Байгошкарова А. К. Нурмухамбетова Д. К

199

оценить структуру, размер и эффективность привлечения инвестиций; позволяет судить о 

способности руководства организации развивать бизнес и увеличивать прибыль [3].

Основной целью проведения анализа финансовой деятельности предприятий является 

получение объективной оценки их платежеспособности, финансовой устойчивости, дело-

вой активности и эффективности деятельности. 

Необходимо  проводить  анализ  финансовой  деятельности  предприятия  по  следующим 

направлениям: 

1) Анализ финансовых результатов и структуры баланса предприятия 

2) Анализ ликвидности баланса предприятия, в том числе: 

2.1) Анализа активов, сгруппированных по степени ликвидности и пассивов, сгруппиро-

ванных по срокам погашения. 

2.2) Анализ ликвидности с использованием коэффициентов. 

3) Анализ платежеспособности и финансовой устойчивости. 

3.1) Анализ платежеспособности; 

3.2) Анализ финансовой устойчивости; 

3.3) Анализ источников формирования запасов и затрат. 

4) Анализ эффективности деятельности (анализ рентабельности). 

5) Анализ деловой активности. 

6) Анализ дебиторской и кредиторской задолженности. 

7) Анализ специфических показателей деятельности, в том числе: 

7.1) Анализ выручки; 

7.2) Анализ специфических материальных запасов и основных средств [4].

Финансовое состояние предприятия выражается в соотношении структур его активов и 

пассивов, т.е. средств предприятия и их источников. Основные задачи анализа финансового 

состояния – определение качества финансового состояния, изучение причин его улучшения 

или ухудшение за период, подготовка рекомендаций по повышению финансовой устойчиво-

сти и платежеспособности предприятия. В том, что финансовый анализ необходим, сегодня 

уже никто не сомневается. Принимать правильные решения, просчитанные на несколько 

шагов вперед, предвидеть финансовые результаты деятельности организации и достигать 

новых вершин в бизнесе невозможно, не располагая точными данными о финансовом поло-

жении организации и ее эффективности. 

Список литературы:

1.Артеменко В.Г., Беллендир М.В. Финансовый анализ: Учебное пособие – М.:ДИС, 2004 – 128 с.

2.Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом. Выбор инвестиций. Анализ 

отчетности. – М.: Финансы и статистика, 2004 – 432 с.

3.Дюсенбаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учеб. Пособие. – Ал-

маты: Экономика. 1998 – ст.184

4.http://www.audit-it.ru/finanaliz

Байгошкарова А. К., Нурмухамбетова Д. К. – студенты, специальность «Финансы»

АО «Финансовая академия», г.Астана

Baigoshkarova-al@mail.ru

Научный руководитель: стар.препод., магистр Каирканова З. Р.

РОлЬ И ЗНАЧеНИе БУХгАлТеРСКОгО УЧеТА В СОВРеМеННОЙ 

РЫНОЧНОЙ ЭКОНОМИКе РК

Провозгласив себя независимым и суверенным государством, Республика Казахстан при-

дала особое значение реформированию прежней системы бухгалтерского учета и составле-

ние финансовой отчетности. Процессы, связанные со становлением рынка ценных бумаг, 

200

разгосударствление собственности подчеркивали настоятельную необходимость пересмо-

тра системы бухгалтерского учета. И такой процесс реформирования системы бухгалтер-

ского учета начался с изучения передового международного опыта введения бухгалтерского 

учета и подготовки финансовой отчетности [1].

Развитие своего бухгалтерского учета Казахстан начал с внедрения новый системы веде-

ния учета, принятие Международных стандартов финансовой отчетности и четырехзначно-

го типового плана счетов.

Переход Казахстана к рыночной модели хозяйствования с преобладанием частной соб-

ственности на средства производства, вызывает необходимость проведения соответствую-

щих изменений и в надстроечных отношениях государства, которые, в свою очередь, вклю-

чают и систему бухгалтерского учета.

В Послании Президента Республики Казахстан к своему народу «Казахстан-2030» под-

черкивается, что конечной целью развития нашей страны является экономический рост, что 

приоритет экономического роста «будет одним из самых важных и сегодня, и завтра, и в 

течение следующих тридцати лет» [2]. Важную роль в достижении этой цели играет ин-

формация, развитие которой окажет воздействие не только на экономический рост, но и на 

социальную сферу, а также на интеграцию Казахстана в международное сообщество.

Актуальность данной статьи состоит в том, что в практике хозяйствующих субъектов не-

редки случаи, когда и достаточно хорошо работающие предприятия испытывают финансо-

вые затруднения, которые связаны с недостаточно рациональным использованием и разме-

щением имеющихся финансовых ресурсов. Поэтому финансовая деятельность должна быть 

направлена на обеспечение систематического поступления и эффективного использования 

финансовых ресурсов, соблюдение расчетной и кредитной дисциплины, рациональное со-

отношение между собственными и заемными средствами, финансовой устойчивости с це-

лью эффективного функционирования предприятия. Чтобы руководить предприятием, не-

обходимо иметь сведения о его хозяйственной деятельности: размеры и состав его средств 

производства, денежных средств, развитие отдельных отраслей и т.д. Все эти сведения мо-

гут быть получены лишь благодаря бухгалтерскому учету.

Важность  данной статьи обусловлена тем, что  рыночные  отношения определили объек-

тивную необходимость  повышения роли бухгалтерского учета в управлении предприятием. 

Для принятия оперативных и тактических решений по управлению предприятием в усло-

виях постоянно меняющейся рыночной конъюнктуры и  развивающейся конкуренции това-

ропроизводителей необходима своевременная, достоверная и аналитическая информация.

В новых условиях у предприятия  возрастает необходимость  активнее использовать бух-

галтерский учет, чтобы контролировать и совершенствовать свою работу.

Бухгалтерский учет на всем протяжении развития человечества подвергался определен-

ным изменениям, которые коснулись форм бухгалтерского учета, методов и приемов, тре-

бований и норм, приведения его к единой системе. Работа, связанная с учетом постепенно 

выделялась в особую область деятельности. На протяжении довольно долгого времени роль 

бухгалтера сводилась к подсчету и учету вверенного ему имущества и чаще всего испол-

няющим регистратором каких-то хозяйственных дел, отсюда и одно из первых названий 

бухгалтера – счетовод. Из счетного работника, занимающегося констатацией фактов хозяй-

ственной деятельности на счетах бухгалтерского учета с целью составления достоверной 

отчетности, он постепенно превращается в «советника» руководителя практически по всем 

вопросам деятельности предприятия. Ни одно управленческое решение не обходится без 

согласования с главным бухгалтером, с целью определения, как его эффективности, так и 

налоговых последствий [3].

К ведению бухгалтерского учета во всех организациях независимо от форм собственно-

сти предъявляют одинаковые требования, регламентированные различными нормативными 

документами. Главные из них:

201

1. Организация ведет бухгалтерский учет имущества, обязательств и хозяйственных опе-

раций путем двойной записи на взаимосвязанных счетах бухгалтерского учета, включенных 

в рабочий план счетов бухгалтерского учета, который утверждается организациями на осно-

ве плана счетов бухгалтерского учета.

2. Бухгалтерский учет имущества, обязательств и хозяйственных операций организаций 

ведется в валюте Республики Казахстан – в тенге. Документирование имущества, обяза-

тельств и иных фактов хозяйственной деятельности, ведение регистров бухгалтерской от-

четности осуществляется на русском языке.

3. Соблюдение в течение отчетного года принятой учетной политики обязательно для 

всех  организаций.  Эта  политика,  как  правило,  предусматривает  следующие  требования: 

полноту; своевременность; осмотрительность (не допускать скрытых резервов); приоритет 

содержания над формой (исходить не столько из правовой формы, сколько из экономическо-

го содержания фактов); непротиворечивость (равенство данных аналитического учета обо-

ротам и остаткам по счетам синтетического учета на последний календарный день каждого 

месяца); рациональность (рациональное ведение бухгалтерского учета, исходя из специфи-

ки деятельности и величины организации).

4. В бухгалтерском учете текущие затраты на производство продукции, выполнение ра-

бот и оказание услуг и затраты, связанные с капитальными и финансовыми вложениями, 

учитываются раздельно.

5. Имущество, принадлежащее организации на правах собственности учитывается обо-

собленно от имущества других юридических лиц, находящегося у данной организации.

6.  Бухгалтерский  учет  ведется  организацией  непрерывно  с  момента  ее  регистрации  в 

качестве юридического лица до реорганизации или ликвидации в порядке, установленном 

законодательством Республики Казахстан

7. Ответственность за организацию бухгалтерского учета в организациях, предоставле-

ние бухгалтерской отчетности, соблюдение законодательства при выполнении хозяйствен-

ных операций, обеспечение в установленных законодательством Республики Казахстан слу-

чаях проведения обязательного аудита несут руководители организаций [4].

Основной задачей системы бухгалтерского учета и финансовой отчетности, ориентиро-

ванной на пользователей, является измерение результатов деятельности за конкретный пе-

риод и создание реальной картины финансового положения той или иной структуры. Под 

структурой понимаются частные предприятия, организации, акционерные общества, това-

рищества, ассоциации, государственные предприятия, банки, финансовые учреждения, т.е. 

все юридические и физические лица, занимающиеся предпринимательской деятельностью 

без  организации  юридического  лица,  являющиеся  резидентами  Республики  Казахстан,  а 

также филиалы и представительства нерезидентов, зарегистрированных на территории Ре-

спублики Казахстан.

Таким образом, первый уровень – нормативные акты Президента и Правительства РК, дру-

гих правительственных органов, которым предоставлено право разрабатывать и утверждать 

в пределах своей компетенции обязательные для исполнения нормы. Они используются при 

разработке положений на этапах регулирования системы нормативных документов.

Второй уровень – стандарты, генеральный план счетов финансово- хозяйственной де-

ятельности,  инструкции,  приказы  и  другие  нормативные  акты  о  бухгалтерском  учете  по 

отдельным темам и направлениям. Этот уровень является главным и центральным. По нему 

издаются нормативные документы с целью дальнейшего приближения организации бухгал-

терского учета в Республике Казахстан к международным стандартам учета и отчетности.

Стандарты  бухгалтерского  учета  –  это  официальные  правила,  оговаривающие  то,  как 

хозяйственные операции того, или иного типа должны учитываться и какая информация 

подлежит  раскрытию  в  пояснительной  записке  к  финансовой  отчетности.  Как  правило, 

стандарты  принимаются  в  целях  обеспечения  единообразия  подходов  в  системе  учета  и 

202

отчетности, сопоставимости финансовой информации при наличии большого разнообразия 

методов учета и отчетности. Принципы и стандарты учета и отчетности позволяют опреде-

лить, каким образом и когда должны признаваться финансовые операции, проводиться по 

счетам, сводиться в синтетическом учете, и наконец, отражаться в отчетности. К стандартам 

бухгалтерского учета разрабатываются необходимые инструкции, методические указания 

и рекомендации, технические детали, необходимые для ведения бухгалтерского учета, со-

ставления достоверных и беспристрастных финансовых отчетов.

Третий уровень- инструкции, рекомендации и указания, предлагающие варианты органи-

зации бухгалтерского учета непосредственно субъектами в зависимости от его отраслевой 

принадлежности, размеров, типа производства и других факторов, изложенных в правовых 

нормативных документах.

Четвертый  уровень  –  указания,  инструкции,  приказы  по  организации  бухгалтерского 

учета самого субъекта, разработанные на основе Указа, стандартов бухгалтерского учета и 

других нормативных актов, издаваемых уполномоченным органом, и составляющие учет-

ную политику субъекта[5].

Таким образом, четвертый уровень- документы, которые носят рекомендательный харак-

тер по организации и ведению бухгалтерского учета в разрезе отдельных видов имущества, 

обязательств и хозяйственных операций. Они предназначены для внутреннего использования.

Бухгалтерский учет сегодня занимает одно из главных мест в системе управления. Он 

отражает реальные процессы производства, обращения, распределения и потребления, ха-

рактеризует финансовое состояние предприятия и служит основой для принятия управлен-

ческих решений.

В Республике Казахстан бухгалтерский учет строится на основе закона «О бухгалтер-

ском учете и финансовой отчетности»,принятый 28 февраля 2007 года, Международным 

Стандартам  Финансовой  Отчетности  общих  принципов  и  положений,  закрепленных  в 

Стандартах бухгалтерского учета и Типовом плане счетов бухгалтерского учета финансо-

во-хозяйственной деятельности субъектов, позволяющих организовать учет так, чтобы он 

соответствовал специфике, формам организации, структуре деятельности и всем требова-

ниям, предъявляемым пользователями к получаемой информации [6].

Бухгалтерский учет, постоянно совершенствуясь, становится важным звеном формирова-

ния рыночной экономики, языком бизнеса и предпринимательства, действенной функцией 

управления. Он призван способствовать лучшей организации управления, планирования, 

прогнозирования, анализа посредством обеспечения учетной информацией разных уровней 

управления, и носит не только ретроспективный, но и перспективный характер.

В настоящее время бухгалтерский учет в Республике Казахстан ведется в соответствии 

с Международными стандартами финансовой отчетности и использованием новейшего че-

тырехзначного типового плана счетов. Использование стандартов наряду со странами СНГ, 

ЕС и других развитых стран позволяет Казахстану вести бухгалтерский учет страны на ми-

ровом уровне, что дает возможность развития государства в экономике, торговле, бизнесе. 

Позволяет упростить систему расчетов с зарубежными поставщиками и покупателями.

Список литературы:

1. Закон Республики Казахстан от 28 февраля 2007 года N 234

2. http://otherreferats.allbest.ru

3. Вещунова Н. Л., Фомина Л. Ф. Бухгалтерский учет»: учебное пособие. – М.: Финансы 

и статистика, 2005.-496 с.

4. Е.П. Козлова «Бухгалтерский учет в организации». 2003.-752с.

5. Дюсембаев К.Ш.   Аудит и анализ финансовой отчетности.- Алматы: Каржы-Каражат, 

2000.-С 183-190.

6. Стандарты бухгалтерского учета / Национальная комиссия Республики       Казахстан 

по бухгалтерскому учету .- Алматы, 2005.- 152с.

203

Бөлет Ә. М. – магистрант,  «Есеп және аудит» мамандығы

«Қаржы академиясы» АҚ, Астана қ.

asel.boletova@mail.ru

Ғылыми жетекшісі: э.ғ.к. Жумабекова Г.Ж.

еҢБеКАҚЫ еСеБІ ЖӘНе ОНЫ ЖеТІлДІРУДІҢ ТеОРИялЫҚ АСПеКТІлеРІ

Нарық жағдайында шаруашылық субъектілері алдында өндірістің тиімділігін ары қарай-

ғы жоғарылауына бағытталатын еңбекақы қорының аса шығындалмауына жол бермеу, мөл-

шерден асыра төлемдерді болдырмау, еңбекақы қорын рационалды пайдалану резервтерін 

анықтау сияқты міндеттер қойылады. Бұл міндеттерді орындау аудиторлық тексерісті жүр-

гізу және еңбекақы сұрақтары бойынша аналитикалық процедураларды пайдалану арқылы 

жүзеге асырылады. 

Еңбек ақы – бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға 

көмектестін маңыздық экономикалық құрал. Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан 

әрбір  қызметкердің  кірісі  субъект  жұмысының  түпкілікті  нәтижелерін  ескергенде,  оның 

жеке  үлесімен  анықталады  және  салықтармен  реттелінеді.  Еңбекақы  тұтынушы  кіріснің 

үлкен бөлігін құрайды, сондықтан да сұраныстың мөшеріне, тауардың тұтасына және олар-

дың бағасына елеулі әсер етеді. Еңбек ақының номаиналды және шынай түрлері болады.

Еңбек ақы екіге бөлінеді: негізгі; қосымша;

Негізгі -  бұл қызметкерлерге нақты жұмыспен өтеген уақыты үшін, орындаған жұмыста-

ры мен өнеркәсіптік өнімдерінің саны мен сапасы үшін белгіленген бағалар мен қызметақы 

бойынша есептелетін еңбек ақы. Негізгі еңбек ақының құрамына мыналар кіреді:

– жұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді бағалар немесе орта-

ша табыстар бойынша есептелген еңбек ақы;

– қызметпен өткерген жылдары үшін үстеме;

– жұмыс жағдайының өзгеруіне байланысты кесімді ақы алушыларға қосымша қызмет (ма-

териалдардың сәйксесіздігі, өңдеудің күрделілігі, құрал – сайман мен жабдықтың икемсіздігі);

– кесімді ақы алушыларға үстемелі бағалар бойынша қосымша ақы;

– ақшалай және натуралды сыйақылар және сыйақы берудің бекітілген тәртібіне сәйкес 

төленген сыйақылар, қосымшалар;

– мерзімінен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы;

– түндегі жұмыс үшін қосымша ақы;

– жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдер;

Қосымша – бұл қызметкердің кәсіпорында жұмыс жасамаған уақытына ҚР заңдарына 

сәйкес есептелген жалақы. Қосымша еңбек ақының құрамына кіретіндер:

– балаларын тамақтандырушы аналарын жұмысындағы үзіліс уақытына төлем ақы;

– жасөспірімдердің жеңлдік сағаттарына төлем;

– мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс уақытына төлем;

– негізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;

– пайдаланылмаған демалыс үшін өтемақы;

– шыққанда берілетін жәрдем ақы;

Қызметкерлер еңбек ақыдан басқа әлеуметтік сақтандыру қаражаттары есебінен еңбекке 

уақытша жарамсыздық жөнінідегі жәрдемақыны алады.

Негізгі және қосымша еңбек ақылар еңбек ақы қорын құрайды. Еңбек ақы қорының құра-

мына еңбек ақының барлық түрлері, әртүрлі сыйақылар, үстемелер, қосымша ақылар, заңға 

сәйкес қызметкердің жұмыс жасамаған уақытына есептелген ақша сомаларын қоса алғанда, 

ақшалай немес натуралды нысанда есептелген жеке әлеуметтік жеңілдіктер  қосылады.

Еңбек және еңбекақы есебі – жұмысшылар санының өзгеруі, жұмыс уақытының тиімді 

пайдаланылуы,  жұмысшылардың  категориясы,  өндірістегі  шығындар  сияқты  мәліметтер 

204

тұтастай қамтылатын дәл және оперативтік деректер талап етілетін аса маңызды да күрделі 

объект болып табылады.

Еңбекақы есебінің негізгі міндеттері:

– еңбекақы қорын және жұмыс уақытын тиімді пайдаланып жұмыс мөлшерінің орында-

луын, жұмсалған еңбектің санын және сапасын бақылау;

– бастапқы құжаттарды уақытында және дұрыс ресімдеу;

– әр жұмысшының жалақысын уақытында және дұрыс есептеу;

– белгіленген мерзімде еңбекақы бойынша есеп айырысу;

– жалақы бойынша шығындарды өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына уақы-

тында дұрыс енгізу;

– еңбек және еңбекақы жайлы статистикалық және бухгалтерлік қорытынды есептер жасау. 

Жұмысшылар  мен  қызметкерлердің  өндірген  өнімдері  мен  істеген  жұмыстарына  тол-

тырлған  алғашқы  құжаттар  мен  жұмыс  ұақытының  табельдері  оларға  еңбекақы  есептеу 

және оны төлеу үшін ұйымның цехынан, бөлімшелерінен, бригадаларынан кәсіпорынның 

әкімшілігі белгіленген мерзімде бухгалтерияға келіп түседі. Еңбекақы есептеу үшін тол-

тырылатын алғашқы құжаттар мен табельдердің дұрыс толтырылуы, лауазымды тұлғалар-

дың қолдарының қойылуы мұқият тексеріледі. Сондай ақ бұл құжаттағы еңбек бағасының 

дұрыс қойылуы олардың жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу және сыйақы 

есептеу қағидаларына сәйкес келуі тексеріледі. Тексеріліп болғаннан кейін бұл құжаттар 

бойынша кәсіпорынның жұмысшылар мен қызметкерлеріне еңбекақы есептелінеді.

Еңбекақы есебі бойынша шоттар корреспонденциясы 1-кестеде келтірілген.

1- кесте. Еңбекақы есебі бойынша шоттар корреспонденциясы

№

р/с

Шаруашылық операциялар мазмұны

Дт

Кт

1

Әкімшілік және жалпы қызметкерлерге еңбекақы есептелді

7210

3350

2

Өндірістік қызметкерлерге еңбекақы есептелді

8110

3350

3

Еңбекақыдан міндетті зейнетақы қоры сомасы ұсталынды

3350

3220

4

Жеке табыс салығы ұсталынды

3350

3120

5

Кассадан еңбекақы берілді

3350

1010

6

Әлеуметтік салықты есептеу:

- әкімшілік және жалпы қызметкерлер еңбекақысынан;

- өндірістік қызметкерлер еңбекақысынан

7210

8110

3150

3150

7

Әлеуметтік сақтандыру есептелді:

- әкімшілік және жалпы қызметкерлер еңбекақысы;

- өндірістік қызметкерлер еңбекақысы

7210

8110

3230

3230

Еңбекақы есебін жетілдіру жолдарын қарастыру үшін мынадай міндеттер қойылады:

– еңбекақы категорияларының мәнін, мағынасын және қызметін анықтау; 

– еңбекақы төлемдерінің ұйымдастырылуы және бақылауының негізгі қағидаларын зерттеу;

– еңбекақының сәйкес нысандары және жүйелерін, еңбекақы түрлерінің есептелу тәртібін 

және де, осы нысандар және жүйелердің қолданылуын қарастыру;

– еңбекақыны есептеу және оны құжаттау тәртібін зерттеу;

– еңбекақыдан шегерімдер мен алымдардың есебін жүргізу;

– еңбек өнімділгін талдау  нәтижесі бойынша қорытынды беру.

205

Еңбекақы бойынша есеп айырысу есебі аймағында есепті жеткілікті ұйымдастыру үшін:

– еңбекақыны есебін жүргізетін бухгалтерлерді заңнамадағы өзгерістерімен уақытылы 

хабарлау мақсатында әдіснамалық әдебиеттермен қамтамасыз ету;

–  қызметкерлерді  жұмысқа  ынталандыру  мақсатында  атқарылған  жұмыстың  көлеміне 

сәйкес ай сайын сыйақы тағайындау қажет.

Осылайша, қызметкерлерге төленетін еңбекақы және оның есебі, оны жетілдіру кезінде 

қойылатын басты міндеттер  анықталды.

Әдебиеттер тізімі:

1 Қабылова Н.Қ., Доспалинова Ш.А., Оразалинов Е.Н. Бухгалтер (Бухгалтерлік есеп не-

гіздері): оқу құралы // Астана : Фолиант, 2007. – 316 бет. 

2 Мырзалиев Б.С., Әбдішүкіров Р.С. Бухгалтерлік есеп жүргізудің тәжірибелік әдістеме-

лері: практикум (арнайы курс) // Алматы : Заң әдебиеті, 2006. – 252 б. 

3 Нұрсейітов Е.О. Ұйымдағы бухгалтерлік есеп: ЖОО студ. арналған оқу құралы // Ал-

маты: ТОО «Издательство «LEM», 2012. – 432 б.

жүктеу/скачать 3,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: