Сборник материалов Международной научно-образовательной конференции

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

 

 

«Миға шабуыл»    

(2 мин) 

 

 

 

Ортасы 

«Ойлан-жұптас-

бөліс» 

 (10 мин)  

 

 

 

«Бейне жазба» арқылы  

жаңа 

тақырыпты 

пысықтау (3 мин) 

 

 

 

 

 

 

 

«Кубизм»  әдісі  арқылы 

сұрақтарға жауап  беру  

(5 мин) 

 

 

 

 

 

Аяқталуы 

«Жұлдызды 

сәт!»  

кестені 

тез 

арада 

толтыру (5 мин)  

  

 

 

Мұғалім:  -  Балалар,  біз  Шыңғыс  ханның  ұрпақтарына  бөлінген 

ә

рбір 

ұ

лыстарының 

территориясын 

анықтадық. 

 Осы 

территориялардың  ішіндегі  ең  үлкені  қай  ұлысқа  тиесілі    және  

Жошы  ұлысының  территориясында  қандай  мемлекет  пайда 

болды?  Бүгінгі  сабағымызда  Алтын  Орда  тақырыбы  бойынша 

нені білетін боламыз соны топ бойынша бір-екі сөйлеммен жазып 

көрейікші.  

 

1 топ – Алтын Орданың құрылуы 

2 топ – Алтын Орданың күшеюі 

3 топ - Алтын Орданың әлсіреуі мен қоғамдық құрылысы 

ФБ: «Саусақтар» арқылы бағалау 

 

 

 

Кубиктің 

түскен 

жағындағы 

санға 

байланысты, 

сұрақтарға жауап беру 

 

 

ФБ: «Фигуралар» арқылы бағалау 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

        Қазақ халқының шолпан жұлдыздарының бірі Мағжан Жұмабаевтың «Тәрбиеден мақсұт 

–  баланың  тәрбиешінің  дәл  өзіндей  қылып  шығару  емес,  келешек  өз  заманына  сай  қылып 

шығару...  Әр  тәрбиешінің  қолданатын  жолы  –  ұлт  тәрбиесі»  дегеніндей  ақпараттық 

технологиялар  заманында  жоғары  білімді  ұлт  болуымыз  үшін  жас  ұрпақты  ұлттық 

құ

ндылықта  тәрбиелеудің  маңызы  өте  зор.  Өскелең  ұрпақтың  бүгінгі  келбеті  еліміздің 

ертеңін елестетеді. Ал, ел ертеңін қалыптастыру білім беруді жаңғыртудан басталады. 

         «Бәсекеге  қабілетті,  дамыған  мемлекет  болу  үшін,  біз,  сауаттылығы  жоғары  елге 

айналуымыз  керек...  Қазіргі  әлемде  жай  ғана  жаппай  сауаттылық  жеткіліксіз  борлып 

қ

алғаны  қашан.  Біздің  азаматтарымыз  үнемі  ең  озық  жабдықтармен  және  ең  заманауи 

ө

ндірістерде  жұмыс  жасау  машығын  меңгеруге  дайын  болуға  тиіс.  Сондай-ақ, 

балаларымыздың,  жалпы  барлық  жеткіншек  ұрпақтың  функционалдық  сауаттылығына  да 

зор  көңіл  бөлу  қажет.  Балаларымыздың  қазіргі  заманға  бейімделген  болуы  үшін  бұл  аса 

маңызды»-  деп  Елбасы  Жолдауында  атап  көрсетті.    Олай  болса,  өскелең  жас  ұрпақты 

болшақ  еліміздің  тұтқасы  етіп  тәрбиелеу  –  әр  ұстаздың,  оқытушының,  тәрбиешінің, 

қ

оғамның міндеті. Осы міндеттерді атқару баршамыздың  азаматтық парызымыз болмақ. 

Бұл  жауапкершілікті  сезіне  отырып,  жаңа  заманның  салмақты  жүгін  қайыспай,  жұмыла, 

бірлесе  көтерген  жүктің  жеңіл  болатыны  сияқты  отбасы,  бала-бақша,  мектеп,  оқу 

орындары және қоғамның бірлескен жұмысының нәтижесі көрсететін болады. Баршамызды 

алдымызда «Мен осы парызымды дұрыс атқарып жүрмін бе?» деген сұрақ тұруы қажет. Бұл 

сауал әрқайсысымызды ойландыруы тиіс. 

      Жаңа  инновациялық  әдістерді  пайдалануда  мен  не  ұттым?  қандай  жетістіктерге  қол 

жеткіздім?  

Оқытудың 

мұндай 

инновациялық, 

интерактивті 

ә

дістері 

оқушылардың   бұрынғы   дәстүрлі  сабақтармен  салыстырғанда  неғұрлым  нәтижелі  білімді 

игеруіне  жағдай  туғызады  екен.  Яғни,  бұл  жағдайда  оқушылардың  сабақ  үрдісіндегі 

белсенділігі,  пәнге  қызығушылығы  артады.  Мен  бұларды  сабақ  соңында  алынған  кері 

байланыстан  да  байқадым.  Оқушылар  кері  байланыс  парақшаларында  көңіл-күйлерінің 

көтеріңкі  болғандығын    және  сабақта  өздеріне  ұнаған  тұстарын  айта  отырып,  пікірлерін 

білдірген.  

 

 

 

 

 

 

Кері байланыс (2 мин): «Блоб ағашы» 

 

Қ

орытынды бағалау (мұғалімнің бағалауы)(2 мин). 

Ү

й тапсырмасы (1мин) :  Алтын Орда (ХІІІ ғасырдың ортасы - 

ХV ғ.ортасы) оқу, сұрақтарға жауап беру. Сөзжұмбақ құрастыру, 

кесте сызу 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Қ

азіргі әлемдік дағдарыс кезеңінде, Елбасының «Ұлт жоспары – қазақстандық арманға 

бастайтын жол» атты мақаласы, өселең ұрпаққа өндірістегі жаңа технологиялар заманына 

лайық білім мен тәрбие берудің аса маңыздылығына тоқталғандығын жете түсіне отырып, 

ө

ткізетін әр сабағыма, барынша жауапкершілікпен қарау керектігін түсіндім.  

Ел  тәуелсіздігін  баянды  ету  басты  мұратымыз,  сапалы  білім-кемел  келешектің 

бастауы екендігін ешуақытта естен шығарамақ емеспін. 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Садықов Е. Тәуелсіздік тірегі-тарихи таным/ Қазақ тарихы, 2003, №2, 42 б. 2. 

Жанпейісова М.М. ХХІ ғасыр оқытудың инновациялық технологиялары. – Алматы, 2002, 

282 б. 

3. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы Қазақстан 

жолы – 2050: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ 

 

СОВРЕМЕННЫЕ ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ НА УРОКАХ ИСТОРИИ 

Аманжолов Куандык Камилбекович 

КГУ «Ленинская средняя школа», 

учитель истории, 

Казахстан 

 

Түйін 

Осы мақалада тарих сабағында заманауи инновациялық технологиялардың мазмұны, 

қ

олданудың  әдістері  мен  тәсілдері  туралы  айтылады.  Берілген  инновациялық 

технологиялар  оқушылардың  шығармашылық  қабілеттерін  дамытуға,  физикалық  және 

психикалық  денсаулығын  сақтауға,  сауатты  дамыған  тұлғаны  қалыптастыруға 

бағытталган 

Аннотация 

В данной статье раскрывается содержание современных инновационных технологий, 

способы  и  методы  применения  их  на  уроках  истории.  Данные  инновационные  технологии 

направлены на развитие творческих способностей учащихся, на сохранение физического  и 

психического здоровья, на формирование гармонично-развитой личности.  

 

Если ученик в школе не научился сам ничего творить, 

 то и в жизни он всегда будет только подражать, копировать, 

так как мало таких, которые бы, научившись копировать, 

 умели сделать самостоятельное приложение этих сведений. 

                                                                Л.Н.Толстой 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Обновление  образования  подрастающего  поколения  требует  использования 

нетрадиционных  методов  и  форм  организации  обучения.    Поэтому  на  уроках  истории 

нельзя  опираться  только  на  широко  распространенные  в  практике  обучения  методы, 

необходимы новшества.   

Поиск  новых  форм  и  приемов  изучения  истории  в  наше  время  -  явление  не  только 

закономерное, но и необходимое. В условиях гуманизации образования обучение должно быть 

направлено на формирование сильной личности, способной жить и работать в непрерывно 

меняющемся мире.  

Целью современного образования является развитие личности ребенка, выявление его 

творческих возможностей, сохранение физического и психического здоровья. В современном 

образовании  наметилось  немало  положительных  тенденций:  складывается  вариативность 

педагогических  подходов  к  обучению  школьников;  у  педагогов  появилась  свобода  для 

творческого поиска, создаются авторские школы; активно используется зарубежный опыт; 

родителям предоставлена возможность выбирать педагогическую систему. 

Проблема активности личности в обучении – одна из актуальных в психологической, 

педагогической науке, как и в образовательной практике. 

Каждому  человеку,  вступающему  в  этот  сложный  и  противоречивый  мир, 

необходимы определенные навыки мышления и качества личности. Умение анализировать, 

сравнивать,  выделять главное, решать  проблему,  способность к самосовершенствованию и 

умение  дать  адекватную  самооценку,  быть  ответственным,  самостоятельным,  уметь 

творить и сотрудничать – вот с чем ребенку необходимо войти в этот мир.  

Для  стимулирования  интереса  учеников   к  процессу  обучения,  необходимо 

поддерживать  благоприятную  психологическую  обстановку  в  классе.  Очень  важным 

элементом является настрой на работу, психологическая подготовка к работе. Необходимо 

использовать  тренинги и позитивные ролики, физминутки. Этот подход   способствует 

налаживанию  доброжелательных  взаимоотношений  между  учащимися.  Такое  начало  урока 

очень нравится  ребятам.  

Центральное место на уроке занимает диалог, и при грамотной организации урока, 

диалоговое  обучение  в  классе  может  способствовать  интеллектуальному  развитию 

учеников  и  их  результативности  в  обучении.  Диалог  в  обучении,  или  учебный  диалог,  – 

своеобразная  форма  общения  в  условиях  учебной  ситуации,  в  ходе  которого  происходит 

информационный обмен между партнерами и регулируются отношения между ними. 

 Организация  диалогового  обучения  на  уроке  помогает  вовлечь  учащихся  в  процесс 

обучения,  тем  самым  повысить  познавательную  деятельность  учащихся.  Диалоговое 

обучение является основой реализации интерактивного обучения, построенного на общении 

и  взаимодействии,  партнёрских,  демократических  отношениях  всех  участников  учебного 

процесса. 

Таким  образом,  если  правильно  организовать  обучение,  то  между  учениками  будет 

происходить не просто общение друг с другом, а прежде всего обмен учебной информацией. 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

При  созданных  условиях  для  диалогового  обучения,  материал  урока  будет  изучаться 

учениками  совместно  друг  с  другом,  ученики  будут  помогать  друг  другу,  научатся 

оценивать  совместную  работу.  Психологи  отмечают,  что  детям  легче  установить 

контакт между собой, нежели с учителем, так как они понимают друг друга лучше, ближе 

психологически и по форме общения. 

Когда  учащиеся  работают  в  парах  или  группах,  они  вовлечены  во  взаимодействие, 

которое  является  более  «симметричным»,  чем  взаимодействие  в  форме  беседы  «учитель-

ученик»,  и,  таким  образом,  имеет  различные  возможности  для  разработки  обоснованных 

аргументов и описания наблюдаемых событий. 

Вовлечь  учеников  во  взаимодействие  позволяет  работа  в  малых  группах  по  4-5 

человек. 

Групповая  работа  повышает  уровень  самостоятельности,  объем,  темп  выполнения 

заданий.  Взаимообучение  и  взаимопомощь  исключают  возникновение  состояния 

тревожности,  парализующей  познавательные  возможности  детей,  тем  самым 

стабилизирует положительную мотивацию учения. 

Большое  значение  при  диалоговом  обучении  отводится  умению  задавать  вопросы, 

так  как  вопросы  –  неотъемлемый  элемент  каждого  урока.  Чтобы  стимулировать 

обсуждение,  дискуссию,  поиск,  исследование  учащимся  необходимо  предлагать  вопросы 

открытого  типа.  Они  имеют  много  разных  ответов,  требуют  более  глубокого 

обдумывания  темы,  побуждают  учащихся  конструировать  свое  знание  в  процессе  ответа 

на вопрос. 

В  результате  процесс  усвоения  начинается  не  с  предъявления  ученику  известного 

образца,  а  с  создания  учителем  таких  условий  учебной  деятельности,  которые  вызывают 

потребность в усваиваемых знаниях, а само знание выступает как неизвестное, подлежащее 

усвоению. В этом случае поиск неизвестного в проблемной ситуации совпадает с процессом 

усвоения  новых  знаний.  Учитель  же,  помогая  ученику  постигать  общие  способы 

ориентации  в  исторической  действительности,  тем  самым  способствует  развитию  его 

мышления, становлению его личности. 

Чтобы  ученик  мог  почувствовать    предмет,  он  должен  пропустить  полученные 

знания через себя, свои чувства и представления, создать свой образ видения исторического 

события. Для этого он должен погрузиться в изучаемое время, увидеть его со всех сторон. 

Ребенок  становится  как  бы  участником  исторических  событий.  Ситуации  выбора, 

принятия  решения  создают  условия  для  продуктивной  и  ответственной  познавательной 

деятельности,  в  которой  учащиеся  не  только  открывают  нечто  новое  для  себя,  но  и 

создают это новое, творят его. При этом у ребенка формируется сознательная творческая 

позиция. 

Мне  бы  хотелось,  чтобы  история  заставляла  детей  думать,  творить,  мечтать, 

созидать, чувствовать. 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Современный человек должен быть мобильной, само изменяющейся личностью, а это 

значит:  уметь  решать  проблемы,  быть  открытым  для  других  идей,  готовым  находить, 

признавать и исправлять свои ошибки, терпимо относиться к точкам зрения, отличным 

от  его  собственных,  размышлять  о  своих  чувствах  и  мыслях  и  оценивать  их.  А  это 

предполагает  вовлеченность  ученика  в  процесс  учения,  поощрения  его  инициативы  и 

самостоятельности. 

 Приоритетным  направлением  исторического  образования      считается 

формирование  у  учащихся  ключевых  компетенций,  обще  учебных    умений  и  навыков, 

универсальных способов деятельности. В ходе работы необходимо  развивать у школьников 

умение  самостоятельно  и  мотивированно  организовать  познавательную  деятельность, 

использовать  элементы  причинно-следственного  и  структурно-функционального  анализа, 

определять  сущностные  характеристики  изучаемого  объекта,  самостоятельно  выбирать 

критерии  для  сравнения,  сопоставления.    На  уроках    необходимо  применять  различные 

образовательные технологии, с помощью которых можно организовать  и проводить учебно-

исследовательскую  работу,  в  том  числе  развивать  умение  выдвигать  гипотезы, 

осуществлять  их  проверку,  владеть  элементарными  приёмами  исследовательской 

деятельности,  самостоятельно  создавать  алгоритмы  познавательной  деятельности  для 

решения задач творческого и поискового характера. 

Для  реализации  данных  задач  необходимо    свою  деятельность  строить  на  основе 

применения 

инновационных 

образовательных 

технологий: 

 

информационно-

коммуникативные,  технологии  интерактивного  обучения,  технология  критического 

мышления,  проектная  технология,  технология  проблемно  –  диалогическая,  здоровье 

сберегающие технологии и другие. 

В  современном  преподавании    выделяют  пассивные,  активные  и  интерактивные 

стратегии.  Умелое  сочетание  данных  стратегий  обеспечивает  эффективность 

преподавания и качество образования. 

Проектная  технология,    проблемное  обучение,  технология  дебатов  позволяют 

реализовать  учащимся  самостоятельные  проекты,  определять  и  аргументировано 

доказывать  свою  позицию,  точку  зрения,  раскрывать,    творческий  потенциал  личности, 

способствуют самореализации и самоопределению. 

Необходимо  активно  использовать  интерактивное  обучение,  поскольку    это 

специальная  форма  организации  познавательной,  практической  и  творческой  

деятельности.  Из    интерактивных  методик  можно  использовать    такие,  как  «коврик 

идей», «дерево решений», «шесть шляп мышления» и т.д. 

        Один из результатов применения  интерактивных методов обучения является: 

создание комфортных условий обучения,  

формирование чувства успешности у ученика,  

продуктивность самого процесса обучения,   

что необыкновенно важно для решения стратегического развития школы. 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Интерактивная  деятельность  на  уроках  предполагает  организацию  и  развитие 

диалогового  общения,  которое  ведет  к  взаимопониманию,  взаимодействию,  к  совместному 

решению общих, но значимых для каждого участника задач. 

Информационно-коммуникационные  технологии  позволяют  развивать  навыки 

самостоятельной, исследовательской, творческой работы, способствуют самовыражению и  

саморазвитию  личности.  Внедрение  информационно-коммуникативных  технологий  в 

образовательный процесс  позволяет усилить наглядность и эмоциональную составляющую  

обучения, позволяет проводить виртуальные экскурсии по музеям и т.д. 

Использование  современных  информационных  технологий    повышает  активность 

учащихся  на  уроках,    позволяет  эффективно  организовать  познавательную  и 

исследовательскую  деятельность  учащихся,  усиливает  наглядность  и  эмоциональную 

наполненность урока,  а все это способствует развитию креативных качеств учащихся и 

их самореализации. 

Особое  внимание  должно  уделяться  сохранению  здоровья  учащихся.  Применение 

здоровье  сберегающих  технологий  позволяет  совершенствовать  работу,  направленную  на 

сохранение и укрепление здоровья учащихся и привитие им навыков здорового образа жизни, 

содействует сохранению  и укреплению здоровья каждого школьника в процессе обучения и 

воспитания; формирует у школьников представления об ответственности за собственное 

здоровье  и  здоровье  окружающих;  обеспечивает  учащихся  необходимой  информацией  для  

формирования собственных стратегий и технологий, позволяющих сохранять и укреплять 

здоровье. 

В  9-11  классах  считается  перспективной  проектную  и  исследовательскую 

деятельность  учащихся  по  овладению  оперативными  знаниями  в  процессе  социализации. 

Реализуя  проект,  учащиеся  синтезируют  знания  в  ходе  их  поиска,  интегрируют 

информацию смежных дисциплин, ищут более эффективные пути решения задач проекта, 

общаются  друг  с  другом.  Совместная  деятельность  реально  демонстрирует  широкие 

возможности  сотрудничества,  в  ходе  которого  учащиеся  ставят  цели,  определяют 

оптимальные средства их достижения, распределяют обязанности, всесторонне проявляют 

компетентность  личности  (умение  работать  в  коллективе,  ощущать  себя  членом 

команды, брать ответственность за выбор решения  на себя, разделять ответственность с 

другими, анализировать результаты деятельности и др.) 

Стараюсь осуществлять дифференцированный подход к каждому ребенку, стремлюсь 

помочь  развить  личность  ученика  с  учетом  его  склонностей,  способностей  и  интересов. 

Это  позволяет  построить  индивидуальную  образовательную  траекторию  отдельного 

ученика, осуществить личностно-ориентированный подход к обучению. 

Использование инновационных технологий позволяет  повысить мотивацию детей к 

изучению  истории,  усилить  наглядность  преподавания  и  активизировать  деятельность 

детей  на  уроках.        Современные  приемы  и  методы  работы    на  уроках  истории 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

способствуют  тому,  что  из  школы  выходят  выпускники,  которые  понимают  и 

критически осмысливают общественные процессы и ситуации. 

Подводя  итоги,  можно  сказать,  следующее:  проведение  нестандартных  уроков 

вызывают  сильный  интерес  у  обучающихся,  заинтересовывают  своей  новизной, 

альтернативностью  методических  приемов.  Эти  дидактические  находки  позволяют 

расширить творческо-поисковые способности обучающихся, развивают альтернативность 

мышления  и  умение  находить  способы  решения  проблемных  ситуаций.  Также,  они  учат 

дискутировать,  отстаивать  свою  точку  зрения,  уважать  мнение  и  способ  мышления 

оппонента, давать объективную оценку ответам товарищей. 

Интерактивная  модель  своей  целью  ставит  организацию  комфортных  условий 

обучения,  при  которых  все  обучающиеся  активно  взаимодействуют  между  собой. 

Структура  интерактивного  урока  отличается  от  структуры  обычного  урока,  что 

требует профессионализма и опыта преподавателя: Необходимо обладать  менеджерскими 

способностями,  чтобы  организовать  интерактивные  уроки  грамотно,  ненавязчиво 

управлять учебным процессом. 

 

Список литературы 

1. Руководство для учителя ЦПМ АОО «Назарбаев интеллектуальные школы», 2015  

2. Программа для учителя ЦПМ АОО «Назарбаев интеллектуальные школы», 2015 

3. Государственная программа развития образования в Республике Казахстан на 2011-2020 

годы / 

www.edu.gov.kz/ru/zakonodatelstvo

. 

4. Попова М.В., Сапожников А.В.,Сапожников В.И.  «Информационные, коммуникационные 

технологии». Учебник – М.: РПА «АПР», 2009. 

5.  Теория  и  практика  психологического  образования  педагога».  Е.И.Исаев  // 

ПСИХОЛОГИЧЕСКИЙ ЖУРНАЛ, № XI–XII, 2000 

 

ТАҢБАЛАРДАН РӘМІЗГЕ ДЕЙІН 

Мұстафин Алпысбай Төлегенұлы 

«№6 орта мектебі» ММ, 

тарих пәнінің мұғалімі 

Ақтөбе облысы Шалқар қаласы, 

Қазақстан 

 

Түйін 

Оқушыларды  аса  маңызды  мемлекеттік  белгілер  –  рәміздермен  жан-жақты 

таныстыру.  Мемлекеттік  рәміздердің  маңыздылығын  ұғындыру  және  рәміздерге  дейінгі 

таңбалар  тарихына  шолу  жасау  арқылы  тарихымен  таныстыру.  Рәміздерге  құрметпен 

қ

арауға  және  мақтан  тұту  керектігін  ұғындыру,  саяси  саналықтарын  және  таным 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

белсенділіктерін  арттыру.  Отанымыз  –  Қазақстан  Республикасының  патриоты  болуға, 

Мемлекеттік рәміздерді дәріптеуге құрметтеуге.   

 

 

Аннотация 

Студенты  с  наиболее  важных  государственных  символов  -  символы  комплексной 

презентации. Информирование общественности о важности символов и символов на основе 

анализа  истории  персонажей  в  истории  презентации.  Символы  осознание  необходимости 

уважения  и  гордости,  расширение  знаний  о  политической  и  открыть  деятельности. 

Родина-мать уважение к продвижению государственных символов, чтобы быть патриотом 

Республики Казахстан 

 

Рәміздік  үрдіс  соқпағын  сонау  ықылым  замандардан,  адам  баласының  жарық  дүниеге 

шығып,  тіршілік  көшіне  ілескен,  содан  қоғамдасып  ғұмыр  кешуге  кешкен  тұсындағы  көне 

беттерінен  белгілі.  Арнайы  рәміздер  саласымен  айналысатын  ғылымдар  –  геральдика  және 

вексилология. Бұл ғылым салалары өмірге бірнеше ғасыр бұрын келді.  

Геральдика  –  елтаңба  тану  ғылымы,  елтаңбаларды  арнайы  деректеме  ретінде 

зерттейтін  қосалқы  тарихи  пән.  Ал  вексилология  –  тұтыну  ғылымы.  Бұл  ғылымдар 

жөнінде  алғашқы  кітаптар  ХVІ  ғасырда  -  ақ  белгілі  бола  бастады.  Француз  тарихшы 

Менестрэ  1680  жылы  осы  мәселені  үңгіп  жазған  үлкен  еңбегі  үшін  елтаңба  тану  ілімінің 

атасы атайды.  

Алғашқы  нышандарға  жататын  тотемдік  белгілері  әлемнің  барлық  халықтары 

арасында кең тараған. Негізінен жануарлар бейнесі кескінделетін бұл тұмаршалар белгілі бір 

рулар мен тайпалардың ортақ рәмізіне айналды. Олардың қай қоғамдастыққа жататының 

сол  тұмаршаларға  қарап  ажырататын  болды.  Кейінірек  көсемдер  мен  ру  басшыларының 

билік белгілері ретінде бір уыс шөп, жапырақ құстың қауырсын қанаты, айрықша әшекейлеп 

жасалған  бас  киім  және  басқа  нышандар  пайдаланды.  Олардың  орнын  найза,  әшекейлі 

бақандар мен түрлі темір салпыншақтар басты. 

Рәміздердің  мемлекеттік  нышандарға  айналудың  өз  тарихы  бар.  Ертеде  елді  оны 

билеушісінің және белгісі арқылы танитын. Олардың шын мәніндегі мемлекеттік маңызға 

ие болуы кейінірек. Григорий Турекийдің жылнамасына (613 ж) мынадай бір орта ғасырлық 

рәсім  туралы  айтылған.  Король  Гунтхрален  өз  жеріне  келіп  ету  қақысын  король  Х 

ильдебертье тапсыру белгісі ретінде оған өзінің найзасын ұсынып тұрып: «Бұл менің саған 

ө

зімнің бүкіл корольдігімді мұра еткенімнің нышаны болсын», - дейді. Император Фридрих 

Барбароссаның жылнамасы  епископ Оттан Фрейзингенский (ХІІ ғасырда) өлке жер билігін 

басқаға беру жолы ту тапсыру арқылы жүзеге асатын рәсім бар екенін айғақталды. Сөйтіп 

бірте-бірте  елдік  нышандар  дәстүрі  дамып,  орныға  түсті.  Қазір  әлемнің  қай  түкпірінде 

болмасын, тәуелсіз елдің басты нышаны оның мемлекеттік Әнұранымен бірге Мемлекеттік 

туы  мен  мемлекеттік  Елтаңбасы  болып  табылады.  Олардың  сипаттамасы  заң  жолымен, 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

ә

детте  Конституцияда  бекітілді.  Осылай  Қазақстан  Республикасы  Жоғары  Кеңесінің 

сессиясында  1992  жылғы  4  маусымында  қабылданған  мемлекеттік  нышандарымыздың  төл 

тарихының басталуы да тым әріде жатыр. Осы жөніндегі нақты деректерді кейбір тарихи 

ескерткіштер  мен  ғылыми  еңбектерден,  қазба  жұмыстары  кезінде  табылған 

материалдардан кездестіруге болады.  

Ту  көтерген  батыр  бабалар  бейнесі  сонау  ерте  замандарда  жартаста  сызылған 

суреттерде  айқын  бейнеленген.  Көне  ұғымдарды  былай  қойғанда,  аттары  бүгінге  дейін 

жеткен Мөде, Бумын  және Елтеріс, Жәнібек пен Керей, Қасым мен Есім хан, Тәуекел мен 

Тәуке,  Әбілхайыр  мен  Абылай  сынды  ел  билеушілеріміздің,  қол  бастаған  баһадүрлеріміздің 

қ

ай-қайсысының  да  өз  байрағы  болғаны  тарихтан  мәлім.  Сол  сияқты  көне  белгілердің 

бастауы халықтық танымға негізделген тотемдік идеяларда жатқаны да ақиқат.  

Қ

азақ даласында көтерілген байрақ, тулар да бір тектес болмаған, әрине. Ұзақ уақыт 

бойы арнайы сөз етіліп, қасиетті жәдігер ретінде құнтталмағандықтан да, ел ішінде көбіне 

Абылайдың  ақ  туы  ғана  ауызға  алынады.  Әйтпесе,  тек  төрелер  ұстаған  тулардың  өзі  әр 

алуан  болған  ғой.  Мысалы,  араб,  парсы,  түркі  және  қытай  жазбаларына  сүйене  отырып, 

тарихи желі түзген Құрбанғали Халидұлының әйгілі «Тауарих хамсасында» олардың қызыл 

тулы, ақ тулы, ала тулы болып бөледі. Бір қуаныштысы, соңғы кезде баспасөз бетінде әлі 

бірен  -  сараң  болса  да,  басқа  тулар  туралы  да  жазылып,  олардың  сақталып  қалған 

жұрнақтары ел назарына ұсыныла бастады.  

Бұл ретте баса айтар нәрсе ықылым замандардан бері байрақты елміз. Әлде біреулер 

айтатындай,  айтақыр  емес,  алысы  мен  жақыны  тіндесіп  жатқан  тарихи  дәстүріміз  бар. 

Халқымыздың бостандық сүйгіш өр рухы оның этнографиялық – мәдени нышандарында да 

жарқын көрініс тауып отырған.  

Шәкәрім  Қажы  шежіресінде  түркі  халықтарының  таңбалары  туралы  деректер  V 

ғ

асырлардан  белгілі  екендігі  көрсетілген.  Қазақ  руларының  таңбалары  осы  күнге  дейін 

сақталынған.  Мысалы,  тік  сыңар  сызық  –  қаңлылардың,  тік  қос  сызық  немесе  қос  әліп  – 

қ

ыпшақтардың,  сүйір  немесе  тік  қосылған  сызықтар  –  керейлердің,  бұрыш  бейнелі  белгі  – 

наймандардың,  дөңгелек  –  дулаттардың,  қос  дөңгелек  көз  –  арғындардың,  босаға  бейнесі  – 

қ

оңыраттардың,  садақ  бейнесі  –  адайлардың,  құлақты  дөңгелек  –  албандардың,  екі  құлақ 

дөңгелек  –  суандардың,  үш  құлақты  дөңгелек  немесе  тік  қосылған  сызықтар  тіркескен 

дөңгелек  –  ботпайлардың,  қос  құлақты  және  тік  қосылған  сызықтар  тіркескен  дөңгелек  – 

сиқымдардың  ру  –  тайпалық  белгілері  деп  саналады.  Бұл  белгілер  республика 

территориясынан  табылған  тас  жазуларда  да  қазба  жұмыстары  кезінде  шыққан  түрлі 

ыдыс-аяқтарда да, құрал-жабдықтар мен өрнектерде де жиі кездеседі. 

Таңба белгілері көне ақшаларымызда да көрініс тапқан. Сонау VІ-VІІІ ғасырларда - ақ 

ру  –ұлыс  нышандары  айшықталған  металл  теңгелер  шығарылған.  Отырар,  Тараз 

қ

алаларындағы  металл  теңгелер  шығарған  ұстаханалар  туралы  деректер  өте  мол. 

Отырарда соғылған мыс теңгелердің бір бетіне садаққа және төрт бұрышқа келетін рулық 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

таңбалар, ал екінші жағында құйрығын көтеріп алып, оңға қарай қырындап тұрған арыстан 

бейнесі  бедерленген.  Қола  теңгелердің  бір  бетінде  төбелері  түйіскен  үшбұрыштармен 

соғылды тіліндегі жазу ізі, екінші бетінде алғашқыдан гөрі көркемдеу кескінделген. Арыстан 

денесі айқындалады. Тараз қаласында соғылған теңгелерде де сондай белгілері бар. Бір жағынан 

садақ белгісі салынса, екінші жағына «Аспан тектес түркі қағанағының теңгесі» деген жазу 

сызылған.  

Ел билеушілерінің есімдері жазылған немесе рулық таңбалары түсірілген мөрлер де аз 

кездеспейді.  Төл  рәміздеріміз  төңірегінде    толғанғанда  көнеден  жеткен  ұрандарға  да  соға 

кеткен жөн. Жалпы «ұран» сөзі ертеден - ақ қыздыру, жиналу, қайрат беру мағыналарында 

қ

олданылса керек. Рух көтеру, елбасын қосу қажет болғанда барша жұрт қасиет тұтатын 

ә

руақты көсем, атақты батыр, беделді би бабаның атын атап, ұран салған. Әсіресе, жауға 

қ

арсы шауыр, кек алар кезде, әр рудың өз ұраны болған. Бар қазақтікі – алаш. «Алаш, алаш» 

деп шақырғанда басқа түркі тектес халықтарда ілескен.  

Бұлар  негізінде  әскери  ұрандар  еді.  Сонымен  бірге  тарих  тереңінде  халық  жүрегінің 

жылуына  бөленген  көңілді  көздерде  де,  көңілсіз  сәттерде  де  жан  серігіне  арналған  ән 

тұмарларда  да  кездеседі.  Соның  ең  әйгілісі  –  «Елім-ай».  Атақты  Сегіз  сері  Бахрамұлының 

бабасы  Қожаберген  жырау  қалдырған.  Бұл  қайғылы  әуен  халық  тағдырындағы  ең  ауыр 

күндердің куәсі ретінде ұрпақтан ұрпаққа жетіп, қасиетті жәдігердей сақталып келеді. Оны 

тыңдағанда сонау 1723 жылы Жоңғар шапқыншылығы кезіндегі, «Ақтабан шұбырынды, алқа 

көл  сұлама»  атанған  ел  қасиетін  сарыны  құлаққа  келгендей  болады.  Жүрек  сыздайды.  Бей-

жай тыңдау мүмкін емес. Әнтұмар құдіреті де осында жатыр.  

Жетпіс  жылдан  астам уақыт бойы желбіреген қызыл тудың мемлекеттік нышанға 

айналуы ресми түрде 1918 жылдың 13 көкегінен басталады. Жұмысшы – солдат, шаруалар 

мен қазақтар депутаттары Советтерінің Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитеті дәл 

сол  күні  арнаулы  декрет  қабылдап,  Ресей  Республикасының  жалауы  болып  «Ресей 

Социалистік Федеративтік Кеңес Республикасы» деген жазуы бар қызыл ту белгіленеді деп 

жарияланған  болатын.  1918  жылғы  10  шілдеде  қабылданған  Конституцияда  да  солай  деп 

көрсетілген.  Алты  жылдан  кейін  КСРО-ның  тұңғыш  Конституциясы  қабылданып,  онда 

ортақ  мемлекеттік  нышан  ретінде  жоғары  жағында  өзара  айқасқан  алтын  түсті  орақпен 

балға белгісі және бес тармақты қызыл жұлдыз суреті салынған қызыл немесе алқызыл мата 

пайдаланатыны заңдастырылды. Жалпы қызыл ту Батыс Еуропада ХVІ ғасырда Германияда 

азамат  соғысы  кезінде  дүниеге  келген  деп  есептелінеді.  Жұлдыз  Қызыл  Армияның  нышаны 

ретінде  дүниеге  келсе,  Орақ  пен  Балғаны  кім  ойлап  тапқаны  дәл  басып  айту  қиын.  1918 

жылдың  көктемінде  жалау,  елтаңба  мөр  мен  ақша  жобасына  жарияланған  бәйгенің 

шартында:  «композиция  құрылымында  жұмыссыз  және  шаруа  республикасының  белгісі 

ретінде еңбек құралдары – салынған: орақ пен балға өрнектелу қажет» деп атап көрсетілді.  

Басқа  одақтас  республикалардағыдай  Қазақ  КСР-нде  де  1936  жылы  латын 

халықтарымен  және  орыс  тілінде  республика  аты  жазылған  орақ-балғалы  қызыл  жалау 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

желбіреді. Екі жылдан соң, латын қарыптары өшіріліп, тек орысша қаріп қалды. Ұлы Отан 

соғысынан кейін республика туларына аз-кем  өзгеріс енгізілді. Мысалы, Қазақ КСР Жоғары 

Кеңесі  1953  жылы  24  қаңтарда  бекіткен  жаңа  жобада  шағын  көгілдір  жолақ  пайда  болды. 

Бірақ  енгізілген  өзгерістің  рәсімдік  мәнін  түсіндіретін  ешбір  ресми  дерек  болған  жоқ. 

Сондықтан  да  болар,  вексилологтар  кейін  әркім  өзінше  «Қазақ  КСР-нің  жалауындағы 

көгілдір  жолақ  күн  нұрына  малынған  ашық  аспанның  белгісі»  деген  сияқты  әр  түрлі 

жорамалдар  жазды.  Біз  аударар  жайт,  әдетте,  мемлекеттік  ту  деген  ұғым  КСРО-ның 

жалауына ғана байланысты айтылатын. 

Бидай  масақтарымен  көмкерілген  орақ-балғалы  қызыл  жұлдызды  елтаңбаның  пайда 

болу  тарихы  да  осы  тақылеттес.  Онда  қазақша  жазылып,  орыс  тіліндегі  нұсқаларын 

қ

айталаған.  «Барлық  елдердің  пролетары,  бірігіңдер!»,  «КСР»  деген  қазақша  қарыптардан 

басқа республика ерекшелігіне меңзейтін тұлдыр жоқ.  

Мемлекеттік нышандар арасында қазақ топырағында дүниеге келгені тек әнұран еді. 

Ө

кінішке орай, оның сөзі жоғарыдан телінген нұсқау жарлыққа сай: 

Торланған тұманнан жол таппай тұрғанда 

Жарқырап Лениндей күн шығып, атты таң 

Одақтас, ұрандас елдердің қамқоры 

Көп алғыс айтамыз ұлы орыс халқына 

Еңбекте, майданда жеткізген жеңісте 

Данышпан  партия,  сүйікті  кемеңгер,-  деген  сияқты  бос  мақтан,  лепірме,  елұран 

табиғатына  мүлдем  жат  жарамсақтық,  құлдық  ұрушылық  сарынға  құрылды.    Мұндай 

ә

нұран өлеңдері бұрынғы Кеңес Одағының құрамына кірген республикалардан басқа ешбір елде 

болған жоқ.  

Ө

ткенге күл шашудың қажеті жоқ. Тіпті алқызыл ту, алтын масақты елтаңба аға 

ұ

рпақтар өмірбаянының өзгеше қастерлі белгісі болғанын да жоққа шығара алмаймыз. Олай 

етудің керегі де жоқ. Өйткені тарихты ойдан шығарып, қолдан жазуға ұмтылу ешкімге де, 

ешбір халыққа да опа бермейтінін өмір өзі айқын көрсетті. Тек өткеннің тәжірибесі бүгін 

мен ертеңгі сабақ болуға тиіс. Сонда қазіргі қол жеткен игіліктердің шынайы қадірін танып, 

мәні мен маңызын тереңірек ұға түсуге жол ашылады.  

Бір  сөзбен  айтқанда,  мемлекеттік  нышандар  тарихы  да  ел  тарихының  ажырамас 

бөлігі. Ол да халық тағдыры туралы сыр шертеді.  

Елтаңбаның  мөрге  бедерлеп  түсірілген  бейнесі  мемлекет,  үкімет  атынан 

қ

абылданған  немесе  басқа  да  ресми  құжатқа  басылды.  Ту  Президент  сарайы  мен  Үкімет 

орналасқан  үйден  бастап,  барлық  мемлекеттік  мекемелерде  ілулі  тұрады.  Шетелдердегі 

Қ

азақстанның мемлекеттерінің бәрінен де Республикамыздың мемлекеттік туы желбірейді. 

Бұл  кез-келген  шетел  азаматына  Қазақстан  елшілігіне  келгендігін  білдіреді.  Мемлекеттің 

Ә

нұранның  маңызы  да  осындай  зор.  Мемлекеттік  белгілердің  бәрінің  үлгісін  жасауға  бәйге 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

жарияланды.  Елтаңбаға  жарияланған  бәйгеге  245  жұмыс  түсіп,  бәйге  комиссиясының 

шешімі бойынша Жандарбек Мәлібекұлы жасаған Елтаңба бірінші орын алды.  

Мемлекеттік Елтаңба 

  Елтаңбаның  ортасында  шаңырақ  тұр.  Қазақта  «Шаңырағын  биік,  керегең  кең, 

босағаң  берік  болсын»  деген  тілек  сөз  бар.  Елтаңба  авторлары  мен  Ж.Мәлібекұлы  мен 

Ш.Уәлихан осы сөздерді басшылыққа алған.  

Елтаңбаның  екі  жағында  қанатты  пырақ  бейнеленген.  Жылқы  малы,  жүйрік  ат 

қ

азақта  ерекше  бағаланған.  Тіпті  оның  шаруашылықта  дамытуда,  бостандық  жолындағы 

күресте  де  маңызы  болғанын  тарихтан  білеміз.  Пырақ  –  мал  шаруашылығының  басым 

болғанын аңғартатын жиынтық бейне. Бұл тұста біздің бейбітшілік Отанымызды қорғау, 

оның  іргесінің  берік  болуы  ойластырылған.  Осы  мақсатта  жеті  буыннан  тұратын  мүйіз 

таңдалған.  Жеті  буын  бір  жағынан  іргесі  бүтін  елдікті,  ата-дәстүрді  қастерлеу  дегенді 

аңғартады.  Жалпы,  қазақ  мүйізді  қастерлеген.  Пырақтың  қанаты  бір  қарағанда  бидайдың 

бауланған  сәтін  еске  салады.  Жоғарыда,  дәл  ортада  бес  бұрышты  жұлдыз  бейнеленген. 

Қ

азақтың  сан  ғасырлы  тарихында  жұлдыздың  қаншалықты  маңызды  болғаны  белгілі.  Ел 

жұлдызды қастерлейді.  

Ж.Мәлібекұлы 1942 жылы Қызылорда облысы Жаңақорған ауданы, Екпінді колхозында 

туған.  1965  жылы  Ташкент  политехникалық  институтының  сәулет  өнері  факультетін 

бітірген.  Жолдама  бойынша  сол  республикаға  қызмет  етуге  қалдырылған.  Өзбекстан 

республикасына  еңбек  сіңірген  сәулетші.  Ташкент  қаласындағы  ғылыми  зерттеу  жобалау 

институтының  қала  құрылысы  шеберханасына  көп  жыл  жетекшілік  еткен.  Ферғанадағы 

пошта  үйін,  Андижан  қаласындағы  әуежай  ғимаратына  Ташкент  қаласындағы  қонақ  үйді, 

басқа белгілі құрылыстарды тұрғызған танымал сәулетші.  

Мемлекеттік Ту 

Бәйгеде озып шыққан бұл Тудың авторы – алматылық Шәкен Оңласынұлы Ниязбеков. 

Бүкіл  дүниеге  көк  жүзі,  аспан  әлемі  ортақ.  Жер  шары  ұлттарға,  мемлекеттерге  және 

басқаларға бөлінген мен жоғарыдан айқара ашылған аспан ешқашан бөлінбеген, бөлінбейді де. 

Ал  Күнге  келетін  болсақ,  онда  баршаға  ортақ.  Күн  сәулесі  бәріне  нұрын  шашады,  сәулесін 

төгеді. Оның жылуы жер бетіндегі бүкіл тіршілік атаулыға ортақ. Сондықтан да, Күннің 

тудан орын алуы лайық.  

Қ

азақ  халқы  сонау  ерте  заманнан  бері  қыранды,  киелі,  қасиетті  құс  деп  есептеген. 

Тудан қыранның орын  алуы тәуелсіздік алған Қазақстан қыран сияқты биікте болсын деп, 

ғұ

мыры ұзақ болсын деген ойдан туған.  

Егер  де  Туға  тұтас  зер  салсақ  автордың  оны  жасағанда  үлкен  мазмұнды 

ойластырғаны байқалады. Ол: Көк жүзінде әлемге нұрын шашқан Күн сәулесі астында қияға 

қ

анат  қаққан  Қыран  –  тыныштық,  баянды  өмірдің  белгісі,  ал  ою-өрнек  тудың  қай  елдікі 

екенін аңғартады. 

Мемлекеттік Әнұран 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Қ

азақстан  Республикасының  Мемлекеттік  Әнұраны  –  Елұраны.  Тәуелсіздік  алғалы 

1992  жылдан  2006  жылға  дейін  М.Әлімбаев,  Қ.Мырзалиев,  Т.Молдағалиев,  Ж.Дәрібаева 

жазған  мәтінде  М.Төлебаев,  Л.Хамиди,  Е.Бруселовский  жазған  әнінде  Әнұран  орындалған 

болатын. 

2006  жылдың  қаңтар  айынан  бастап  Әнұранның  құрылысы  толығымен  өзгертілді. 

Яғни  Ш.Қалдаяқовтың  әніне  жазылған  жаңа  Әнұран  келді.  Бұл  Әнұранның  мәтінінің 

авторлары Ж.Нәжімеденов, Н.Ә.Назарбаев. Бұл Әнұран татулық пен достықтың ұраны.  

Мемлекеттік  белгілерді,  нышандарды  құрмет  тұту  –  әрбір  қазақстандық 

азаматтың міндеті. 

 

 

 

 

 

Қ

азақстан Республикасының ел - рәміздерінің насихаттаудың жүйесі 

 

            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: