Республикасы

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
68
 
Қосымша  білім  беру 
- 
білім  алушылар  мен 
тәрбиеленушілердің 
жан
-
жақты 
қажеттіліктерін  қанағаттандыру  мақсатында 
жүзеге  асырылатын  тәрбиелеу  мен  оқыту 
процесі
.  
 
Қазақстан
 
Республикасының «Білім туралы» 
Заңы
 
 
 
         
Қосымша
 
білім беру
 
Балаларға  қосымша  білім  беру
 
заңды 
түрде  білім  беру
 
кеңістігінің  маңызды 
құрастырушысы  ретінде
 
қарастырылады
. 
Қосымша  білім  берудің  негізгі  идеясы  әрбір 
баланың шығармашылық әлеуетін ашу, оның 
өзін
-
өзі  дамыту  үшін  жағдайлар  жасау.  Білім 
беруді  дамытудың  2020  жылдарға  дейінгі 
Мемлекеттік  бағдарламасында  қосымша  білім  берудің  мазмұнын  жаңарту  мен  оның 
желілерін  дамыту  қарастырылған.
 
Қосымша
 
білім  беру  жүйесінде  жағымды  үрдістер 
байқалуда.
 
           
Балаларды  жеке  дамыту,  олардың  тұлғалық  дамуы  үшін  жағдайлар  жасау 
мақсатында республика бойынша 2011 жылы 621 қосымша білім беру ұйымдары жұмыс 
істеді, олардың 284
-
і ауылдық жерлерде орналасқан.
 
  
2011  жылы  мұндай  білім  беру  ұйымдарының  желісі  24  бірлікке  көбейді.  Аталған 
ұйымдардағы оқушылардың жалпы контингенті 537 мың баланы құрады (21,8 %). Осыған 
қарамастан республикада балаларды қосымша біліммен қамту әлемдік көрсеткіштермен 
салыстырғанда әлі де төмен күйінде қалып отыр (30
-50 %). 
Қосымша
 
білім  беру  ұйымдарының  қызметі  осындай  ұйымдардың  әртүрлі 
  
типтерінің жұмыс істеуі арқылы жүзеге асырылады (2.217
-
сурет)
.  
2.2.17-
сурет. 
Қосымша
 
білім беру ұйымдарының түрлері, бірлік 
 
Дереккөз:  ҚР БҒМ мәліметтері
 
Қосымша
 
білім  алу  мүмкіндігі  өңірлер  бойынша  айтарлықтай  түрлендірілген
. 
Қосымша  білім  берумен  қамтылған  оқушылар  үлесі  Батыс  Қазақстан  (74%),  Қостанай 
(52%),  Ақтөбе  (29,3%),  Павлодар  (23,8%)  облыстарында    және  Астана  қаласында 
                  
(24% оқушы) біршама өсті.
 
Клубтар
 
- 36 
Туристер
 - 
 
Натуралистер
 - 18 
Техникте
   
 
Балалар 
мектептері
 
Музыкалық
 
- 208 
Көркем
-
өнер
 
- 31 
Өнер
 - 105 
Сарайлар
,                   
үйлер
,                  
орталықтар
 - 175  
 
Станциялар
 
 
 
Сауықтыру 
орталықтары
 - 
7 
 

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
69
 
  
Жамбыл  (10,7%),  Қызылорда  (8,4%),    Оңтүстік  Қазақстан
 
(4,3%),  Алматы 
                    
(3,6% оқушы) облыстарында бұл көрсеткіш әлдеқайда төмен. 
 
Барынша дамыған инфрақұрылымның болуына байланысты қосымша білім беруге 
қол
 
жетімділік қалалық жерлерде айтарлықтай жоғары. Бірақ ауылдық жерлерде қосымша 
білім  беру  ұйымдарының  болмауы  немесе  санының  жеткіліксіздігі  мектептерде  үйірме 
жұмыстарын  барынша  жоғары  деңгейде  дамыту  арқылы  ішінара  орнын  теңгереді
. 
Қосымша
 
білім беру желісін дамыту өз кезегінде қосымша білім беру педагогтарын және 
мамандыққа шектес педагог 
- 
ұйымдастырушыларды
 
даярлауды қажет етеді.
 
Авторлық,  вариативтік,  практикалық
-
бағдарланған  бағдарламалар  жасау  есебінен
 
білім беру мазмұны барынша толықтырылды. 
 
2011  жылы  қосымша  білім  беруге  арналған  шығын  (бюджеттік  қаражат) 
                        
15 922 667-
ні құрады. Қосымша білім беру ұйымдарындағы бір оқушыға арналған орташа 
шығын  жылына  күрделі  шығындарды  есепке  алмағанда  республика  бойынша  орташа 
есеппен 62,7 мың теңгені құрады. Осыған сәйкес, өңірлер бөлінісінде бір адамға арналған 
ең  аз
 
шығындардың  алшақтығы  Солтүстік  Қазақстанда  облысында  22,2  теңгеден  дейін 
Астана қаласында 89,7 теңгеге ерекшеленеді. 
 
Сол  себепті,  балалардың  қосымша  білім  беру  жүйесін  дамыту  тиісті 
қаржыландыруды
 
талап етеді. Бұл өз кезегінде қосымша білім берудің инфрақұрылымын 
дамытуға  және  осындай  ұйымдардың  материалдық  техникалық  жарақтандырылуының 
нығаюына мүмкіндік береді. 
 
 
          
Педагогикалық
 
кадрлар
 
Педагог  кәсібінің  беделін  көтеру  Білім  беруді  дамытудың  2020  жылға  дейінгі 
Мемлекеттік  бағдарламасын  іске  асырудың  басым  бағыттарының  бірі  болып  табылады. 
Білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету және мемлекеттік қолдауды 
күшейту, педагог қызметкердердің еңбегін ынталандыру міндеттері белгіленген. 
 
Елімізде  педагог  кәсібін,  білім  алушылардың  жоғары  оқу  жетістіктеріне,                      
сондай
-
ақ    білім  беру  ұйымдарының  мәртебесіне  байланысты  үздік  педагогтардың 
тәжірибесі мен жетістіктерін белсенді насихаттау жолға қойылған. 
 
2011 жылы жалпы білім беретін мектептердегі мұғалімдердің саны 286
 
370 адамды 
құрады,  бұл  2010  жылғы  көрсеткішке  қарағанда  10
 
715  адамға  жоғары.  Жоғары  білімді 
мұғалімдердің  үлесі  87,5  %
-
ды  құрады.  Осыған  сәйкес,  арнаулы  кәсіптік  білімі  бар 
(техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі) мұғалімдердің үлесі 0,2 %
-
ға, жалпы орта 
білімі барлар  0,1%
-
ға  азайды (қосымша, 2.2.11
-
кесте, 2.2.18
-
сурет).
 
 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
70
 
  
2.2.18-
сурет. Педагог кадрлардың білім деңгейі, олардың жалпы санынан %
  
 
Дереккөз:ҚР БҒМ мәліметтері
 
Ауылдық жерлерде жоғары білімді педагогтардың үлесі  0,
7 %-
ға өскенін байқауға 
болады (қосымша, 2.2.12
-
кесте). 
 
Жоғары білімді  бастауыш  сынып  мұғалімдер үлесінің  0,3  %
-
ға  өсуі  (2010  жылы   
- 
72,7 %, 2011 жылы 
– 
73 %) оң
 
үрдіс болып табылады. Оқыту сатылары бөлінісінде педагог 
кадрлардың  білім  беру  деңгейлерін  салыстырмалы  талдау  жоғары  білімді  мұғалімдер 
үлесінің  бірдей  еместігін  көрсетіп  отыр.  Атап  айтқанда,  2010  жылмен  салыстырғанда 
жоғары  білімі  бар  жоғары  сынып  мұғалімдерінің  үлесі  1,4  %
-
ға  азайған,  ал  бұл 
педагогикалық  корпустың  шамалы  ғана  жас  мамандармен  жаңару  себептерінің  салдары 
болып  табылуы  мүмкін.  Республика  бойынша  орташа  есеппен  бұл  көрсеткіш  90,7  %
-
ды 
құрады (2010 жылы 
- 
92,1 %) (қосымша, 2.2.14
-
кесте).
 
Педагогтардың  кәсіби  құзыреттіліктен  зияткерлік,  шығармашылық  және  жалпы 
ғылыми
 
деңгейге жүйелі өсуі білім алушылардың білім беру жетістіктерінің нәтижелеріне 
байланысты.  
 
Мұғалімдердің біліктілік санаттарын көтеру оқу
-
тәрбие үдерісінің сапасын көтеруге 
ықпал
 
ететін шарттардың бірі болып табылады. 
 
Педагогикалық  қызметкерлердің  біліктілік  талаптарына  құзыреттілік  сәйкестілігі 
рәсім  арқылы  педагог  кадрларды  аттестаттау  бес  жылда  бір  рет  өткізіледі.  Меншік 
нысанына және ведомстволық бағыныстылығына қарамастан мектепке дейінгі тәрбие мен 
оқыту,  бастауыш,  негізгі  орта,  жалпы  орта,  арнайы,  қосымша,  техникалық  және  кәсіптік, 
орта білімнен кейінгі, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының 
педагогикалық  қызметкерлерін  аттестаттау  тәртібі  Педагогикалық  қызметкерлерді 
аттестаттау ережесімен айқындалады. 
 
Тестілеу  нәтижелері  пәндік  білімдерінің  негізі  бойынша  кемінде  70  %,  педагогика 
мен  психология  негіздері  бойынша  50  %,  Қазақстан  Республикасының  заңнамалары 
бойынша 50 % дұрыс жауаптар алған  жағдайда оң шешім болып табылады. 
 
Жалпы  педагогтар  санынан  жоғары  және  бірінші  санаттары  бар  жоғары  білікті 
педагогикалық  қызметкерлердің  үлесі  Білім  беруді  дамытудың  2020  жылға  дейінгі 
87
11,9
0,3
87,5
11,7
0,2
Жоғары
Кәсіптік орта
Жалпы орта
2010 жыл
2011 жыл

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
71
 
Мемлекеттік  бағдарламасында  белгіленген  мақсатты  индикатор  болып  табылады
               
(2015 жылға қарай 
- 47%).  
  
Жоғары  санаты  бар  педагогтардың  үлесі  2011  жылы  0,4  %
-
ға  көбейген 
                     
(2010  жылмен  салыстырғанда  14,8%)    және  15,2  %  адамды  құрайды.  Бірінші  санаттағы 
мұғалімдердің  үлесі  өзгеріссіз  қалды  және  30
,6 %-
ды  құрады.  Екінші  санаттағы 
мұғалімдердің  үлесі  0,8  %
-
ға  азайған.  Жалпы  білім  беретін  мектептерге  ЖОО
-
лар  мен 
колледждерде  педагогикалық  мамандықтарды  бітірген  түлектердің  көптеп  келуіне 
байланысты  санаты  жоқ  педагогикалық  кадрлардың  үлесі  0,5 
%-
ға  көбейген  (қосымша, 
2.2.15-
кесте, 2.2.19
-
сурет).
 
2.2.19-
сурет. Педагог кадрлардың сапалық құрамы, олардың жалпы санынан  
 
 
 
Дереккөз:ҚР БҒМ мәліметтері
 
Республиканың педагог кадрларының сапалық құрамын талдау ауыл мектептерінің 
жоғары  санатты  мұғалімдерінің  үлесі  қала  мұғалімдеріне  қарағанда  2  есе  төмен  екенін 
көрсетті.  Бұл  ауыл  мектептеріндегі  мұғалімдердің  ғылыми
-
практикалық  конференциялар 
мен  педагогикалық  оқулардың  жұмысына  қатысу  деңгейлерінің  төмендігін,  кәсіби 
қызметіне 
инновациялық 
коммуникативтік 
технологияларды 
енгізбеуін 
және 
пайдаланбауын  растайды.  Ауыл  мектептері  мұғалімдерінің  60  %
-
дан  астамы  өздерінің 
кәсіби  деңгейлерін  жұмыстан  қол  үзбей  практикалық  қызметі  процесінде  және  мектепте 
тікелей  өз  бетімен  білім  алу  жолдары  арқылы  көтеруді  жөн  санайды  (әдетте,  екінші 
санаттан жоғары емес). 
 
Жалпы  білім  беретін  мектептер  мұғалімдерінің  сапалық  құрамын  салыстырамалы 
талдау  ауыл  мұғалімдерінің  үлесі  екінші  біліктілік  санаттарына    басымдылық  бергенін 
көрсетіп  отыр.  Ауылдық  жерде  жұмыс  істейтін  педагогтардың  жалпы  санының  30,6    % 
-
ының екінші санаты бар. Бұл көрсеткіш қалалық мектептерде 26, 4%
-
ды құрайды.
 
14,8
30,6
29,8
24,6
15,2
30,6
29
25,1
Жоғары санат
Бірінші санат
Екінші санат
Санаты жоқ
2010 жыл
2011 жыл

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
72
 
Біліктілік  деңгейі  көрсеткіштері  мәнінің  барынша  алшақтығы  Қызылорда 
облысының қалалық және ауылдық мектептерінде (5,9% және 1,8% тиісінше) байқалады. 
Атырау  облысында  мұғалімдердің  үлесі  қалалық  мектептерде    2,4  %
-
ға  және  ауылдық 
мектептерде 0,4%
-
ға азайған. Маңғыстау облысында жоғары санатты мұғалімдердің саны 
шамалы  болса  да  қалалық  мектептерде  1,9  %
-
ға,  ауылдық  мектептерде 
–  0,4 %-
ға  өсті 
(қосымша, 2.2.16
-
кесте). 
 
Білім  мазмұнын  жаңарту,  оқытудың  жаңа  технологияларын  пайдалану 
педагогтардан  өздерінің  кәсіби  құзыреттіліктерін  жетілдіруді,  тұрақты  түрде  өз  бетімен 
білім алуын, шығармашылық шешімдерді іздеуін талап етеді.
 
Республика  бойынша  жалпы  мұғалімдер  санының  92
 504-
нің  8  жылға  дейін, 
    
97 546-
ның 9
-
дан 20 жылға дейін, 96
 320-
ның 20 жылдан артық жұмыс
 
еңбек өтілдері
 
бар. 
 
Педагогикалық 
 
еңбек  өтілдері
 
бойынша  жалпы  білім  беретін  мектептердегі 
мұғалімдердің  құрамын  талдау  8  жылға  дейін  еңбек  өтілдері  бар  мұғалімдердің  үлесі 
                    
0,3 %-
ға,    9
-
дан  20  жылға  дейін  еңбек  өтілдері  бар  мұғалімдердің  үлесі  0,5  %
-
ға  және 
              
20 жылдан артық еңбек өтілдері бар мұғалімдердің үлесі 0,1 %
-
ға өскенін көрсетіп отыр. 
Сол себепті, білім беру үдерісін жүзеге асырушы мұғалімдердің үлесі 9 жылдан 20 жылға 
дейін еңбек өтілдері бар мұғалімдер. Бұл оқу
-
тәрбие үдерісін тиімді ұйымдастырудың оң 
факторы  болып  табылады.  Жалпы  білім  беретін  мектептерге  жас  педагог  кадрлардың 
келуі 8 жылға дейін еңбек өтілдері бар мұғалімдердің үлесін көбейтті (2.2.20
-
сурет). 
 
2.2.20-
сурет.  Педагогикалық  еңбек
 
өтілі
 
бойынша  жалпы  білім  беретін  мектептердегі  мұғалімдердің 
үлесі, олардың жалпы санынан %  
 
 
Дереккөз:ҚР БҒМ мәліметтері
 
32
36
32
32
34,6
33,5
32,9
34,1
33,6
8 жылға дейін
9-
дан 20 жылға дейін
20 жылдан артық
2009
2010
2011

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
73
 
Осылайша
 
педагогтардың
 
мәртебесін  көтеру  бойынша  қабылданған
 
шараларға 
орай
 
педагогикалық
 
корпусты  жас  мамандармен  аз  болса  да  жаңартылу
 
бар.  Жергілікті 
атқарушы органдарға 
- 
жас мұғалімдерді мектептерге, әсіресе ауылдық жерлерге жұмысқа 
тарту бойынша нақты механизмдер жасау қажет
.  
Қазіргі
 
заманғы білім беруді ұйымдастырудағы
 
тәжірибелік
- 
бағдар беру әдісі жаңа 
формациядағы  мұғалімдерді
,   
заманауи  АКТ  технологияларды  меңгерген  мамандарды 
даярлауды
 
талап  етеді.  Ыңғайластырылған  оқыту  технологиясын  пайдалану  және 
оқушыларды  жеке  сүйемелдеу
, 
пайда  болған  мәселелерге
 
нүктелі
 
талдау  жасау
 
және 
түзету
, 
мектептік  білім  берудің  нәтижелілігіне
 
әсерін  тигізеді
. 
Жалпы  орта  білім  беру 
ұйымдарын  материалдық
-
техникалық  жабдықтаумен  қатар
, 
ауыл  мектептерінің  кадрлық 
әлеуетін  пән  мамандарымен  толықтыру  арқылы  күшейту  өте  маңызды  болып  отыр. 
Көптілді білім беру қағидатын
 
жүзеге асыру
 
үшін
 
мектептерге ағылшын тілі мұғалімдерін
  
тарту механизмдерін одан әрі пысықтау керек.
 
 
Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру
 
          
Педагог  кадрлардың  біліктілігін  арттыру  жүйесі  білім  беруді  жаңғырту  жағдайында 
жаңа  міндеттерді  іске  асыру  үшін  кәсіби  құзыреттілікті  жетілдіруге  бағытталған.  Білім 
беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасының бірінші кезеңін іске 
асыру
 
шеңберінде  мұғалімдердің  біліктілігін  арттырудың  дәстүрлі  жүйесі  түбегейлі 
жетілдіріледі (2.2.21
-
сурет). 
 
         
2011 жылы Білім беру жүйесінің басшы және 
ғылыми
-
педагогикалық  кадрларының  біліктілігін 
арттырудың 
республикалық 
институтының 
әдіснамалық  және  үйлестірушілік  сүйемелдеуі
 
арқылы
 
педагогтардың  кәсіби  құзыреттіліктерін 
арттырудың 
жаңартылған
 
курстық 
бағдарламалары бойынша  облыстардың, Астана 
және  Алматы  қалаларының  16  педагогикалық 
кадрлардың  біліктілігін  арттыру  институттары 
жұмыстарын жалғастырды (ПК БАИ).                                                                                                                
    
 
 
 
БАИ  оқу  бағдарламаларының  мазмұны  12  жылдық  оқыту  моделіне  көшуді  жүзеге 
асыру  аспектісінде,  шағын  жинақты  мектептердің,  инклюзивті  білім  беру,  қосымша  білім 
берудің  өзекті  мәселелеріне  қатысты  қайта  қаралды.  Өзгерістер  курстық  дайындықты 
ұйымдастыру және өткізу
 
(тағылымдама және қашықтықтан оқыту курстары) нысандарына 
қатысты болды
.  
Біліктілікті  арттыру  институты 
- 
үздіксіз 
білім 
беру 
жүйесінде 
кадрлардың 
кәсіптік 
біліктілігін 
арттырудың  және  оларды  қайта
 
даярлаудың  актуалды  білім  беретін 
оқу бағдарламаларын іске асыратын, 
білім берудегі әдістемелік жұмыстың 
тиімділігін 
қамтамасыз 
ететін 
инновациялық процестерді қолдауды 
жүзеге асыратын білім беру ұйымы
 
 
Қазақстан
 
Республикасының  «Білім 
туралы» Заңы
 
 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
74
 
2.2.21-
сурет. Қазақстандық мұғалімдердің мәртебесін
 
көтеру 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
       
2011  жылы  e
-
learning  пилоттық  жобасын  іске 
қосуға  байланысты  электрондық  оқыту  жүйесін 
пайдалану  және  қолдану  жөніндегі  курстардан 
8 000-
нан астам педагогтар өтті (2.2.6
-
кесте). 
 
       
Білім  беруді  дамытудың  2020  жылға  дейінгі 
Мемлекеттік  бағдарламасының  «Білім  беру 
менеджменті» 
бағыттарының 
нысаналы
 
индикаторларының  бірі  білім  беру  ұйымдары 
басшыларын  даярлау  және  қайта  даярлау 
курстарынан өту болып табылады. 
 
 
 
 
 
2011  жылы  менеджмент  саласындағы  курстардан  3
 
970  жалпы  орта  білім  беру 
жүйесінің  басшылық  құрамдағы  қызметкерлері  өткен.  Мұғалімдерді  даярлау  және  кәсіби 
шеберліктерін  арттыру  мемлекеттік  педагогикалық  институттардың  жанындағы 
                          
5 
аймақтық  біліктілікті  арттыру  орталықтары,  200
-
ден  астам  аудандық/қалалық 
әдістемелік кабинеттері қызметтерінің басым бағыттары болып қала береді.  
 

жүктеу/скачать 7,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: