262
263
қызметіндегі шектеу сияқты өте қатаң болмады. Іс жүзінде бұл
шектеулер өне бойы сақтала да бермейтін. Қолөнершілер мен
саудагерлердің жеке топқа бөлінуінің өзі олардың күшейгендігін
көрсетті. Бұрын Жапон хұқы тек «самурайлар» /жауынгерлер/
мен «халықты» мойындайтын да, саудагерлер мен қолөнершілерді
елемейтін.
Токугава шектеушілігі дворяндар сословиесінің ішіне де өзге-
рістер енгізді. Барлық дворяндар тобының басында жоғары сюзерен
тұрды. Ол бұрынғыша «сегун» деп аталды. Оның жақын уəзірлері
«фудайлар» болды. Олардан кейін бөгде князьдар — «тодзамалар»
тұрды. Бүкіл самурайлар бұқарасы осы бөгде князьдардың қол
астында олардың вассалы ретінде болды. Сегун қарамағындағы са-
мурайлар «хатомото» деп аталып, ерекше жағдайда болды. Əрбір
дайменің самурайлар отряды болды. Барлық басқару аппаратын
бақылайтын арнаулы топ «мэцукэ» деп аталды. Бұл топқа сегунның
бақылаушылары кірді.
Токугава шаралары ХVІ ғасырдың ортасынан басталған
феодалдық құрылыстың ыдырауын аз уақытқа болса да кідіртті.
Феодалық өзара қырқысулардың тоқтауы экономиканың дамуына
қолайлы жағдай туғызды. Ауыл шаруашылығында жаңа техникалық
құрал-саймандар пайда болды. Дəнді дақылдардан басқа қағаз жəне
лак ағаштары, шай жəне цитрус өсіру өркендеді; тəтті картофель,
қарбыз, темекі, мақта өсімдіктері əкелініп, өсіріле бастады.
Мұның бəрі халық санының өсуіне ықпал етті: ХVІ ғасырдың
аяғында 16 млн. халық болса, ХVІІ ғасырдың аяғына қарай оның
саны 25 миллионға жетті. ХVІІ ғасырдың 30 жылдарындағы шет
елдермен араласуға тыйым салынғаннан кейін жəне көпестерді пай-
да табудың көзі — сыртқы саудадан айырған соң ақша — тауар
қатынастарының жапон деревнясына ағылуы басталды. Бұл ағылыс
натуралдық шаруашылықты тез ыдыратты. Дайме, самурайлар, ша-
руалар көбірек сауда өсімқор капиталының ықпалына түсіп қалып
отырды.
Капиталистік өнеркəсіптің алғашқы түрлері — үйдегі өнеркəсіп
пен мануфактура өмірге келді. Мұндай өнеркəсіп алдымен мақта иіру
саласында орын алды. Аудандар матаның түр-түріне маманданды:
бір аудан тек жібек матамен айналысса, енді бір аудан жəй ғана мата
тоқумен шұғылданды. Саудагерлер бұл өнеркəсіптерді бірте-бірте
өз қол астына бағындыра берді. Тапсырысты да солар беріп отырды.
Капиталистік кооперациялар мен орталықтандырылған мануфак-
туралар елдің өнеркəсібінде елеулі рөл атқара қойған жоқ. Мұндай
өнеркəсіп сакэ жасау ісінде, тоқыма өндірісінде бірлі-жарымды ғана
орын алды.
Үкіметтік жəне əулеттік мануфактуралар металл өңдеу, фарфор-
фаянс өндірісінде кеңірек орын алды. Ондай мануфактураларда
жергілікті шаруалармен қатар жан-жақтан қашқан шаруалар да
істеді.
Сөйтіп, жапон деревнясына тауар-ақша қатынасының енуі,
капиталистік өндірістің алғашқы түрлерінің тууы, шаруалардың
мүлік жағынан жікке бөлінуі, қалалардың өсуі, айырбастың жетілуі
елде үстемдік еткен натуралдық шаруашылықты ыдырата бастады.
Достарыңызбен бөлісу: