С. Г. Тажбаева Редакция алқасы


  жьшы  Санкт-Петербургте  ашылды.  Бүл  жерде  мамандыққа  баулу  тә>кірибесімеи  қатар  гылыми  зерттеу жұмыстары  жүргізілді.  1928



Pdf көрінісі
бет49/58
Дата03.03.2017
өлшемі16,6 Mb.
#6428
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   58

1927 
жьшы  Санкт-Петербургте  ашылды.  Бүл  жерде  мамандыққа  баулу  тә>кірибесімеи  қатар  гылыми 
зерттеу жұмыстары  жүргізілді. 
1928 
жылы  П.П.  Блонскийдің  "Педалогия  негіздері"  деп  аталатын  еңбегі 
жарық  көрді.  Тэжірибелік  психологиялык  білімд؛  ол  кезде  педалогия  деп  атады.  Осы  еңбекте  жеке 
адамның түлгалык касиеттерін жан-жақгы зерттеу және агзаның физиологиялық ерекшеліктерін анықтау 
әдістемелері жүйеге келтіріліп берілді 
[7]. 
٢
Бұл тэжірибе  Батыс Еуропа  елдерінде өте  кен тараган.  Адамдардың жекелік  каси^ггерін,  интеллекту- 
алдық  іс-эрекеттерге  икем^؛л ؛г؛н,  жан  мен  тәннің  бір-біріне  тэуелділігін  т.б.  көптеген  проблемаларды 
зерттеу жолдарын аныктап,  оларды психологиялык кеңес беруде колдану жолдарын еуропалық галымдар 
К.Айзенк, Кеттел, Бине, Симон т.б. зерттеді.
Кәсіби  багдар  беру  проблемалары  Қазақстанда  педагогика  гылымдарының  докторлары,  профессор 
А.П.  Сейтешов,  Г.А.  Уманов, Л.К.  Керимов, және олардың шэкірттері ж^н-жакты зерттеді.  Кәсіби багдар 
беру - психологиялык,  п е ^ о ги к а л ь ік ж ән е  медициналық іс-шаралар жиынтыгы, А.П.  Сейтешов баланың 
дүниеге көзқарасыньщ калыптасуына нег؛з - мамандыққа баулу жэне кэсіби багдарлау болады деген.  Бұл 
жұмыс  жастардың  т؛лег؛,  ықьшасы  мен  олардың  мүмкіндіктерін  бір-бірімен  үйлестіруге  багытталган. 
Сонымен  катар  халықгың  тұрмыс  шаруашылыгы  мен  жалпы  қогамда  мамандарга  ^еген  қажеттілікті 
ескере отырып, еңбекке жарамдьшық процесін онтайландыруга багьггталган.
Қорыта келе,мамандыққа багдарлау  проблемасын  шешуге арналган  іс-шараларды  қанша ерте бастаса, 
оның  нәтижесі  сонша  тиімді  болады.  Қазіргі  кезде  мектептердегі  мамандыққа  баулу  жэне  мамандық 
багдар беру жұмысы жүйеге келтірілмеген екендігі анык байқалады. Бұл жұмыс мектепте психологиялык 
кызметті үйымдастырудың негізгі міңцеттерінің бірі болып табьшады ■Психологиялык қызметті ұйымдас- 
тыру  барысында  балаларга  кэсіптік  багдар  беру  жұмысын  қанша  ерте  ұйымдастырса,  оның  н?™ *ес؛ 
сонша  тиімді  болады.  Сондықган  мектеп  психологы  тарапынан  жүргізетін  мамандыкка  баулу  жұмыста- 
рын орта буын окушьшарынан бастаганы орынды екені дэлелдеуді талап етпейді.
АбрамоваГ.С. Практическая психология. - м., 2001.
2 Алдамұратов Ә. Жалпы психология. -Алматы,  1996.
3 ЖарықбаевҚ. Жалпы психология.-Алматы, 2004.
4 ЗолотняковаА.С. Проблемы психологии общения (социальный и
личностные  типы  общения,  их  профессиональные,  познавательные  и  генетические  аспекуты).  -   Ростов-на- 
Дону,  1976.
5 Кристофер э., Смит л .  Тренинглидерства. Питер,  2001.
6 Петровский А.В.  Способности и труд. -М.,  1996. 
٠
7 Зимняя И.А.  Педагогикалык, психология - м., 2005.
Резюме
Терминпрофессия  с  французского  языка переводится -  
«professio» 
-  официально  «объявляю».  Помощь в  выборе 
профессии осуществляется через влияние навыбор  професии в соответствии  индивидуальных качеств, способностей, 
интересов  и  социальных  потребностей  человека, 
в 
процессе  ориентации  на  профессию,  нужно  точно  определять 
виды способностей,  и появляется  возможность предположить какие  В1؛ДЫ деятельное™  помогуть достичь желаемого 
результата.  Есть множества методик для исследовании интеллектуальных способностей.
В  исследовании Е.А.  Климова  показаны  схемы  отношений  разнообразных  професий человека,  такие  как:  приро- 
да,  человек, мир техники  и др.  По  предмету труда все професии делятся  на бнономические (природа), техномические 
(техника),  сигнонические  (знаки),  артономические  (художественные  образы)  и  социономические  (взаимодействие  с 
людьми).  Профессиональная  деятельность  определяется  в  пяти  схемах:  «Человек-Природа»,  «Человек-Техника», 
«Человек-Знак»,  «Человек-©браз»,  «Человек-Человек».
Специальность  -  
это 
форма  необходимая  для  общества,  исторически  сформированный  вид  деятельности, 
для 
исполнения  человеку  кроме  знаний  и  навыков,  также  необходимо  иметь  важные  профессиональные  качества  и 
способности.
Выбор  професии  является  очень  важным  в  жизни  каждого  учащегося.Если  правильно  сделать  выбор,  то  в 
социальной  среде  есть  возможность  раскрыть  все  свои  способности.  Основателями  данной  проблемы  занимались 
такие  как  Ф.Гальтон,  А.Кершенштейнер,  Г.Мюнстерберг, 
п.п. 
Блонский,  Ю.П.  Сокольников, 
т.н. 
"
Г.А.  Уманов и т.д.  Использовались различные  пофессиональные диагностики,  среди  них тесты -  измерения темпера- 
мента Айзенка, Стреляу,  шкала интеллектуальных способностей  Бине-Симона.
Ключевые  слова: 
профессия,  профориентационная  работа,  исследование,  выбор,  потребность,  способность, 
общество, труд, деятельность
 
  224   

Вестник КазНПУ им.  Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.
Summary
The term profession from French means "profess؛©" officially "declare". Help in choosing a profession carried through the 
influence  on  the  choice  of a  profession  under  the  individual  qualities,  abilities,  interests  and  social  needs  of man.  In  the 
process  of  orientation  to  the  profession,  it  is  necessary  to  accurately  determine  the  kinds  of  skills,  and  appearing  the 
opportunity to suggest what types ©؛'activities will help to achieve the desired result. There are a variety oftechniques for the 
study of intellectual abilities.
In the study  E.A.  Klimova shown diagrams of human relations varied occupations  such as:  nature,  people, the world 0؛ 
techn©!©^  and  others.  By  subject-matter  of  labor  the  all  profession  are  divided  into  bionomic  (nature),  technomical 
(technique) signomical (signs) art©nomical (artistic  images) and socionomical (interaction  with people).  Professi©nal  activity 
is defined in the five schemes: "Man - the Nature", "Man - Technique", "Man - Zodiac", "Man - image", "man - a man."
Specialty  is the form  required for a society,  historically  formed an activity,  for execution  o fa  person except knowledge 
and skills to necessaty also have important professional qualities and abilities.
Choice  ofprofessi©n  is  vety  important  in  the  life  of every  student.  If correctly  to  make  a  choice,  there  will  be  the 
opp©rtunity  to  discover  all  abilities  in  social  1  environment.  .Esli  right  to  make  a  choice,  the  social  environment have  th؛؛ 
©pp©^nity  to  discover  their  abilities.  The  founders  of this  problem  are  F.Galton,  A.Kershenshteyner,  G.Myunsterberg. 
p.p.  Blonskii, Yu.p.  S©kolnikov, T.N.  Malk©vskaya, G.A.  E’manov etc. A variety of professional diagnostic tests were used, 
including measurements oftemperament of Eysenck, Strelyau,, range ©f intellectual abilities ofBinet-Simon.
Keywords: speciality, professionally oriented work, research, selection, needs, abilities, society, work, activities
ӘОЖ 371.3:373.2.016
ПРА К ТИ К А Л Ы Қ  МАЗМ ҰҢДЫ  ЕСЕГГТЕР А РҚ Ы Л Ы  БА С ТА У Ы Ш  
сынып 
О Қ У Ш Ы Л А РЫ Н Ы Ң  Т А Н Ы М Д Ы Қ  Қ Ы ЗЫ Ғ У Ш Ы Л Ы Ғ Ы Н  Д А М Ы ТУ
А.С. Стамбекова -  І.Жансүгіров атындагы Жетісумемлекеттікуниверситеті
Мақалада практикалык мазмұнды есептер аркылы бастауыш сынып окушыларынын танымдык кызығушылыгьи- 
’ 
жолдары карастырылады. Графиктерді салу, есептеулер жүргізу жэне 
Т .6 ., 
яғни практикалыі■
мазмұнды есептерді шығаруға кажетті теориялық білімдерін колдану барысында тәжірибе алып, танымдык қызығу■ 
шылығының  дамуына  кажетті  зейінді,  қабылдауды,  ойлауды,  қиялды,  еске  сактауды  дамытуға  болатыны  тураль 
баяндалған.  Бастауыш сынып окушылардын танымдык кызығушылығын дамыту багыттары карастырылган: окушы 
ларды  практикалык мазмұнды  есепті  қысқаша  жазуға (моделін  кұруға),  ©ган  сызба  сызуға,  кесте толтыруға,  суреі 
салуга үйрету; практикалық мазмұнды есегггердің мэтінімен жэне сөздікпен жұмыс істеу; окушыларды  практикальи 
мазмұнды  есептерді  кұрастыруга үйрету.  Практикалык мазмұнды  есептің мэтінін  сызбамен  көрсету  есептін мазмұ 
ның жақсы  •tyci؛tyre  эсер  ететіні  жазылған.  " 
сурет  бойынша  практикалык  мазмұнды  есепті  шығаруп
дағдыландьфуда  мұғалім  жүргізілетін  жүмыс  түрін  алдын-ала  жан-жакгы  ойластырып,  дұрыс  ұйымдастыра  білу 
кажеттігі айтылган. Есептің бала өміріне жақындыгы жэне онда айтылган ©киганы ^телдей қиялда елесгеге алатын 
алмайтыны  сиякгы  жағдайлар  жан-жакты  ойластьірыла отырып,  әр 
س ا ا
؛
ا
»   кандай  есепті  ұсынуга 
ط
 
؛
ﺔﻬﻤﻣﺂﻃا؛ﺎﺳ  
алдын  ала  аныкталатыны  карастырылган.  Есепті  шығаруға  алғашкы  жэне  ең  маңызды  кадам  0
س!؛آ
  мэтінін  окып 
есеп  шартын  жэне  сұрагын  саналы  түрде  кабылдау,  есепте  не  туралы  айтылғандыгын  анық,  дәл,  тұтас  елестету 
шартындагы ең мэнді 
' бөліл алу, берілген шамалардың жэне шарты мен сұрағы арасындағы байланыс
ты ашу кажеттігі жазылған.  "  
мазмұнды есептердегі сөздік жүмыстың 4 багыты  сипатталған.  Практика
лык мазмүнды  есептерді  кұрастыру  кезеңдері  қарастырьиіды.  Бастауыш мектеп  математика  курсындағы  практика 
лықмазмұнды есептерді пайдалану әдістемесі баяндалады.
Кілттік сөздер: гтрактикалык ма-зм^ндьг есептер, бастауыш сынып оқушылыры, танымдык кызығушылык
Бастауыш сынып окушыларының танымдык қызығушылыгын дамыту ra негіз болатын оку стандартта 
ры  [1]  аныкгаган теориялық біліміне жэне  олардың  практикалық дайындық деңгейіне  қойылатын  талап 
тарга  сәйкес  кажетті  білім,  іскерлік  жэне  дағдыларын  қалыптастыру  к؛؛ж ؛؛т.  Практикаль[қ  мазмұндь 
есептерді  шығару  барысында  окушыларда  ^ы ндайты н  қиындықтарды  азайту  шарттарының  бірі  жан؛ 
материалды енгізуден кейін басталатын біркатар іскерлікпен жұмыс істей отырып олардың кейбіреулеріі 
дагДЬіға дейін жеткізу.
Оқушылардың  танымдык  қызығушылыгының  дамуы  оқушыларда  практикалык  іскерлігі  калыптаса 
тын  есептерді  талдаумен  қамтамасыз  етіледі.  Мысалы,  графиктерді  салу,  есептеулер  жүргізу  жэне  т.б. 
ягни  практикалык  мазмұнды  есептерді  шығаруга  қажетті  теориялық  білімдерін  колдану  барысынд؛ 
тәжірибе  алып,  танымдык  кызығушьшығының дамуына  қажетті  зейіні,  қабылдауы,  ойлауы,  қиялы,  еск؛ 
сақгауы артады.
Есептерді таңдау барысында оқушылардың меңгерген білім мен тэжірибесіне сүйене отырып, олардьп 
жүйелі  колданылуына ко н ^  бөлу  қажет.  Осыган  байланысты  окушылардын танымдык  қызыгушылығьн 
дамыту жүмысын мьшадай бағыттарда жүргізген ™ім^і болады.
 
—  
  225   

ل
.  Окушыларды  практикалык  мазмұнды  есепті  кыскаша  жазуға  (моделін  күруга),  оған  сызба 
сызуға, кесте толтыруға, сурет салуға үйрету.
Оқушылар киялдай б ؛луге дагдылануы ™ ؛с.  Окушылардың ойымен  қатар  киялды  дамыту жолдардың 
бірі  -  сызбаны,  кестені,  суретті  орындау  іскерлігін  дамыту.  Сызба,  кесте,  сурет  қажет  болган  жагдайда 
окушылардан оларға үиреншікті тәсілмен емес,  өздерін  қиялдата отырып,  олар үшін  жаңа, дұрыс көріпе- 
т؛н тәсілмен кесте толтыруды, сызб^ сызуды, сурет салуды талап етед؛.  Практикалық мазмұнды есеигерге 
сызба  сызу,  кесте  толтыру,  сурет  салу  ecen  мазмүнының  бейнелі  түрде  нактылауына,  оның  шарты  мен 
сүрағын дұрыс қабылдап түсінуіне көмектесіп, оқушылардың қиялдай алуларына мүмкіндік береді.
Ең  бастысы  сызба,  кесте,  сурет  орындатқанда  окушылардьщ  естеріне  мынаны  салган  жөн:  сызба, 
кесте,  сурет  практикалық  мазмұнды  есептің  мәтініне  сэйкес  болуы  тиіс؛  орындалған  сызба,  кесте,  сурет 
басқаларға да түсінікті,  яғни көрнекі, нақгы болуы тиіс; сызбада,  кестеде, суретте практикалық мазмұнды 
есептің шартьша енген барлық сан мәндер бейнеленген болуы ™ ؛с.
1-сынып  математика  оқулыгында  берілген  практикалық  мазмүнды  есептерге  сурет  салу,  сызба  сызу, 
кесте  толтыру тапсырмалары  кесдеспегенмен  ©лар  кысқаша  жазуды  орындайды,  ал  сурет  бойынша  тек 
есептер  құрастырады.  Сонын  өзінде  мүңдай  жұмыстарды  1-сыныптың  4-ші  тоқсанынан  бастап  өткізуге 
мүмкіндік жасауга болады.  Ал  2,  3,  4  сыныптарда бұл  жұмыстарды  эрбір  қолайлы  сэт туған  кезде тиімді 
орындатқан  жөн.  Өйткені  кейбір  практикалық  мазмұнды  есептерді  түсіну  үшін  осындай  жүмыстарды 
орындаған  пайдалы.  Оқушыларда  03  бетімен  кесте  толтыру,  сызба сызу,  сурет салу  іскерлігін дамытуда 
мұғалімнің кесте,  не сурет,  не сызба ©рында деген тапсырмалары жетк؛л ؛кс؛з,  оган арнайы  қосымшатап- 
сырмалар қажет. Оқушылардың практикалық мазмүнды есептің мэтіні бойынша сызба сыздыруды үйрету 
үшін  тек  сызбаны  сызуды  талап  ететін  тапсырманы  беруге  болады.  Мысалы,  окушыларга  практикалык 
мазмұнды  есептің  мэтіні  б ойы тиа  сызба  орындау  тапсырмасы  берілді:  «Хабар  жеткізуші  Афиныдан 
Олимпка жедел хабар жеткізуі керек болды. 4 сағат бойы ол атпен 36 км/сағ жылдамдықпен шауып отыр- 
ган,  калган  жолды  8  км/саг жылдамдықпен жүруге  мәжбүр болды.  Афины  мен Олимптың арасы  168  км. 
Ол Афиныдан таңғы сағат 9-да шыкса, Олимпка сағат нешеде жетеді?».
Практикалык  мазмүнды  есептің  мэтінін  сызбамен  көрсету  есептің  мазмүның  жаксьі  түсінуге  эсер 
етеді. Әсіресе 2-3 белгісізбен шығарылатын есептер үшін үлкен мэні бар.
Мүгалім  практикалык  мазмұнды  есепке  негіз  болатын  сурегті  тақтаға  іліп,  оқушьшарга  зей؛н  сала 
карауга,  мазмүнына  терең  бойлап,  эрбір  бейненің  сурет  мазмүнын  ашудагы  рөлін  анықтауға  тапсырма 
береді.  Аса зейіпд^ікпен  қараган  алгашқы  минуттардан-ақ  сурет  бала сезіміне  эсер  етіп,  киялына  канат 
бітіреді.  Біраз  ойланганнан  кейін  алган  эсерлерін,  қорыткан  ойларын,  сәтг؛  киял  үшқындарын  ортага 
салады.  Мүгалім 
ﺀ س
  мазмұнын  окушыларга  талдатқызады.  Окушылардың  пікірлерін  тындап,  ой 
қорытындыларын багалап, олардың ойын суреттегі негізг؛  іс-әрекетке нұсқау бере бағыттайды.
Окушыларды сурет бойынша практикалык мазмүнды есепті  шыгаруга дагдыландыруда мүғалім жүргі- 
зілетін  жүмыс  түрін  алдын-ала  жан-жакгы  ойластырып,  дұрыс  үйымдастыра  білуі  қажет.  Әсіресе,  оның 
сурет мазмүньш ашуда, эр болігін талдауда бала сезіміне эсер ететіндей кызыкгы болуы ™ ؛с. 
*
Сонымен  катар  практикалык  мазмүнды  есепт؛н  мазмұнын  толық түсіну үшін  есептің  мэтіні  мазмұны 
бойынша  сурет  салуға  болады.  Егер  сурет  дүрыс  салынса,  онда  практикалык  мазмұнды  есептің  мәтіні 
бойынша  сурет  салу  оқушыга  корнек؛  түрде  есепте  берілген  сан  мэндерінің  арасындагы  байланысын, 
сүрағын толық көре алады.
Практикалык  мазмүнды  есепке  косымша  сурет салгызып,  киялда  елее  тугызу  аркылы  шыгарту  үшін 
кез-келген  практикалык  мазмұнды  ecen  ұсына  беруге  болмайды.  Есептің  бала  өміріне  жакындыгы  жэне 
онда  айтылған  оқиганы  түгелдей  қиялда  елестсте  алатын-алмайтыны  сияқты  жагдайлар  жан-жақты 
ойластырыла отырып, эр сыныпта қандай есепті ұсынуга болатындыгы алдын ала анықгалады.
2. Практикалык мазмүнды есептердіц мәтінімен және сөздікпен *жүмыс істеу.
Есепті  шығаруга  алгашқы  жэне  ен  маңызды  кадам  оны^  мэтінін  окып,  ессп  шартын  жэне  сүрагын 
саналы 
١٦١١
^ ،  қабылдау,есепте не туралы айтылгандыгын анык, дэл, түтас елесте^,  шартындагы сң мэнді 
элементтерді бөліп алу, берілген шамалардың жэне шарты мен сұрагы арасындагы байланысты ашу.
Бастауыш  мектепте  математика  саба؛'ыпда  практикалык  мазмүнды  есептердің  мазмұны  эр  алуан 
болып келеді. Соган сэйкес есепте жазылган сөздер де түрліше келу؛  мүмкін.  Кей жагдайда окушылардын 
есептерді  шыгара  алмау себептерінің бірі  осыган байланысты.  Өйткен؛  бастауыш  сынып оқушыларының 
тәжірибесіне,  сөздік  қорына  байланысты  есепте  кездесетін  кейб؛р  сөздерді  түсінбейтін  жагдайлар  да 
кездеседі.  Сондықтан  мұгалім  практикалык  мазмұнды  есептін  мәтінін  мұқият  оқытып,  оның  эр  сөзіне 
немесе  оқушыга  таныс  емес  созге,  не  магынасы  күңгірт  созге  окушылардың  к©н؛л ؛н  бөліп,  сөздік 
жүмысын жүргізу керек.  О к؛н؛шке  орай,  коптеген  мүғалімдер  осы  жүмысты  03  орнында дэл  жэне дұрые 
қолдануга  көңіл  боле  бермейтіндігі  байкалады.  Ал  мүндай  олқылыкгардың орын  алуы  бастауыш 
س،اا دااا
Абай атындагы  ҚазҮПУ-нің Хабаршысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.
 
  226  —
 

оқушыларында кейбір ұгымдар жайында айқын түсінік  қалыптаспай,  сол  ұгым  келесі  бір есепте кездесе- 
тін болса,  окушылар бірінші  реттегідей ұгымнын мағынасын  білмей есепті  қаге,  не мүлде  шыгармауына, 
есепке  кызығушылыгының  жоғалуына  алып  келеді.  Практикалык  мазмұнды  есептерде  ^ и ؛  кездесетін, 
бірак  ™
؛
ه آ
؛
  көңіл  бөлінбей  жүрген  осьіндай  олқылыкгар  кейбір  таныс  емес,  не  магынасы  күңгірт 
ұғымдарды айкындау, анықгау жэне нақтылай түсуді талап етед؛.
Мұғалім окушылардың зейінін есептің кұрылымына,  есептің шартына,  сұрагына, есептің 
'
рінс аударады,  мүмкін жагдайда есепте берілген заттардың суреттерін немесе өзін  қөрсетіп,  затгардың әр 
түрлі  қасиетгеріне зейіндерін шоғырландырады.  («Мына допттарды санашы».  «Көк доптар көп 
пе,  КЫЗЫЛ 
доптар көп не?» деген снякты)
Мұғалім окушыларды  практикалык мазмүнды  есепті  талдауда алғашқы  кезендерде өзі  жетелеп,  кейін 
оқушылардың  өздерінің  талдауларына  жол  береді  жэне  практикалык  мазмұнды  ссепті  оқи  сала  оларға 
түсініксіз сөзге  сөздік жұмысын жүргізуді  сұрауға үйретіп,  айтушының да, тындаушының да байқампаз- 
дықтарын калыптастырады.
Мектепте  оку  барысында  олардың  байқампаздық  кабілеті  онан  эрі  жетілдіріп,  бірте-бірте  ажырата 
кабылдау қасиеті дамиды.
Оларды  ажырата  кабылдауға  үйрету  үшін  бастауыш  сыныптарда  қолданагын  қолайлы  эдіс  -  талдау- 
жинактау әдісі.
Демек,  психологиялык  көзқарас тұргысынан  келсек,  оқушылардың ажырата  кабылдауы да бұрыннан 
қалыптаса  бастаған  математикалык  тілін,  ұғымдарын  жетілдіреді,  тілдерін  дамытады,  керісінше  тілдің 
дамуы балаларды ажырата қабылдауга жаттықтырады.
Бастауыш  мектептегі  сөздік  жұмыс  ол  тек  казак  тілі,  оку  сабагында  гана  емес,  бүкіл  оку-тәрбие 
жұмыстарыньщ  бэрінде  де  жүргізіледі.  Әсіресе,  оның  математика  сабағында  қолдану  оқушыларға 
математикалык  терминдер  мен  ұғымдардан  маглұмат  беріп  коймай,  практикалык  мазмұнды  есептерде 
кездесетін  таныс  емес  сөздердің  магынасын  ашып,  оқушылардың  қиналмай  есеп  шығаруына  комегін 
тигізеді.
£сепг؛  шығаруда  колданатын  оқушьшардың сөздері  жайында  Ж.Т.  Қайыңбаев  былай  дейді:  «...  Есеп 
және  оны  шешуді  үйренумен  байланысты  окушыдан  талап  етілетін  мэселелер  шекгеулі  гана  екенін 
ескеру  керек.  Атап  айтқанда  оқушының  сөздік  қорында  мынандай  сөздердің  болуы  ™ ؛с:  есеп,  есептің 
шарты,  есептің сұрагы,  есептің шешуі,  есептің жауабы,  б ؛р  амалмен  шығарылатын  есеп,  кері  есеп,  өзара 
кері  есептер.  Ал  баскадай,  эдістемелік  тұрғыдағы  сөздерді  эрі  білу,  айту  эрі  колдану  окушыдан  талап 
етшмейді,  мэселен  есептің  т ^ г е   бөлінуі  (қалдыкты  және  қосындыны табуға  берілген,  бірнеше  бірлікке 
артық немесе кем санды табумен 
айырмалық салыстыруга берілген), жай есеп жэне Т.6.» [2].
Практикалык мазмұнды есегггердегі сөздік жүмысы 4 багытта жүрг؛؟؛лед؛:
-  балалардың  сөздігін  байыту,  ягни  оқушыларға  олар  бұрыннан  білмейтін  жаңа  сөздер  үйрету, 
олардың мағынасын түсіндіру;
-  сөздіктерін  аныктау,  яғни  бұрыңнан  білетін  сөздерінің  мағынасына  түсініктерін  терендетс  түсу

түрлі  сэл 
ى
 
синонимдер  мен  антонимдер  арқьшы  көп  магыналы-
лықты, басқа мэнділіктерді талдау арқьшы 
T .6 .);
- сөздіктерін  қолдануга  мүмкіндіктугызу,  яғни  эрбір 
ماﻮﻣ،لااا
  сөйлегенде,  есеп  кұрағанда,  мүмкіндігін- 
ше, ыңгайына қарай есепке қатысты көбірек сөз қосып отыру;
- математикалык терминдерді, сөздерді түзету, сөздердің дұрыс айтылуын қадагалау.  Әрине бүл  көрсе- 
тілген бағыттар бір-бірімен өзара тығыз байланыста жүргізіледі.
Практикалык мазмұнды есептің мазмұнын түсініп  шешу  үшін:  онын шартындагы жасырын байланыс- 
ты түсіну;  шамалардын  өзара  байланысьш үғындыру;  есепке  ™ ؛ст؛  амалды  тандап  ала  білу дағдыларын 
үйрету қажет.
Кейбір окушылар есептің берілгенін жазганда сұрағын белгілемей  калдырып  кетеді.  Осыдан  шығатын 
корытынды  окушыларды  практикалык  мазмүнды  есепті  талдау  барысында  онын  шартын  және  сұрагын 
бөліп кө*рсету іскерлігін дамыту қажеттігі туындады.  Өйткені  практикалык мазмүнды есептің сұрағында- 
ғы қандайда бір сөзін түсінбеу бүткіл сұрақты толық түсінуге кедергі жасайды, ал  бүл өз  кезегінде бүткіл 
есепті  түсінбеуге  экелуі  мүмкін,  соның  нэтижесінде  практикалык  мазмұнды  есепті  шешуде  бірқатар 
киындыктарды  тудырады.  Ең  негізгісі  окушьшар  практикалык  мазмұнды  есептің  сұрагын  тауып,  онын 
есеп  шешімі  үшін  маңызьш  түсіну.  Сондыктан  мүғалім  оқушьшардын  зейінін  практикалык  мазмұнды 
есептің сұрағын толық жэне нақты түсінудің маңыздылығына бөліп отыруы қажет,
Сонымен  0К)тпьілардь؛н  қабьшдауын  дамыту  оқушылардың  практикалык  мазмұнды  есептің  шарты 
мен  сұрағын  бөліп  көрсету  ؛скерл؛г؛н  арттыру  керек.  Эр  окушы  практикалык  мазмұнды  есеп  шарттан 
жэне сұрақтан тұратынын, сұраксыз ecen болмайтынын, сұрак шартқа с^й^ес ке^ет؛н ؛н білуі тиіс.
Вестник КазНПУ им, Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.
 
  227   


3.  Оқушыларды  практикалык мазмұнды  есептерді  күрастыруга  үйрету.  Ecen  кұрастыру  оқушы- 
лардың  танымдьіқ  кызыгушылығын  дамьггу  бағыттарының  қүрамды  бір  бөлігі  ретінде  қарастырылады. 
Практикалык мазмұнды  есептерді  кұрастыру баска есептерді  кұрастырудан ерекше.  Өйткені  практикалык 
мазмұнды есептерге енетін саи мэндер, сюжеттер шынайы,  коршаган өмірден алынып, танымдык маңызы 
зор  болуы  тиіс  [3].  Сондыктан  бір  практикалык  мазмұнды  есепті  кұрастыру  үшін  оқушы  көп  ізденуі 
керек.  Ол  үшін  ол  мерзімді  басылымдардан,  аныктамалардан,  ақпараттык  кұралдардан  және  т.с.с.-дан 
практикалык  мазмүнды  есепті  күрастыруға қажет деген  мэліметтерді  жинап  ес؛не  сақтап  немесе  арнайы 
дәптерге  жазып  қоюы  каже^.  Бір  жағынан  практикалык  мазмұнды  есептепді  кұрастыру  окушылардың 
ойдауын,  қиялын,  еске  сақтауын,  сөйлеуін дамытса,  екінші  жагынан  есеп  шыгара  білу  іскерлігін  қалып- 
тастырып  дамытады,  үшінші  жагьінан  оқушылардың дүниетанымын  кеңейтіп  республикамызда,  элемде 
болып  жатқан  жаңалықтардан  хабардар  етіп,  олардың  өмірмен  байланысын  ныгайтуга  көмектеседі. 
Сонымен  катар  баска да  сабақтармен  пэнаралык  байланысты  камтамасыз  етіп,  окушылардың танымдык 
кызығушылыгын дамыту га жағдай туғызады.
Бастауыш  сынып  оқушылары  практикалык мазмұнды  есепті  кұрастыру  барысында  есепті  кұрастыра- 
тын  бөліктерін  жақсы  біліп,  олардың  айырмашьшыктарын  айқын  түсінулері  керек,  есептің  сюжетіне 
колданатын өмірлік процестерді білу,  есептің мазмұнындагы  мағлұматтардың сандық жагын бейнелейтін 
сан мэндерді білулері кажет.
Практикалык  мазмұнды  есептерді  кұрастыру  кейбір  даярлыктан  кейін  орындалады:  ecen  түрімен, 
теориялық сұрактармен, алган білімдерге тікелей негізделетін практикалык жаттыгулармен танысу.
Дайь،н практикалык мазмұнды есептерді  шыгаруға 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   58




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет