Самашев Зейнолла Сұлтанов Қуаныш Тұяқбаев Қанат Шеңгелбаев Бақытжан «МӘдени мұРА» Ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыру жөніндегі қОҒамдық кеңес 4



Pdf көрінісі
бет19/20
Дата31.12.2016
өлшемі1,45 Mb.
#829
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   20

5.  Мейірман ақын Дәркенбайұлы Әжібай тегі. Өтірік өлең-

хикаялар. Аңыз, әңгімелер, зерттеулер.—Алматы, 2005.—113-б.

6.  Қырық өтірік.—Шынжаң халық баспасы, 1958.—20-бет. 

7.  Сексен өтірік. Тұрманжанов Өтебай.—Алматы, 1937.

8. Қара өлеңдер.—Үрімжі: «Шинжаң халық» баспасы, 

2009. 


9.  Жармұқамедов М. Айтыстың даму жолдары.—Алматы, 

1976.


10.  Ғабдуллин М. Қазақ халық ауыз әдебиеті.—Алматы, 

1974.


412

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

11.  Айтыс. 2-том.—Алматы, 1965.

12.  Айтыс. 3-том.—Алматы, 1966.

13.  Айтыс. 1-том.—Алматы, 1988.

14.  Айтыс. 2-том.—Алматы, 1988.

15.  Ақын-жыраулар.—Алматы, 1979.

16.  Қазақ қолжазбаларының ғылыми сипаттамасы. 1-8-том-

дар.—Алматы, 1975-2005.

17.  Ыбыраев Ш., Алпысбаева Қ., Әлібек Т. Халық әдебиетін 

жинау, жүйелеу және сақтаудың әдістемелік құралы.—Ал-

маты, 2009.

18.  Арабско-русский словарь. Составитель Х. К. Баранов.—

Москва, 1968.

19.  Древнетюркский словарь.—Л.: Наука, 1969.

20.  Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі. Құрастырғандар: 



Р. Сыздық, Н. Уәлиұлы, Қ. Жаманбаева, Қ. Күдеринова.—

Алматы: Дайк-Пресс, 2001.

21.  Қазақ тілінің сөздігі.—Алматы, 1999.

22. 


Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. Құрастыр. 

І.К.Кеңесбаев.—Алматы, 1977.

23. Персидско-русский словарь/Под ред. Ю.А. Рубинчика. 

І-ІІ т.—Москва, 1970. 

24.  Татарско-русский словарь.—Москва: Советская эн цикло -

пе дия,  1966. 

25. Турецко-русский словарь.—Москва: Русский язык ме-

диа, 2005.

26.  «Күлдіргілер». Шынжаң Халық баспасы, 2011 ж. — 21 

том. —620-б.


412

413


ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

Қолжазбалар

1.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.131.

2.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.146

3.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.315.

4.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.920/71.

5.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш. 920/83.

6.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.920/136.

7.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.920/137.

8.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.920/7.

9.   ӘӨИ. ҚҚ.Ш.920/78.

10.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.920/136.

11.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.926.

12.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.894.

13.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.1053.

14.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.405.

15.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.312.

16.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.136.

17.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.315.

18.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.333.

19.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.1165.

20.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.895.

21.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.912/2.

22.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.252.

23.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.1047.

24.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.914.

25.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.1024.

26.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.1102.

27.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.856.

28.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.985/1.

29.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.520.

30.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.246.

31.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.487.

32.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.147.

33.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.301.



ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

34.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.458.

35.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.736.

36.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.357.

37.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.736.

38.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.332.

39.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.1102.

40.  ӘӨИ. ҚҚ.Ш.1095.

41.  ОҒК. Ш.256.

42.  ОҒК. Ш.315.

43.  ОҒК. Ш.700.

44.  ОҒК. Ш.302.

45.  ОҒК. Ш.714.

46.  ОҒК.Ш.273.

47.  ОҒК.Ш.717.

48.  ОҒК.Ш.291.

49.  ОҒК.Ш.1717.

50.  ОҒК.Ш.304.

51.  ОҒК.Ш.222.

52.  ОҒК.Ш.700.

53.  ОҒК.Ш.232.

54.  ОҒК.Ш.570.

55.  ОҒК.Ш.248.

414


414

РЕЗЮМЕ


Институтом литературы и искусства им. М.О. Ауэзова 

про 


 

должается научное издание стотомного Свода «Баба 

лар 

сөзі», выпускающегося в рамках Национального стратеги чес-



кого проекта «Мәдени мұра» («Культурное наследие»). Пре-

дыдущий девяносто один том серии был посвящен эпическим 

произведениям, народным песням, сказкам, за 

гадкам, по-

словицам и поговоркам, а так 

же другим малым жанрам, 

которые являются самыми мно го численными и высоко худо-

жест венными в национальном фольк лоре. Если быть точнее, то 

были подготовлены к изданию и выпущены тринадцать томов 

«Новеллистических даста 

нов», семь то 

мов «Религиозных 

дастанов», одиннадцать томов «Рома 

нических дастанов», 

двадцать томов «Героического эпоса», одиннадцать томов 

«Исторических поэм», пять томов «Пословиц и поговорок», 

два тома «Народных песен», четыре тома «Генеалогических 

преданий», пять томов «Сказок», четыре тома «Исторических 

преданий», два тома «Обрядового фольклора», а также одно-

томники: «Загадки», «Детский фольклор», «Казахские мифы», 

«Фольклор казахов Монголии», «То понимические предания», 

«Кюи-легенды», «Поэмы-предания». В двенадцати томах этой 

серии были использованы материалы из фольклорного насле-

дия казахов Китая, а в одном томе—казахов Монголии.

К непрерывающимся на протяжении столетий и про 

дол-


жающимся до сегодняшнего дня древним жанрам ка 

зах-


ского фольклора можно отнести небылицы и басни. Этот вид 

416

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

фольклорного наследия с древних времен тесно связан с на-

циональными особенностями, образом жизни, обрядами и 

традициями народа. Они в виде сатиры и юмора осуждают 

нелицеприятные в глазах народа действия и поведение и 

посредством смеха заставляют задуматься об этом.

Обрисовываемые в небылицах сюжеты, события и эпизоды 

обычно связаны с находящимися во все времена перед глазами 

человека вещами, окружающими животными, птицами и насе-

комыми, их взаимосвязь с человеком передается посредством 

движений и действий. В ходе событий рассказывается о дале ких 

от правды, вызывающих недоверие слушателей, и в то же время 

увлекательных и смешных историих. Среди народа сохранились 

небылицы в виде стихов, поэтических сказаний и прозы. Для 

сочинения, особенно стихотворных образцов, небылиц наряду 

с поэтическим даром были нужны изощренная находчивость, 

знания и острая фантазия.

А в народных баснях через художественные образы раз-

личных живых созданий, их характеры, поступки и по 

ве-

дение иносказательно передаются те или иные недостатки 



людей. Не проходят мимо внимания этого жанра реальности 

полной противоречий общественной жизни, а также вопросы 

социально-исторического, духовно-политического характера. 

В них осуждаются неприятные и недостойные стороны преж-

них обычаев и привычек, которые подвергаются критике и 

осуждению через воплощенных в художественные образы 

героев, юмор и насмешку.

Слушатель внутренне чувствует и улавливает передаваемые 

в загадочной форме истории и вложенный в них иносказа тель-

ный смысл. Таким образом, высокое мастерство и утончен-

ность восприятия составителей басен позволяют им создавать 

различные образы животных, зверей и птиц, вкладывать в их 

действия и уста соответствующее характеру разных людей 

поведение, делая выводы и отражая тем самым глубокие 

социальные и общественные проблемы. Среди басен также 

встре чаются сти хотворные и прозаические формы изложения, 



416

417


ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

а также на пи санные для состязаний айтысов. Народные акыны 

сочиняли и распространяли среди народа басни, похожие на 

небылицы. Со временем их авторство позабылось или они 

сознательно не считали нужным оставлять свое авторство.

В очередной, 92-й том стотомной серии «Бабалар сөзi» 

включены около 17-ти широко распространенных среди 

народа стихов-небылиц с образцами подлинников, а также 

два произведения (в подлиннике) из образцов поэтических 

сказаний. Большинство из них подготовлено на основе ру-

кописей, хранящихся в ЦНФ МОН РК и фонде редких ру ко-

писей Института литературы и искусства имени М.Ауэзова. 

Кроме того, использованы материалы, собранные в ходе фольк-

лорно-этнографических экспедиций, организованных в Ка зах-

стане, Узбекистане и Каракалпакии. Если конкретно, боль  шую 

помощь в подготовке данного тома оказали материалы, соб-

ранные и записанные членами экспедиций под руковод ством 

профессоров К.Саттарова, Б.Рахымова. Отдельно были ис-

пользованы рукописи собирателей и авторов М.Толепкалиева, 

А.Ниязбекова, К.Такежанова, М.Мажикеева, К.Тунгышбаева 

и других. Были также использованы отдельные сборники 

И.Жансугурова «Ел өтiрiгi» (1927), В.Радлова «Алтын сандық» 

(1993), О.Турманжанова «Сексен өтiрiк» (1937), вышедшая в 

Синьзянском округе КНР «Қырық өтiрiк» (1958) и другие.

Последнюю часть тома дополнили произведения, отно-

ся 


щиеся к жанру басни. Основную часть подготовленных к 

из 


данию материалов составили тексты, сохраненные в упо-

мянутых выше фондах. Отдельно стоит обозначить, что в ка-

чественной подготовке тома помогли наследия, собранные в 

южных краях Казахстана, Узбекистане и Каракалпакии по 

инициативе и под руководством К.Саттарова. Также были 

взяты тексты басен, записанные и сданные в фонды такими 

собирателями фольклора, как Н.Торекулов, Р.Мазкожаев, 

И.Окпенов, А.Жуматаев, Р.Токтарбаев, К.Кабылбаев, Г.Бат-

талов, Д.Урпеков, К.Асылбаев, М.Токсанов.

27-0184


ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Согласно принципам издания серии, тексты снабжены на-

уч 

ными приложениями и произведения соответственно про-



нумерованы. Научные дополнения к тому составляют: сведения 

о переписчиках, издателях и изданиях текстов, вошедших в него, 

научные толкования текстов, вошедших в данный том, словарь, 

географические, именные указатели, сведения об исторических 

личностях, встречающихся в текстах, список использованной 

литературы, резюме к тому на русском и английском языках. 

Общий объем тома—27,0 п.л.

418


SUMMARY

M.O. Auezov Institute of Literature and Art is continuing 

preparation for publication of one hundred volume of scientific 

edition of the series «Wisdom of ancestors» in the frame of the 

National strategic project «Cultural Heritage».

 Previous eighty-nine volumes of the series were devoted to the 

epic works, folk songs, tales, riddles, proverbs and sayings, as well 

as other smaller genres, which are the most numerous and highly 

artistic in national folklore. Thirteen volumes of the «Novelistic 

dastans», seven volumes of «Religious dastans», eleven volumes 

of «Romantic epic», twenty volumes of the «Heroic epic», eleven 

volumes of «Historical poems», five volumes of «Proverbs 

and sayings», two volumes of «Folk songs», four volumes of 

«Genealogical legends», five volumes of «Tales», four volumes 

of «Historical legends», one volume of «Riddles», «Children’s 

Folklore», «Kazakh myths», «Folklore of Kazakhs of Mongolia», 

«Toponymic legends», «Kyu legends», «Poems-legends» have 

been prepared and published. Twelve volumes of the series include 

the materials on the folk heritage of Kazakhs of China and one 

volume—the Kazakhs of Mongolia.

Fairy stories and fables can be referred to the ancient genres of 

Kazakh folklore which are continuous during many centuries. This 

type of folklore heritage from ancient times is closely related to 

national characteristics, lifestyle, national customs and traditions. 

They condemn bad actions and behavior in satiric, humoristic way 

and make people think about it.

418


420

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Plots, events and episodes described in the fairy stories are 

usually associated with thing, animals, birds and insects, and their 

relations with human being are transmitted through motions and 

actions. In the course of events the fascinating and funny stories 

are told which are far from truth and cause distrust of listeners. 

People tell fairy stories in form of poems, poetic stories and prose. 

Especially for composing poetry samples of fairy stories the 

sophisticated ingenuity, knowledge and fantasy were necessary 

together with poetic talent.

Folk fables through artistic images of various living creatures, 

their characters, actions and behavior metaphorically transfer 

certain weaknesses of people. This genre concerns the reality full 

of contradictions of social life, as well as socio-historical, spiritual 

and political issues. They condemn the unpleasant and unworthy 

features of the past customs and habits, criticize and condemn 

them through the characters represented in artistic images, with 

humor and ridicule.

Listener feels and understands the stories transmitted in 

mysterious form and their allegory. Thus, high skill and elegancy 

of the compilers of the fairy stories allow them to create diffe-

rent images of animals and birds who behave like people, make 

conclusions and thus reflect social problems. Among the fables 

there are also works written in the form of verse and prose intended 

for the aitys competition. Folk akyns have composed fairy stories 

and distributed them among people. Over time, their authorship 

was forgotten, or they haven’t deliberately consider it necessary to 

keep the authorship.

Volume 92 of one hundred volume series «Babalar sozi» contains 

about 17 wide spread poems-fairy stories with samples of original 

scripts, as well as two works (in original) from the samples of poetic 

stories. Most of them are prepared on the basis of manuscripts 

kept at CNF MES RK and the collection of rare manuscripts of the 

M.Auezov Institute of Literature and Art. In addition, the mate-

rials collected in folklore and ethnographic expeditions organized 

in Kazakhstan, Uzbekistan and Karakalpakstan were used. Espe-


420

421


ҒЫЛЫМИ ҚОСЫМШАЛАР

cially helpful were the materials collected and recorded by mem-

bers of the expedition under supervision of professors K.Sattarov, 

B.Rakhymov. Manuscripts which were collected and recorded 

by the authors M.Tolepkaliev, A.Niyazbekov, K.Takezhanov, 

M.Mazhikeev, K.Tungyshbaev and others were used separately. 

Particular collections of I.Zhansugurov’s «El otirigi» (1927), 

V.Radlov’s «Altyn sandyk» (1993), O.Turmanzhanov’s «Seksen 

otirik» (1937), published by Xinjiang District of China «Kyryk 

otirik» (1958) and others were used.

The last part of the volume includes the works related to the 

genre of fables. The main part of the texts prepared for publication, 

are the texts which are stored in the above-mentioned foundations. 

It is worth mentioning that heritage collected in the southern parts 

of Kazakhstan, Uzbekistan and Karakalpakstan contributed to the 

qualitative preparation of the volume, initiated and supervised by 

K.Sattarov. Also were used the text of fables recorded and submit-

ted to the foundations by such collectors of folklore, as N.Tore-

kulov, R.Mazkozhaev, I.Okpenov, A.Zhumataev, R.Toktarbaev, 

K.Kabylbaev, G.Battalov, D.Urpekov, K. Asylbaev, M.Toksanov.

 According to the principles of publishing of the series, the texts 

are provided with scientific annexes and the works have respective 

numbers. Scientific supplements to the volume include informa tion 

about the copyists, publishers and editions of the texts included in 

it, the scientific interpretation of the texts included in this volume, 

a dictionary, geographical names, information about historical 

figures in the text, a list of references, summary in English and 

Russian languages.

 The total size of the volume—27,0 pp.


МАЗМҰНЫ

Құрастырушылардан ....................................................... 5

Қазақ өтірігі ................................................................... 9

МӘТIНДЕР

І. Өтірік өлеңдер

1. Өтірік өлең ................................................................ 27

2. Өтірік өлең ................................................................ 28

3. Өтірік өлең ................................................................ 28

4. Өтірік өлең ................................................................ 29

5. Өтірік өлең ................................................................ 30

6. Өтірік өлең ................................................................ 31

7. Өтірік өлеңдер ............................................................ 32

8. Өтірік өлең ................................................................ 32

9. Өтірік өлең ................................................................ 33

10. Өтірік өлең............................................................... 34

11. Өтірік өлең  .............................................................. 36

12. Өтірік өлең............................................................... 81

13. Өтірік өлең............................................................... 84

14. Өтірік өлең............................................................... 85

15. Өтірік өлең............................................................... 90

16. Өтірік өлең............................................................... 91

17. Ағаш пен шөптің ажырасқаны .................................... 93



ІІ. Өтірік жырлар

1. Кер бие, торы құлын (І. Жансүгірұлы нұсқасы) .............. 95

2. Торы тай ..................................................................100


ІІІ. Өтірік әңгімелер

1. Қырық өтірік айтқан шопан ........................................133

2. Қырық ауыз өтірік айтқан тазша бала (ІІ нұсқа) ............134

3. Тазшаның қырық ауыз өтірігі (ІІІ нұсқа) ......................136

4. Сексен өтірік (ІV нұсқа) ..............................................149

5. Тазша баланың өтірігі (V нұсқа) ..................................162

6. Өтірік ертегі .............................................................169

7. Өтірікке әкесінен асқан бала .......................................171

8. Өтірікке бәйге ...........................................................172

9. Екі суайт ..................................................................173

10. Қыз бен тазша .........................................................177

11. Алты ана қасқыр, алты бала қасқыр ...........................182

12. Былғақ тентек .........................................................182

13. Молда неге итке тұмар жазып берді? ...........................183

14. Жаны тәтті шал .......................................................183

15. Тоқсаба мен тоғыз жасар бала ....................................184

16. Соқыр, таз, жалақ ....................................................185

17. Тапқыр келін ..........................................................185

18. Жұмсауық әйел .......................................................186

19. Қалтақбастың қиялы ...............................................186

20. Түлкі мен қораз .......................................................187

21. Қағанақбас, Қылкеңірдек, Шиборбай .........................187

22. Өгіз баққан үш кісі ...................................................188

23. Адай аңыздары ........................................................189

24. Құдық туралы аңыз .................................................191

25. Желмаямен желгенде ...............................................192

26. Өтірік Жағыпар молда болыпты .................................193

27. Байқал мен Енисей ...................................................194

28. Ығайдың өтірігі .......................................................196

29. Әлімжанның өтірігі ..................................................197

30. Сұраубайдың өтірігі .................................................197

31. Қарабек ..................................................................198

32. Қарсыбек ................................................................199

33. Ақыжанның өтірігі ..................................................200

34. Сәлібай Қорсаңұлының өтіріктері ..............................202

35. Қайрақпен шүрегейді атып алдым ..............................204

36. Байсарының өтірігі ..................................................204

37. Мұқажанның әңгімесі ..............................................204



38. Қарсақбайдың әңгімесі .............................................205

39. Жүрген аяққа жөргем ілінеді ....................................205

40. Қу Жарғақ Сарбастың екінші әңгімесі ........................207

41. Бұқабай мергеннің өтірігі .........................................209

42. Балапанды барқын қаз .............................................210

43. Айлакер тазшаның өтірігі .........................................210



МЫСАЛДАР

І. Мысал өлеңдер

1. Жолбарыс мінген ұры ................................................217

2. Ат пен Есек ...............................................................223

3. Қақпанды қасқыр ......................................................224

4. Қара қоңыз ...............................................................227

5. Төрт дос  ...................................................................230

6. Қой мен қасқыр .........................................................231

7. Қамаудағы жолбарыс пен шошқа .................................234

8. Қасқыр мен тырна .....................................................236

9. Бұлбұл мен есек ........................................................238

10. Орманнан қасқыр келді елге қашып... ........................240

11. Қаншыр мен бөдене ..................................................242

12. Ақылшы торғай .......................................................244

13. Қасқыр, түлкі, бөдене (І нұсқа) ..................................247

14. Шымшық пен көгершін ............................................252

15. Қарақұс ..................................................................254

16. Тышқан мен түйе .....................................................258

17. Түлкі мен қасқыр (І нұсқа) ........................................260

18. Қу түлкі (ІІ нұсқа) ....................................................265

19. Құныққан бүркіт .....................................................268

20. Жылқыдан туған есек ..............................................269

21. Семірген есек ..........................................................270

22. Шыпжың торғай ......................................................271

23. Тышқан мен түйе .....................................................271

24. Арыстан, киік, түлкі ................................................273

25. Меншіл есек  ...........................................................275

26. Қойшы мен қасқыр ..................................................276

28. Тоты құс (Мысал дастан) ...........................................280




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   20




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет