С. Г. Тажбаева Редакция алқасы

ШЫЛЫҒЫН 
дамьггуга  бағытталған  математикалық  жаттыгулардың  түрлерін  пайдаланамыз.  Практикалық 
мазмұнды  есептердің  математикалық  жаттығулардан  ерекшелігі,  кейбір  математикалык  жаттығуларды 
орындау  үшін  алдын  ала даярлық немесе математикалық жаттығуды орындауға  қажетті  аныктама болуы 
кажет, өйткені онда берілген маглұматтар өмірден алынып, сандық мәндері нақты болуы тиіс.
Әрине  практикалық  мазмұнды  есептерді  шешу  барысында  окушылардың  алган  білімдерінің  есте 
берік  сақталуы  мұғалімнің жұмыс  эдістемесімен  толык  камтамасыз  етілуі  керек.  Қорытып  айтқанда, 
оқушылардың  танымдык  қызығушылығының  дамуына  олардың  түйсінуі,  қабылдауы,  еске  сақтауы, 
©йлауы,  қиялдауы,  сөйлеуі  ықпал  етеді,  ягни  солар  арқылы  біз  оқушылардың танымдық  қызығушы- 
лыгын дамыта аламыз.
/ Қазақстан Республикасы жаты орта білім берудің мемлекеттік жалпыга міндетті стандарттары. Жалпы 
бастауыш білім.  - Алматы: РОНД, 2003.  -136 б.
2 Қайыцбаев ж. т.  Бастауыш мектепте математиканы оңытудың мазмүны мен оның құрылымының ерекшелік- 
тері: п.г.к. дисс. - А.,  1998. -187 6.
ЗНугусоваА.  Задачи с практической направленностью:  Учебно-метод. Пособие для учителей математики  V-V1 
кл.  Сред.  Общеобразоват
. سﺀ
 Б.: и ц «Техник». ^
٠٤٧
. - 36с.
4  Матушкина  З.П.  Проблема  формирования умений решать  задачи у   будущих учителей математики /  
3.П.  Матушкина. - М . :   Просвещение.  1996.
5  Математика:  Жалпы  білім  беретін мектептің  3-сыныбына  арналган  оқулық /   Ті,Оспанов,  Ш.Құрманалина, 
Ж.Қайыңбаев, Б.Қосанов, КЕрешева. -  2-басыльшы. -  Алматы: Атамура, 2003. -2086.
6 Математика:  Жалпы  білім  беретін мектептің  4-сыныбына  арналган  оқулық /   Т.Оспанов,  Б.Қосанов, 
Ж.Қайыңбаев,  К.Ерешева,  Ш.Құрманалина.  - 2-басылымы.  - Алматы: Атамура,  2004.  - 272  б.
Резюме
В раб©?е разработаны основные методические направления развития познавательного интереса учащихся началь- 
ных  классов  путем  использования  задач с  практическим  содержанием  в  процессе  обучения  математике.  Изложены 
возможности развития внимания, восприятия, логического мышления,  памяти учащихся в процессе изучения теоре- 
тических  материалов,  необходимых  для  развития  познавательных  интересов  учащихся  путем  решения  задач  с 
практическим содержанием как построение графиков, выполнение различных вычислений и т.п. Рассмотрены основ- 
ные  направления  развития  познавательных  интересов  учащихся:  обучение  учащихся  составлению  модели  задач  с 
^ктическим  содержанием,  ™строению  чертежей  к  ним,  заполнетяо  таблиц,  обучение  рисованию;  приучить 
учащихся к работе с текстом задач с практическим содержанием, а также со словарем;  приучить учащихся к состав- 
лению  задач.  Изложена  эффективность  проделанной  работы.  Отмечена  необходимость  правильной  организации 
работы  учителя  по  формированию  навыков  учащихся  решения  задач  с  практическим  содержанием  по  готовым 
рисункам.  В  работе  говорится  о  том,  что  задачи  с  практическим  содержанием,  использемые  в  учебном  процессе 
подбираются  заранее  для  каждого  класса  с учетом  жизненного опыта,  ивозрастаых  и  психологических  возможно- 
стей учащихся.  Отмечается, что первым и главным шагом решения задач является анализ текста задачи:  понимание 
и осознание  содержания  задачи,  выделение основных элементов задачи,  известных  и  искомых  в  условии задачи  и 
установление  взаимосвязи  между  известными  и  неизвестными  величинами.  Охарактеризованы  4  направления 
работы  с текстом  задачи.  Рассмотрены  этапы  составления  задач с  практическим содержанием.  Изложена  методика 
использования задач с практическим содержанием в процессе обучения математике в начальной школе.
Ключевые слова: задачи с практическим содержанием, учащиеся начальных классов, познавательный  интерес
Summary
In the work basic methodological directions 0؛ developing students’ cognitive interest of elementary grades are developed 
by  using  tasks  with  practical  content  in  the  process  of  learning  mathematics.  Opportunities  for  developing  attention, 
perception,  logical  thinking,  memory  in  students  are  outlined  in  the  process  of studying  theoretical  material  needed  for 
development of stodents’ cognitive interests by solving problems with practical content such as graphing, performing various 
calculations,  etc.  Main  directions  of developing  stodents’  cognitive  interests  are  examined:  teaching to  make  up  models  of 
،asks with practical content, making drafts to them, completing tables, teaching to draw; to train students to work with texts of 
tasks  ؛
١٧
،   practical  content  as  well  as  with  a  dictionaty;  to  train  students  to  make  up  their  own  tasks.  'I he  efficiency  of 
finished  work  is presented.  The necessity of right  organization  of teacher’s work for forming students’  skills  in  solving the 
tasks with practical content in prepared pictures is justified. In the work it is said that the tasks with practical content, used in 
teaching, are chosen due to students’  life experience, age features and psychological abilities in each classroom
. لآ
 is noticed 
that the first and main step in solving tasks with practical content is the analysis o ft^ k  text: understanding and awareness of 
the  task content,  finding the  main elements  of the task,  known and  unknown  in the task,  establishing the  interrelationships 
between  unknown  and  known.  4  directions  of working  with  the  task  text  are  characterized.  Stages  of making  tasks  with 
practical  content  are  considered.  Methods  of using  tasks  with  practical  content  in  the  process  of teaching  mathematics  in 
elementary school are presented.
Keywords: tasks with practical content, elementary schoolchildren, cognitive interests
Вестник КазНПУ им. Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.

УДК: 373.3.016:81
БАСТАУЫШ  СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ 
оқу 
ДАҒДЫСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
Г.Т. Сәдуақас -  п.г.к., Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің ага оқытуіиысы
Бастауыш  сыныптарға  арналған  бағдарламаларда  «Ана  т ؛л ؛>>  пэнінің  мақсаты  -   жас  буынды  дүрыс, 
ш атлаңж әне мэнерлі оқуға үйрету, оқырмандық мәдениетін қалыгттастыру» деп атап көрсеткен  [
١
].  Осы 
мақсатқа сэйкес, окушынын оқу дағдысын қалыптастыру -  бастауышта білім берудің күрамдас бөлігі.
Бастауыш  саты  -   оқушы  тұлғасы  мен  дамуы  куатты  жүретін  ерекше  құнды,  қайталанбайтын  кезең. 
Осының  нәтижесіңде  ұгымдармен  түсініктердің  дагдыларды  меңгере  отырып,  оқушының  психикалык 
үдерістері мен касиеттері қалыптасады.
Психологтардың  зерттеуі  бойынша  бастауь؛ш  сынып  жасындагы  оқушьшардың  окуга деген  ынтасы, 
қызығушылығы  ең  алдымен,  оку  эрекетімен  тығыз  байланыста  туады.  Демек  баланың  оқуга  деген 
қызыгушылық жеке пэндердің мазмүны бойынша емес, оқу әрекетінің түрлері бойынша ж^’ред؛.
Бұл  кезеңнің  осындай  мүмкіндігін  толық  пайдалану  арқылы  окушынын  жалпы  жэне  психикалық 
дамуыньщ  жеткілікті  деңгейіне  кол  жеткізу  үшін  бастауыш  сатыдағы  білім  берудің  приоритет؛,  ең 
алдымен окушы дамуы мен тәрбиесіне беріледі, ал білім, білік, дағды осыган қызмет етеді.
©ку -  мектеп жасындағы балалардың негізгі таным эрекеті.
Баланын о^у эрекеті  мазмұнына  мыналар  к؛реді:  гьшыми  ұғымдар  мен  ғылыми  зандарды түсіну және 
практикалык  міңдеттерді  шешуге  бағытталған  ойлаудың  жалпы  амал-тәсілдерін  меңгеру.  Осыған  орай, 
балалардың  гылыми  білімді  жэне  дағдьшарды  меңгеруі  олардың  оку  эрекетінің  нег^г؛  мақсаты  мен 
нәтижесі болып табылады.
Жеке түлғаның да^іуында,  кабілеттілігін жетілдіруге дағды  маңызды рөл атқарады.  Іс-эрекет жасауда, 
білім  алып  біліктілікті  меңгеру  үшін  алдымен  дагдыга  үйретудің 
ﺀص؛
  ерекше.  Адамда  білім  туа  пайда 
болмайды,  бірінші  белгілі  б ؛р  қабілетгіліктің нышаны  болады,  сонан  соң өсе  келе  ғана білім  алуға деген 
құштарлық пайда болады.
Баланың мектепке келуі  оның дагдыларынын белгілі  бір жүйемен дамып отьіруына мүмкіндік туғыза- 
ды.  Мұгалім  балага,  жазу,  оку,  есептеу  сияқты  күрдел؛ дагдыларды  үйрете бастайды.  Осы  айтылгандарга 
дағдыландырудын  бастапқы  жолы  жаттыгу  жүмыстарынан  басталады.  Жаттьну  жұмысыңда  ережелер 
түсіндіріледі. Бүдан кейін  бала ережені іс-жүзінде қолдана білуге үйренеді.  Мұғалім сан алуан эдістермен 
арнаулы  жүйелердің  ен  тиімді  дегендерін  тандап,  оны  бала  дағдысын  қалыптастыруға  колданады. 
Мүғалімнің бар шеберлігі  мен өнерін салатыны да осы жер.  Өйткені дагдының  іргетасы дұрыс қолданса, 
соғұрлым жақсы,  тыңғылықты  бекитін  болады.  Баланың ережені жак<؛ы түсіне алуы  практикада қателес- 
пей пайдалану, онда дагдының срныға бастағанының белгісі.
Бастауыш  мектеп  мүгалімдерді  окушылардың  ок>',  жазу,  есептеу  дағдьшарын  (мұғалімнің  айтканын 
тындау,  сабақга
آااﺎﻫا،ﻞﻟ
  отыру т.б)  әрбір  баланын дара  ерекшелікгеріне  карай  қалыптасіъірьшып отыра- 
ды.  Оқушьшарды дагдыландырғанда мүғалімнің үйрету эдістерінің артуы,  балалардың қатесін үнемі  сезе 
біліп,  жөндеп  отыруы,  олардың  білім  нәтижесін  дүрыс  багалауы,  қатаң  талаіі  ко^  білуі  бастаған  істі 
аяктауын үйрету т.б. ерекше маңыз алады.
Дағдылануга қажетті жағдайдың қолайлы және колайсыз болуының да маңызы  зор.  Мысалы, оку әдісі 
жақсы балалардың алдыңда мақсат болганымен, балалардың окитын сыныбы қараңғы, суык, оку кұралда-• 
рь؛ нашар, қағазы жаман болса, мұндай жагдайларда дагды тез калыптаса коймайды.
Оқушының дұрыс, түсініп, мэнерлеп оку дағдылары  жетілмей түрып,  ана тілі  сабактарында шығарма- 
шылық  жүмыс  жүргізу  он  нэтиже  бермейтіні  сөзсіз.  Аталған  дағды  тармақтары  өзара  байланысты,  бір 
біріне тәуелді, дұрыс оқу оқушыны түсініп оқуга, түсініп оку  мэнерлеп оқуға жетелейді. Бастауыш сынып 
окушысы дұрыс, түсініп, шапшаң,  мэнерлеп оку дағдыларын дауыстап жэне іштей оку аркылы  меңгереді. 
Біз  бақылауымызда  сынып  өскен  сайын  окушының  іштей  окуга  деген  талабы  күшейіп,  дауыстап  оку 
каркыны біртіндеп төмендеп отыратын байқалды.
Оқу сабағына,  оның  ؛[П؛нде окушьіларды дүрыс  оқуға,  оку  мэдениетіне  қалыптастыру -  бүгінгі  күннің 
өзекті  мәселесі.
Оқу арқьшы балалар табигат кұбылыстарының,  кұпия  сырларынан хабардар болып,  өмірдс өз көзімен 
көріп-білмеген  алые  елдер,  ғарыш  туралы  мэліметтерді  біледі.  Бастауьіш  сыныптардағы  оқу  сабағында 
оқылып  отырган  шығарманы  өмірмен  байланыстыру  негізінде  окушының сез؛м؛  мен  еркіне  акыл-ойына 
эсер ету көзделед،.
Окушының  дүниеге  көзкарасын  калыптастыру  мақсатында,  шығарманың  білімдік,  тәрбиелік 
маңызына,  баланын  жас  шамасына  даму  ерекшелігіне  көңіл  бөлініп,  олардың  ұгымына  сай  келуі 
ойластырылуы  керек.
— 
- 
230   
Абай атындагы Қаз¥ПУ-нің Хабаршысы,  «Педагогика гылымдары» сериясы, №1(45),  2015 г.

Оқыту -  өте күрделі психологиялық үдеріс. Ал, бастауыш сыныптарда окушылардың білім  мен тэрбие 
алуына кажетті оқу дағдьшары калыптасады. Сондықтан, оқушының оқу дағдысын калыптастыра отырып 
әдеби  сөз  байлығын  дамыту,  жазбаша  сауаттылығын  арттыру,  түсіну  эрекетімен  де  күрделі  жұмыстар 
жүргізіледі.
Кейбір жағдайда оқушы  мүдірмей,  шапшаң оқыса оқу дағдысын  қалыптастырдым дейтін  мүғалімдер 
кездеседі.  Ал,  шындығына  келсек,  бапа  шапшаң оқығанымен,  оны  санапы  түрде түсіне,  дауыс  ырғағына 
келтіре  мэнерлеп  о^н  алмауы  мүмкін.  Бүл  -   мүғалімде  теориялық  білімнің  жеткіліксіздігінен  болатын 
жағдай.  Өйткені,  оку  дағдысын  қалыптастыруда  мұғалім  алдымен  03؛  теориялық  жағынан  толық дайын 
болмаса, практикалық жагын меңгермесе, оқу дағдысын қалыптастыра алмайды.
Оқу  сабағындағы  басты  кемшілік  мүғалім  өзі  мэнерлеп  оқып,  содан  кейін  гана оқушыға оқытып,  сол 
оқығандарын окушыға айтқызады,  мұғалім жүмысын осымен ғана шектейді. Егер мәтін көлемдірек болса
2-3  оқушыға оқытады.
Бүл  жерде 
ااااﺎﻫاا
؛
مﺎﻣ
(  оку  дағдысын  ескерілмейді  емес,  эйтсе  де  мэтін  бойынша  комекші  қүралдар 
аркылы түрлі жүмыстар үйымдастырылып, тапсырмаларды түрлендіріп беру аркылы қайталап оқыту, сол 
арқьшы оқу дағдысын қалыптастыру жағы жеткіліксіз. Оқушының түсінгенін айтқыза беретін, мұғалімнің 
оз؛н؛н тэптіштеп  түсіндіре  беру؛  түрінде  өткізілетін  сабақган  оқушы  тез  жалығады.  Мұндай  сабақгарда 
пеғ؛зғ؛  ойды  аныктау,  окушы  ©3؛  қорытынды  жасай  алатындай  эдістемелік  жүмыс  ؛ске  асырылмайды. 
Дұрыс  оқу  дағдысын  қалыптастыру  үшін  мэтінді  оку  кезінде  жіберген  катесіи  елеусіз  қалдырмай, 
қателерді түзету жолын қарастыру қажет.
Кейбір  окушьшар  бір  буыңды  немесе  көп  буынды  сөздерді  қайталап  оқи  береді.  Мұндай  жағдайлар 
төменгі  сыныптарда  жиі  кездеседі.  Мұның  себебі:  оқушы  оқу  сатысының  алғашкы  кезеңін  меңгеруде 
қабылдау  процесі  мен  оны  ұғуы  бірдей  болмағандығынан.  Бала  бір  буынды  нем^се  көп  буынды  сөзді 
бірнеше қайталап оқығаннан кейін ғана мэнін ұға бастайды. Баланын тіл байлығын, сөздік қорын дамыту- 
да ешкашан оған түсініксіз сөз үйретілмеуі ™ ؛с.
Балаларды  оку  дағдысына  қалыптастыратын  мүғалім  ен  алдымен  оку  сапасына  эсер  етуші  басты 
’ 
(ақпаратты  қабылдау  жылдамдығы  мен  сапасы,  мағыналык  өндеу,  шешім  дайындау,  кері
байланыстьщ  нәтижелілігі)  айкындап,  оларды  мақсатты  түрде  басқаруды  меңгеруі  тиіс.  Оку  үдер؛с؛н؛н 
типті  кемшіліктеріне  (артикуляция,  көру  аймағынын тарлығы,  рефессия,  окудың  қолайлы  стратегиясы- 
ның болмауы, зейінніңтөмендеуі (О.А. Андреев пен Л.И. Хромов бойынша) 
КОНІЛ 
аударылуы керек [2].
"  
оку дағдысын кандай әдістермен,  калайша қалыптастыруға болады деген сүрак -   мүғалім
үшін оте қажет мэселе, Өкінішке орай, бүл мэселеге арнайы тоқталып, оны ؛ске асырылу жолдарын накты 
корсеткен гылыми енбектер оте аз.
Оқушьшардың  оку  дағдысын  қалыптастыруға  қажетті  тапсырмалар  тек  мұғалім  тарапынан  оқуға 
басшылык жасаудьщ ережелер؛ мен заңдьшықтары  ментерілген кез^е ғана мүмкін болады,  яғнн тақырып- 
ты дұрыс ^шу, окушыларды кызықхыратын тақырыптарды таңдауды үйренгенде ғана іске асатын жұмыс.
Бастауыш сынып окушыларына алғаш  мектеп табалдырығын  аттағаннан  бастап  оларға кітапты  қалай 
оқып, онымен жұмыс істеуді үйретіп, олардың ойларына с؛н؛р^ қажет.
-  біріншіден,  окушьшарды  оқуға психологиялық түрғыдан  айкыңдау,  ягни  өздеріне деген  сенімділігін 
арттыру;
- екіншіден, о^у еңбегіне ынталандырып, дағдыландыру;
- үшінш^ен, окушылардың ой-өрісін дамыту, саналы ойлана  ؛ 
ة
луге үйреіу;
- тертіншіден, оқушылардың қабылдау іс-эрекетіне басшылык жасау;
Окушьшар  өмір тәжірибесі  бойынша бойынша айналасындағы дүние  мен  кұбылысты  негізінсн  кітап- 
тан оқып білу арқьшы тани бастайды.  Бала кітапты  оқымас бүрын оны жалқаулықты  женуге,  ©3 кабілеті- 
не,  күшіне  сендіру,  өзінің  мүмкіндіктерін  еркін  пайдалануға,  яғни,  «мен؛н  колымнан  келмейді»,  «бәрібір 
ештеңе  шыкпайды»,  «үлгере  алмаймын»  дсгсн  ойдь>н  орнына  өзіне  сен؛м  беретін  «қолымнан  келеді», 
«үлгеремін»,  «орындаймын»,  -  деген  окушылардың  ынта-ықыласын  талаптану,  күштарлық  сезімдерін 
ояту -  бастауыш сынып мүғалімдерінің негізгі міндеті.
Оқушылардың оку дағдыларын қалыптастыру жалпы тіл дамытумен, онын ؛шінде әдеби жазба тілімен 
де,  сөйлеу  тілімен  де  тікелей  қабысып  жатыр.  Оку  барысында  көру,  есту,  сөйлеу  мүшелерінің  қызметі 
қатар жүргізіліп,  ол түсіну эрекетімен тығыз байланысады.  Оку'шымен жүргізілетін оку дағдысын  қалып- 
тастыруға қажетті  жаттығулар тек мүғалім тарапынан тілдің заңдьшықтары,  касиеті,  ережелері  меңгеріл- 
ген кезде ғана мүмкін болады.
"  
пікірі  бойынша  оқушы  үлгер؛м؛не  200-ден  артық эртүрлі  жағдайлар  эсер етеді  екен.
Ал осы жағдайлардың ішінде ең күшті орын алатыны балалардың оку шапшандығы болып шыққан.
Егер оқушы  нашар оқыса,  мысалы оку үлгерімі  нашар 3-сынып оқушысы минутына 37 сөз окыса, орта
Вестник КазНПУ им.  Абая,  серия «Педагогические науки», №1(45),  2015 г.
 
231   

есеппен  үй тапсьірмасьі  сол 
«
؛
٣ ٢
  дайындалатын барлық пзн  бойынша  4  бет,  ягни  3000 сез болады  екен. 
-Сонда 3000  сөзді  37-ге  бөлсек,  80  минут мэтінді  оқу  керек.  Эрине  бұдан  кейін  оқушының оқуға  ынтасы 
өзінен-өзі төмендейді [3].
Оқу жылдамдығы артқан сайын,  есте сақгау қабілеті де,  ақыл-ой еңбегіне ынталылыгы да арта түседі. 
Көптеген  педагогтар  шапшаң  окудың  маңызына,  онын  гылыми,  тәрбиелік  мэнін  аша  келе,  жылдам  ©ки 
білуге  үйрету  жолдарын,  онын  мүмкіндіктерін  толық  қарастыра  жүргізілген  тэжірибе  жұмыстарының 
негізінде түрлі ұсыныстар жасайды. Бұл ұсыныстарды  кез келген  мектеп жағдайында пайдаланып жұмыс 
істеуте қолайлы. Оқуга жаттығу жүмыстары бірден үзак жүргізілгенннен гөрі ж и؛ жүргізілгені тиімді.
1.5 минуттъщ оку.
Біздер  эдетте  үйде,  от^асында  баланы  отырғызып  (ертегіні,  эңгімені)  окып  болмай  тұрмайсың  деп 
міндетгеп  қоямыз.  Егер  бала  нашар  оқитын  болса,  тұтас  ертегі,  не  эңгімені  оқу  үшін  бір  сағаттан  артық 
уақыт  керек.  Ал  бұл  >кагдай  біріншіден,  баланы  жалықгырып  шаршатады,  екіншіден,  оның  оқуға  деген 
ынтасын жояды.  Онан да 5  минуттан бірнеше бөліктерге бөліп окыту ™ ؛мд؛.  Бұл жағдайда бала мәтіннің 
бір бол؛г؛н оқып мазмүнын айтады.  Содан кейін үзіліс жасайды.  Біраз тыныкканнан кейін мэтінді одан эрі 
жалғастырады.
Себебі адамның ес؛ күнделікгі  коз  алдында көріп жүрген нәрседен  гөрі  сирек те, жылдам көріп  қалған 
нэрсені  есте сақтап  калуга бейімделген.  Сондықтан белгілі  бір дагдыны  калыптастырғанда оған жаттыгу- 
ды ұзақ уақыт жүргізгеннен гөрі, жи؛, бірақ ™ м кысқа жаттыққан дүрыс.
ا
 . Егер баланын оку темп؛ нашар болса, окыгысы келмесе не істеу керек?
Мүндай  жағдайда үзіп-үзіп  оку  ™ ؛мд؛.  Бала  бір-екі  жол  оқып,  сурет؛н  көреді  де,  дем  алады.  Мұндай 
суретті кітапшалар, ертегілер балаларға арналган республикалық «Ерке» журналында жиі  шыгады.
3.  Сондай-ақ  ұйкы  алдындағы  оку  өте  тиімді.  ©нын  мэні  мынада,  адам  үйықтар  алдында  оқиганың, 
жагдайдың  эсерімен  үйықгайды.  Сегіз  сағат  үйқы  бойы  ол  эсер  адамның  миынан  кетпейді,  адамның 
ағзасы бүған үйреніп калыптаскан.
4. Ата-ана бакылауы.
Ата-ана үйде баласының оку  шапшандыгын б؛р уақыттексеріп, қадағалап, жазьш отырса, баланың оқу 
шаншандығы арта түсері с©؟с؛з.
Бастауыш  сынып  оқу  сабағында  оқушының  оқу  дағдысын  калыптастыру  негізінде  оқыганды  кабыл- 
дау,  түсіну  мүмкіндігін  арттыру  мақсаты  козделген؛мен,  оны  іске  асыру  эсіресе  бірінші  сыныпта  өте 
киь،н.  Өйткені  өмір  тэжірибесі  аз  кішкентай  алты  жасар  баланьщ  бар  ынтасы  дыбысты  тану,  таньгған 
дыбыстарының  басын  кұрап  буын  жасау,  буыннан  сөз,  сөзден  сөйлем  кұрап  оқуда болады  да,  оқығаны- 
ның мазмұнын бірден меңгеріп кете алмайды.
Оқуга жаттыгудьщ алғашқы сатысында ен оңай деген  мәтіннің мазмұнын кабылдап, түсінгенін айтып 
шығу  балаға  ауызша  сөйлеуден  әлдеқайда  киынға  соғады.  Өйткені  ауызша  ай'гылган  сөзді  бала  тұгас 
қабылдайды да, қабылдау үстінде үнн؛н, дауыс ырғағының калай шықққанына көңіл бол؛не^؛. Ал жазуда- 
гы  мэтінде  бұл  айтылгандар  жок.  Ендеше  ол  окушының үгуын  да  киындатады.  Қандай  ұғым  болмасын 
жеке сөз немесе сөздер тобы мен өзара байланыстагы бірнеше сөздерден қүралған сөштем арқылы беріле- 
ді.  Оны үгыну үшін жеткілікті  сөздік коры болуы шарт. Өмір тажірибесінін аздығынан бастауыш  мектеп- 
тердегі  баланьщ сөздік коры тым  аз болып келеді.  Міне осы себепті  ж^не тілдік корда бар сөзді  пайдала- 
нудыңжолын білмеу мэтіннің мазмұнын кабылдауды қиындатады.
Мэтінді  оқушының тезірек  меңгеріп  кетуі  үшін  мүгалім  эрбір  >[<еке  сөздің  мэн-мағынасына  баланың 
көңілін  үнемі  аударып,  оған  сөйлемдегі  сөздердің  ара  катынасын,  байланысын,  мэтіндегі  негізгі  ой 
багытын аңгартып отыруы керек.
Балага сапалы  б ؛л ؛һ   беру ұстаздың  күндел؛кті  жүмыстарды  пэрменді  атқаруына тікелей  байланыс- 
ты.  Мұғалім  бүл  орайда  кірісгіе  әңгіме,  сөздік  жүмысы,  сурет  салғызу,  жоспар  кұру,  сұраулар  мен 
тапсьірмалардын  түрлендірілуі,  к؛орытында  сабакты  ұйымдастыру,  буынга  бөліп  ок^>ту,  пэнаралык 
байланысты  пайдалану',  экскурсияға  шыгу',  мэтінмен  жүмыс  істеу  т.б.  шараларды  ыждахаттылықпен 
жүзеге асыруы тиіс.
Бұларга коса бастауыш сыныптарда оқушьшар эдебиет материалдарын окудың, оган талдау жасаудын 
алғашқы  қарапайым  әдістерін  меңгеріп,  эдебиет  теориясынан  кейбір  мағлұмат  алады..  Ж.Аймауытов 
айткандай,  «Ана  тілін  үйрену  -   сөздерді  жаттау,  олардың  жүйесін  өзгеру  заңдарын  білу  гана  емес,  тіл 
үйренумен катар, бала тілдің сансыз көп үгымдарын, ойларын, сезімдерін, сүлу үлгілерін меңгереді» [4].
Ендеше, оқушьшардың оку дағдысын калыптастыру жэне жетілдіру -  бастауыш ана 

жүктеу/скачать 16,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: