Самашев Зейнолла Сұлтанов Қуаныш Тұяқбаев Қанат Шеңгелбаев Бақытжан «МӘдени мұРА» Ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыру жөніндегі қОҒамдық кеңес 4

208

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Мен не болса да мұны сынайын деп, отты сөндіріп, бір 

жуан-кеспелтек кісі бойы сексеуілді жатқан кісі қылып, оған 

киімімді жауып, ұйықтаған кісі қылып, өзім анадай жерде 

жасырынып, бүркеніп даярланып, «бес қаруымды» даярлап 

жат тым. Бір кезде тышқан аңдыған мысықша жер бауырлап, 

шөп тің сыбдырын шығармай келіп: «Е батыр, жатырмысың»,—

дегендей, бүркеуде жатқан сексеуілді бас салып, сырылдата 

бастағанда, нысанаға алып басып қалып едім: «Ер екенсің, ер 

алдай ма екен, ер болсаң, тағы ат, бір оғыңа өле қойман»,—деді. 

Ескілікті аңыздарда «ер екі атса, алданады» деген сөз есіме 

түсіп, «осы сықылды болар» дедім де, ерден-ердің қаупі бар ғой 

неғып осымен бітеді»,—деп жан-жақты абайлап жата бердім. 

Соның келген ізінен тағы біреу келіп: «Неге кешіктің!—деді 

де:—Ойбай, бауырым-ай, жайыңды тапқан екен ғой, енді 

екеу-ақ қалдық-ау!»—деп ата жөнелгенде басып қалдым, о да 

құлады. Сөйтіп отырғанымда таң атты, барып қарасам, екі әйел 

сұлап жатыр, тырнақтары сары жез екен. Енді жан-жағыма 

қарап: «Үшеу едік,—деді-ау, мұның тағы біреуі бар-ау»,—деп 

тұрғанымда сексеуілдің арасы сатыр-сұтыр етеді. Қарасам тағы 

біреу көрінді. Бұл да дос емес қой дедім де, басып жібердім. Оқ 

тиді, ішек-қарнын сүйретіп тауға қарай тартты. Соңынан мен 

де, атамның кұны қалғандай қадалып қалмадым. Бір кезде бір 

үңгірге кірді. Қаруларымды даярлай мен де кірсем, бүктүсіп, 

жер бауырлап жатыр екен. Қарасам аналардай жас емес, 

кемпір екен. Маған сөйлей бастады: «Е, батыр, бізді дүниеден 

сен бітірдің, біз көптен аз болып қалған едік. Бірінші—менің 

кызым, екінші—келінім, ал біздің ерлеріміз оңбаған, Құдай 

қарғаған, ант жеткен, қарғыс тиген болады. Әйел жынысы 

өзің көрген от болушы еді, оны сен құртып, екінші оғыңды аяп 

отырсың, енді біз дүниеден біттік, дүниенің асыл қазынасы осы 

үңгірде. Тілімді ал, өзің көтергенше ал, қайтып келіп көп алам 

десең, онда аузың аңқияды, құр қаласың»,—деді де, аунап 

түсіп, көзін бір ашты да, иегін бір қағып, демі құрыды. Мен 

«кемпірдің сандырағын не қылам, елге барып көлік әкеп, бар 

208

209

ӨТІРІК ӘҢГІМЕЛЕР

мүлкін тиеп әкетемін», деп ойлап, елге келіп жар салып, әлгі 

жерге қайта келсем, манағы орынды таба алмадым, тауып осы 

жер ғой десем, ол жерде түк те жоқ. Көргенімнің бәрі арман 

болды. Жұрт: «Аңыз, арман етіп жүрген көшпелі дүние деген 

осы ғой, көшіп кеткені ғой»,—десті. Кемпірдің айтқаны дұрыс 

болды. Көп алам деп түк ала-алмай, аузым аңырайып арманда 

қала бердім. Досқа күлкі, дұшпанға таба болдым. Шыны сол—

содан бері жез тырнақ көрдім деген кісі жоқ. Шын құртсам 

керек.

41. БҰҚАБАЙ МЕРГЕННІҢ ӨТІРІГІ

Лепсі уезіне қараған Матайдың, аталығы Шоқбар, Бұқабай 

деген кісі өтірікке келгенде алдына жан салмайтын, ешкімге 

есесін жібермейтін желдіртпе кісі екен, елді аузына қаратып 

сөз соғады екен.

Қаңтар туысымен қарсақ тонымды бастыра киіп, қара шо-

лақ өгізіме мініп, тобылғыдан түлкі түртіп, қасқыр қағып келе 

жатсам, арыстанның алты жұмыртқасын, омбы қардан ұрып 

алдым да, орайдан қашқан отыз түлкіні алты жұмыртқамен 

ұрып алып, сайды әкеме ас бергендей сасыттым.

Шыбық садағым, ши оғыммен құралайды көзге атамын. 

Сеңгір де селтиіп тұрған кер құланды тартып қалғанымда, оғым 

атқан құланның оң танауынан кіріп, сол құлағынан шығып, оң 

алдыңғы аяқтың турасын жұлып, сыртқы сол аяқтың тұя ғын 

түсіріп, сан етті аралап өрлей шығып, құйрықты қуып оты рып, 

ұшынан шығып кетіпті.

Аңғал сайдың, алашасына салып тастаған қақпаныма, күнде 

отыз орман, тоғыз түлкі түсетін болды. Күнде бір қақпаннан бір 

ауыр көген аң аламын. Біреуі кірпігінен, біреуі мұртынан, біреуі 

мүйізінен, бірі құлағынан, бірі тұяғынан түседі де жатады, 

түседі де жатады.

14-0184

210

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

42. БАЛАПАНДЫ БАРҚЫН ҚАЗ

Барқын деген кісі таз екен. Бір өзбек тамыры болыпты. 

Бір күні Барқын өзбек тамырына келсе, бала-шағаңа ала бар 

деп тауықтың алты жұмыртқасын беріпті. Барқын отағасы 

жұмыртқаны қойнына салып алып, алты күн арада, он күн ор-

тада жүріп үйіне келсе, қойнындағы жұмыртқалары бала  пан 

болып, қойнынан шиқылдап, жорғалап түсіпті. Содан кейін 

Барқын отағасы Балапанды Барқын таз атаныпты.

Ай далада үш бұлақ көрдім, екеуі құрып жатыр, біреуінің 

дымы да жоқ.

Үш қазан көрдім, екеуі жарылып сынып жатыр, біреуінің 

түбі де жоқ.

Үш балық көрдім, екеуі өліп жатыр, біреуінің жаны да жоқ.

Үш бала көрдім, екеуі жап-жалаңаш, біреуінің киімі де жоқ. 

Бір үй көрдім, есігі бар, төрі жоқ. Шаңырағы бар, уығы 

жоқ. Балықты киімсіз, жалаңаш балалардың етегіне орап 

беріп, бағанағы қазанды үйге алып келіп, құры бұлақтан құ-

лағымызбен тасып су құйдық. Үш балықты от жақпай пісіріп 

жеп, қайнатпай асып жеп, жаңағы үйдің жабығынан шығып 

кетіппіз. Есігі есімде де жоқ.

43. АЙЛАКЕР ТАЗШАНЫҢ ӨТІРІГІ

Баяғы заманда айлалы тазша болыпты. Оның бір сұлу әйелі 

болыпты.

Заманындағы ханның баласы сол тазшаның әйеліне ға шык 

болып жүреді екен. Хан баласы бір күні тазшаның әйе ліне кө-

ңілі барлығын айтыпты. Бұл әңгімені әйелі тазшаға айтыпты.

Сонда тазша:

—Олай болса, мен бір жаққа жолаушылап кетейін де, түнде 

қайтып келіп, аңдиын. Егер хан баласы келе қойса, оны ұстап 

алып өлтірейін,—дейді.

210

211

ӨТІРІК ӘҢГІМЕЛЕР

Түнде андыса, ханның баласы үміткер болып, тағы келіп ті. 

Тазша оны ұстап, буындырып, өлтіре салып, өлігін түнде ар-

қалап барып бір байдың үйіне кіріп, оның қызын оятады.

Қыз:

—Кімсің,—деп сұраса, тазша:

—Ханның баласымын, сенде көңілім бар,—депті.

Қыз:

—Ханның баласы болсаң қайтейін. Шапшаң жоғала ғой. 

Болмаса, әкеме айтамын,—депті.

Сонда тазша қызға:

—Әкеңнің атасына нәлет. Әкең маған не қылушы еді,—

десе, қыз намысқа шыдай алмай, пышағын суырып алып тұра 

ұмтылыпты.

Қу тазша о бастан-ақ осы сұмдықтың боларын ойлап, хан-

ның баласының өлігін қарсы алдына қолымен сүйеп, қалқа-

лап отыра қалыпты. Қыздың сілтеген пышағы өлікке тиіп, 

көкірегіне кіріш етіп кіріп кетіпті. Өлікті сол жерге жайратып 

тастай салып, өзі білдірмей ғана, ептеп үйден шыға жөнеліпті.

Таң атқан соң бай тұра келсе, үйінде бір өлген жігіт жатыр, 

оның бетіне үңіліп қарайды да, ханның баласы екенін танып, 

зәресі қалмай қорқады, не қыларын біле алмай, сасқанынан 

манағы тазшаны шақырып алып:

—Осындай бір мүшкіл іске ұшырап тұрмын. Амалың көп 

тазша едің. Осы бәледен құтқарсаң, ат басындай алтын бе-

рейін,—депті.

Тазша:

—Жарайды,—деп, өлікті қапқа салып, арқалап, түн ішінде 

ханның қазынасына кіріпті.

Күзетшілер сезіп, тұс-тұстан айқай салып: «Ұста! Ұста!»—

деп, жүгіріскенде тазша бір амалмен өлікті тірі адамдай тіп-

тік түрегелдіріп қойып, өзі ебін тауып, қашып кетіпті. Күзет-

ші лер қазынаның ішіне жүгіріп кіріп-кіріп келсе, қалт етіп 

қақайып тұрған адамды көріп (өлік екенін қараңғыда қай дан 

білсін) «ұры осы екен» деп, біреуі шойын шоқпармен са лып 

212

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

қалса, сылық етіп кұлай кетіпті. Күзетшілер жарық алып ке ліп 

қараса, қазына ға түскен ханның өзінің баласы екен. Күзетші 

бейшараларда не жан қалсын. Үрейлері ұшып жаны алқымға 

келіп, қорқып, түн ішінде манағы белгілі қу тазшаға барады:

—Айналайын, шырағым. Қарағым. Осындай бір атпас таң-

ға, арылмас бәлеге қалдық, амал-айлаң көп деуші еді, осы 

бәле ден бізді есебін тауып құтқарсаң, бүкіл өміріңе жететін 

дүние бе 

рер едік,—деп жалынып, аяғына жығылып, зар 

жыласыпты.

—Жарайды, құтқарамын,—деп, тазша уәде беріп, таң аты-

сымен екі көзіне пияздың суын жағып қызартып, жас ағы зып, 

еңіреумен ханға келіп:

—Айналайын, тақсыр хан, «білмеген у ішеді»—дегендей, 

күзетші құлдарың қаталықпен сізге зор күнәкар болыпты, 

солардың бір қасық қанын қиюңызды тілей келдім,—депті.

Кешесіз бе, тақсыр хан.

Кешпейсіз бе, тақсыр хан.

Түсінерсіз айтқанда,

Ешкім де жоқ қас қылған.

Қашаннан ерке тазшамын,

Алдыңа жылап, бас ұрған,—

депті тағы да.

Хан біраз ойланып тұрып:

—Азар болса, күзетшілер ұйықтап қалып, қазынаны ұр-

лат қан шығар. Не де болса, тазшам, сен үшін күзетшілердің 

күнәсін кештім,—депті.

Бірақ түсіндіріп айтшы, олар қандай күнә қылған екен. 

Білейін,—депті. 

Тақсыр ханым, түнде қазынаңызға бір ұры кіріпті. Күзетші 

бейшаралар сергектігімен біле сала жүгіріп барып, жабыла 

кетіпті. Қараңғыда қайдан білсін. Қазынаның ішіне кіріп тұр-

ған адамды көре салып, біреуі шоқпармен ұрып, біреуі пышақ 

салып, біреуі мойнына арқан салып сүйрелеп, буындырып 

212

213

ӨТІРІК ӘҢГІМЕЛЕР

өлтіріпті. Артынан жарық әкеліп қараса, ол өлтірген адамы, 

тақсыр, сіздің балаңыз болып шығыпты. Құдайдың жазуы 

осылай болса, не шара бар. Бірақ балаңыздың түн ішінде жа-

падан-жалғыз қазынаңызға неге кіргенін бір Алланың өзі 

біледі,—депті.

—Баламның өлігін алдыма алып келіңдер, көрейін,—деп 

бұйрық қылыпты.

Тазша жасауылдармен барып, өлікті қымбатты жібек 

кілемге орап, көтеріп алып келіп, ханның алдына қойыпты. 

Хан баласының өлігін қарап отырып айтыпты:

—Менің балам түн ішінде қазынаға кіріп, күзетшілер 

өлтірді дегенге көңілім онша иланбайды. Бәлен жерде бір 

бақсы кемпір бар, адам жіберіп алдырып пал аштырамын. Егер 

баламды қазынаға кіргенде күзетшілер ұрып өлтірген болса, 

кінәсін кешкенім кешкен, егер басқа түрлі оқиғадан болса, оны 

білемін,—дейді.

Бір жасауыл барып, кемпірді қобызымен алып келіпті. 

Кем пір қобызды тартып, жындарын шақырып, ойнап жатқан 

кезде, тазша да оның тапқыштығын біледі екен, дереу бір асау 

жылқының құйрығына бір қатқан тулақты байлап коя беріпті. 

Соның салдарынан жылқылар түн ішінде тас-талқан болып, 

үркіп жүргенде, тазша бір атқа міне шауып, айқай салыпты: 

«Жылқыға жау тиді»—деп. «Жау тиді» деген айқайды есіткен 

заматта бастығы хан боп, барлық адам атқа міне-міне қарула-

рын алып, жылқыға қарай шаба беріпті. Манағы тазша сай-

тан дай бір жағымен жылт етіп, үйге кіріп келіп қараса, баяғы 

бақсы кемпір сарнап, ойнап жатыр екен. Ойнап жүргенде:

«Ай-ай, тазша, ай, тазша,

Атана нәлет, қу тазша.

Басыңды қудай кесермін.

Қаныңды судай шашармын»,—

деп жүр екен.

Мұны тазша бірден аңғарыпты. Бәленің бәрі тазшадан бол-

ғандығын кемпірі құрғырың әбден біліпті. Тазша жалма-жан 

214

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

кемпірді сирағынан көтеріп алып, ханның толып тұрған қы-

мыз сабасының ішіне басын төмен, аяғын жоғары қарата зып 

еткізіп салып жіберіп, тұншықтырып өлтіріпті де, өзі ешкімге 

көрінбестен үйден шығып, жоғалыпты.

Таң атқанда хан қасындағы адамдармен ешбір тірі жан 

көре алмай, аманшылықпен үйіне қайтып келеді. Сонда хан: 

«Түндегі бақсы кемпір қайда?»,—деп іздесе, сабаның ішінен 

өлігін тауып алыпты. Енді хан қорқыпты. Өйткені кемпірдің 

балалары өңшең дәу екен. Олар ашуланса, бар жұртты со-

лайымен апат қылуға қолдарынан келетінін хан біледі екен. 

Сонда хан тазшаны шақырып алып:

—Мынау кемпірдің өлігінен құтқар, балалары бізден кө ріп, 

бір бәле қылып жүрмесін. Осыған қандай да бір амал тауып, 

бізден көрмейтін қылсаң, бізді басқа төнген бәледен аман-есен 

құтқарсаң, саған ат басындай алтын беремін,—дейді.

Тазша жарайды деп, кемпірді бас-аяғына дейін әдемі киін-

діріп, бір асауырақ түйеге мініп, қалтасына бір біз салып, кем-

пірді алдына алып, жөнеліпті.

Кемпірдің үйіне жақындаған уақытта жас немерелері ал-

дынан жүгіріп шығып:

—Шешеке, ханның үйінен алып қайтқан мейіз, өрігіңнен 

бер,—деп, түйеге жармаса берген уақытта, тазша қолына ұстап 

келе жатқан бізін түйенің өркешіне сұғып алыпты.

Түйе тулап, кемпір мен тазшаны жығып кетіпті. Кемпір 

баста шын өлген, тазша да біразға дейін өтірік талған болып 

жатыпты. Кемпірдің дәу балалары үйінен шығып қарап тұр 

екен, қасына жүгіріп келіп қараса, екеуі де өліп жатыр.

Бәрекелді-ай, шешеміз асарын асап, жасарын жасаған адам 

еді. Өлсе, иманы жолдас болсын. Бірақ ханның адамының өл-

гені қиын болды-ау!—деп тұрғанда, қу тазша ыңыранып жа-

ны бар адамдай қозғала-қозғала жатып «Құдайға шүкір» деп, 

басын көтеріп, тіріліпті.

Кемпірдің балалары тазшаны көп сыймен еліне қайта рып ты.

214

МЫСАЛДАР

216

216

1. ЖОЛБАРЫС МІНГЕН ҰРЫ

Тоғайда жүреді екен бір жолбарыс,

Аузында азулары кере қарыс.

Өтеді жол үстінен көп керуен,

Жатады жол үстінде келіп арыс.

Өтеді керуендер дүркін-дүркін,

Келеді бір топ керуен алда бір күн.

Кеш болып, сол жағаға қонды дағы,

Той қылды, ойын қылды олар бір күн.

Солбырап екі-екіден жүктер артқан,

Той тойлап керуендер жатқан.

Бар екен бір қарақшы үмітдайым,

Қу екен ел ішінде Құдай атқан.

Ойланды: «Керуенге барайын» деп,

«Бір малын керуеннің алайын» деп.

«Керуен ерте түнеп көшіп кетер,

Олжа ғып Құдай берсе қалайын»,—деп.

Мұны ойлап ұры байғұс келе жатыр,

Керуенге саламын деп заман ақыр.

І. Мысал өлеңдер

218

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Оны айтып ұры байғұс келе берсін,

Келеді оңдалсын деп мұны ақыр.

Ойланды жолбарысты жорытпағанына,

Өлу деп ешнәрседен қорықпағына.

Ол ақыр керуенге келе жатыр,

Бір қара керуеннен соқпағына.

Ағады таудан бұлақ тарам-тарам,

Ол бақыр тоғайдағы күні-ақ қараң.

Ақпай ма бәйшешекті көргеннен соң,

Бұл қараң керек бопты енді саған.

Шалқақ келіп жатты қойды бағып,

Жарқырап екі көзі оттай жанып.

Хабаршың жолбарысты келгеннен соң,

Кіре алмай керуенге жын атанып.

Қараңғыда бұл ұры мал-жан, қане,

Табылмай сасқалақтап жүргенінде.

Жол аңдып, етбетінен қойға шабайын деп жатқан жол ба-

рысқа кездесіп, ат сияқты елестеп көрінеді. Осы сияқты ат 

та қолыма түссе, тақияма тарлық қылмас. Жолбарыс қойға 

ша байын деп аңдып жатса, ұры атқа міне сала қашайын деп 

қамданып жатқан жері:

Бұлардың Құдай берсін нысабын да,

Санына жетпей тұрып құшағыма.

Жанына ұры байғұс бір қараса,

Көрінеді «бозшұбар» көз алдына.

«Құдай-ау, сол шұбарға жетсем дағы,

Құтылып, мініп қашып кетсем дағы.

Үстіне бұл шұбардың бір мінсем,

Жалғанда арманым жоқ өлсем-дағы».

218

219

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Осылай деп жетіп келді дәл қасына,

Секірді «әкіреңдеп» арқасына.

Өзі де жүйрік еді құстай ұшқыр,

Отырды ұстай беріп дәл ортасына.

Жолбарыс қорқып кетті, қарғып тұрып,

Шабады «жығайын» деп ылдиға ұрып.

Шапса да қанша тулап желім естен,

Қолтыққа екі толқып аяқ тыққан.

Жолбарыс олай тулап, былай тулап, 

Болмаған соң өзін қамысқа ұрды.

Құдайым жүрер жолды алыс қылды,

Құдай-ау, қандай бәле кез келтірді.

Өкпенің қабын да қабыс қылдың,

Балағы қу жолбарыс қылды тәжім.

Алды ғой жолбарыстың Құдай зәрін,

Алдынан қанша зәбір кездессе де.

Қалады ортекедей ырғып-ырғып,

«Тәк-тәк» деп тоқтатам деп айтса дағы.

Барады тоқтата алмай арғымағын,

Таң қалып тұлпар аттың шабысына.

Қараңыз сол ұрының салған әнін:

«Ой, жануар, жүйрік екен ағып шабар.

Болады бұл шабарға әркім құмар,

Біреудің тілінде бар, көзінде бар.

Мойнына былғарылап тақсам тұмар,

Жануар жүйрік екен сияғынан.

Шықпайды шапса дүбір тұяғынан,

Жануар тынбай шапса бұл шабыстан.

220

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Ұстаймын ұшқан құсты қияғынан,

Қылайын бұған қызық қашамалы.

Әуелі Әлі мінген дүлдүл болса,

О, сүйікті әннен соң Алланың жасағын.

Құдайдан бір ат еді сұрағаным,

Құдая, бұл да болса менің бағым.

Мінекей, қадағалап тауып алдым,

Құдай да болған екен менің жағым».

Осылай деп өлеңдетті айқай салып,

Жолбарыс астындағы қалды танып.

Қаратер жолбарыстың үсті-басы,

Түнімен шаршап қалды қатты шауып.

Сол уақта сүбі салып туды дағы,

Жарығы күннің шықты жерді жарып.

Түңілді ұры байғұс: «бопты ғой» деп,

Астында мінген атын сонда танып.

«Құдая, дегенім шұбарат шерім бе еді, 

Көзіме бұл көрінген көрімбеді.

Жапырақтай шайналмаған жерім қалмас,

Амалым, күнім біткен жерім бе еді».

Осылай деп әндей берді айқай салып,

Жолбарыс астындағы қалды танып.

Қаратер жолбарыстың үсті-басы,

Түнімен шаршап қалған қатты шауып.

Астынан бір ағаштың кеп өткен кезде,

Ағаштан ұры қалды ұстай алып.

«Бәледен құтылдым» деп қуанғаннан,

Жатады жолбарыс та ұзап барып. 

220

221

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Дүниеде өткенді көз көреді,

Ақынға ойлап айтса, сөз келеді.

Бір маймыл жүруші еді жидек теріп,

Сол маймыл жолбарысқа кез келеді.

—Не болды айтшы маған, шерім,—деді,—

Үстіңнен басылмапты терің, деді.—

Жатырсың өлейін деп барып келіп,

Көрінді саған қандай көрім?—деді.

Жолбарыс айтты:—Маймыл, көріп тұрсың,

Көрмесін еш мақұлық көргенімді.

Үстімнен осы уақытқа шейін түспегенде,

Сен, маймыл, көрер едің өлгенімді.

Маймыл да талай істі ойланады,

Жүгіріп ары-бері айланады.

—Бәлем бар арқамда деп айтасыз,

Бәлеңіз арқаңдағы қайда қалды.

Бұл сөзге жолбарыста нанып қалды,

Маймылға көп сөйлемей талып қалды.

—Маймылым, қайта-қайта езе берме,

Бәлемді анау ағаш алып қалды.

Маймыл да жетіп барды тал ағашқа,

Жолбарыс айтқаннан соң қарамас па.

Басында ол ағаштың бір адам тұр,

Дәнеме көрінбепті онан басқа.

—Жолбарыс, ешнәрседен қылма қауіп,

Тер болған үсті-басың қатты шауып.

Өзіңде елу адам қуатың бар,

Қорықтың сен адамнан мұнша неғып?

222

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

—Маймылым көп сөйлеме және, деді,

Қасыма маған жақын келме, деді.

Маймылым, қайта-қайта езе берме,

Ол өзі адам емес, бәле,—деді.—

Демегін ағаштағы оңай бәле,

Бәнденің оған қиын жанаспағы.

Қасына егер оған жақын барсаң,

Арқаңа ұялмайды жармасуға.

—Е, шерім, ол адамға мен барайын,

Адамның көрген едім бірталайын.

Тоғайда сарысуды көп жеп едім,

Е, шерім, әжетіңе бір жарайын.

Маймыл да жетіп барды адамына,

Ұрының абыройын ашпағына.

Бір сойқан бұл маймылға бола қалса,

Жолбарыс оңтайланды қашпағына.

Ағаштың маймыл келді дәл қасына,

Сол кезде шығып кетті шың басына.

Ұрыны сонда маймыл қылды мазақ,

Адамдай әзілдескен құрдасына.

Үйінде әуелдің шаң тұрады,

Басында жақсылардың бар тұрады.

Шырылдап шың басынан сол ағаштың,

Ұрының бастарына тамшылатты.

Ұрыға сонда болды не керегі,

Жақсының болсын деймін бір көмегі.

Аспандап, сасқалақтап бір қараса,

Салбырап тұрған екен бір керегі.

222

223

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Сол кезде ұры байғұс бір амал тауып алды,

Ағаштың бір бұтағын бұрап алды.

Басына дамбал бауын тұзақ жасап,

Маймылдың «алмасына» тұзақ салды.

Ал енді найза тілді тозғын маймыл,

Ілініп өрмекшідей шыңғырады.

Және де бір бұтақты сындырып ап,

Сабалап қабырғасын сындырады.

Ал жазған найза тілді тозған маймыл,

Ілініп, мың айналып, шыңғырады.

Маймыл да барған еді судай тасып,

Ілінді тұзағына қара басып.

Маймыл да барған еді, болып шықты,

Аузынан дерек-дерек қаны ақты.

Ал жазған найза тілді жазған маймыл

Аралас қаныменен жаны шықты.

Жігіттер, осы сөзді құлаққа алып,

Бекерге маймыл құсап болма мықты.

«Қу құйрығы бір тұтам» деген сөз бар,

Қулығы қу маймылдың өзін жықты.

2. АТ ПЕН ЕСЕК

Ат пен жолдас болды есек бір күн,

Сұм есек білдірмеді мінез-құлқын.

Ат оған: «дос болайық» деп еді, сонда,

Мақұлдап бас изеді есек шіркін.

Екеуі еңбек етті пікірлесіп,

Ат артық азық жейді өліп-өшіп.

224

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Ішіне есекеңнің түйнек тиіп,

Қалшылдап жата қалды көзін қысып.

Сериіп арам жатыр аяқ жимай,

Жұмысқа кетті досы жылай-жылай.

Қарасы аттың әбден үзілгесін,

Жөнелді азықты алып қу сұмырай.

Ат жолдас болып еді есекпенен,

Еңбексіз арам жеді есеппенен.

Ақысын алдап достың алып кетті,

Адалға арам жібімейді жетекпенен.

Арамның, міне, осында мекерлігі,

Аян ғой жалғанының не екендігі.

Жамандық жақсылыққа жасап нәмәрт,

Өлімге досын тастап кете берді.

жүктеу/скачать 1,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: