оған билік ету жөніндегі өз өкілеттігін тапсыруға, мүлікті кепілге

Мемлекеттік  меншік 
республикалық
  жөне 
коммуналдық 
меншік түрінде көрінеді. 
Республикалық мениіік
 мемлекеггік кззы- 
надан  және  зан  күжаттарына сәйкес  мемлекеттік  республика- 
лық занды түлғаларға бекітіліп берілген  мүліктен түрады.  Рес- 
публикалық  бюджеттің  каражаты,  алтын  валюта  қоры  және 
алмас  қоры,  жер,  онын  қойнауы,  су,  өсімдік  жөне  жануарлар 
дүниесі, басқа да табиғи ресурстар мемлекеттік меншікте бола- 
ды.  Бүлардың  барлығы  жөне  мемлекеттік  заңды  түлғаларға 
бекітіліп  берілмеген өзге де  мемлекеттік  мүлік  Казақстан  Рес- 
публикасының мемлекеттік 
қазынасын
 күрайды.
Коммуналдық меншік
 жергілікті  қазынадан  жөне зан күжат- 
тарына сөйкес коммуналдық занды түлғаларға бекітіліп берілген 
мүліктен түрады. Жергілікті бюджет қаражаты және мемлекетгік 
занды түлғаларға бекітіліп берілмеген өзге де коммуналдык мүлік 
жергілікті 
қазынаны
 күрайды.
3.1. 
Зияткерлік меншік  кукыгы.  Зияткерлік меншік деп зан- 
намаларда белгіленген реттер мен тәртіп бойынша азаматтың не- 
месе  заңды  түлғаның  шығармашылық  интеллектуалдық 
кызметтің нөтижелеріне және оларға теңестірілген заңды түлға- 
ны дараландыру қүралдарына, жеке немесе занды түлғаның өзі 
орындайтын  жүмысының  немесе кызметінің өнімдеріне  (фир- 
малық атау, тауар белгісі, кызмет көрсету белгісі және т.б.) ерек- 
ше күкығы танылады.
Зияткерлік меншік күкығының объектілеріне:  1) зияткерлік 
шығармашылық қызметтің нәтижелері; 2) азаматтык айналымға 
катысушыларды,  тауарларды,  жүмыстарды  немесе  қызмет 
көрсетулерді дараландыру қүралдары жатады.
Зияткерлік  шығармашылык қызметтің  нөтижелеріне:1) ғы- 
лым, әдебиет жөне өнер туындылары; 2) орындау, фонограмма 
және  хабар  таратуды  ұйымдастыру;  3)  өнертабыс,  пайдалы 
үлгілер, өндірістік үлгілер; 4) селекииялықжетістіктер; 5) инте- 
гралдык  микросызба  топологиялары;  6)  ашылмаған  ақпарат, 
оның ішінде ендіріс құпиялары (ноу-хау); 7) осы Кодексте не- 
месе езге де  заң актілерінде  кәзделген  реттерде интеллектуал- 
дык шығармашылык кызметтің басқа да нөтижелері жатады.
Азаматтық айналымға қатысушыларды, тауарларды, жұмыс- 
тарды  немесе  қызмет көрсетулерді дараландыру  құралдарына: 
1)  фирмалык  атаулар;  2)  тауарлық  белгілер  (кызмет  корсету 
белгілері); 3) тауарлар шығарылатын жерлердің атаулары (шы- 
ғатын  жерін көрсету); 4) заңнамаларда козделген реттерде аза-
107

маттық  айналымға  қатысушылардын,  тауарлар  мен  қызмет 
көрсетулердін басқа да дараландыру күралдары жатады.
Зияткерлік  меншік  объектілеріне  күкык  оларды  кұру 
фактісінің күшімен  не заннамаларда көзделген  жағдайлар  мен 
тәртіп бойынша уәкілетті мемлекеттік органның құқыктык қор- 
ғауды беруі нәтижесінен туындайды.
Зияткерлік шығармашылык кызмет нәтижелерінін авторла- 
ры осы нәтижелерге катысты 
жеке мүліктік емес
 және 
мүліктік 
қүқықтарга
  ие  болады. 
Ж еке  мүліктік  емес  қүқықтар,
  оның 
мүліктік құқығына қарамастан, авторға тиесілі болады және онын 
мүліктік  құқығы  басқа  тұлғаның  зияткерлік  шығармашылық 
қызметінін  нәтижелеріне  ауысқан  жағдайда  өзінде  сақталып 
қалады. Азаматгық айналымға катысушыларды, тауарларды не- 
месе қызмет көрсетулерді дараландыру кұралдарына (бұдан әрі -  
дараландыру құралдары) арналған құқық іргелері осы құралдар- 
ға қатысты мүліктік кұқықтарға ие болады.  Зияткерлік шығар- 
машылық қызмет нәтижесінін авторы болып танылу құқығы (ав- 
торлык құқық) 
жекемүліктік емес қүқық
 болып табылады және 
оған шығармашылық еңбегімен интеллектуалдық шығармашы- 
лық қызметгің нәтижесін жасаған адам гана ие бола алады.
Авторлық
 қуқб/қдегеніміз — автордың мүліктік және мүліктік 
емес  жеке  құқыкгары.  Авторлық қүқык  шығармашылық қыз- 
мет нәтижесі болып табылатын ғылым, әдебиет және өнер туын- 
дыларына олардың бағытына, мазмұны мен маңызына, сондай- 
ақ оларды білдіру әдісі мен нысанына қарамастан қолданылады. 
Автор —
 шығармашылық еңбегімен туынды жасаған жеке тұлға.
Авторлық күқык хал ыққа таратылған (жарияланған, жарыққа 
шыққан,  басып  шығарылған,  көпшілік  алдында  орындалған, 
көпшілікке көрсетілген), сондай-ақ халыққа таратылмаған туын- 
дыларға қандай да бір объективті нысанда:  1) жазбаша (қолжаз- 
ба,  машинаға  басылған,  нота  жазбасы  ж әне  т.б.);  2)  ауызша 
(көпшілік алдында айту, көпшілік алдында орындау және т.б.);
3)  дыбыс  және  бейнежазу  (механикалық,  цифрлық,  магнитгі, 
оптикалық және т.б.); 4) бейнелеу (сурет, эскиз,  картина, жос- 
пар, сызба, кино, теле, бейне немесе фото кадр және т.б.); 5) кө- 
лемдік-кеңістікті (мүсіндеме, модель, пакет, құрылысжөне т.б.);
6) басқа да нысандарда қолданылады. Авторлық кұкық идеялар- 
дың,  тұжырымдамалардың,  принциптердің,  өдістердің,  жүйе- 
лердің, процестердін, жаңалыктардың, фактілердің жеке өздеріне 
қолданыл майды.
108

Авторлык  кұкык 
объектілері
  мыналар  болып  табылады: 
I) әдеби туындылар (әдеби-көркем, ғылыми, оку, публицисти- 
калык және т.б.); 2) драмалық және музыкалық-драмалық туын- 
дылар; 3) сценарийлік туындылар; 4) хореография және панто- 
мима туындылары;  5)  мәтінді  және  мәтінсіз  музыкалық туын- 
дылар; 6) аудио-бейне туындылар, (кино, теле және бейне фильм- 
дер, диафильмдер және баска кино, теле туындылар), радио туын- 
дылар; 7) кескіндеме, мүсін, графика туындылары мен басқа да 
бейнелеу өнерінің туындылары; 8) қолданбалы өнер туындыла- 
ры; 9) сәулет, кала қүрылысы және бау-саябақ өнері туындыла- 
ры;  10)  фотосурет  туындылары  ж әне  фотосуретке  ұксас 
әдістермен алынған туындылар;  11) географияға, топографияға 
және  басқа ғылымдарға  қатысты  карталар,  жоспарлар,  эскиз- 
дер, безендірмелер мен үш өлшемді туындылар;  12) ЭЕМ-ге ар- 
налған  бағдарламалар;  13)  туынды  шығармалар  (аудармалар, 
өндеулер, аннотациялар, рефератгар, түйіндеулер, шолулар, инс- 
ценировкалар,  музыкалық аранжировкалар  және  ғылым,  әде- 
биет  пен  өнер  туындыларының  басқа  да  қайта  өнделімдері); 
14) жинактар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер база- 
лары)  және  басқа  да  іріктелу  және  (немесе)  материалдардың 
орналасу бойынша  шығармашылық еңбек  нәтижесі  болып са- 
нал атын құрастырылған ту ындылар жатады.
Авторлық күқыкгы иеліктен айыруға және басқа адамға бе- 
руге  болмайды.  Егер  нәтиже  екі  немесе  одан  да  көп  адамның 
бірлескен авторлығымен жасалса, олар 
тең авторлар
 болып та- 
нылады.
Ғылым,  әдебиет  және  өнер  туындысына  авторлық  құкык 
оның жасалу фактісіне қарай туындайды. 
Авторлық қщықтың 
пайда болуы мен жүзеге асырылуы үшін туындыны тіркеу, туын- 
дыны әзге де арнайы ресімдеу немесе қандай да болсын шартты- 
лықты  сактау  талап  етілмейді.  Өздерінің  айрықша  мүліктік 
кұкыкгары  туралы  хабарлау  үшін  автор  және  (немесе)  күкык 
иеленуші  авторлык  кұкықты  қорғау  белгісін  пайдалануға 
құкылы,  ол  белгі  туындының  әр  данасына  қойылады  және 
міндетті түрде мынадай үш элементген тұрады:  1) қоршауға алын- 
ған латынша «С» әрпі;  2) айрықша авторлык кұкыктар иесінің 
есімі (атауы); 3) туындының алғаш жарияланған жылы.
Жарияланбаған  туындыға  жеке  мүліктік  емес  құқыктарын 
куәландыру  үшін  автор,  сондай-ақ кұқық иеленуші  туындыға 
айрықша мүліктік кұқыктарды иеленетінін  растау үшін автор-
109

лык күкыктын. корғалатын не тиісті шарттардын колданылатын 
мерзімі  ішінде  кез  келген  уакытта  оларды  ресми  тізілімдерде 
тіркеуге күкылы.
Тең авторлар.
 Екі немесе одан да коп адамнын (тен авторлар- 
дың) бірлескен шығармашылыкенбегімен жасалған туындынын 
авторлык күкығы, мүндай туындынын бөлінбес біртүтас болуы- 
на немесе әркайсысы өз алдына жеке мәнге ие бөлімдерден түра- 
тындығына карамастан, 
тең авторларга
тиесілі болады.  Егер ту- 
ындының бір  бөлігін  осы  туындынын  баска  бөліктеріне  кара- 
мастан пайдалану мүмкін болса, бүл бөлігі 
дербесмәні бар туын- 
ды
 деп танылады. 
. .  •  . 
|
Авторлық  қүкықтың  қолданылу  мерзімі.  Авторлык  күкык, 
негізінде, автордың бүкіл ғүмыры бойы және кайтыс болғаннан 
кейін елу жыл бойы күшін сактайды. Өсиетті орындаушы таға- 
йындайтын  тәртіп  бойынша  автор өзі  кайтыс  болғаннан  кейін 
өзінің авторлық күкығын, есімінің күкығын және өзінің беделін 
сақтау күкығын қорғауды жүктейтін адамды керсетуге күкылы. 
Ол  адам ө з өкілеттігін өмір бойы  атқарады.  Мүндай  нүскаулар 
болмаған  жағдайда автор  кайтыс болғаннан  кейін  онын автор- 
лық  құкығын,  есімнің  қүкығын  және  беделін  корғау  кұкығын 
корғауды оның 
мурагерлері,
 егер мұрагерлері жок болса немесе 
олардың авторлық кұкығы тоқтатылса,  Қазакстан  Республика- 
сының мүндай корғауды жүзеге асыратын уәкілдік берілген орга- 
ны жүзеге асырады.
Жасырын  немесе  бүркеншік  атпен  жарияланған  туындыға 
авторлыққұкы ол туынды заңды түрде жарияланған күннен кейін 
елу жыл бойы  күшін сақтайды.  Егер аталған  мерзім  ішінде жа- 
сырын  немесе бүркеншік атпен  шығарылған туындының авто- 
ры өзінің шын есімін немесе оның кім екені ендігі жерде күмән 
тұғызбаса, оның авторлық құқығы елу жыл бойына сақталады.
Тен авторлар жасаған туындыға авторлық кұқық әмір бойы 
және  басқа  тең  авторлардан  үзак  өмір  сүрген  ең  соңғы  автор 
қайтыс болғаннан кейін елу жыл бойы күшін сактайды.
Автор қайтыс болғаннан кейін отыз жыл ішінде бірінші рет 
жарықка  шығарылған  туындыға  авторлык  кұкык туынды  жа- 
рыққа шыкканнан кейінгі жылдың бірінші каңтарынан есепте- 
генде ол  жарыққа  шыққаннан  кейін  елу  жыл  бойы  күшін  сақ- 
тайды.
Туындыға  авторлық  құқықтың  қолданылу  мерзімінің  бітуі 
олардың қоғамдық игілікке айналғандығын білдіреді.  Қоғамдык
110

игілікке  айналған  туындыларды  кез  келген  адам  авторлық 
сыйакы  төлемей  еркін  пайдалана алады.  Бұл  орайда  авторлық 
кұкық, автор есімінін кұкығы мен онын беделін қорғау кұкығы 
сакгалуға тиіс.  Қоғамдык игілікке айналған туындыларды пай- 
даланушылар авторлардын шығармашылық қызметіне ыкпал ету, 
олардын материалдық-тұрмыстык жағдайларын жақсарту мақ- 
сатында  авторлардын  кәсіби  корына  немесе  авторлардың 
мұліктік  құқыктарын  ұжымдык негізде баскаратын ұйымдарға 
каржы аударуға ерікті.
Сабақтас  қщықтар
  койылымдарға,  орындаушылықтарға, 
фонограммаларға, эфирлік және кабельдік хабар тарату ұйым- 
дарынын хабарларына олардың максатына, мазмұны мен сапа- 
сына, сондай-ақ жеткізілу әдісі мен нысанына қарамастан қол- 
данылады. Орындаушылар, фонограмма жасаушылар, эфирлік 
және кабельдік хабар тарату ұйымдары сабақгас құқыктардың 
субьектілері
 болып табылады.
Сабақтас қщықтардың
 пайда болуы жөне жүзеге асырылуы 
үшін қандай да болсын формальдылықгы сақгау талап етілмейді. 
Фонограмма жасаушы  жене (немесе) орындаушы өз құкықта- 
ры туралы хабарлау  үшін фонограмманың әр данасында және 
(немесе) оның әрбір корабында көрсетілетін және үш элемент- 
тен тұратын сабақгас құқыктарды қорғау белгісін  пайдалануға 
құкылы,  олар:  1)  қоршауға алынған латынша  Р әрпі:  Р;  2)  ай- 
рықша сабақтас құкыктар иесінің есімі (атауы); 3) фонограмма- 
нын алғаш жарияланған жылы.
Патенттік құқық. Өнертабыс, пайдалы кескіндерді, енеркәсіп 
үлгілерін тағы басқа да зияткерлік меншіктіңтүрлеріне құкық- 
тын пайда болу, бекіту және қарау тәртібін реттейтін құқықтық 
нормалардың жиынтығын 
патенттік қщық
 дейміз. Кез келген 
адам өзінің ойлап  тапқан  өнертабысын,  пайдалы  модельдерін, 
өнеркәсіп үлгілерін, ашқан жаңалықгарын іске асырып оны кор- 
ғап, өзінің керегінше пайдаланып, табыс, пайда табуы үшін оны 
арнайы мемлекетгік органдарда тіркеуден өткізіп, занды, 
қоргау
қужаттарын
 алады. 
Коргау қужаттары
 деп заңнамаларға сәйкес
берілген  алдын  ала  патенттер  мен  өнертабыс  пен  өнеркәсіп 
үлгілеріне, пайдалы модельдерге берілген патенттерді айтамыз.
Өнертабысқа
  және 
өнеркәсіптік  улгіге
  құқық  алдын  ала 
берілетін  патентпен  және  патентпен,  ал  пайдалы  модельге па- 
тентпен куәландырылады. Өнертабыс және өнеркәсіптік үлгіге
ш

алдын ала патент,
  пайдалы  модельге  патент өтшімге  үстірт са- 
раптама  өткізілгеннен  кейін  беріледі. 
Өнертабысқа
  ж әне 
өнеркәсіптік  үлгіге
  патент  өтінімге  мәні  бойынша  сараптама 
өткізілгеннен  кейін  беріледі.  Алдын  ала  патент  және  патент 
өнеркәсіптік меншік объектісіне басымдыкты, авторлыкты және 
ерекше күкыкты куөландырады. 
Өнертабысқа алдын ала патент 
өтінім келіп түскен күннен бастап бес жыл бойы күшін сактай- 
ды,  патент  иеленушісінін  өтініші  бойынша  онын  колданылу 
мерзімі  үзартылуы  мүмкін,  бірак ол  үш  жылдан  аспауы  керек. 
Өнертабысқа
 патентөтінім берілген күннен бастап жиырма жыл
бойы күшін сактайды.
Пайдалы модельге
 патент  өтінім  берьіген  күннен  бастап  бес
жыл бойы күшін сактайды, патент иеленушінін өтініші бойын- 
ша  онын  колданылу  мерзімі  үзартылуы  мүмкін,  бірак  ол  үш
жылдан аспауы керек.
Өнеркәсіптік үлгіге
 алдын ала патент отінім берілген  күннен 
бастап бес жыл бойы күшін сактайды. 
Әнеркәсіптік үлгігепатент 
өтінім берілген күннен бастап он жыл бойы күшін сактайды, па- 
тент иеленушінің өтініші бойынша онын колданылу мерзімі үзар- 
тылуы мүмкін, бірақ ол бес жылдан аспауы керек.
Патент  иеленуш інің  корғалатын  өнеркәсіптік  меншік 
объектісін ез калауынша пайдалануына 
ерекше қүқыгы
 болады. 
Патент иеленуші корғалатын енеркәсіптік меншік объектілерін 
пайдалануға 
айрықиіа қүқықты
 осы  қорғау күжатын  беру тура- 
лы мәліметтер  ресми бюллетеньде жарияланған күннен бастап 
корғау күжатының қодданылу кезенінде жүзеге асырады. Кор- 
ғалатын енеркәсіптік меншік объектісі бар енімді дайындау, кол- 
дану, жеткізу, сатуға үсыну, сату, азаматтык айналымға езге де 
енгізу  немесе  осы  максатпен  сактау,  сондай-ак  корғау  әдісін 
қолдану енеркәсіптік меншік объектісін 
пайдалану
 болып таны-
лады.
Егер енімде оны пайдалану күніне техниканың осы саласын- 
дағы белгілі формуланынтәуелсіз тармағында келтірілген өнер- 
табыстар,  пайдалы  модельдердің  әрбір  белгісі  немесе  соларға 
тендес белгілер пайдалану әдісі болса, енім 
қоргалатын өнерта- 
быс
 немесе 
пайдалы модель
 деп танылады, ал қорғалатын әдіс кол- 
данылған деп табылады. Тікелей осындай әдіспен дайындалған 
өнімді азаматтык айналымға енгізу не осы мақсатпен сакгау енім 
алудың қорғалатын әдісін 
пайдалану
 деп танылады.
Егер енімде бүйымның үсынылған кескіндерінде (макетінде) 
керсетілген және негізгі белгілерініңтізбесінде келтірілгенбар-
112

льтқ  негізгі  белгілері  болса, 
қоргалатын  өнеркәсіптік  улгісі
 бар 
болып танылады.
4.  Некеге турудың шарттары, тәртібі және мұрагерлік
Нвке
 дегеніміз  ерлі-зайыптылар  арасындағы  мүліктік  және 
мүліктік емес жеке катынастарды туғызатын, отбасын күру мақ- 
сатымен занддрда белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және 
толык келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасын- 
дағы тең қүқықгы одақ. Ал 
отбасы
 деп некеден, туыстықган, бала 
асырап алудан  немесе балаларды төрбиеге  алудың езге де  ны- 
сандарынан  туындайтын  мүліктік  және  мүліктік  емес  жеке 
күқыктар мен міндеттерге байланысты және отбасы катынаста- 
рын  нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобын 
айтамыз.
Неке азаматтық хал актілерін тіркеу (АХАЖ) органдарында 
ресімделгенде  занды деп танылады  және белгілі  бір кұкықтык 
салдарлар туғыза алады. Шіркеулерде, мешіттерде некені қиюға 
заң тыйым салмайды, бірақ олардың кұкықтык күші жоқ.
Некеге тұру үшін заң некеге тұрудың жағымды және жағым- 
сыз жақгарын белгілейді. Некеге тұрудың жағымды жақтарына: 
некеге тұрушы еркек пен әйелдің өзара ерікті келісімі жөне олар- 
дың неке жасына жетуі жатады.
Қазақстан  Республикасының  «Неке  және  отбасы  туралы» 
1998жылғы 17 желтоксандағы № 321-1 Заңынын 10-бабынасәкес 
неке  жасы  еркектер  мен  әйелдер  үшін  он  сегіз  жас  болып 
белгіленеді.  Дәлелді  себептер  болған  жағдайда  мемлекеттік 
тіркеу орны бойынша азаматтык хал актілерін жазу органдары 
неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге төмендетуі мүмкін. 
Неке  жасын  төмендету  туралы  өтінішті  некеге  тұруға  тілек 
білдірушілер  немесе  олардың  ата-аналары,  не  қорғаншылары 
(камқоршылары) белгіленген неке жасын төмендету кажетгігін 
туғызатьш  себептерді  көрсете  отырып  қозғай  алады.  Барлык 
жағдайларда неке жасын төмендетуге тек некеге тұрушылардың 
келісімімен ғана  жол  беріледі.  Неке жасына толмаған адамдар 
арасындағы  некеге  ата-аналарының  не  корғаншыларының 
келісімімен ғана рүқсат етіледі.
Некеге  түрудың 
жагымсыз  жақтарына
  некеге  түруға  жол 
бермейтін жәйттер кіреді. Некеге түруға:  1) біреуі болса да бас- 
ка тіркелген  некеде түрған  адамдардың;  2) тікелей ата-тегі бо-
8-11
113

йынша және өзінен тарайтын жакын туыстардын (ата-аналар мен 
балалардың, атасынын, әжесінін және немерелерінін), ата-ана- 
сы  бір  және  ата-анасы  бөлек  әкесі  немесе  анасы  ортак ағалы-
інілер мен апалы-сіңілілердің (аға-карындастардың); 3) асырап
алушылар мен  асырап  алғандардың; 4) біреуін  болса да  психи- 
калык ауруынын немесе акыл-есі кемдігінін салдарынан сот әре- 
кетке  қабілетсіз деп таныған  адамдардын арасында жол  беріл-
мейді. 
•  "  ! 
?  - ■
:  :г  ;  -
:
Некеге тұруға тілек білдіруші адамдарға медициналык, сон-
дай-ак медициналык-генетикалык мәселелер және репродукция-
лык денсаулык қорғау мәселелері бойынша консультация беру
мен тексеруді мамандандырылған денсаулык сактау мекемелері
ж әне  некеге  тұратын  адамдардын  екеуінін  келісімімен  ғана
жұргізеді.  Некеге  тұратын  адамдарды  тексерудін  нәтижелері
медициналық құпия болып табылады және ол некеге тұруға ниет-
тенген  адамға тексеруден  өткен  адамнын  келісімімен  ғана  ха-
барлануы мүмкін.
Некеге  тұратын  адамдардың  тікелей  қатысуымен  неке
мемлекетгік азаматтык хал актілерін жазу органдарында кңыла- 
ды,  Некені қию некеге тұруға тілек білдірушілер азаматгык хал 
актілерін жазу органына арыз берген күннен басгап бір ай мерзім 
өткен  соң жүргізіледі.  Дәлелді  себептер болған  жағдайда  неке 
қиюды  мемлекеттік  тіркеу  орны  бойынша  азаматтык  хал 
актілерін жазу органы бір ай өткенге дейін неке киюға, сондай- 
ақосы мерзімді ұзартуға, бірақбір айдан аспайтын мерзімге ұзар- 
туға  рұқсат  етуі  мүмкін.  Ерекше  мән-жайлар  болған  кезде 
(жүктілік, бала тууы,  бір тараптың өміріне тікелей  кауіп төнуі 
және  басқа да  ерекше  мән-жайлар)  неке  өтініш  берілген  күні
киылуы мүмкін.
Некені тоқтату.  Неке ерлі-зайыптылардын біреуінің кайтыс

жүктеу/скачать 19,29 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: