Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
«Мќдени революция» (1966—1976 жж.)
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| «Мќдени революция» (1966—1976 жж.). «Мќдени революцияныѓ»
тарихын, ќдетте, љш кезеѓге б)ледi. Бiрiншi кезеѓ 1966 жылѕы мамырдан 1969 жылѕы сќуiрге дейiн созылды. Бџл «мќдени революция- ныѓ» еѓ белсендi жќне еѓ бљлдiргiш кезеѓi болды. Мао Цзэдунныѓ жаћтастары арасынан ЋКП Орталыћ Комитетi жанына «мќдени революция» iстерi ж)нiндегi топ ћџрылды. К)п џзамай ол жоѕары партия жќне мемлекет органдарыныѓ мiндеттерiн атћарушы болып, наћты билiктi )з ћолына шоѕырландырды. Партия мен мемлекеттегi оппозицияны жазалау љшiн Мао Цзэдун мен оныѓ iзiн ћуушылар саяси жетiлмеген жастарды пайдаланды. 1966 жылѕы мамырдыѓ соѓында Пекин университетiнде радикалды пиѕылдаѕы студенттер ћатарынан хунвейбиндердiѓ (ћызыл кљзетшi- лердiѓ) бiрiншi отряды ћџрылды. 1966 жылѕы желтоћсанда хунвей- биндер отрядтарымен бiрге цзаофаньдер (бљлiкшiлер) отрядтары пайда болды, бџлардыѓ ћатарына жас жќне ћарапайым жџмысшылар мен ћызметшiлер кiрдi. 1966 жылѕы тамызда ЋКП Орталыћ Комитетiнiѓ Пленумында Мао Цзэдун «Џлы Пролетарлыћ мќдени революция туралы» ћарар ћабылдатты, онда: «Бiздiѓ маћсатымыз )кiмет басында отырѕандар жќне капитализм жолымен келе жатћандарды талћандау болып табылады» делiнген. Пленумнан кейiн Мао Цзэдунныѓ буржуазиялыћ мќдениет к)рiнiс- терiмен кљресуге шаћырѕан хунвейбиндермен кездесуi болып )ттi. Оћушылардыѓ «Мќдени революцияны» жљргiзуiне ешкiм де кедергi жасамауы љшiн мектептер мен жоѕары оћу орындарыныѓ сабаћтары Мао Цзэдунныѓ тiкелей нџсћауы бойынша тоћтатылды. Зиялы ћауым, партия мен комсомол мљшелерiн ћудалау басталды. Хунвейбиндер кiтапханаларды ойрандады, кiтаптар мен )нер шыѕармаларын жойды, оныѓ орнына Т)раѕа Маоныѓ данышпандыѕын мадаћтайтын «жаѓа мќдени љлгiлер» ћойылуы тиiс болды. Елде )мiр сљрудiѓ берекесi кеттi. Сынныѓ еѓ )ткiр соћћысы ЋХР Т)раѕасы Лю Шаоци мен ЋКП Орталыћ Комитетiнiѓ бас хатшысы Дэн Сяопинге баѕытталып жатты, олар )з мiндеттерiн атћарудан шеттетiлдi. «Дџшпандар» «ћайта тќрбиелену» љшiн арнаулы лагерьлерге жiберiлiп, онда олар ћара жџмыспен айналысты. 1967 жылѕы ћаѓтарда армияныѓ «мќдени революцияѕа» енуi туралы шешiм ћабылданды. Ол «революционерлерге» белсендi к)мек к)рсетуге тиiс болды. Дќл сол кездерде «)кiметтi басып алу» деген џранмен партия органдарын жќне жергiлiктi жерлердегi халыћтыћ )кiметтi жою басталды. Мџнымен ћатар конституциялыћћа жатпай- тын )кiмет орындары — революциялыћ комитеттер ћџрылды, олар 182 партия-ќкiмшiлiк жќне џйымдастырушылыћ ћызметтер атћарды. Революциялыћ комитеттерде хунвейбиндер мен цзаофандардыѓ жетекшiлерi басымдыћ танытты, мџныѓ )зi партия ћызметкерлерi мен ќскерилердiѓ наразылыѕын туѕызды. Саяси кљрес шиеленiстi. Ќскер б)лiмдерi мен хунвейбиндер жќне цзаофандар отрядтары арасында ћаћтыѕыстар басталды. «Мќдени революция» бастаушыларыныѓ пiкiрiнше, хунвейбиндер мен цзофандар сол кезеѓге дейiн алдарына ћойѕан мiндеттердi орындап, ендi «мќдени революцияныѓ» жаѓа белсендiлерiне, алдымен ќскерилерге орын беруге тиiстi едi. 1967 жылѕы жаздыѓ соѓына дейiн елде ќскери баћылау орнатылды. 1968 жылѕы тамыздан бастап хунвейбиндер мен цзаофандардыѓ ћозѕалысын жою басталды. 1967—1968 жылдарда )неркќсiп )ндiрiсi ћысћарды, ауыл шар- уашылыѕында да ћџлдыраѕандыћ байћалды. Орасан к)п ѕылыми жќне инженер-техник ћызметкерлер ћуѕынѕа џшырады. Жоѕары оћу орындарыныѓ жџмысы тоћтатылѕандыћтан бiлiктi мамандар едќуiр кемiдi. 1969 жылы ЋКП-ныѓ IХ съезi «мќдени революцияныѓ» бiрiншi кезеѓiнiѓ ћорытындыларын шыѕарды. Ол елде 1966—1969 жылдарда жљргiзiлген барлыћ шараларды заѓдастырды, «љздiксiз революция» жасауѕа баѕыт џстауды маћџлдады. Партия басшылыѕында ќскери- лердiѓ позициялары кљшейдi. Басшылыћтыѓ жаѓа ћџрамы «џлы баѕдарлаушыѕа» с)зсiз адалдыѕы принципi бойынша iрiктеп алынды. «Мќдени революцияныѓ» екiншi кезеѓi 1969 жылѕы мамырда басталып, 1973 жылѕы тамызда аяћталды. Оныѓ мќнi мынада: бiр жаѕынан, бiрiншi кезеѓнiѓ ћорытындылары бекiтiлдi, ал екiншi жаѕынан, халыћ шаруашылыѕын басћарудыѓ жаѓа механизмi ћџрылды. ЋХР-дыѓ басшылыѕында елдi одан ќрi )ркендетудiѓ жолдары туралы мќселе ж)нiнде екi топтыѓ арасында кљрес )рiстедi. Бiр топ — «радикалдар» — «мќдени революциядан» шыћћандардан тџратын. Ол топ ћоѕам )мiрiнiѓ барлыћ жаћтарын милитарландыру, )ндiрiлген )нiмдi теѓестiре б)лу идеяларын басшылыћћа алды. Екiншi топ — «прагматиктер» — материалдыћ жаѕынан демеу жќне экономиканыѓ тиiмдiлiгiн арттыру жљйесiне ћайтып оралуды жаћтады. «Прагматиктер» бџл бастаманы )з ћолдарына алды. 70-жылдар- дыѓ басынан бастап экономикада еѓбекке ћарай б)лiсу жќне материалдыћ жаѕынан демеп отыру элементтерi енгiзiле бастады. Халыћ шаруашылыѕын басћару мен )ндiрiстiѓ џйымдастырылуын жаћсарту ж)нiнде шаралар ћолданылды. «Прагматиктер» «мќдени революция» жылдарында зардап шеккен бiрћатар жаћтастарын аћтап алды. Мќселен, 1973 жылы елдiѓ басшылыѕына ЋХР Мемлекеттiк Кеѓесi премьерiнiѓ орынбасары болѕан Дэн Сяопин ћайтып оралды. 1973 жылѕы тамызда ЋКП-ныѓ Х съезi болды. Орталыћ Комитеттiѓ ћџрамына «мќдени революцияныѓ» бiрiншi кезеѓiнде ћуѕындалѕан ћайраткерлер ендi. Бџл «прагматиктердiѓ» позицияларын кљшейттi. Алайда «радикалдар» ЋКП Орталыћ Комитетiнiѓ саяси бюросындаѕы жаѕдайын ныѕайта алды. 183 «Мќдени революцияныѓ» љшiншi кезеѓi 1973 жылѕы ћыркљйектен 1976 жылѕы ћазанѕа дейiн созылды. ;неркќсiп орындары мен ауылдыћ коммуналарда еѓбекшiлердiѓ экономикалыћ мљдделерiне таѕы да ћысым жасала бастады. 1974 жылы «радикалдардыѓ» бастамасы бойынша кезектi идеологиялыћ наућан )рiстедi, оѕан ћатысћан байыпты пиѕылдаѕы жџмысшылар, солдаттар жќне студенттер «мќдени революцияныѓ» одан ќрi жалѕастырыла беруiн талап еттi. Бiраћ кейiнiрек Ћытай ћоѕамыныѓ берекесiн келтiрген бџл наућан тоћтатылды. 1975 жылы ЋХР-дыѓ жаѓа конституциясы ћабылданды, ол мемлекет т)раѕасыныѓ ћызметiн жойды. Ћоѕамныѓ )мiрiнде армияныѓ р)лi кеѓейтiлдi. Жергiлiктi жерлерде )кiмет органдары ретiнде рево- люциялыћ комитеттер ашыћ жџмыс iстеп, сот жљйесi соларѕа баѕынатын болды. «Радикалдар» 1976 жылы ЋХР Мемлекеттiк Кеѓес премьерiнiѓ ћызметiне )здерiнiѓ жаћтаушысы Ћоѕамдыћ ћауiпсiздiк министрi Хуа Гофэндi сайлау ћажеттiгiне Мао Цзэдунныѓ к)зiн жеткiздi. Елде «ћолында билiгi бар жќне капиталистiк жолмен келе жатћан адамдар- ѕа» ћарсы саяси наућанныѓ )ткiр жљзi ендi Дэн Сяопинге жќне оныѓ жаћтастарына ћарсы баѕытталды. Дэн Сяопин елдi «контрреволюция- лыћ тќртiпсiздiктерге» айдап салды деп айыпталып, барлыћ ћызмет- терiнен босатылды да таѕы да саяси тџрѕыдан жер аударылды. 1976 жылѕы 9 ћыркљйекте ЋКП Орталыћ Комитетiнiѓ Т)раѕасы Мао Цзэдун ћайтыс болды. Оныѓ )лiмiмен «мќдени революция» да аяћталды, оныѓ барысында 100 млн адам зардап шектi. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|