С. Т. Дүзелбаев техникалық механика
жүктеу/скачать 9,99 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Күштің нүктеге қатысты векторлық
- Иілгіш байланыс
- Жылжымалы топсалы жазық тірек .
- Жылжымайтын топсалы жазық тірек .
- Жылжымайтын сфералық топсалы тірек .
- Жылжымайтын өкшелі тірек .
| Күштің
нүктеге қатысты векторлық моменті деп осы нүктеге түсірілген жəне шамасы күш модулі мен осы нүктеге қатысты иіннің көбейтіндісіне тең векторды айтады (1.12- сурет ) . Күш моментінің векторы күш жəне моменттік нүкте жатқан жазық - тыққа перпендикуляр , сонымен қатар ұшынан қарсы қарағанда күштің денені сағат тілі жүрісіне қарама - қарсы айналдыруға тырысатын бағытта түсіріледі . Күштің өске қатысты моменті . z өсімен қиылыспайтын жəне оған параллель емес F күші əсерінен z өсінің төңірегінде айналу мүмкіншілігі бар денені қарастырайық (1.13- сурет ). Күштің z өсіне қатысты моментін табу үшін F күшін осы өске перпендикуляр жазықтыққа ( xy жазықтығы ) проекциялау керек . Бұл проекцияны xy F арқылы белгілейік . Осыдан кейін осы проекцияның z өсімен xy жазықтығының қиылысатын O нүктесіне қатысты моментін табамыз : . h F F M xy z (1.5) Сонымен , мынаны тұжырымдаймыз : күштің өске қатысты моменті күштің өске перпендикуляр жазықтықтағы проек - циясының , өс пен жазықтықтың қиылысу нүктесіне қатысты моментінің алгебралық шамасына тең . Бұл моменттің таңбалары 1.13- сурет 1.12- сурет 28 күштің нүктеге қатысты моментіне ұқсас анықталады . Егер күштің əсер сызығы өс арқылы өтетін болса немесе өске параллель болса , онда күштің өске қатысты моменті нөлге тең . 1.6. Байланыстар мен олардың реакциялары Механикада еркін жəне еркін емес денелер қарастырылады . Кеңістіктегі кез келген бағытта қозғала алатын дене еркін дене деп аталады . Егер дененің кеңістіктегі қозғалысы қандай да бір басқа денемен шектелген болса , онда ол еркін емес дене деп аталады . Берілген дененің қозғалысын шектейтін денені байланыс деп атайды . Дененің байланысқа əсер ететін күшін қысым күші , ал байланыстың денеге əсер күшін байланыс реакциясы немесе жай ғана реакция деп атайды . Өзара əсер заңы негізінде , бұл күштер – бір түзудің бойымен қарама - қарсы бағытта əсер ететін күштер . Сонымен қатар бұлар əр денеге түскендіктен , күштер жүйесін құра алмайды . Денеге əсер ететін күштер актив жəне реактив күштер болып екіге бөлінеді . Тыныштықтағы денені қандай да бір қозғалысқа келтіре алатын күшті актив күш деп , осы қозғалысқа кедергі болатын күшті реактив күш деп атайды . Актив күштердің модуль - дері мен бағыттары алдын ала беріледі жəне денеге əсер ететін басқа күштерге тəуелсіз болады , ал реактивті күштердің шамалары мен бағыттары көп жағдайда алдын ала белгісіз жəне денеге əсер етуші актив күштерге тəуелді болады . Актив күшті жүктеме деп те атайды . Статиканың көптеген есептерін шешкенде , еркін емес денені еркін дене ретінде қарастырады . Ол мүмкіндік байланыстар аксиомасы немесе дененің босану ережесіне негізделген . Бұл аксиома былай тұжырымдалған : байланыстарды алып тастап , оларды реакция - лармен алмастыру арқылы кез келген еркін емес денені актив жəне реактив күштер əсеріндегі еркін дене ретінде қарастыруға болады . Реакциялардың модульдері мен бағыттары алдын ала белгісіз , модульдері актив күштердің модульдеріне тəуелді болса , бағыттары дененің қандай бағыттағы мүмкіндік қозғалысын байланыстардың шектейтініне байланысты . Енді конструкцияларда кездесетін байланыстардың негізгі түрлеріне тоқталып , олардың реакцияларының мүмкін болатын бағыттарын көрсетейік . 29 1) Идеал тегіс бет . Идеал тегіс беттің реакциясы əр уақытта да жанасушы беттерге ортақ нормаль бойымен бағытталады (1.14, а - сурет ). 2) Иілгіш байланыс . Мұндай байланысқа абсолют созылмайтын жəне салмақсыз деп құрастырылатын жіп , арқан жəне шынжыр жатады . Иілгіш байланыстар тек созылған жағдайда ғана жұмыс істейді , сондықтан реакциялары олардың бойымен байланыстардың ілінген нүктелеріне қарай бағытталады (1.14, b , c - сурет ). 3) Жылжымалы топсалы жазық тірек . Жылжымалы топса дененің тіреу жазықтығымен қозғалыс жасауына кедергі келтірмейді де , оған перпендикуляр бағыттағы қозғалысын шектейді . Сондықтан да оның реакциясы əрдайым тіреу жазықтығына перпендикуляр бағытталады (1.15, а , b - сурет ). Жылжымалы топсалы тіректердің шартты белгілену түрлері 1.15, c , d - суреттерде көрсетілген . 4) Жылжымайтын____сфералық____топсалы____тірек__.'>Жылжымайтын____топсалы____жазық____тірек__.'>Жылжымайтын топсалы жазық тірек . Мұндай тірек денеге топсаны емін - еркін айнала қозғалуына мүмкіндік береді де , оның топса өсіне перпендикуляр кез келген бағыттағы ілгерілемелі қозға - лысын шектейді (1.16, а - сурет ). 1.14- сурет 1.15- сурет 30 Демек , жүктелген дененің топса өсіне перпендикуляр жазықтықта қандай бағытта тірекке əсер ететіні алдын ала белгісіз . Сөйтіп , R реакциясы бұл жазықтықта кез келген бағытта болуы мүмкін (1.16, а - сурет ). Бағыты да , шамасы да белгісіз , толық R реакцияның орнына əдетте оның координаттық өстердегі проекциялары анықталады . Егер x R жəне y R проекциялары белгілі болса , онда толық R реакцияның шамасы мен бағытын 4- аксиома бойынша анықтауға болады . 1.16, b , c - суреттерде жылжымайтын топсалы тіректің шартты кескіндеулері көрсетілген . 5) Жылжымайтын сфералық топсалы тірек . Бұл топса денеге кеңістікте əсер ететін жағдайда пайдаланылады . Сфералық топса дененің бір нүктесін қозғалмайтын етіп бекітеді . Дене осы бекітілген нүктесі арқылы өтетін өспен айнала алады . Қозғалмайтын нүктедегі реакция кеңістікте кез келген бағытта болуы мүмкін . Сондықтан да ол өзінің , Ax R , Ay R Az R проекциялары арқылы ізделеді (1.17, а - сурет ). 6) Жылжымайтын өкшелі тірек . Бұл тірек цилиндрлік топса мен жазықтық беттің байланысынан болады . Реакцияның бағыты да , шамасы да алдын ала белгісіз , оның орны мен шамасы координаттық өстердегі Az Ay Ax R R R , , жіктеулері арқылы анықталады (1.17, b - сурет ). 1.16- сурет 1.17- сурет 31 7) Қатаң байланыс ( тірек ). Бұл тірек өзіне бекітілген дененің екі ( жазық жəне тік ) бағытта қозғалуына жəне дененің тірекке қарағанда бұрылуына мүмкіндік бермейді (1.18, а - сурет ). Қатаң тіректің шартты кескіндеуі 1.18, b - суретте көрсетілген . Мұндай тіректің үш реакциясы бар : тік бағыттағы , A R горизонталь ( жазық ) бағыттағы A H жəне момент M A . Бұл реакциялардың бағыттары мен шамалары алдын ала белгісіз болады . 8) жүктеу/скачать 9,99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|