С. П. Наумов омыртқалылар зоологиясы
жүктеу/скачать 1,89 Mb.
|
ОМЫРТҚАЛЫЛАР ЗООЛОГИЯСЫ. Наумов
- Бұл бет үшін навигация:
- Зәр шығару органдары.
- ҚАУЫРСЫН ҚАНАТТЫ БАЛЫҚТАРДЫҢ СИСТЕМАТИКАСЫ
- 1-отряд үсті. Сүйекті ганоидалар (Ноlоstеі)
- 2-отряд үсті. Көп қанаттылар (Роlурtегі)
- 3-отряд үсті. Сүйекті балықтар (Теlеоstеі)
| Қан айналу органдары. Алабұғалардың жүрегі үш камера-дан тұрады: вена қолтығы, жүрекше және қарынша. Сөйтіп, алабұғаның акуладан айырмасы, алабұғада артерия конусы болмайды. Оның орнына алабұғада қолқа түйіні болады. Бұл құрсақ қолқасының басталған жері. Мұның артерия конусынан өзгешелігі — қабырғасы тура ет тканьдерінен құралған. Сондықтан да ол жүрек секілді өз бетінше қызмет ете алмайды.
Тіл асты жартылай желбезектің шала дамуының салдары-нан, оған қан әкелетін артерия жойылып кеткен. Сөйтіп, қан әкелуші желбезек артерияларының төрт пары ғана сақталған. Осыған сәйкес сүйекті балықтарда қан әкететін желбезек арте-рияларының төрт-ақ пары болады. Бұлар арқа қолқасының тү-біне келіп кұяды. Арқа қолқасы алдынан және арт жағынан са-бақталып бір-бірімен қосылуынан пайда болады. Осының нәтижесінде артериялық бас шеңбері пайда болады. Бұл сүйекті балықтардың басқа балықтардан ерекшелігі болып есептелінеді. Алдыңғы қолқасы бас бөлімін қанмен қамтамасыз етсе, ар-қа қолқасы денесінің артына қарай барып басқа органдарды қанмен қамтамасыз етеді. В е н а. Акуланың вена жүйесімен салыстырғанда бұлардың мынадай өзгешелігі бар: 1) бүйір веналары болмайды; 2) сүйекті балықтардың көп-шілігінде, тек кана сол жағындағы артқы кардиналь венасы ті-келей келіп кювьер өзегіне жалғасады. 3) кұйрық венасы бауыр қақпа вёнасымен бірігіп кетеді. Зәр шығару органдары. Омыртқа жотасының екі жағында торсылдақтарының үстіңгі жағына орналасқан лента тэрізді мезонефрикалық бүйректерден тұрады. Бүйрёктерінің ішкі жи-ектерін қуалай орналасқан вольфов қаналшаларына ұқсас, зәр түтікшелері болады. Зәр түтікшелері сыртқа ашылатын жерде бір-бірімен қосылып, бір ғана каналға айналады. Қейбір түрлерінде қуығы болады, оған зәр шығару каналы арқа жағынан келіп ашылады. 43" Ж ы н ы с о р г а н д а р ы н ы ң қ ұ р ы л ы с ы — шеміршек-ті балықтардан гөрі өзгеше болады. Қос аталық және аналық жыныс бездерінің ішінде қуысы болады да, олар ерекше каналдар арқылы зәр тесігінен басқа тесік арқылы зәр-жыныс каналына келіп ашылады, Сөйтіп, шеміршекті балықтардай, ұрғашыларында жұмыртқа жолының қызметін атқаратын — мюллеров каналдары болмайды. Еркектерінде жыныс бездерінің бүйрек-пен байланысы жоқ, ал вольфов каналдары зәр шығару каналының қызметін атқарады. Уылдырықтары ұсақ, оның сыртында жұқа мөлдір қабығы болады. Ұрықтану аналық организмнен тыс, су ішінде болады. Тек қана аздаған түрлерінде ұрықтану іште және “тірі жұмырт-қа” туушылық байқалады. Мысалы, Американың субтропиктік суларында мекендейтін тісті карп тэрізділері (Сургіпоdіопtіdіае) және аквариумдарда өсіретін — гамбузия балығы тірі шабақ туып, көбейеді. Балықтарда гермафродиттік өте сирек кездеседі. Бірақ та теңіз алабұғасы нағыз гермафродит болып саналады. ҚАУЫРСЫН ҚАНАТТЫ БАЛЫҚТАРДЫҢ СИСТЕМАТИКАСЫ Қауыреын қанатты балықтар үш отряд үстіне бөлінеді: 1-от-ряд үсті — сүйекті ганоидалар (Ноіоsіеі), 2-отряд үсті — көп ка-натты балықтар (Роіурtегі), 3-отряд үсті — сүйекті балықтар (Теіеоstіеі). 1-отряд үсті. Сүйекті ганоидалар (Ноlоstеі) Қауырсын қанаттылар өте қарапайым құрылысты, өткен мезазой дәуірінде кең тараған балықтар. Осы кезде әр түрлі отрядқа жататын екі түрі ғана тіршілік етеді.Өзіне тән ерекше-лігі ішегінде спираль тәрізді қақпақшасы және жүрегінде арте-рияльдық конусы болады. Қабыршақтары ганоидалы немесе сүйекті (циклоидты) болып келеді. Скелеті шеміршек тектес сү-йектерден пайда болған. Бірақ та жоғарғы шүйде сүйегі бол-майды. Жүзу торсылдағы болады. Осы кездегі өкілдері Солтүстік Американың тұщы суларында тіршілік ететін — кайманов, немесе сауытты шортан (Lеріdіоsіеиs) мен амия (Аmіа саlvа) балығы. Бұлардың омыртқаларының арт жағы ойыс, алдыңғы жағы дөңес, болып келеді. Мұндай омыртқаны опистоцельді омыртқа деп атайды. Қабыршақтары ганоидалы болады. Денесінің ұзындығы 2,5—3 м, ал кейбір түрлері 6 м-ге дейін жетеді. 44 2-отряд үсті. Көп қанаттылар (Роlурtегі) Бұл сан жағынан аз болса да құрылысында өздеріне тән ерекше белгілері бар тұщы су балықтары. Денесі ромб тәрізді Ірі, өз ара қозғалмалы болып байланысқан қабыршақтармен хабылған. Арқа қанаты көптеген ұсақ қанаттардан тұрады, со-ған байланысты бұларды көп қанатты балықтар деп атаған. Көкірек қанаттарының түбінде етті алақаншасы болады. Жүзу торсылдағы ерекше құрылысты болады. Оның оң жақ бөлімі үлкен, ал керісінше сол жақ бөлімі кішірек болып келеді.Екі бөлімі де жалпы канал арқылы ішекпен жалғасып, қосымша тыныс алу органының қызметін атқарады. Әйткенмен, қос тыныстылар мен саусақ қанаттылардан ерекшелігі — көп қанаттылардың ішкі танау тесігі болмайды. Көп қанатты балықтар тропиктік Африкада таралған. Олар өзендердің түбінде, ылайлы (илистый) бөлімінде тіршілік етеді. Негізінен жануар текті қоректермен қоректенеді. Дамуы — өзгеру арқылы орындалады. Личинкаларында өте жақсы дамыған сыртқы желбезектері болады. Кәсіптік маңызы жоқ. Қазір көп қанаттылардың он шақты түрі белгілі. Қазба қалдықтары түрінде әлі анықталмаған. 3-отряд үсті. Сүйекті балықтар (Теlеоstеі) Сүйекті балықтар барлық жер шарындағы мұхиттарда, те-ңіздерде және тұщы суларда кездеседі. Түрлі тіршілік жағдай-лары мен тіршілік ету тәсіліне байланысты, бұл балықтардың. сыртқы пішіні де алуан түрлі болып келеді. Құрылысындағы жалпы ортақ белгілері: қабыршақтары (бола қалса) сүйекті циклоидты, немесе ктеноидты болады. Құйрық қанаты гомоцер-калды. Қөкірек қанаттарының скелетінде базалиялары болмай-ды, ол тек қана радиалия мен тері қауырсындардан тұрады. Құрсақ қанаттарының скелеті тек қана тері қауырсындарынан құралады. Бұлардың кейбір қарапайым түрлерінің болмаса, көпшілігі-нің ішектерінде спираль тәрізді қақпақшасы және жүрегінде артерия конусы болмайды, бірақ қолқа түйіні жақсы дамыған. Көпшілігінің ішегінде тұйық, пилорикалық деп аталатын өсінді-лері болады. Өсінді түрінде дамыған торсылдағы бар. Бұлар-дың қарапайым құрылысты формаларының торсылдағының өңешпен байланысы бүкіл тіршілігі аяқталғанша сақталады да, ал көпшілігінде торсылдағының өңешпен байланысы балықтардың дамуы барысында жойылып кетеді. Бұл отряд үсті бірнеше отрядқа бөлінеді. жүктеу/скачать 1,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|