С. Г. Тажбаева Редакция алқасы
жүктеу/скачать 7,04 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кілтті сөздер: болашақ мұғалім, модель, лидерлік сапа, қалыптастыру
Қазіргі қоғамдағы жоғары білім берудің көп қырлы құрылымы, еліміздегі жоғары оқу орында- рының халықаралық білім беру жүйесіне кіріктірілуі, олардың сол талаптарға сай даму м`селелері болашақ мамандарды даярлау үдерісін зерттей түсуді қажет етеді. Соның бірі болып педагогикалық оқу орындарында болашақ мұғалімдердің лидерлік сапасын қалыптастыру табылады. Өйткені сту- денттердің лидерлік сапасының қалыптасуы олардың ішкі жан дүниесінің өзгеруіне, басқалармен қарым-қатынасының дамуына, к`сібилігінің шыңдалуына, өзіне сенімділігінің артуына, б`секеге қабілетті маман болып шығуына мүмкіндік тудырады. Ал, лидерлік сапаларды қалыптастыру процесі тұлғалық сапалық деңгейін көтеруге бағытталған, оның табиғи `леуетінің жекелік тұрғысынан дамуының жетекші факторларының бірі болып табы- лады [1]. Біздің зерттеуімізде болашақ мұғалімнің лидерлік сапасын қалыптастыру жоғары оқу орнының оқу-т`рбие процесінің мүмкіндіктерін пайдалану негізінде жүзеге асырылады. Сондықтан, біз зерт- теудің мақсатына, міндеттері мен болжамына с`йкес болашақ мұғалімнің лидерлік сапасын қалып- тастыру дегенімізді оқу мен тeрбие процесінде оқу курстарының, тeрбие траекториясының мүмкіндіктерін жүзеге асыру процесін түсінеміз [2]. Болашақ мұғалімінің лидерлік сапасын қалыптастыру н`тижесіне қол жеткізу мақсатында ғылыми еңбектерге сүйене отырып, өз тарапымыздан алдын-ала болжам жасап, модель құруды мақсат тұттық. Өйткені ғылыми жағдаятты талдаудың қуатты құралдарының бірі – модельдеу. Модель (үлгі) дегеніміз – нақты объект пен жүйенің немесе түсінік пен идеяның шын м`ніндегі қалыбы. Модель жүйені анықтау, түсіну не жетілдіру үшін қолданылатын құрал. Мақсатқа жетудің бірнеше жолы болады, бірақ тек бір жолды ең жақсысын, ең қолайлысын, ең с`ттісін таңдай білген жөн. Академик В.Г.Афанасьев "модель ықшамдалған объектінің немесе құбылыстың айқын түрде сызбаға түсірілген бейнесі"- дейді [3]. dрі ол модельдеу үрдісі барысында танымның өзіндік т`сілінде бір жүйе (зерттеу объектісі) басқаға (модельге) өзгереді деп түсіндіреді. Лидерлік сапаны қалыптастыру моделін жасау барысында біз оның мазмұны мен құрылымына да ерекше көңіл бөлдік. Бұл модель бірқалыпты қалмайды, ол лидерлік сапаны жетілдірудің `р даму кезеңіне негіз бола отырып, үздіксіз жаңартылып, қайта жасала алады. Болашақ мұғалімдерінің лидерлік сапасын қалыптастыру жоғары оқу орнында оқыған жылдар бойы аудиториялық ж`не аудиториядан тыс сабақтар аясында жүзеге асырылады. Аталған модельдің құрылымы негізінен төрт блоктан тұрады. Атап айтқанда: тұжырымдамалық-мақсаттық; техноло- гиялық; ұйымдастырушылық-eрекеттік; өлшемдік-нeтижелік (сурет 1). Б`рінен бұрын тұжырымдамалық-мақсаттық блок мазмұнында мамандыққа деген eлеуметтік тапсырыс талаптарын анықтап алудың қажеттігі туындады. Біз оларды былайша топтастырдық: - мұғалімнің к`сіби-ұйымдастырушылық сапасына қоғамның з`рулігі; Абай атындағы ҚазҰПУ-нің Хабаршысы, «Педагогика ғылымдары» сериясы, №2 (50), 2016 ж. 109 - лидерлік сапаларына ие, жоғары к`сіптік деңгейдегі б`секеге қабілетті педагогтарды даярлауға жоғары оқу орнына `леуметтік тапсырыс; - мұғалім м`ртебесін көтеруге мемлекеттік сұраныс; мұғалімнің қоғамда лайықты орын иеленуге, өзін танытуға ұмтылуға, өзін жүзеге асыруға з`рулігі; dлеуметтік тапсырыс негізінде білім беру процесі кезінде қалыптастыруға мүмкін болатын лидер- лік сапаның түрлері, сондай-ақ ұйымдастырушылық- педагогикалық міндеттер анықталды. Соның ішінде маңыздысы болып студенттердің басым бөлігінің маңызды к`сіби лидерлік сапасын дамытуға ықпал ететін жоғары оқу орнында білім беру ортасын құру табылады. Бұдан басқа қажетті міндеттер қатарында мыналарды атауға болады: - оқытудың `р түрлі кезеңдерінде студенттердің лидерлік сапасының қалыптасқандығы дең- гейіне мониторинг жүргізуге мүмкіндік беретін `леуметтік-педагогикалық диагностиканың `дістері мен құралдарын таңдау; - лидерлік сапасын қалыптастыруды педагогикалық тұрғыдан сүйемелдейтін негізгі бағыттарды (студенттердің оқу ж`не оқудан тыс іс-`рекеттерінің формалары, оқытудың тұлғалық-бағдарлық технологиялары ж`не т.б.); - лидерлікті қалыптастыру мақсатында оқытушылар мен студенттердің ж`не студенттердің өзара бірлікте атқаратын іс-`рекеттерін ұйымдастырудың тиімді формаларын айқындау (жобалау команда- ларын, ықшам топтарды, шығармашылық ұжымдарды ж`не т.б. қалыптастыру); - студенттердің лидерлік сапасын танытуға ынталандыру мен өзін-өзі дамытуға талпындырудың негізгі т`сілдерін анықтау. Біз зерттеу барысында болашақ мұғалімдерінің лидерлік сапасын қалыптастыру процесінің негізгі төрт компонентін анықтадық: Мотивациялық – гуманистік құндылықтарға с`йкес іс-`рекеттің тұрақты мотивтерін қалыптас- тыруды қарастырады (лидер рөлін жеке психологиялық күйі тұрғысынан қабылдау; `рекет етуге ұмтылушылық; күрделі жағдайларда лидер функциясын өзіне алуға тілегінің болуы ж`не т.б.) Когнитивтік (танымдық) – студенттердің лидерлік сапаларын танытуға қажетті `леуметтік-саяси, экономикалық ж`не психологиялық-педагогикалық білімдерін қалыптастыруды көздейді. Когнитив- тік компонент арнайы (к`сіби) білімдерді ж`не к`сіби міндеттерді шешу барысында оларды пайда- лана алу іскерліктерін кіріктіретін `діснамалық, теориялық ж`не технологиялық білімдердің бірлігін құрайды. Осы компонент жоғары оқу орнының лидерлік сапаны қалыптастыруға мүмкіндік беретін ақпараттық оқу-т`рбиелеу ортасын құрайды. Іс-eрекеттік-нeтижелік – студенттер лидерлік сапасын танытуға, практикалық іс-`рекетке, жыл- дам шешім табуға қабілеттілігін, т`уекелге баруға қабілеттілігін көрсетуге мүмкіндік беретін жағдай- ларды қарастырады. К`сіби жағдаяттарда лидерлік сапасын қолдану іскерліктері кешенін ж`не `рі қарай өздігінен білім алу `рекетін жүзеге асыруын көрсетеді; білім беруші мен білім алушы арасын- дағы өзара белсенді `рекетті қамтиды, бұл жағдайда білім беруші мақсатын, міндеттерін анықтайды, білім алушының танымдық іс-`рекетін белсендіру үшін жағдай тудырады, кері байланысты жүзеге асыру процесіне бағыттайды, бақылайды, ынталандырады; білім алушыларға оқу іс-`рекеті проце- сінде шешуге арналған к`сіби бағытталған проблемаларды көрсетеді. Осы компонент білім алушы- лардың к`сіби ж`не өмірлік т`жірибесіне, олардың к`сіби мотивациясына, жоспарларына, қызығушы- лықтарына, қажеттіліктеріне негізделеді. Бағалаушылық-рефлексивтік – білім алушылардың өзіндік лидерлік амал-т`сілдерін, іс-`рекетте- рін жете ұғынуын ж`не өзінің лидерлік іс-`рекеттеріне өзіндік талдау жасау мен өздігінен бағалауын, алынған н`тижелерді қойылған мақсаттармен біріктіруін танытады. Осы проблеманы зерттеудің теориялық ж`не практикалық н`тижелерін қорытындылау болашақ мұғалімдерінің лидерлік сапасын қалыптастырудың үш деңгейін (жоғары, орта ж`не төмен) көрсетуге мүмкіндік берді: 1. Төмен деңгей: Лидерлікке қызығушылығы жоқ. Лидер болуға талпынысы байқалмайды. Лидер- лік саласынан білімі төмен. Лидерлік сапаларын білмейді. Мұғалім үшін лидерліктің м`нділігін түсінбейді. Топтық іс-шараларда белсенділік танытпайды. Өздігінен шешім қабылдай алмайды. Сыни жағдаяттарда лидерлік таныта алмайды. Өзінің лидерлік `рекеттерін, амал-т`сілдерін талдауға ұмтылмайды, өздігінен бағалай алмайды. 2. Орта деңгей: Лидерлікке қызығушылығы бар. Лидер болуға талпынады, бірақ, оның маңызын, `леуметтік м`нін түсінуі жеткіліксіз. Лидерлік сапа түрлерін біледі. Мұғалім лидердің атқаратын рөлінен хабары бар. Осы түсініктерін күнделікті іс-`рекетте көрсете алмайды. Лидерліктегі практи- калық іскерліктерді айтарлықтай біледі, бірақ тұрақты көрсете алмайды. Өзіне сенімділігі аз, сол себепті топ мүшелеріне ықпал ете алмайды. Өздігінен шешім қабылдауға талпынады. Топта белсен- ділік танытады. Топтық іс-`рекеттердің қарапайым түрлерінде жекелік таныта алады. Өзінің лидерлік `рекеттерін, амал-т`сілдерін ішінара түсінеді. Бірақ оларды талдау, бағалау барысында өзгелердің Вестник КазНПУ им. Абая, серия«Педагогические науки», №2 (50), 2016 г. 110 көмегіне сүйенеді. жүктеу/скачать 7,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|