердің арасындағы айырмашылықты халықтың орташа жылдық санына бөлу керек немесе мына формула бойынша есептейді:
КМ
келгендер кеткендер 1000 Sкел Sкет 1000
S S
2400 2970 1000
760000
570
760000
1000 7,5 %0.
Егер жалпы өсім мен табиғи өсім коэффициенттері есеп- телінген болса, онда миграциалық өсім коэффициентін есептеу үшін екеуінің айырмашылығын алады немесе мына формула бо- йынша есептейді:
КМ КЖ КТ .
Мұнда жалпы өсім халықтық жыл аяғы мен жыл басындағы айырмашылығын халықтың орташа жылдық санына бөлу керек немесе мына формула бойынша есептейді:
К S1 S0 1000 770000 750000 1000 2,6 %
Онда механикалық өсім коэффициенті тең болады:
КМ КЖ КТ 2,6 10,1 7,5 %0.
Арнайы туу коэффициенті немесе бала көтеру коэффициентін есептеу үшін туғандардың санын 15-49 жас аралығындағы əйелдердің орташа жылдық санына бөлу керек. Оны мына фор- мула бойынша есептейді:
T
Ол үшін алдымен, 15-49 жас аралығындағы əйелдердің орта- ша жылдық санын жалпы халықтан анықтап аламыз жəне ол төмендегідей:
S1549
S %(15 49) 760000 28% 212800 адам,
100 100
онда арнайы туу коэффициенті тең болады:
К 14600 1000 68,6 %
а.т. 212800 0.
Жалпы жəне арнайы туу коэффициенттері арасында өзара байланыстылық бар. Демек, арнайы туу коэффициентімен 15-49 жас аралығындағы əйелдердің үлесін қолдана отырып, жалпы туу коэффициентін немесе керісінше, арнайы туу коэффициентін есептеуге болады жəне оны мына формулалар арқылы анықтайды:
1
Ка.т. КТ немесе
Y
1549
КТ Ка.т. Y1549 ,
онда біздің есептің шарты бойынша:
19, 2
Ка.т.
28 68,57 68,6 %0. немесе КТ 68,6 28 19,2 %0.
Еңбек ресурстарының статистикасы
Нарықтық экономика кезінде ұлттық байлықтың ұлғаюы мен халықтың тұрмыс дəрежесінің жақсаруы негізінен екі себепке: еңбек ресурстарының сандық жəне сапалық мөлшері мен оларды тиімді пайдалану көрсеткіштеріне тығыз байланысты.
Еңбек ресурстары дегеніміз - халықтың еңбекке жарамды бөлігі. Ол қандай қоғам болса да, өндіргіш күштерінің негізін қалаушы болып саналады. Демек, мемлекетіміздің экономикалық потенциалы халықтың саны мен оның еңбекке жарамды жастағы бөлігіне тікелей қатысты.
1998 жылдың 1 қаңтарынан бастап, республикамыз бойынша еңбекке жарамды жастағылар қатарына, яғни еңбек ресурстарына 16-63 жасқа дейінгі еркектер мен 16-58 жасқа дейінгі əйелдер жа- тады. Ал қалған халық екі топқа бөлінеді: еңбек жасына дейінгілер (0-15 жастар аралығындағылар) жəне еңбек жасынан кейінгілер (еркектер 63 жастан, əйелдер 58 жастан жəне одан жоғарғылар, яғни зейнеткерлік жастағылар). Бірінші топтағылар (0-15 жас- тағылар) əрқашанда еңбек ресурстарының өсуіне тікелей əсерін тигізеді. Себебі, туу көрсеткішінің өсуіне байланысты біртіндеп халықтың жалпы саны өседі. Демек, еңбек ресурстары көбейеді.
Еңбек ресурстарының ұдайы толықтырылуы негізінен халық санының өсуімен қатар оның жастық жəне жыныстық құрамының өзгеруімен анықталады. Демек, республикамыз бойынша жылдан жылға халықтың саны өскен сайын еңбек ресурстарының мөлшері де арта түсуде. Оны төменде берілген 2.7-кесте көрсеткіштерінен көруге болады:
-кесте. Халықтың саны мен еңбек ресурстарының құрамы, мың адам1)
Жастық топтары
|
2005
|
2006
|
2007
|
2008
|
2009
|
2010
|
Барлық халық, соның ішінде:
|
15219,3
|
15396,9
|
15571,5
|
15776,8
|
16036,1
|
16442,0
|
Еңбекке жарамды жастан төменгілер
|
3982,1
|
3984,8
|
4011,6
|
4082,3
|
4172,8
|
4290,1
|
Еңбекке жарамды жастағылар
|
9652,5
|
9824,3
|
9962,2
|
10084,2
|
10223,2
|
10516,9
|
Еңбекке жарамды жастан асқандар
|
1584,7
|
1587,8
|
1597,7
|
1610,3
|
1640,1
|
1635,0
|
1). Стат.анықтама »Қазақстан 2010 жылы» .-Астана. 2011.- 27- б.
Кесте көрсеткіштеріне талдау жасайтын болсақ, яғни 2010 жылды 2005 жылмен салыстырсақ, онда халықтың жалпы саны 816,8 мың адамға немесе 108,0% артса, еңбек ресурстарының мөлшері 109,0% немесе 864,4 мың адамға өскен, ал басқа топтардағы өсім азғана. Қазіргі кезде республика халқының 64,0%-ы еңбек ресурстарын құрайды, соның ішінде 64,8%-ы ер- кектерден, 61,2%-ы əйелдерден тұрады. Осыған орай, еңбекке жарамды жастағыларға келетін демографиялық жүктеменің жал- пы коэффициенті де өзгеруде, яғни азаюда.
Достарыңызбен бөлісу: |