С £М 4 яв а7 д а ш ғылыми кггапхднд научная би 6 лмогшд. С. Нйсем&аіва алматы жеті жарғЫ 2010 \

Салыктың түрлері.  Әр түрлі  негіздерге байланысты салыкты 
бірнеше топтамаларға бөлуге болады. Салыктын ауыртпалығын 
көтеретін субъектіге байланысты салыктар тікелей ж әне жана- 
ма болып бөлінеді.  Тікелей салықсалыктөлудін субъектісі онын 
ауыртпалығын өзі тікелей көтереді, яғни төленген салык тікелей 
оның  мүлкінің,  еңбекакысынын  азаюына  әкеледі.  Мысалы 
тікелей салыкка жеке табыс салығын  жаткызуға болады.
Жанама  салықта салык төлуші  салыкты  төлеудің  ауыртпа- 
лығын  баска  бір түлғаға  жүктейді.  Жанама  салықтарга  косыл- 
ған  күн  салығы  мен  акциз  жатады.  Зан жүзінде аталған  салык- 
тардың төлеушісі тауарды сатушы, бірак негізінде салыктың со- 
масы осы сатылған тауардың күнының ішіне кіретіндіктен оны 
тауарды сатып алушы өтейді. Сонда салыктөлеу міндеті, ауырт- 
палығы салыктөлеуші тауар сатушыдан, тауарды сатып алушыға
көшіп отыр.
Тікелей салық нақты және жеке болып екіге бөлінеді. Мүлікке, 
затка салынатын салык нақты салық деп аталады. Мысалы көлік 
қүралдары салығы мен мүлік салығын айтуға болады. Ж еке салық 
деп салықтөлеушінің тікелей табысына,  пайдасына салынатын 
салықтарды айтуға болады.  Мысалы жеке табыс салығы.
Түрпішіндеріне байланысты салыктар заттай ж әне ақиіалай 
болып  бөлінеді.  Салыктың  субъектілеріне  байланысты  салык- 
тар заңды түлгалардан ж әне жеке түлгалардан алынатын салык-
тар болып бөлінеді.
Аумақтық деңгейлерге байланысты салыктар республикалық
(жалпымемлекеттік) жөне жергілікті болып бөлінеді.
Бюджеттік реттеудің әдісі  ретінде колданылуына байланыс- 
ты  салықтар  бекітілген ж әне реттеуші болып  бөлінеді.  Белгілі 
бір  бю джеттің  кіріс  (табыс)  көзі  ретінде  заңнамаға  сәйкес 
бекітілген салыкты бекітілген салықдейміз. Белгілі бір бюджет- 
ке берілгеніне қарамастан, бюджетті жыл сайын бекіту барысын- 
да  бюджетін  теңгермелеу  барысында  төмен  сатыдағы  бюджет- 
терге берілетін салықтарды реттеуші салықтар дейміз.
Пайдаланылу сипатына байланысты салыктар жалпы багыт- 
тагы және белгілі мақсаттагы болып бөлінеді. Жалпы багыттагы 
салыктар бюджетке түскеннен кейін белгілі бір шараны жүзеге 
асыру  мақсатында  емес,  баска  салықтармен  араласып  кетеді. 
Керісінше, мақсатты салықтар белгілі бір накты шараларды іске
148

ә л е ү м е т т ік ; 
салы кты  
а й т у ғ а
бола
Салыкты  есептеп 
шығару  төсіліне  байланысты 
еңбекақыга 
салынатын
  ж өне 
еңбекақыдан  тыс
 
салынатын  салык  болып 
бөлінеді. 
Еңбекақыга салынатынсалық
, салыкорганы әрбірсалык 
төлеүшіге жеке-жеке 
төленетін салыктын мөлшері  көрсетілген
мінде
Еңбетқыдан тыс салынатын салықты
 
сал ык төлеушінін взі ессп- 
теп  шыгарып,  өзі  телейді.  Салык  органдары  салыктың  дұрыс 
есептеп шығарылуын  жөне төленуін тексереді, бакылайды.
Казакстан  Республикасында төмендегідей 
салықтың
 
түрлері 
колданылады:  1.  Корпорациялық табыс салығы;  2.  Жеке табыс 
салығы; 3.  Косылған  күн салығы; 4.  Акциздер; 4-1.  Экспоргта- 
латын  шикі  мүнайға,  газ  конденсатына  рента  салығы;  5.  Жер 
койнауын  пайдаланушылардын  салыктары  мен  арнаулы 
төлемдері; 6.  Әлеуметтік салык; 7.  Жер салығы; 8.  Көлік күрал- 
дары салығы; 9.  Мүлік салығы.
Корпорациялық  табыс салыгын
 
төлеушілерге  Казакстан  Рес- 
публикасының Үлтгык Банкі мен мемлекеттік мекемелерді кос- 
пағанда,  Казакстан  Республикасының резидент занды тұлғала- 
ры,  сондай-ак  Казакстан  Республикасында  кызметін  түракты 
мекеме  арқылы  жүзеге  асыратын  немесе  Казакстан  Республи- 
касындағы  көздерден табыс алатын  резидент емес 
заңды тулга- 
лар
 
жатады.  Занды түлғалардыңтапкан кірісінен онын шығыны 
шығарылып  тасталып  нәтижесінде  түскен  пайданын  оннан 
отызға  дейінгі  пайызы  корпоротивті  салык  ретінде  мемлекет
бюджетінетөленеді. 
* 
-"
Жеке 
табыс салыгын
төлеушілер салык салынатын табысы бар
жеке түлғалар (резидент және резидент емес) болып табылады. 
Салык төлеушінің төлем  көзінен салык салынатын табыстары- 
на:  1)  кызметкердін табысы;  2) біржолғы төлемдерден алынған 
табыс; 3) жинактаушы зейнетақы корларынан берілетін зейнет- 
ақы  төлемдері:  4)  дивидендтер,  сыйакылар,  ұтыстар  түріндегі 
табыс;  5) стипендиялар;  6)  жинақтаушы  сактандыру  шарттары 
бойынша табысы жатады. Жеке еңбек табысының көлеміне бай- 
ланысты салық мөлшері 5-тен 20 пайызға дейінгі ставкалар кол-
данылу аркылы есептеп шығарылады.
Жеке тұлғалар табыстарының  мынадай  түрлеріне 
са/іық  са-
лынбайды:
149

1) 
Қазакстан  Республикасының  зандарында  белгіленген 
мөлшерде мемлекетпк бюджет кдражаты есебінен төленетін атау- 
лы әлеуметтік көмек,  жәрдемақылар мен өтемдер;  2) балаларға 
ж әне  асырауындағы  адамдарға  алынған  алименттер;  3)  жеке 
тұлғаның өмірі мен денсаулығына келтірілген зиянды Казақстан 
Республикасының  зандарына сәйкес  өтеу  (жоғалткдн  жалакы- 
сына  қатысты  өтеуден  басқа);  4)  жеке тұлғалардың  каржы  ры- 
ногы мен қаржылык ұйымдарды реттеу және кадағалау жөніндегі 
уәкілетті мемлекеттік органның лицензиялары бар банктер мен 
банк  операцияларының  жекелеген  түрлерін  жүзеге  асыратын 
ұйымдардағы салымдары бойынша оларға төленетін сыйақылар 
ж әне  борыштык  бағалы  қағаздар  бойыиша  сыйақы;  5)  мем- 
лекеттік  бағалы  кағаздармен  ж әне  агенттік  облигациялармен 
жасалған операциялардан түскен табыстар;  5-1)  пайлық инвес- 
тициялық  қорлардың  пайлары  ж әне  акционерлік  инвестиция- 
лық  қорлардың  акциялары  бойынша  дивидендтер,  сондай-ақ 
пайлык инвестиииялық корды басқарушы компания оларды са- 
тып  алған  кездегі  осы  қордын  гіайлары  бойынша  табыстар; 
5-2)  таза табысты  бөлу  кезінде  алынған  ж әне  әрбір  қүрылтай- 
шының,  қатысушының қатысу үлесін сактай отырып, резидент 
занды  тұлғаның  жарғылык  капиталын  ұлғайтуға  бағытталған 
табыс;  6)  әскери  қызмет  міндеттерін  атқарған  кезде  әскери 
қызметшілерге, Оелгіленген тәртіппен арнайы атақберілген, оны 
қьізметтік  міндеттерін  атқаруына  байланысты  алған  ішкі  істер 
органдарының, кдржы полициясынын қылмыстык-аткдру жүйесі 
органдары  мен  мекемелерін  ж әне  мемлекеттік  өртке  қарсы 
қызметтің қызметкерлеріне берілетін төлемдердің барлықтүрі; 
7) лотерея бойынша 5  айлық есептік көрсеткіш шегіндегі  ұтыс- 
тар;  8)  тиісті  жылға  арналған  республикалык  бюджет  туралы 
Қазақстан  Республикасының  заң  актісінде  белгіленген  ең 
төменгі жалакы мөлшерінде мемлекеттік бюджет және гранттар 
қаражаты  есебінен  жүзеге асырылатын  қоғамдық жұмыстарды 
орынддуға және кәсіби окуларға байланысты төлемдер; 9) грант- 
тар қаражаты  есебінен төленетін төлемдер  (еңбекакы түріндегі 
төлемдерден  баска);  10)  тұрақты  жұмысы  жолда  өтетін  немесе 
жүріп-тұру сипатында болатын не қызмет көрсететін учаскелер 
шегінде кызмет бабындағы сапарлармен байланысты жағдайлар- 
да  Қазақстан  Республикасы ны ң  заңдары нда  белгіленген 
мөлшерде төленетін төлемдер;  11) экологиялық апат немесе яд-
150

1
ролыксынак полигонындағы ядролыксынақтар салдарынан зар- 
дап  шеккен  азаматгарды  әлеуметтік  қорғау  туралы  Қазақстан
Республикасынын  зандарына 
сәйкес  төленетін  төлемдер;
12)  Үлы  Отан  соғысьтна  қатысушылардың  ж әне  оларға 
теңестірілетін адамдардың, I және II топтағы мүгедектердің, сон- 
дай-ак бала кезінен мүгедек адамның ата-аналарының біреуінің 
табыстары;  III топтағы мүгедектердің бір жыл ішіндегі -  айлық 
есептік  көрсеткіштің 240 еселенген  шегіндегі табысы;  13) өткі- 
зілер күні кор биржасынын «А» және «В» ресми тізімінде түра- 
тын акциялар мен облигацияларды өткізу кезіндегі-қүн өсімінен 
алынатын табысы;  14)  мемлекеттік  бюджет қаражаты  есебінен 
төленетін біржолғы төлемдер (еңбекақы түріндегі төлемдерден
баска);  15)  салык жылы  ішінде  медициналық қызмет көрсету- 
лердің (косметологиялык кызмет көрсетулерден басқа) ақысын 
төлеу үшін, бала туған  кезде, жерлеу үшін берілетін, қүжатпен 
расталған,  айлық  есептік  көрсеткіштің  70  еселенген  шегіндегі 
төлемдер;  16)  кызметгік  іссапарлар  кезінде  Салық  кодексінің 
93-бабында  белгіленген  мәлшерде төленетін  етемдер;  17)  қыз- 
мегкер үйымымен бірге баска жерге жүмыска ауыскан не көшкен 
кездегі  жол  жүруі,  мүлкін  көшіруі,  үй-жай  жалдауы  бойынша 
күжатпен расталған шығындардың өтемдері;  18) Қазақстан Рес- 
публикасының азаматтары болып табылмайтын дипломатиялык 
немесе  консулдық қызметкерлердің ресми табыстары;  19)  шет 
мемлекеттің  мемлекеттік  кызметінде  жүрген  шетелдік  жеке 
түлғалардың  сол  елде  салық  салынуға  тиіс  ресми  табыстары, 
20)  Қазақстан  Республикасынын азаматгары болып табылатын 
және  Қазақстан  Республикасының шет елдердегі  дипломатия- 
лық жөне оларға теңестірілген өкілдіктерінде кызметте жүрген 
жеке  түлғалардың  мемлекеттік  бюджет  қаражаты  есебінен
шетелдік валютамен төленетін ресми табыстары; 21) Зейнетакы
төлеу  жөніндегі  мемлекеттік  орталықтан  берілетін  зейнетакы 
төлемдері; 22) жүмыс берушінің жиынтық жылдықтабысты алуға 
байланысты  емес  және шегерімдерге  жатқызылмайтын,  нақгы 
жеке  түлғалардың  табысы  болып  табылмайтын  шығыстары, 
23)  Қазақстан  Республикасынын  зандарында  белгіленген 
мелшерде дала  жағдайында  геологиялық-барлау,  топография- 
лық-геодезиялык және іздестіру жүмыстарымен шүғылданатын 
қызметкерлердің далалык жабдықталым акшасы; 24) Қазакстан 
Республикасының зандарында белгіленген мөлшерде республи-
151

калық бюджет қаражаты есебінен төленетін түрғын үи қүрылы- 
сы жинақ акшасына салымдар бойынша сыйлыкақылар (мемле- 
кеттін сыйлықакылары);  25)  Қазакстан  Республикасының зан- 
дарына  сәйкес  жүмыс  беруш інін  қызметкерлерді  ездерінің 
өндірістік  қызметіне  байланысты  мамандық бойынша окытуға 
ж әне біліктілігін арттыруға бағытталған шығыстары; 26) жүмыс 
берушінің  вахталық әдіспен  жүмыс  істейтін  адамдарға  өндіріс 
объектісінде болу кезеңінде жүмыстарды орындауы мен ауысым- 
аралық демалысьі үшін жағдай жасай отырып, олардын түрмыс- 
тіршілігін камтамасыз ету үшін түрғын үй жалдауына ж әне осы 
Кодекстің 93-бабына сәйкес белгіленген тәулікақы шегінде та- 
мақтануға арналған  шығыстары;  қызметкерлерді  жұмыс орны- 
на  дейін  ж әне  кері  қарай  жеткізуге  байланысты  шығыстар; 
26-1)  Мемлекеттік  әлеуметгік  сактандыру  корынан  төленетін 
әлеуметтік төлемдер; 27) Казақстан Республикасынын зандарын- 
да  белгіленген  мәлш ерде,  жүкті  болғанда  ж ән е  босанғанда 
берілетін  әлеуметтік  жәрдемақылар,  сондай-ак ұл  бала  немесе 
қыз  бала  асырап  алған  әйелдерге  (еркектерге)  берілетін  әлеу- 
меттік жәрдемақылар; 28) білім беру ұйымдарында оқитындарға 
Қазақстан  Республикасынын  зандарында  белгіленген  мемле- 
кетгік стипендияларға арналған мөлшерде төленетін стипендия- 
лар;  29)  Қазақстан  Республикасынын  зандарында  белгіленген 
нормалар  бойынша  берілген  арнаулы  киімнің,  арнаулы  аяқ- 
киімнің,  баска  да  жеке  қорғану  ж әне  алғашкы  медициналық 
кәмек кұралдарының, сабынның, зарарсыздандыру қүралдары- 
ның,  сүт  немесе  құндылығы  соған  тең  басқа  да  емдеу-профи- 
лактикаға арналған азык-түлік  әнімдерінің қүны;  30) өздерінін 
қызметін  жүзеге  асыру  мақсатында  жеке  көсіпкер,  жеке  нота- 
риус,  адвокат  алған  мүлікті,  сондай-ак  зандарда  белгіленген 
тәртіппен мұраға қадаырылатын зейнетакы жинактарынан жинак- 
таушы  зейнетақы  қорлары  жүзеге  асыратын  зейнетакы  телем- 
дерін коспағанда, жеке тұлға басқа жеке тұлғадан сыйға немесе 
мұраға  алған  мүліктін  кұны;  31)  ізгілік,  қайырымдылык  және 
демеушілік кемек түрінде алынған мүліктің қүны; 31-1) он алты 
жасқа толмаған балалар үшін балалар лагеріне жолдамалардын 
қүны;  32)  енбек  (кызметтік)  міндеттерін  орындау  кезінде 
кызметкердің өміріне және денсаулығына зиян келтіргені үшін 
жұмыс  берушінің  жауапкершілігін  міндетгі  сактандыру  шарт- 
тары бойынша сактандыру төлемдері; 33) осы Кодекстің  161-ба-
152

бында  көзделген  табыстарды  коспағанда,  сактандырудын  кез 
келген  түрі  кезінде  төленетін,  шарттын  колданылу  кезеңінде 
басталған  сактандыру  окиғасына  байланысты  сактандыру 
төлемдерінін  сомалары;  34)  өз  кызметкерлерін  міндетті  жөне 
(немесе)  жинактаушы  сактандыру  шарттары  бойынша  жұмыс 
беруші  төлейтін  сактандыру  сыйлыкакыларының  сомалары; 
35) төлем кезінен салық ұсталғандығын растайтын құжаттар бол- 
ған  жағдайда,  бұрын тәлем  козінен  салык салынған  дивиденд- 
тер, сыйакылар, ұтыстар сомалары; 36) материалдык нұксаннын 
орнын толтырудың сот  шешімі  бойынша тағайындалған  сома- 
лары;  37)  жинактаушы  зейнетакы  қорлары  салымшыларынын 
жинақтаушы сақтандыру шарты  бойынша жасасқан сақтанды- 
ру сыйлыкакыларын  (аннуитет) төлеу  ұшін  омірді  сақтандыру 
жөнінде сақтандыру ұйымдарына жіберген зейнетақы жинағы- 
нын  сомалары, сондай-ақ Қазақстан  Республикасының  занда- 
рында  көзделген тәртіппен  сақгандыру  ұйымдарына бағыттал- 
ған,  зейнетакы  аннуитегінің шартгары бойынша сатып алу со- 
малары;  38)  сақтандырылушы  қайтыс  болған  жағдайда  жинак-
дыру телемдері; 39) жинақтаушы зейнетакы  корларына  Қазак- 
стан  Республикасының  заңнамасында  белгіленген  мелшердегі
ерікті кәсіби зейнетакы жарналары.
Қосылған  құн  салығы.  Қосылған  кұн  салығы  тауарларды
(жұмыстарды,  қызмет  керсетулерді)  ендіру  және  олардың  ай- 
налысы  процесінде  қосылған,  оларды  еткізу  бойынша  салық 

жүктеу/скачать 19,29 Mb.