Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы

226
кќсiпкерлiк пен жеке бастамалардыѓ )суiн тежедi. Мџныѓ )зi џлттыћ
буржуазияныѓ наразылыѕын туѕызды. 50-жылдарда экономикалыћ
салада маѓызды алѕа басушылыћтар болды. ;неркќсiптегi жекеменшiк
секторы мемлекеттiк сектордан асып тљстi. Бџѕан Тљркияѕа шетелдiк
ћаржы салымдарыныѓ аѕылып келуi, атап айтћанда, «Маршалл
жоспары» бойынша американ к)мегiнiѓ к)рсетiлуi к)мектестi.
50-жылдар iшiнде Тљркияда )неркќсiп )нiмiнiѓ жыл сайынѕы )сiмi
8
%-ѕа жеттi.
Индустрияландыру саясатын жалѕастыра беру 60—70-жылдарда
мемлекеттiк секторда )неркќсiптiѓ — энергетика, ћара жќне тљстi
металлургия, кен шыѕаратын жќне мџнай )ѓдейтiн )неркќсiп,
автомобиль жасау жќне басћа салаларын ћџруѕа жеткiздi. Алайда
мемлекеттiк сектордыѓ )суiмен бiрге елдiѓ борыштары да к)бейдi, бџѕан
мемлекеттiк шаруашылыћтыѓ экономикалыћ тиiмдiлiгiнiѓ
жеткiлiксiздiгi себеп болды. Мемлекеттiк секторѕа аћшалай к)п к)мек
к)рсету iшкi теѓдестiктердiѓ бџзылуына ќкелiп соћтырды, ћџнсыздану
љдерiстерi мен валюталыћ ћиыншылыћтардыѓ к)беюiне себеп болды.
70-жылдардыѓ соѓына ћарай экономикадаѕы ћџрылымдыћ даѕда-
рыстыѓ шиеленiскенi ќлеуметтiк наразылыћтыѓ, ереуiл ћозѕалысыныѓ
к)беюiмен ћатар жљрiп отырды.
Тљркия 80-жылдардыѓ басында нарыћтыћ реформалар жолына тљстi.
Љкiмет жекеменшiк кќсiпкерлiк пен нарыћтыћ механизмдерге
сљйене отырып экономиканы либералдандыру саясатын жљзеге асыра
бастады. Экономика мемлекеттiѓ ћатаѓ баћылаушылыѕынан арыла
бастады. Iрi кќсiпкерлiк ынталандырылып отырды, ол жоѕары сапалы
)нiмдердi шетелдерге шыѕаруѕа баѕдар џстады. Экономикалыћ
либерализм саясаты 80-жылдардыѓ iшiнде Тљркияныѓ экономикасын
даѕдарыстан шыѕарып, оѕан серпiн беруге жќне )неркќсiптiѓ iрi
секторларында, банк iсiнде, ћызмет к)рсету саласында, шетелдерге )нiм
шыѕаруда баѕдар џстауѕа мљмкiндiк туѕызды. Елде электр энергиясын
)ндiру, болат, автомобильдер, тџрмыстыћ техника, киiм мен аяћкиiм
)ндiрiсi кљрт )стi. 80-жылдардыѓ соѓына ћарай тљрiк экспорты 1980
жылѕымен салыстырѕанда 4 есе )стi. Тљркияны ћазiргi заманѕы
индустриялыћ-аграрлыћ мемлекетке айналдыру љдерiсi аяћталды.
Сонымен бiрге экономикалыћ либералдандыру баѕытын жљзеге
асыруѕа к)п жаѕдайда еѓбекшiлердiѓ наћты табыстарыныѓ )суi,
ћџнсыздануды жќне жџмыссыздыћтыѓ жоѕары деѓгейiн шектеу
есебiнен ћол жеттi.
90-жылдардыѓ ортасынан бастап елдегi экономикалыћ ахуал
нашарлай бастады. 1995 жылдан бастап 1997 жылѕа дейiн жылдыћ
ћџнсыздану 80
%-ѕа жеттi. Экономикалыћ реформалар тоћтатылды.
Мемлекеттiѓ экономикадаѕы р)лi артты. 2001 жылы Тљркия аса
ауыр экономикалыћ жќне ћаржы даѕдарысын бастан кештi.
Даѕдарыстыѓ зардаптарын жеѓiп, елдiѓ экономикасын одан ќрi )рге
бастыруды Тљркия басшылыѕы экономикалыћ либералдандыру

227
баѕытын одан ќрi жалѕастырумен байланыстырды. Бџѕан iшiнара
жекешелендiру, салыћ жљйесi, џлттыћ экономикаѕа тiкелей шетелдiк
ћаржы салымдарын ћџюды арттыру жќне басћалары ћамтылды.
2001 жылы ћабылданѕан реформалыћ заѓдар жекеменшiк секторды
дамытуѕа к)мектесуге тиiс болды. Љкiмет нарыћтыћ шаруашылыћты
едќуiр дамытып, тљрiк тауарларыныѓ бќсекелесу ћабiлетiн одан ќрi
ныѕайтты.

жүктеу/скачать 14,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: