Республикасы білім жəне ғылым министрлігі ы. Ə. Əміреев, Ж. Ы

1. 
   Аумақтағы халық саны туралы мəліметтер уақыт аралық- тары бірдей емес мерзіммен берілсе, онда халықтың орташа саны қайсы формуламен анықталады?
   

1. 
   арифметикалық салмақталған орташа
   
2. 
   хронологиялық орташа
   
3. 
   арифметикалық жай орташа
   

4–932 ₄₉

4. 
   үйлесімдік орташа
   
5. 
   шаршылық орташа
   

1. 
   Халық санағы кезінде тұрғылықты жердің аумағында өмір сүріп жатқан, тұрақты тұратын жері ескерілмеген адамдар неге жа- тады?
   

1. 
   нақты халыққа
   
2. 
   тұрақты халыққа
   
3. 
   уақытша тұратындарға
   
4. 
   уақытша кеткендерге
   
5. 
   жауаптардың ешқайсысы сəйкес келмейді
   

1. 
   Белгілі бір уақыт кезеңіндегі аймақтағы халықтың саны тура- лы мəліметтер динамикалық қатар түрінде берілсе, онда халықтың орташа санын анықтау үшін қайсы формуланы пайдаланады?
   

1. 
   арифметикалық жай орташа
   
2. 
   арифметикалық салмақталған орташа
   
3. 
   хронологиялық орташа
   
4. 
   үйлесімдік орташа
   
5. 
   жауаптардың ешқайсысы сəйкес келмейді
   

1. 
   Қалалық көлік, сауда, тұрмыстық қызмет көрсету, қоғамдық тамақтану орындарын жобалауда қайсы халық туралы мəліметтер қажет?
   

1. 
   нақты халық
   
2. 
   тұрақты халық
   
3. 
   уақытша жоқтар
   
4. 
   уақытша тұратындар
   
5. 
   жауаптардың ешқайсысы сəйкес келмейді
   

1. 
   Тұрғылықты жерге мектеп, балабақша мекемелерін жəне тұрғын үй құрылысын жобалау кезінде, есептеу негізіне қандай мəлімет алынады?
   

1. 
   тұрақты халық
   
2. 
   уақытша тұратындар
   
3. 
   табиғи өсім
   
4. 
   нақты халық
   
5. 
   уақытша жоқтар
   

1. 
   Қоныс аудару қалдығының орташа халық санына қатынасы қайсы көрсеткішті анықтайды?
   

1. 
   механикалық өсім коэффициентін
   
2. 
   жалпы қоныс аудару коэффициентін
   
3. 
   қоныс аудару қалдығын
   
4. 
   қоныс аудару көлемін
   
5. 
   жауаптардың ешқайсысы сəйкес келмейді
   

1. 
   Жыл ішінде туылған балалар санының халықтың орташа жылдық санына қатынасы қайсы көрсеткішті сипаттайды?
   

1. 
   туу коэффициентін
   
2. 
   өлім-жітім коэффициентін
   
3. 
   табиғи өсім коэффициентін
   
4. 
   механикалық өсім коэффициентін
   
5. 
   жалпы қоныс аудару коэффициентін
   

1. 
   Жыл ішіндегі өлім- жітім санының халықтың орташа жыл- дық санына қатынасы қайсы көрсеткішті сипаттайды?
   

1. 
   өлім-жітім коэффициентін
   
2. 
   туу коэффициентін
   
3. 
   табиғи өсім коэффициентін
   
4. 
   механикалық өсім коэффициентін
   
5. 
   жалпы қоныс аудару коэффициентін
   

1. 
   Жыл ішінде туғандар мен өлім-жітімдер санының айырма- шылығы халықтың орташа жылдық санына қатынасы арқылы көрсетілсе, онда қайсы көрсеткішті сипаттайды?
   

1. 
   табиғи өсім коэффициентін
   
2. 
   туу коэффициентін
   
3. 
   өлім-жітім коэффициентін
   
4. 
   механикалық өсім коэффициентін
   
5. 
   жалпы қоныс аудару коэффициентін
   

1. 
   Жылдық қоныс аудару көлемінің халықтың орташа санына қатынасы нені анықтайды?
   

1. 
   жалпы қоныс аудару коэффициентін
   
2. 
   қоныс аудару қалдығын
   
3. 
   механикалық өсім коэффициентін
   
4. 
   қоныс аудару көлемін
   
5. 
   жауаптардың ешқайсысы сəйкес келмейді
   

1. 
   Келгендердің кеткен адамдардан артық болу нəтижесінде, аймақ халқы санының өсуі қандай көрсеткішті сипаттайды?
   

1. 
   қоныс аудару қалдығын
   
2. 
   қоныс аудару көлемін
   
3. 
   келу коэффициентін
   
4. 
   жалпы қоныс аудару коэффициентін
   
5. 
   кету коэффициентін
   

1. 
   Еңбек ресурстарын табиғи толықтыру көрсеткішіне қайсы- сы жатады?
   

1. 
   16 жасқа толғандар
   
2. 
   зейнеткерлікке шыққандар
   
3. 
   басқа жаққа көшіп кеткен, еңбек жасындағылар
   
4. 
   басқа жақтан көшіп келген зейнеткерлер
   
5. 
   қайтыс болғандар
   

1. 
   Еңбек ресурстарын табиғи толықтыру көрсеткішіне қайсы- сы жатады:
   

1. 
   жұмысқа орналасқан зейнеткерлер мен жасөспірімдер
   
2. 
   зейнеткерлікке шыққандар
   
3. 
   басқа жаққа көшіп кеткен, еңбек жасындағылар
   
4. 
   басқа жақтан көшіп келген зейнеткерлер
   
5. 
   қайтыс болғандар
   

1. 
   Еңбек ресурстарынан табиғи кету көрсеткішіне қайсысы жатады?
   

1. 
   зейнеткерлікке шыққандар
   
2. 
   16 жасқа толғандар
   
3. 
   басқа жаққа көшіп кеткен жасөспірімдер
   
4. 
   басқа жақтан көшіп келген зейнеткерлер
   
5. 
   туған балалар
   

1. 
   Еңбек ресурстарынан табиғи кету көрсеткішіне қайсысы жатады?
   

1. 
   еңбекке жарамды жастағылардан қайтыс болғандар
   
2. 
   16 жасқа толғандар
   
3. 
   басқа жаққа көшіп кеткен жасөспірімдер
   
4. 
   басқа жақтан көшіп келген зейнеткерлер
   
5. 
   туған балалар
   

1. 
   Еңбек ресурстарынан табиғи кету көрсеткішіне қайсысы жатады?
   

1. 
   еңбекке жарамды жастағылар ішінен мүгедек болғандар
   
2. 
   16 жасқа толғандар
   
3. 
   басқа жаққа көшіп кеткен жасөспірімдер
   
4. 
   басқа жақтан көшіп келген зейнеткерлер
   
5. 
   туған балалар
   

1. 
   Еңбек ресурстарын механикалық толықтыру көрсеткішіне қайсысы жатады?
   

1. 
   осы елді мекенге көшіп келген еңбекке жарамды жастағылар
   
2. 
   16 жасқа толғандар
   
3. 
   қайтыс болғандар
   
4. 
   зейнеткерлікке келгендер
   
5. 
   туған балалар
   

1. 
   Еңбек ресурстарынан механикалық кету көрсеткішіне қайсысы жатады?
   

1. 
   осы елді мекеннен көшіп кеткен еңбекке жарамды жастағылар
   
2. 
   16 жасқа толғандар
   
3. 
   басқа жақтан көшіп келген зейнеткерлер
   
4. 
   зейнеткерлікке келгендер
   
5. 
   қайтыс болғандар
   

1. 
   Еңбек ресурстарының тиімділік көрсеткішін қалай анық- тайды?
   

1. 
   жалпы ішкі өнім бөлінген еңбекпен шұғылданатындарға;
   
2. 
   еңбекпен шұғылданатындар бөлінген жалпы ішкі өнімге;
   
3. 
   еңбекпен шұғылданатындар бөлінген экономикалық белсенді халыққа;
   
4. 
   жұмыссыздар бөлінген экономикалық белсенді халыққа;
   
5. 
   зейнеткерлер бөлінген экономикалық белсенді халыққа.
   

1. 
   «Демография» деген сөзді қалай түсінесіздер?
   
2. 
   Халық туралы ақпарт көздерін қайдан алады?
   
3. 
   Халықтың орташа жылдық санын қалай анықтайды?
   
4. 
   Халықтың табиғи қозғалысына нелер жатады жəне қалай есептейді?
   
5. 
   Көші-қон (миграциялық) өсімді қалай есептейді жəне көрсеткіш- теріне нелер жатады?
   
6. 
   Нəрестелер өлімі дегенді қалай түсінесіз жəне есептеу жолдарын түсіндір?
   
7. 
   Еңбек ресурстарына кімдер жатады?
   
8. 
   Еңбек ресурстарының көрсеткіштерін қалай есептейді?
   
9. 
   Еңбек ресурстарын табиғи толықтырғандарға кімдер жатады?
   
10. 
    Еңбек ресурстарынан табиғи кеткендерге кімдер жатады?
    
11. 
    Еңбек ресурстарын миграциялық толықтырғандарды қалай тү- сінесіз?
    
12. 
    Еңбек ресурстарын жалпы толықтырғандарды қалай есептейді?
    

12 шілдедегі бұйрығымен бекітілген №38-Г жəне ҚР Əділет министрлігінің 2002 жылдың 17 тамызындағы 1953 нөмірімен тіркелген «Еңбек бойынша статистикалық есептілікті толтыру нұсқаулығына» сəйкес жиналады.

Кəсіпорындар мен ұйымдардан алынатын ақпарат көздерінің құрамы есептіліктің мерзімділігіне (айлық, тоқсандық, жылдық) жəне кəсіпорындардың жіктелуіне қарай (ірі, орта, шағын) əртүрлі болып келеді. Мысалы, ірі жəне орта кəсіпорындар

№1-Е нысанын Қазақстан Республикасының «Мемлекеттік ста- тистика туралы» Заңына сəйкес қызметкерлерінің тізімдік саны 50 адамнан жоғары барлық заңды тұлғалар, олардың филиалда- ры мен өкілдіктері, тиістілігі мен меншік нысанына қарамастан тұрған жеріндегі облыстық, қалалық, аудандық статистика ор- ганына есепті айдан жəне тоқсаннан 7 күн өткеннен кейін, ал жылдықты-12 ақпаннан кешіктірмей табыс етеді. Осы аталған үш №1-Е нысандарында көрсетілген көрсеткіштерінде үлкен айырмашылықтар кездеседі, яғни уақыт өткен сайын ақпараттар көздері ұлғаяды. Оны мынадан көруге болады:

қорын пайдалануы жəне жұмыс күштерін сақтау шығындарының құны сипатталады.

Сонымен, Республика жəне аймақтар (облыстар) бойынша жұмыс күші туралы ақпараттар алу үшін:

№2 - МП-«Шағын кəсіпорындар қызметтерінің негізгі көр- сеткіштері туралы есеп», тоқсандық жəне жылдық жалпы мем- лекеттік есеп беру нысандарын қолданады.

• 
  есеп беретін кезең ішінде қызметкерлердің орташа тізімдік саны;
  
• 
  барлық қызметкерлер ішіндегі əйелдердің орташа тізімдік саны;
  
• 
  орташа жалақыны есептеу үшін қабылданатын қызмет- керлердің нақты саны;
  
• 
  негізгі қызметтегі жəне қосымша жұмыс істейтін қызмет- керлердің саны;
  
• 
  жұмысқа басқа (сыртқы) ұйымдардан алынған қосымша жұмыс істейтіндердің саны (ұйымның тізімдік құрамында тұр- майтындар);
  
• 
  жұмысты азаматтық-құқықтық шарт бойынша орындайтын қызметкерлердің саны;
  
• 
  қызметкерлердің жалпы жалақы қоры;
  
• 
  бір қызметкерлердің орташа айлық жалақысы;
  
• 
  барлық қызметкерлердің еңбек еткен адам-сағатының нақты саны;
  

Осы берілген көрсеткіштер экономика салалары, аймақтар (об- лыстар), қызметкерлер құрамының санаттары бойынша жиынтық ақпарат ретінде өңделеді, есептеледі жəне белгілі бір мөлшерде қорытынды жасалады.

• 
  егер есепті кезең ішінде құрылымдық бірліктер мен жекеле- ген бөлімшелер бір ұйымнан екінші ұйымға берілген жағдайда, берілген ұйымның еңбек туралы статистикалық есептілігінде көрсетілген деректер жыл басынан бергі кезең үшін алып тас- талынады да, осы құрылымдық бірліктер мен бөлімшелер
  

• 
  есепті кезең ішінде ұйым немесе заңды тұлға таратылған немесе қайта ұйымдастырылған болса, онда олар жұмыс істеген кезеңдегі, яғни жыл басынан бастап таратылған мезетіне дейінгі немесе қайта ұйымдастырылған уақытынан кейінгі деректер еңбек туралы есептіліктен шығарылмайды жəне жыл аяғына дейін есептеледі;
  
• 
  егер заңды тұлға өз қызметін толықтай тоқтататын болса, онда заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркеліміне осы туралы жазба түрінде өтінішін өзткізгеннен кейін ғана тоқтатылған бо- лып саналады жəне жергілікті статистика органына есеп беруден босатылады.
  

• 
  жұмыссыз жастардың деңгейін анықтау үшін 15-24 жас аралығында жұмыссыз жүрген жастар санын бөлу керек эко- номикалық белсенді халықтың ішіндегі осы жастағы жастардың санына;
  
• 
  жұмыссыз жастардың деңгейінің жұмыссыздар ішіндегі үлкен жастағылар деңгейіне қатынасы;
  
• 
  жалпы жұмыссыз халықтың ішіндегі жұмыссыз жастардың үлесі;
  
• 
  жалпы жас халықтың ішіндегі жұмыссыз жастардың үлесі.
  

• 
  оқушылар;
  
• 
  оқу орындарының күндізгі бөлімдерінде оқитын студенттер;
  
• 
  зейнеткерлердің барлық түрлері;
  
• 
  мүгедектер;
  
• 
  өзінің жеке меншігінен табыс табатындар;
  
• 
  үй шаруашылығымен айналысатындар;
  
• 
  түрлі себептерге байланысты еңбекпен шұғылданғысы кел- мейтіндер.
  

S _э.б.е.х - экономикалық белсенді халықтың саны;

S _{15 жас.ж.х.с.} - 15 жас жəне одан жоғары жастағы халықтың

саны.

1. 
   -кесте. ҚР экономикалық белсенді жəне белсенді емес халқының динамикасы (15 жас жəне одан жоғары жастағылар)¹⁾
   

Жұмыс күшін статистикалық зерттеудің əлеуметтік-эконо- микалық маңызы оның саны мен құрамын, орналасуы мен өсің- кілігін қарастырып қана қоймай, сонымен бірге жұмыс уақыты мен еңбек жағдайын пайдалануды жақсарту мүмкіндіктерін де қарастырады. Осыған орай, жұмыс күші мен уақытын пайдала- нуды зерттеуде статистиканың алдына: жұмыскерлердің санын есептеу;

• 
  жұмыскерлерді құрамы бойынша топтастыру;
  
• 
  кəсіпорындар мен ұйымдар жəне тағы басқалардың жұмыс күшімен толық қамтуын қарастыру;
  
• 
  жұмыскерлер санының есепті мерзімде өзгеру себептерін анықтау;
  
• 
  жұмыс уақытын есептеу тəртібін білу;
  
• 
  жұмыс уақыт қорлары есебін табу;
  
• 
  жұмыс уақытының балансын құру;
  
• 
  жұмыс уақытын нəтижелі пайдалану көрсеткіштерін есептеу сияқты көптеген мақсаттар қойылған .
  

• 
  жұмыскерлердің тізімдік саны;
  
• 
  жұмысқа келгендердің саны;
  
• 
  нақты жұмыс істегендердің саны кіреді.
  

1. 
   шын мəнінде жұмысқа келгендер жəне іркіліс себебі бо- йынша жұмыс істегендерді қоса;
   
2. 
   жұмыскерлердің оған тапсырылатын жұмысқа сəйкестігін тексеру мақсатында жұмысқа сынақ мерзімімен қабылданғандар;
   
3. 
   жеке еңбек шартының талаптары бойынша толық емес жұмыс күніне немесе толық емес жұмыс аптасына жұмысқа қабылданғандар. (Бұл топқа «Қазақстан Республикасындағы Еңбек туралы» Заңға сəйкес жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына белгіленген жұмыскерлердің жекелеген санаттары жатады, яғни он төрт жастан он алты жасқа дейінгі жұмыскерлер үшін-аптасына 24 сағаттан; он алтыдан он сегіз жасқа дейінгілер мен зиянды немесе ауыр еңбек жағдайларында жұмыс істейтін жұмыскер үшін аптасына 36 сағаттан аспайтындар);
   
4. 
   жұмыс бабымен іссапарларда жүргендер;
   
5. 
   жұмыс беруші мен жұмысты үйінде өз еңбегімен орындау туралы жеке еңбек шарттарын жасасқандар;
   
6. 
   ұйымнан тыс жерлерде уақытша жұмыс істейтіндер, егер олар жалақыны осы ұйымнан алатын болса;
   
7. 
   басқа ұйымдардан жұмысқа уақытша тартылғандар, егер жалақысы негізгі жұмыс орны бойынша сақталмай қалса;
   
8. 
   вахталық əдіспен жұмыс істейтіндер;
   
9. 
   уақытша жұмыста жоқ жұмыскерлердің орнына қабыл- данғандар;
   
10. 
    ұйымда өндірістік практика өткізіп жүрген жəне жұмыс орнына немесе лауазымға қабылданған білім беру мекемелерінде оқитын студенттер;
    
11. 
    бірлескен кəсіпорындарда жұмыс істейтін басқа елдердің жұмысшылары мен мамандары енгізіледі.
    

1. 
   ауруына байланысты жұмысына келмегендер;
   

2. 
   мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттерді орындауға бай- ланысты жұмысқа шықпағандар;
   
3. 
   біліктілігін арттыру немесе немесе қайта даярлау үшін білім беру ұйымдарына өндірістен қол үзіп жіберілгендер (жалақысы сақталған болса);
   
4. 
   ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысында жүргендер;
   
5. 
   жүктілігі жəне босануы бойынша демалыста жүргендер, сондай-ақ жаңа туған нəрестелерді перзентханадан асырып алған əйелдер (еркектер);
   
6. 
   əкімшіліктің рұқсатымен жалақысы сақталмайтын демалыс- та жүргендер;
   
7. 
   өндірістегі іркіліске байланысты ақысыз демалыста жүр- гендер;
   
8. 
   демалыс неменсе мереке күндері істеген жұмысы үшін қосымша демалыс күнін алғандар;
   
9. 
   ұжымдық еңбек дауларын шешу үшін ереуілдерге қаты- сатындар;
   
10. 
    өкім шыққанға дейін тергеуде жатқандар жатады.
    

ə) жұмыскерлердің тізімдік саны уақыт өткен сайын өзгеріп

2

S _б - жұмыскерлердің сол уақыт басындағы саны; S _а - жұмыскерлердің сол уақыт аяғындағы саны.

Бұл есептеу əдісі экономика салаларының барлығында қол- данылады, егер де жұмыскерлердің тізімдік саны есептеуге алынған уақыт кезеңінің басы мен аяғына (айдың, тоқсанның жəне жылдың) берілген болса;

б) егер жұмыскерлердің саны бір ай бойы əр күн бойынша берілетін болса, онда орташа тізімдік санын анықтау үшін барлық күнде тізімде тұрғандар санының қосындысын сол айдағы күндер санына бөлу керек немесе мына формула арқылы анықталады:

S ^{S} ,
1

тіз. _t

мұнда, S¹- əр күндегі тізімде тұрғандардың саны; t-сол айдағы күннің саны;
в) егер жұмыскерлердің тізімдік саны ұзақтығы бірдей емес күнмен немесе аймен берілген болса, онда олардың орташа тізімдік санын анықтау үшін арифметикалық орташа шаманың салмақталған түрінің формуласын қолданады:

Тізімде тұрғандардың ішінде нақты жұмысқа шыққандар мен іссапарда жүрген жұмыскерлер жұмысқа келгендер санатына жатқызылады.