Самашев Зейнолла Сұлтанов Қуаныш Тұяқбаев Қанат Шеңгелбаев Бақытжан «МӘдени мұРА» Ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыру жөніндегі қОҒамдық кеңес 4

358

359

МЫСАЛ ӘҢГІМЕЛЕР

на жабысып, бірге кетеді. Түлкі өліп-өшіп барынша жүгіріп 

келіп, қырманға жетіп отыра бергенде, кене:

—Әй, сорлы мені басып өлтіресің бе?—дейді.

—Әй, сен қашан келдің?—дейді түлкі.

—Сен бағана «Ал кеттік!» дегенде-ақ мен келіп алғанмын,—

дейді кене.

Екеуі дауласып жатқанда, аузы-мұрны қан-қан болып 

тасбақа келеді. Келе сала: 

—Ойбай, түлкі, мен бір пәле көріп келдім, жаңа сендердің 

арттарыңнан екі қаракер атқа мінген, қара бүркіті және екі 

тазысы бар екі адам келіп: «Жаңағы қасыңдағы түлкі жол-

дасыңды тауып бер» деп, менің аузы-мұрнымды қан қылды. 

Сонда да мен сені айтқам жоқ. Әйтеуір, осы жаққа қарай келе 

жатыр,—дейді тасбақа.

Түлкі:

—Айналайындар-ай, мені айта көрмеңдер, мына тарыны 

екеуің тең бөліп ал, мен сендерге риза болайын. Олар келсе: 

«Білмейміз қайда кеткенін» деңдер,—деп тұра жөнеліпті.

Сөйтіп, тарыны тасбақа мен кене бөліп алыпты.

44. ШЕГІРТКЕ МЕН ҚҰМЫРСҚА

Шегіртке ала жаздай ыршып-шұршып, көгалды қойып 

гүлайтап қызықпен өмірді өткізіпті. Жаз кетіп, жапырақ қу-

рап күз келгенде сән-салтанаты кетіп қарны аша бастапты. 

Қар жауып, қыс түскенде жағдайы тіпті мүшкіл болыпты да, 

құмырсқаға келіп:

—Ағайын ішерге ас, жатарға орын жоқ, маған рақым ете 

көр,—деп жалбарыныпты. 

Құмырсқа:

—Ала жаздай ойнап-күлгенде жаз өтерін білмедің бе, жа-

ның үшін ертеңіңді ойламадың ба?—деп кейістік білдіріпті. 

Сонда шегіртке:

—Өзің білсең жаздай өлеңнен қолым тимеді, әйтпесе саған 

жалынбас едім,—деп жауап беріпті.

360

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

45. ӨГІЗ БЕН БАҚА

 Бір өгіз ыстық күні көл жағасына келіп, шөлі қанғанша 

су ішіпті. Мұны көрген сол көлдегі бір бақа қасындағы бір 

жодасына:

—Мен де анау өгіздей су іше аламын,—депті мақтана.

—Ондай болмақ қайда,—депті жолдасы оған ақыл айта.

Жолдасының сөзін елемеген бақа суды бас алмай жұта беріп-

ті, жұта беріпті. Суға шыдамаған жұқа қарын ақыры жары лып, 

бақа мерт болыпты.

360

362

362

ТОМҒА ЕНГЕН МӘТІНДЕРГЕ  ТҮСІНІКТЕМЕ

І. ӨТІРІКТЕР

І. ӨТІРІК ӨЛЕҢДЕР

1. «Өтірік өлең». Мәтін 1991 жылғы Қыдырәлі Сатта ров 

басқарған «Мырзашөл фольклор экспедициясы» мате 

риал-

дарынан алынды. Жинап, Қолжазба қорына тапсырған—фи-

лология ғылымдарының докторы, профессор Қ.Саттаров. Ол 

өлеңді Қарақалпақстанның Мырзашөл ауылының тұрғыны 

Қуаныш Асылбаевтың айтуынан жазып алған. Қолжазба ӘӨИ-

дің қолжазба қорында (920/71-бума, 38-б.) сақтаулы. 

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

2-3. «Өтірік өлең». Бұл мәтіндерді 1988 жылы Амудария 

жағалауындағы Мойнақ, Қоңырат, Шоманай, Нөкіс қа 

ла-

лары мен аудандары аумағына арнайы ұйымдастырылған 

фольклорлық экспедициясының барысында жинаған—Низа-

ми атындағы Ташкенттің Халықтар Достығы орденді мемле-

кет тік педагогика институтының қазақ тілі мен әдебиеті бөлі-

мі нің студенті Қалқа Оразбайқызы. ӘӨИ-дің қолжазба қорына 

(920/83-бума) тапсырған—Қ.Саттаров. 

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

4. «Өтірік өлең» мәтіні ӘӨИ-дің қолжазба қорында (920/137-

бума, 94-б.) сақтаулы. Өлеңдерді Оңтүстік Қазақстан мен 

364

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Өзбекстан Республикасы Ташкент өңіріне ұйымдастырылған 

фольклорлық-этнографиялық экспедицияларды басқарып, ел 

аузынан жазып алып, қорға тапсырған—Қ.Саттаров. 

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

5-7. Өтірік өлеңді 2002 жылы Қ.Саттаров басқарған «Фольк-

лорлық мұраларды жинау экспедициясы» кезінде М.О.Әуезов 

атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің 

студенттері жазып алған. Қорға тапсырған—Қ.Саттаров. Мәтін 

ӘӨИ-дің қолжазба қорында (920/136-бума, 155-б.) сақтаулы. 

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

8. «Өтірік өлең». Туынды  Қарағанды мемлекеттік уни вер-

ситеті филология факультетінің қазақ әдебиеті кафедрасы сту-

дентерінің фольклорлық практика кезінде жазып алынған. 

ӘӨИ-дің сирек қорына 1997 жылы тапсырған—филология 

ғылымдарының докторы, профессор Б.Рақымов (926-бума, 

9-б.).

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

9. «Өтірік өлең». Туындыны  ӘӨИ қорына тапсырған—

Молдасейіт Төлепқалиев. Ол туралы мәліметтер кездеспейді. 

Томға мәтін қолжазба негізінде (146-бума, 4-дәп, 20-б.) 

дайындалды.

10. «Өтірік өлең». Томға мәтін «Алтын сандық» (// Құ рас ты-

рып, алғы сөзі мен түсініктемелерін жазғандар: ҰҒА ака де ми гі, 

филология ғылымдарының докторы, профессор С.Қасқа басов, 

филология ғылымының докторы К.Ісләмжанұлы) жинағы 

(39-б.) бойынша ұсынылды.

11. «Өтірік өлең». «Қара өлеңдер» (Үрімжі: «Шинжаң ха-

лық» баспасы, 2009) жинағында жарияланған. Мәтін араб әр-

пінде жазылған.

Томға мәтін осы жинақтан (289-б.) әзірленді.

364

365

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

12. «Өтірік өлең». Қорға 1964 жылы тапсырған—Мұсаева 

Сара. Мәтін араб әрпінде жазылған. ӘӨИ-дің Қолжазба қорын-

да (523, 2-дәп.) сақтаулы. 

Томға мәтін қолжазба негізінде ұсынылды.

13-14. Өтірік өлеңдер. Туынды ӘӨИ-дің қолжазба қорында 

(131-бума, 2-дәп. 5-б.) сақтаулы. Ел арасынан жинап, қорға 

1959 жылы тапсырған—Өкпенов Ибрагим. Бұрын баспа жү-

зінде жарияланбаған.

Томға мәтін түпнұсқа негізінде дайындалды.

15. «Өтірік өлең». Туындының түпнұсқасы ӘӨИ-дің Қол-

жазба қорында (315-бума, 4-дәп. 87-б.) сақтаулы. Қорға 

1958  жылы тапсырған—Тәкежанов Құсайын. 

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

16-17. «Өтірік өлең», «Ағаш пен шөптің ажырасқаны». 

Бұл мәтіндер алғаш І.Жансүгірұлы құрастырған «Өтірік» 

жинағында жарияланды (Өтірік (Ел әдебиетінен жинақ).—

Москва: «Күншығыс» баспасы, 1927). Кітап 2001 жылы төте 

араб жазуынан қазіргі қолданыстағы кирилл әрпіне түсіріліп, 

қайта басылым көрді (Жансүгірұлы І. Өтірік (Ел әдебиеті нен 

жинақ). //Құраст.: Т.Әлібек, С.Шахина.—Қарағанды: ҚарМУ 

баспасы, 2001. 63-б.). 

Томға ұсынылып отырған мәтін осы жинақтан алынды.

ІІ. ӨТІРІК ЖЫРЛАР

1-2.  «Кер бие, торы құлын», «Торы тай», (І.Жансүгірұлы 

нұсқасы).  Бұл туындылардың тақырыптары жеке-жеке бол-

ғанымен, тақырыптар жинақталып бүтін бір жырды құ рай-

ды. Ілияс ақын жырдың үзінділерін 1926 жылы Қарқара кө те-

рілісінің 10 жылдығына О.Жандосов, Ы.Көшкінов, Ә.Жүні сов 

сияқты қоғам қайраткерлерімен Мейірманның еліне барған 

366

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

сапарында жазып алған. Кейінгі жылдары да сол өлкеге 

жиі барып, ел ақындары шығармаларын жинағаны белгілі 

(Жансүгірұлы І. Қастерлі қазына // Жұлдыз. 1997, 5 мамыр).

 Бұл мәтіндер алғаш І.Жансүгірұлы құрастырып, алғы сө зін 

жазған «Өтірік» жинағында жарияланды. 

Томға мәтін «Өтірік» жинағының Мәскеу басылымы 

негізінде дайындалды.

3. «Торы тай мен нән шыбын хикаясы» (Ә.Ниязбекұлы 

нұсқасы). Бұл шығарма—Жетісу аумағында, әсіресе осы өлке-

нің оңтүстік-шығысын мекендеген қазақтар арасында кеңінен 

тараған өтірік жыр. Жырлаған—Мейірман Дәркенбайұлы. 

Туындының жырлануына байланысты ел арасында мынандай 

аңыз сақталған: ««Дәркенбай қажы бір дәулетті адаммен «бесік 

құда» болып, оның қызын Мейірманға айттырады. Дәстүр 

бойынша, қыз кәмелетке толғанша қалың малын өткізіп, кә-

делерін жасап қояды. Бар мәселе тойға тірелген тұста құданың 

ықыласы Дәркенбайдың бәйге торысына түсіп, қолқа салады. 

Ат иесі сөз бұйдаға салып, той кейінге шегеріле береді. Мейір ман 

түрлі сылтау тауып, қайын жұртына жиі қатынап тұрса ке рек. 

Бірде бие сауып жүрген қалыңдығына құлын тартқан бо лып, 

көмектесіп жүреді. Сол желі басында Дәркенбайдың қалыңға 

берген кер биесі де бар екен. Мейірман құлын тартып тұрып, 

әлгі биеден туған торы құлынның тұмсығына қонған шыбынды 

шертіп өлтіреді. Көріп тұрған жылқышы бала күліпті. Сонда 

қалыңдығы: 

—Осы жұрт сізді ақын десіп жүр ғой, мына шыбын мен то ры 

құлынды қосып өлең шығарыңызшы,—депті. Мейірман:

—Тілегіңіз орындалады, бірақ өтеуі не болмақ?

—Қалағаныңызды алыңыз,—дейді қыз.

—Менде өзіңізден басқа қандай қалау болушы еді, әкеңізге 

айтып тойды тездетіңіз,—деген жігіт өтінішін назымен ма-

құлдаған қыз, егер әкесі тойды кешіктіре берсе, өзімен қашып 

кетуге уәде береді. Қалыңдығының жауабына риза болған 

Мейірман егіз желідегі биелер сауылып біткенше өлген шы-

366

367

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

бынды аяқасты дастан етіп жырлап шығыпты. Өтірік дас тан 

оқиғасының қызықтығы сондай—лезде ел ішіне тарап кетіп ті» 

(ӘӨИ. 1040-бума, 2-дәп.).

«Шыбынның» көпнұсқалығы туралы «Өтірік» жинағы-

ның алғы сөзінде І.Жансүгірұлы мына пікірге тоқталады: 

«Мейірманның «Шыбын» деген өтірігін маған айтқан, жазып 

берген кісіден: барлығы 12 кісі. Оның албаны да, суаны да, 

найманы да, дулаты да бар. Бірақ соның барлығының тәуір 

айтқан бір-екеуін негізге алдым да, өзгесін соның маңына тер-

дім. Сөйтіп, бұл жинағаным өзімше сондайлардың таңлама-

сы» (Жансүгірұлы І. Өтірік.—Мәскеу, 1927.-5-б.). Осы дерек-

тер арқылы Ілиясты қазақ фольклор мұраларын алғашқы 

жинау шы, жүйелеуші, зерттеуші, жариялаушылар қатары-

нан көре міз. Жүйелеуші демекші, жоғарыда айтылған сөзде-

ріне қа 

ра 

ған 

да, 12 кісіден жиналған дастан сұлбасынан 

мәтіндік тексто 

ло 

гия жүргізгені аңғарылады. Осы орайда, 

І.Жансүгірұлының ха лық мұраларының жан ашыры, жи нау-

шы және басты ру шы ре тіндегі қырлары әлі де болса фольк-

лортанушылар наза рына ілікпей жүргенін баса айтуға болады. 

Өтірік жырдың І.Жансүгірұлы жинағындағы нұсқасы 79 

шумақтан тұрса, Ә.Ниязбеков нұсқасын 178 шумақ құрайды. 

Екі нұсқаның да тақырыбы, құрылысы мен сюжетінде айтар-

лықтай өзгешелік болмағанмен, соңғы қолжазба көркем әрі 

толық мәнінде сақталғандығымен ерекшеленеді. Себебі бұл 

нұсқа Мейірманның туған ағасы Серікбайдан туған Қайып-

жаннан жазылып алынған. Ал Ілияс ел адамдарынан, ақын 

Ғ.Орманұлынан, студенттерден жазып алынған қысқа 

мәтіндерге текстология жасау арқылы толықтырғаны жоға-

рыда айтылды. 

Толық нұсқа «Бүркіт», «Кер бие», «Торы құлын», «Торы 

тай», «Нән шыбын» деген тақырыптарға бөлінгенмен, басты 

оқиға шыбын маңында өрбиді. Жырдың кіріспе бөлімі 

Ә.Ниязбекұлының тарапынан шығарылып, онда Абай мен 

Шоқаннан, Ыбырайдан бергі ұлы тұлғалардың халқына істеген 

еңбектері айтылып, Мейірман, ол жырлаған өтірік туынды 

368

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

туралы мәліметтер баяндалады (Бұл бөлім жырдың Ілияс 

нұсқасында жоқ—құраст.).

Бірінші бөлім Ілияста «Бүркіт» аталып, Мейірманның қыран 

құсты қолға түсіру оқиғасы суреттелсе, Әужан нұсқасында 

бұл тараудың атауы—«Түс». Алдыңғы нұсқада аңшының 

түсі, оны жорыту оқиғасы бір ғана шумақпен шектелсе, соңғы 

қолжазбадағы түсте Мейірман бүркітке мініп қас-қаққанша 

Мысыр, Шаш, Тегаран, Кабул қалаларын аралап, қанжығадағы 

жеті қарсақтың қаны мен бес түлкінің төлеуіне бір жез шегелі 

етік айырбастап алады. Сол етікті аяғына сұға салып, лезде аң 

аулап жүрген тауға жетіп келеді. Оны үлкендер: «Жақсы бір ат 

мініп, екі қатын аласың» деп жориды. 

Келесі бөлім екі нұсқада да «Кер бие, торы құлын» аталып, 

аңшы ауыл аралап дәрі сатып жүрген саудагердің кер биесіне 

мақтауын асырып, астындағы кәрі құла атын айырбастап 

алатын эпизод суреттеледі. Екі мәтінді салыстыра қарағанда, 

айта қаларлықтай өзгешеліктер байқалмағанмен, Үстемеге 

алған мата, түйме, ине-жіп, айна-тарақ, дәрі-дәрмек сияқты 

тұрмыстық заттардың саны мен атауында айырмашылықтар 

кездеседі. Мысалы, Әужан нұсқасында тек Алатау сілемдерін-

де өсетін көкможы, арала, күшәла, көксал секілді дәрілік 

өсімдіктердің атаулары ұшырасады.

І.Жансүгірұлының келесі «Торы тай» тарауы екінші нұс-

қада «Тор құлынның сипаты» деп аталып, ерекше туған құлын-

ның сипаты кең ауқымда суреттеледі. Мәселен, Ілияс нұсқа-

сында тайдың сипаты бар-жоғы бес шумаққа сыйғызылған 

болса, Әужанның қолжазбасында 48 шумақты қамтыған және 

ерекше көркем тілмен баяндалған.

Бақайы Бақалының адырындай,

Бауыры Далашықтың жазығындай.

Соншама ұзын аяқ тіп-тік біткен,

Өренің құрт жаятын қазығындай,—

деген жолдар бұған айғақты дәлел болады. 

368

369

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

«Шыбын» (1 нұсқа)—«Нән шыбын» (2 нұсқа) аталған соңғы 

бөлімде жырдың негізгі сюжеті қамтылады. Бірінші нұсқада 

алып шыбынның аулануы, етті үлеске бөлу, оны елге тасудың 

машақаты қысқаша баяндалса (32 шумақ), екінші нұсқада 

Мейірманның құлынмен бірге «жолы болып», тауда жүгірген 

аң қоймаған саяткерлігі жан-жақты суреттеледі. Нән шыбын-

ның ізіне түсіп, асқан қиындықпен атып алуы, шыбынның 

қалай сойылып, ішек-қарны қайтіп аршылғаны, етін қанша 

көлікке артып, терісінен неше ыдыс жасалғаны жөнінде адам 

сенгісіз өтірік, көкейге қонымды көркем де өткір тілмен ұзақ 

баяндалады (108 шумақ). Аяғында мол еттен қазақтың үш 

жүзіне үлес бөліп, дәстүр бойынша іргелес, арқа беріс ағайын 

деп қырғызға құйымшақ, қыз беріп, қыз алғанға сыйы артсын 

деп тараншыға төс тартады. Ұлы жүзге—ағайындығын ескеріп 

екі қол, сүбесін, Орта жүзге—жамбасын, Кіші жүзге—асықты 

жілігін бөліпті. Мейірманның бұл үлесі қазақтың баршасына да 

құт боп дарып, мәңгіге сіңісті болып қалыпты-мыс.

Жырдың І.Жансүгірұлы, Ә.Ниязбекұлы, Ә.Зікірияұлы 

нұс қалары Мейірман ақынның жеке жинағында жарияланды 

(Дәркенбайұлы М. Мейірман ақын Дәркенбайұлы Әжібайтегі 

(Өтірік өлең-хикаялар.Аңыз, әңгімелер. Зерттеулер)//Құраст.: 

С.Медеубекұлы. —Алматы, 2005.—113-б.). 

Томға жыр мәтіні ӘӨИ-дің сирек қорында сақталған 

Ә.Ниязбеков жеткізген қолжазба негізінде ұсынылды (1041-

бума). 

ІІІ. ӨТІРІК ӘҢГІМЕЛЕР

1. «Қырық өтірік айтқан шопан». Шығарманың түпнұсқа сы 

ӘӨИ-дің Қолжазба қорында (894-бума, 11-дәп., 13-б.) сақтау-

лы. 1984 жылы Қарақалпақ экспедициясы кезінде жинап, қор-

ға тапсырған—Құлбек Жұматаев. 

Томға мәтін қолжазба негізінде ұсынылды. 

24-0184

370

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

2. «Қырық ауыз өтірік айтқан тазша бала». Туынды  түп-

нұсқасы ӘӨИ-дің қолжазба қорында (894-бума, 11-дәп., 27-б.) 

сақтаулы. 1984 жылы Қарақалпақ экспедициясы кезінде жи-

нап, қорға тапсырған—Құлбек Жұматаев. 

Томға мәтін қолжазба негізінде ұсынылды. 

3. «Тазшаның қырық ауыз өтірігі». Туынды «Қырық  өті рік» 

(Шынжаң халық баспасы. 1958. —20-б.) жинағында жарық 

көрген. 

Томға ұсынылып отырған мәтін осы жинақ негізінде да-

йындалды.

4. «Сексен өтірік». Туынды  алғаш рет  «Сексен өтірік» 

жинағында латын әрпімен жарияланды (Сексен өтірік.//Құ-

раст.: Ө.Тұрманжанов. Балалар әдебиеті секторы.—Алматы, 

1937) жинағында жарияланған.

Томға ұсынылып отырған мәтін осы жинақ негізінде да-

йындалды.

5. Тазша баланың өтірігі. Томға ұсынылып отырған мәтін-

дер «Өтірік әңгімелер» (/Құрастырған Қарта Қаңтарбайұлы.—

Алматы: «Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы», 

1962.) атты жинақтан алынды. 

6-7. «Өтірік ертегі», «Өтірікке әкесінен асқан бала». Бұл 

мәтіндер Жансүгірұлы Ілияс құрастырған «Өтірік» (40, 44-бб.) 

жинағында жарық көрген.

Томға өтірік әңгімелер осы жинақтың негізінде да 

йын-

далды.

8. «Өтірікке бәйге». Өтірік әңгімені ел арасынан жинап, 

1982 жылы ӘӨИ-дің Қолжазба қорына тапсырған—белгілі 

халық мұраларының жанашыры Мәжікеев Мұқаш. 

Томға мәтін түпнұсқа (1053-бума, 2-дәп., 50-б.) негізінде 

ұсынылды.

370

371

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

9. «Екі суайт», «Әңгімені ел ішінен жазып алып». Өтіріктер-

ді ӘӨИ-дің Қолжазба қорында 1967 жылы қорға тапсырған—

Қалжан Тұңғышбаев. 

Томға ұсынылып отырған мәтін қолжазба негізінде (674-

бума, 1-дәп., 1-б.) дайындалды.

10-43. Қыз бен тазша... Томға ұсынылып отырған мәтіндер 

«Өтірік әңгімелер» (/Құрастырған Қарта Қаңтарбайұлы.—Ал-

маты: «Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасы», 1962) 

атты жинақтан алынды. 

ІІ. МЫСАЛДАР

І. МЫСАЛ ӨЛЕҢ

1. «Жолбарыс мінген ұры». Өлең 1970 жылы ұйым 

дас-

тырылған «Түркістан қазақтарының ауыз әдебиетін жи 

нау 

экспедициясы» барысында жазылып алынған. ӘӨИ-дің Қол-

жазба қорына тапсырған—экспедиция жетекшісі, про фес сор 

Қ.Саттаров. 

Томға ұсынылған мәтін түпнұсқадан (920/7-бума) өзгерту сіз 

алынды.

2. «Ат пен Есек». Өлеңді  1991 жылғы Қыдырәлі Саттаров 

басқарған «Мырзашөл» фольклор экспедициясы кезінде 

Қуаныш Асылбаевтың айтуынан жазылып алынып, ӘӨИ-дің 

Қолжазба қорына тапсырылған. 

Томға мәтін қолжазба негізінде (920/71-бума, 43-б.) да йын-

далды.

3. «Қақпанды қасқыр». Туынды  Қ.Саттаровтың 1974-

1976 жылдар аралығында Бұхара облысынан ауыз әдебиеті 

үлгілері мен фольклорлық мұраларды жинау экспедициясы 

372

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

кезінде хатқа түсірілген. ӘӨИ-дің Қолжазба қорында (920/78-

бума, 142-б.) сақтаулы. 

Томға мәтін түпнұсқа негізінде өзгеріссіз дайындалды.

4-5. «Қара қоңыз», «Төрт дос». Мысал өлеңдерді  1959 жы-

лы «Қызылорда экспедициясы» барысында Тұрмағамбет 

Ізтілеуовтың ұлы Әбдірәуіп Тұрмағамбетовтен жазып алған—

белгілі фольклортанушы Мардан Байділдаев. Кеңсе қағазына 

машинкаға басылған туындылар ӘӨИ-дің Қолжазба қорында 

(405-бума, 1, 2-дәп.) сақтаулы. 

Томға мәтіндер қолжазбалар негізінде ұсынылды.

6. «Қой мен қасқыр». Оқушы дәптеріне жазылған туынды-

ның қолжазбасын 1961 жылы ұйымдастырылған «Қызыл орда 

экспедициясы» кезінде Құлмұрзаев Молдағали деген азамат 

тапсырған. 

Томға мәтін сол қолжазбаның негізінде (ӘӨИ. 312-бума, 

1-дәп.) әзірленді.

7. «Қамаудағы жолбарыс пен шошқа». Өлеңнің мәтіні ӘӨИ-

дің Қолжазба қорында (315-бума, 7-дәп., 148-б.) сақталған. Қол-

жазбаны 1958 жылы қорға тапсырған—Тәкежанов Құсайын. 

Томға мәтін түпнұсқа негізінде әзірленді.

8-10. «Қасқыр мен тырна», «Бұлбұл мен есек», «Орманнан 

қасқыр келді елге қашып». Туындыларды ел ішінен жазып 

алып, ӘӨИ-дің Қолжазба қорына тапсырған—белгілі ақын, 

жыршы, халық мұраларын жинаушы Мәзқожаев Рахмет. 

Бұл азамат 1958-1962 жылдары аралығында Қазақстанның 

оңтүстік өңірінен 60 мың жолдан астам фольклорлық мұралар 

мен авторлық ауыз әдебиеті үлгілерін жинап, ОҒК мен ӘӨИ-дің 

сирек қорларының толығуына зор үлес қосқандығы ғылыми 

ортаға мәлім. 

Томға мәтіндер ӘӨИ-дің Қолжазба қорында сақталған түп-

нұсқаның негізінде (333-бума, 7-дәп.) әзірленді. 

372

373

ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

11-13. «Қаншыр мен бөдене», «Ақылшы торғай», «Қасқыр, 

түлкі, бөдене». Өлеңдер ӘӨИ-дің Қолжазба қорында сақталған 

(1165-бума). Қолжазба машинкаға басылған. 

Томға мәтін қолжазба негізінде ұсынылып отыр.

14. «Шымшық пен көгершін». Туындыны ел арасынан 

жинап, 1959 жылы ӘӨИ-дің Қолжазба қорына тапсырған—

Өкпенов Ибрагим. 

Томға мәтін осы қолжазбаның негізінде (131-бума, 2-дәп., 

77-б.) дайындалды.

15. «Қарақұс». Туынды ӘӨИ-дің Қолжазба қорындағы 

«Жұматаев Әлиакбардың жинаған әдебиет үлгілері» атты 

бумада сақталған (912/2-бума, 1-дәп., 10-б.). 

Томға ұсынылып отырған мәтін аталған қолжазба бойын ша 

әзірленді.

 

16. «Тышқан мен түйе». Өлең  ӘӨИ-дің Қолжазба қорында 

сақталған (258-бума, 1-дәп.) Қолжазбаның соңғы бетінде: 

«8 апрель, 1953 жылы Кенже қожаның туысы Әбішов Жүсіп-

бек тен жазып алдым. Мұратов Абдырайым»  деген жазу бар. 

Қорға 1960 жылы тапсырған—А.Мұратов. 

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

17. «Түлкі мен қасқыр» (І нұсқа). Мәтін ӘӨИ-дің Қолжазба 

қорында сақталған (1047-бума, 4-дәп.).  Өлеңді халық аузы-

нан жинап, қорға тапсырған—халық ақыны Тоқтарбаев Рах-

метолла (Өлеңнің нұсқалық ерекшеліктері келесі түсінікте 

қарастырылады). 

Томға мәтін қолжазба негізінде дайындалды.

жүктеу/скачать 1,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: