С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
| Мəдениет. Ұлы Моғолдар билігі кезінде Үнді мəдениеті
жоғары дəрежеге көтерілді. Падишах сарайына алыстан көптеген суретшілер, мүсіншілер, ақындар мен архитекторлар келіп жатты. Олардың көпшілігі астанада орналасып, сонда түпкілікті қалып қойды. Үнді өнері жергілікті дəстүрдің Персиядан, Орта Азиядан келген озық түрлерімен араласуынан пайда болды. Бұл ең алдымен сəулет өнерінен айқын көрінеді. Оның дəлелі – Акбардың уақытша астанасы болған «тастан жасалған ертегі» ата- лып кеткен Фатхпур-Сикри жəне дүние жүзіне əйгілі Тадж-Махал кесенесі. Оны Моғолдың императоры Шах-жахан (1628—1656) өзінің сүйікті əйелі Мумтаз-Махалға арнап 1630—1652 жылдары салғызған. Тадж-Махал Делиден оңтүстік-батысқа қарай 200 км. жердегі Агра қаласында орналасқан. Ол Ганга мен Джамна өзендерінің тоғысқан жерінде биік жартас жағаға салынған. Оның сұлулығын ақындар айтып жеткізе алмай келеді. Тадж-Махалды ақындардың көбі «мрамордағы поэма» дейді. Оның сыртының өзі жартылай асыл тастармен көмкерілген. Оның салмағы жүз мыңдаған тонна. Миниатюра өнері кеңінен тарады. Акбар сарайындағы миниатю- ра шеберлері Дасванатх пен Басаван, сондай-ақ Хумаюнмен бірге Шираздан келген Абу ус-Самад болды. Акбар тұсындағы атақты сарай ақындары үндіс Файзи мен шираздық Урфи болды. Екеуі де фарсы тілінде жазды. Дегенмен өлең сөздің патшасы Акбар са- райына қатысы жоқ, бірақ бүкіл үнділіктерге таныс, хинди тілінде сөйлейтін ақын Тулси Дас болды. Ол үнді эпосына арнап «Рамаяна» поэмасын жазды. Онда «бхакти» идеясы насихатталды. ХVІ ғасырдың екінші жартысында «бхакти» идеясын «Сураса- гаса» поэмасында соқыр ақын Сур Дас жырлады. Ол поэманың басты кейіпкері Кришна. ХVІІ ғасырдың бірінші жартысында Джайпур- лық ақын Бихар Лал хинди тілінде «Сатсайя» деген 700 өлеңнен тұратын жинақ шығарды. Бұл ақындар өз шығармаларын сарайлық 336 337 фарсы тілінде емес, халықтық тілде жазып, шығарды. Халық тілінде жазатын ақындардың көпшілігі өз өлеңдеріне əн де жазған. Тансен деген танымал ақын ақындығы жағынан гөрі сазгерлігімен көбірек таныс болды. Бұл кезде Индияда бұрынғы баяу бидің орнына жыл- дам қимылдайтын би келе бастады. Тарихнама елеулі табыстарға жетті. Сарай хронистері өз заманының маңызды уақиғаларын патшалық құрып отырған тұлғаны мақтау рухында жазды. Дегенмен хроникалар құнды дерек көзі болып табылады. Олардың ішінен, əсіресе Акбардың қарсыласы болып табылатын Бадаунидің хроникасы ерекше орын алады. Ол ресми хроникада аталмаған деректерді кең қамтыған. Абу-л Фазылдың «Акбарнамэ» деген хроникасында көптеген жарлықтар мен құжаттар, орта ғасырлар үшін өте сирек кездесетін салық, баға, жұмысшылар жалақысы туралы экономикалық мəліметтер келтірілген. Сондай-ақ Фериштің ортағасырлық Индиядағы əртүрлі мемлекеттердің тарихын баяндайтын хроникасы ХVІ ғасырдың аяғы — ХVІІ ғасырдың басында жазылған. ХVІІ ғасырдың орта шенінде «Фарханг-и Джахангири» деген өте құнды фарсы сөздігі жазылды. Санскриттік «Махаб-харата», «Рамаяна» эпостары фарсы тіліне аударылды. Индиядағы барлық діни секталардың, олардың негізін қалаушылардың өмірі мен қызметі жайлы жинақ басылып шықты. Ол «Дабистан-и мазахиб» деп аталды. Ол өте құнды тарихи дерек көзі болып табылады. Ə д е б и е т т е р: 1. Васильев Л. С. История Востока: В 2 томах. Т. 1.— М.: Высшая школа, 1998.— 326—333 бб. 2. История Востока. Т. ІІІ. Восток на рубеже средневековья и нового времени. ХVІ—ХVІІІ вв.— М.: Восточная литература РАН, 1999.— 145—194 бб. 3. Захир ад-дин Мұхаммед Бабыр. Бабырнама.— Алматы, «Ата- тек», 1993. жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|