Сборник материалов Международной научно-практической конференции

 

386 

опыта.  Да,  свои  знания  о  войне  мы  черпали  не  только  из  книг,  фильмов,  но  из  уст 

непосредственного  участника  Великой  Отечественной  войны,  прошагавшего  пешком  от 

дома до Кенигсберга в течении 4 лет . 

Разве  можно  сравнить  всю  полученную  информацию  о  войне  с  рассказом  живого 

участника  и  свидетеля  войны  –  нашего  дедушки  Ковалёва  Василия  Гавриловича?  Нельзя 

сказать, что он любил вспоминать о войне. Лишь в редкие моменты нам удавалось уговорить 

его рассказать о том времени. Нужно заметить, что он был прекрасным рассказчиком, можно 

даже сказать лучшим рассказчиком из всех, с кем мне приходилось встречаться. Имея всего 

4 класса образования, он обладал великолепной образной речь, его мы слушали буквально 

«открыв рот», сопереживая всему происходящему в передаваемых им событиях.  

Четыре долгих года он шагал по дорогам войны, причем три года и два с половиной 

месяцев был непосредственно на передовой линии, участвовал в боях. 

В армию мой дедушка, Ковалев Василий Гаврилович был призван 15 января 1942 года 

в  19  лет.  Попал  в  распоряжение  124  отдельной  стрелковой  бригады  (позже 

краснознаменной), находящейся в составе 62-ой армии, которой командовал В.И.Чуйков. 

Ковалёв  В.Г.  участвовал  во  многих  сражениях,  начиная  со  сталинградской  битвы, 

которая длилась 89 дней, дошел до Кёнигсберга. Именно защита Сталинграда стала самой 

решающей страницей в истории Великой Отечественной войны, ставшей переломной вехой, 

после чего ход войны был предрешен в пользу СССР, был открыт Второй фронт и окончание 

войны стало лишь вопросом времени. В нечеловеческих условиях при защите Сталинграда 

погибло около 2-х млн. солдат. Не случайно она признана самой кровавой битвой Великой 

Отечественной войны. Как говорили сами солдаты – это было «чёртово пекло». «И из этого 

пекла мы вышли победителями, мы выиграли жесточайшее по своему размаху сражение» - 

вспоминал Василий Гаврилович. 

Дедушка  рассказывал,  что  был  связным.  Приходилось,  превозмогая  страх,  ползти  на 

огонь,  чтобы  спасти  других  и  обмороженными  пальцами  связывать  провода  для 

установления  нарушенной  связи.  Спать  приходилось  в  лучшем  случае  на  корточках,  в 

заполненных  ледяной  водой  окопах,  а  иногда  и  обложившись  замороженными  трупами 

своих  же  сослуживцев,  чтобы  спастись  от  фашистских  пуль.  Последствия  этого  –  белые 

локти (соль на локтевых суставах) – были знакомы мне с детства. Дедушка вспоминал: «Я 

видел, как немцы отступая, бросали в колодец детей и из автомата расстреливали. Волосы 

дыбом  поднимались.  Я  видел,  как  наши  бойцы  расстреливали  группу  наших  парней  – 

предателей-власовцев. Ужас охватывал нас!».  

Люди на войне проявляли способности, о наличии которых в себе в мирное время они и 

не подозревали. «Я до сих пор не могу представить себе такую картину – шел бой, кончились 

патроны, а ящики стояли в 10 метрах. Командир крикнул – «Ковалёв, быстро за снарядами!». 

Я  побежал,  приподнял  ящик,  который  весил    больше  75кг  и  принёс.  Когда  бой  утих,  я  не 

смог даже поднять такой ящик» - рассказывал он. 

При  защите  тракторного  завода  Первый  батальон,  в  котором  он  находился, 

практически  уже  не  существовал,  так  как  в  живых  осталось  только  35  человек  (из  825). 

Дедушка был ранен (первый раз). Подлечили и направили в 4-й батальон. И уже в составе 4-

го батальона защищал г.Сталинград в местечке Рынок и Спартановка, где получил свое 2-е 

ранение.  Раненным  участвовал  в  боях,  дошел  по  мокрой  Мечётки  и  участвовал  в 

освобождении  Городищева.  Подлечившись,  снова  находился  в  рядах  защитников 

Сталинграда до конца полного разгрома фашистских войск и освобождения города.  

После  сталинградской  битвы  направили  в  Калининскую  область  для  пополнения. 

Василий  Гаврилович  был  назначен  командиром  45мил.-  противотанкового  орудия 

(сорокопятки).  Из  Калининской  области  дедушка  в  составе  124-ой  отдельной 

Краснознамённой  стрелковой  бригады  совершили  пятьсот  километровый  марш-бросок  в 

Смолинскую  область.  Все  500  км.  шли  с  боями.  Участвовали  за  освобождение  Витебска, 

Орши, принимали участие в так называемом генеральном прорыве под Духовщиной.  

 

387 

Был  третий  раз  ранен  в  ногу,  лечился  полтора  месяца  в  полевом  госпитале  (в  лесу). 

Отсюда был направлен в 208-й особый полк, которым командовал полковник Гафаров. Далее 

вместе с 208-м особым полком прошли всю Белоруссию, уничтожали фашистские группири 

под г.Минском.  

Затем  с  боями  шли  через  Литву,  Латвию,  форсировали  р.  Неман.  При  освобождении 

г.Вильно  был  4-й  раз  ранен  в  бедро  (раздроблено)  и  отправлен  в  госпиталь  в  г.Орехово-

Зуево. После излечения был отправлен в г.Вильнюс, а от туда - в танковосстановительный 

батальон в г.Каунас. С этим батальоном прошёл всю Восточную Пруссию. Войну закончил в 

Кенигсберге.  Именно  здесь  его  застала  весть  о  победе.  Очень  много  интересных  историй 

связано  с  этими  днями.  Таким  образом,  за  все  время  боевых  действий  Ковалев  Василий 

Гаврилович получил 4 ранения и две тяжёлые контузии. Награждён медалями «За отвагу», 

«За  оборону  Сталинграда»,  за  «Победу  над  Германией».  Был  ещё  трижды  представлен  к 

награде, но не получил: некому было вручать. 

Демобилизовали в ноябре 1945 года, согласно указа от 25/XI – 45г. Домой прибыл 11 

декабря 1945г. и не отдыхая приступил к работе – к своему дорогому токарному станку.  

После  победы  работал  токарем  в  совхозе,  механиком  в  промкомбинате  поселка 

Смольный  Балкашинского  района.  В  городе  Алексеевке  заново  создавал  и  механизировал 

убойный  пункт,  5  лет  был  начальником  моторного  цеха  Комсомольского  ремонтно-

механического завода, затем зам. начальника этого же цеха, работал 2 года в ДЭО.  

Дедушка  всегда  был  благодарен  судьбе  за  то,  что  она  ему  позволила  жить  в  мирное 

время,  создавать  семью,  воспитывать  детей,  нянчить  внуков  и  правнуков,  просто  строить 

мирную жизнь… Когда заболел, то с достоинством принял это, вспоминая, что большинство 

его ровесников погибло еще в Войну. 

С Днём Победы всех живых! 

 

 

 

ИЗ ОПЫТА ИЗУЧЕНИЯ ТЕМЫ «КАЗАХСТАН В ГОДЫ ВЕЛИКОЙ  

ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЫ (1941-1945 гг.)» В ВУЗе 

 

Б.Г. Ахметов  

Магистр истории, ст. преподаватель Казахской инженерно-транспортной академии  

(

Астана, Казахстан) 

 

Тема  «Казахстан  в  годы  Великой  Отечественной  войны  (1941-1945гг.)»  в  ВУЗовском 

курсе  «Истории  Казахстана»  является  одной  их  основополагающих.  В  связи  с  тем,  что 

кредитная  технология  нацеливает  на  самостоятельное  изучение  и  анализ  материала,  при 

изучении на лекциях указываются ключевые, проблемные моменты темы, а на семинарских 

занятиях, студенты, согласно плана занятия отвечают и рассуждают по данной тематике. На 

СРСП и СРС они самостоятельно анализируют базовый материал и источники. 

Тематически лекция делится на две смысловые части: 

1. Участие и героизм казахстанцев на фронтах Великой Отечественной войны. 

2

. Трудовой подвиг казахстанцев в годы Великой Отечественной войны. 

В  первой  части  лекции  основной  упор  делается  на  то,  какие  войсковые  части  были 

сформированы в Казахстане, и на каких фронтах войны они принимали участие.  

По  этому  вопросу  лекции  из  курса  школьной  истории  студенты  в  основном  знают  о 

подвиге 28 героев-панфиловцев под Москвой, на Волоколамском шоссе, но они не знают об 

участии  в  таких  битвах  и  событиях,  как  –  Сталинградская,  Курская  битвы,  блокада 

Ленинграда. И совсем выпадает из их поля зрения тот период, когда Советская Армия стала 

вести  боевые  действия  на  территории  противника.  В  частности  –  взятие  Берлина. 

Общеизвестный  факт,  что  первым  Красное  знамя  Советского  Союза  водрузил  на  рейхстаг 

казахстанец  Рахимжан  Кошкарбаев  вызывает  у  них  удивление.  Так  же  большинство 

 

388 

студентов не знает о подвиге Бауржана Момыш-улы под Москвой, как и о том, что Талгат 

Бегельдинов стал дважды Героем Советского Союза. Все это издержки того, что выпускники 

нацелены любой ценой сдать ЕНТ и не думают о глубоком осмыслении полученных знаний. 

А в старших классах средней школы они занимаются зубрежкой тестовых вопросов ЕНТ.  

Во  второй  части  лекции  объясняется,  что  Казахстан  был  для  фронта  арсеналом. 

Зачастую  студенты  не  знают  значения,  а  потому  не  всегда  правильно  понимают  и  смысл 

этого  термина.  Арсенал  –  это  склад  оружия  и  военного  снаряжения  либо  предприятие, 

изготавливающее  оружие  и  военное  снаряжения  [1,  29].  В  отличие  от  других  республик 

Советского  Союза,  в  Казахстан  в  большей  мере  было  эвакуировано  промышленных 

предприятий.  Все  эти  предприятия  были  поставлены  на  рельсы  военной  экономики.  При 

рассмотрении этого вопроса целесообразно использовать краеведческий материал и факты. 

Нам например, достаточно сказать, что в г.Астана, на бывшем заводе «Целиноградсельмаш», 

на  территории  которого  находится  наш  университет,  изготавливались  мины,  так  студенты 

чувствуют свою сопричастность к великой истории.  

На семинар выносятся следующие вопросы: 

1

. Начало и характер войны. Мобилизация сил на отпор врага. 

2. Перестройка экономики Казахстана на военный лад. 

3.  Казахстанцы на фронтах Великой Отечественной войны. 

Готовясь к семинару, студенты выполняют задание: 

1. Назовите основные фронты, где воевали казахстанцы. 

2. Выпишите, сколько казахстанцев участвовало в Великой Отечественной войне, и 

сколько из них получили звание «Герой Советского Союза». 

        

Для  подготовки  конспекта  по  вопросам  семинара,  студентам  рекомендуется 

опираться на следующие программные пункты:  

         

1.  Внешняя  политика  Советского  государства  накануне  второй  мировой  войны. 

Фашистское  нашествие  на  Советский  Союз.  Эвакуация  населения,  промышленных 

предприятий,  оборудования  с  прифронтовых  районов  в  Казахстан.  Перестройка  жизни 

республики на военный лад. 

       

2.Воинские    части,  сформированные  в  Казахстане.  Участие  казахстанцев  в 

крупнейших сражениях и их подвиги. Битва под Москвой, Сталинградом, Курском. Усилия 

фашистов по формированию «Туркестанского легиона». 

      

3.  Трудовой  подвиг  сельских  тружеников  в  годы  войны.  Помощь  Казахстана  в 

восстановлении разрушенного войной хозяйства освобожденных районов. Казахстан в годы 

последних  военных  лет  1944-1945  г.г.).  Роль  казахстанцев  в  освобождении  Центральной  и 

Юго-Восточной  Европы  от  фашистских  оккупантов,  взятии  Берлина.  Негативные 

последствия войны.  

       

4.Мировое значение победы Советского союза в Великой Отечественной войне». 

На  занятиях  СРСП  студенты  выполняют  задание  по  заполнению  таблицы  на  тему 

«Вклад казахстанцев в победу в Великой Отечественной войне в лицах».  

         

При  заполнении  таблицы  студентам  рекомендуется  обратить  внимание,  что  в 

первом столбце нужно вписать имена и фамилии заслуженных героев труда и фронтовиков, 

героев Советского союза, отмеченных наградами; тыловиков, которые трудились дни и ночи 

во имя спасения и победы своего народа; во втором столбце нужно указать их неоценимый 

вклад в дело победы над фашистской Германий, за какие подвиги в Великой Отечественной 

войне и каких наград они были удостоены. 

На СРС студенты получают задание  написать контрольную работу на тему «Казахстан 

в годы Отечественной войны (1941-1945 г.г.)». Для этого мы выносим следующие вопросы к 

контрольной работе: 

1

. Какие планы строила фашистская Германия, начав военные действия на территории  

СССР? 

2. Военная мобилизация в Казахстане. 

 

389 

3. Экономические изменения в Казахстане в период Великой Отечественной войны. 

Казахстан - арсенал фронта. 

4. Развитие культуры в период Великой Отечественной войны в Казахстане. 

5. Историческое значение победы советского народа над фашисткой Германией. 

        

При  подготовке  к  выполнению  контрольной  работы  мы  рекомендуем  студентам 

обратить внимание на следующие аспекты: 

1.Укажите,  на  каких  территориях  должны  были  размещаться  немецкие 

государственные  структуры,  как  они  должны  были  называться,  и  за  какой  срок  Германия 

планировала завоевать Советский Союз. 

2.  Почти  с  первых  дней  Великой  Отечественной  войны  на  территории  Казахстана 

полностью  были  мобилизованы  силы  для  отражения  активных  наступлений  фашисткой 

Германии. Запишите, какие войска, дивизии, бригады были мобилизованы и отправлены на 

фронт, и в каком количестве. 

3.  В  годы  войны  Казахстан  превратился  в  арсенал  фронта.  Труженики  Казахстана 

работали в интересах фронта, в эти годы экономика Казахстана ориентировалась на военную 

промышленность. Казахстан стал стратегически важной базой для создания условий в деле 

победы. Перечислите самые известные трудовые подвиги и их героев. 

4. Какие культурные центры были открыты и эвакуированы на территорию Казахстана? 

5. Подумайте, какой вклад внесли казахстанцы  в деле укрепление мира на земле. 

При  изучении  данной  темы  большим  подспорьем  может  стать  художественная 

литература,  воспоминания  участников  войны.  Например,  «За  нами  Москва»,  «Психология 

войны»  Б.Момыш-улы,  «Воспоминания»  маршала  Советского  Союза  Г.К.Жукова, 

«Волоколамское  шоссе»  А.Бека  [2,  3,  4,  5].  Это  позволяет  студенту  более  подробно  и 

детально  изучить  данную  тему.  Мемуарную  литературу  можно  использовать  как источник 

по истории участия казахстанцев в Великой Отечественной войне. 

Так  же  благодаря  советскому  кинематографу  и  современным  новейшим  технологиям 

можно  использовать  фрагменты  из  фильмов  военных  лет,  например,  «Снайперы»  об  Алие 

Молдагуловой.  И  художественная  литература,  и  кинофильмы  о  войне  помогают  создать 

необходимый эмоциональный фон для восприятия темы студентами, сделать события и их 

героев близкими, понятными, помогают сопереживать и лучше закреплять материал занятий. 

Вопрос о Великой Отечественной войне входит в перечень вопросов Государственного 

экзамена по «Истории Казахстана»: «Участие казахстанцев в Великой Отечественной войне 

(1941  – 

1945).  Герои  –  казахстанцы»  и  «Казахстан  –  арсенал  фронта  в  годы  Великой 

Отечественной  войны  (1941  –  1945)».  Формулировка  вопросов  повторяет  вопросы, 

поставленные  на  лекции  и  семинаре,  это  делается  для  того,  чтобы  студенты  четко  и  ясно 

представляли себе методику изучения данной темы. 

При  изучении  данной  темы  студенты  повышают  свой  патриотизм  и  узнают  о  том 

огромном вкладе, который Казахстан внес в дело Великой Победы. 

 

Список литературы: 

 

1. Ожегов С.И., Шведова Н.Ю. Толковый словарь русского языка. – М.: ООО «А ТЕМП», 2006. 

2.  Момыш-улы  Баурджан.  За  нами  Москва.  Записки  офицера.  Издание  6-е.  –  Алма-ата:  Жазушы, 

1970. 

3. 

Момыш-улы Баурджан. Психология войны. Книга хроника /Составитель Мырзахметов М. – Алма-

ата, 1990. 

4. Жуков Г.К. Воспоминания и размышления. В 3-х томах. – М.: Агенство печати «Новости», 1983. 

5. Бек А. Волоколамское шоссе. – Алма-ата: Жазушы, 1988. 

 

 

 

 

 

 

390 

«ТЫЛДА – ЕҢБЕК МАЙДАНЫ, СОҒЫСТА – ЕРЛІК МАЙДАНЫ» 

 

Архыматаева А.Ж. 

Тарих магистрі, Тарих және география кафедрасының аға оқытушысы 

Кенжебаева А. 

5В011400 «Тарих» мамандығы 3 курс студенті  

Қазақ инновациялық гуманитралық заң университеті 

(

Семей , Қазақстан) 

 

1941-

1945 жылдар аралығы бүкіл Қазақстан халқы үшін қаралы жылдардың бірі болды. 

Себебі,  Кеңес  Одағы  үшін  2-ші  дүние  жүзілік  соғыс  жылдары  болса,  қазақ  халқы  үшін  - 

адамзат тарихындағы ең қанқұйлы жойқын соғыс, ананы баладан, баланы әкеден айырған - 

Ұлы  Отан  соғысы  жылдары  болды.  Отан  соғысына  бүкіл  ел  болып  бірігіп  ат  салысып,  әр 

өңірден  жауынгер  солдаттар  өз  үлестерін  қосты.Солардың  ішінде  Семей  өңірінің 

жауынгерлері  Қызыл  Армия  алғы  шебінде  болып,  соғыстың  алғашқы  күндерінен-ақ 

майданның    шебіне  аттанды.  Соғыс  болғаннан  кейін  сол  аймақты  бар  жағынан 

қажеттіктерімен қамту, жауынгерлерге материалдық көмектердің керегі белгілі. Сондықтан 

Қазақстаннын  басты  міндеті  майдан  болып  жатқан  аумақтарға  жауынгерлерге  қажетті 

күнделікті  керек  заттарды  өндіріп,  жеткізу  болды.        Осы  мақсатта  Қазақстанның  әр 

өңірлерінен  өндірілетін  азық-түлік  өнімдері,  ауылшаруашылығы,  ауыр  өнеркәсіптер, 

заводтар өз өнімдерін орындау жұмыстарын жоғарғы дәрежеде орындады.  

Сапалы  өнім  өндіруде    қарапайым  қара  халықтың  еңбегі,  әсіресе  тылда  еңбек  еткен 

адамдардың үлесі зор болды Яғни, майданды азық-түлікпен, шикізатпен іс жүзінде әйелдер, 

балалар  мен  қарт  адамдар  қамтамасыз  етті.  Соғыс  жылдары  кез-  келген  адамның  ұраны 

«Барлығы да майдан үшін!»- деген ұранмен өмір сүрді. Бұл сөз еңбектеген баладан, еңкейген 

кәріге дейін ортақ болды. өндіріс орындарда, совхоздарда, колхоздарда, мекемелерде, түрлі 

ұйымдарда майданға кеткен ер адамдардың орны босап, олардың  орындарын әйелдер мен 

жастар  ауыстырып  отырды.  Бірақ  бұл  жағдай  бас  кезінде  қиындықтарға  тап  болды. 

Біріншіден, өндіруші күш аз болды, екіншіден, кадр жетіспеді, үшіншіден, қысқа мерзімде 

өнеркәсіп орындары өнім беруге тиіс болды. Бұның барлығы жаңа жұмыскерлердің тез іске 

кірісуіне  кедергі  болды,  бірақ  асқан  жауапкершілік  пен  қатал  тәртіптің  негізінде  бұл 

мәселелер  өз  шешімін  таба  білді.  Жергілікті  үкімет  барлық  шараларды  қолданып  кадрге 

қажетті деген мұқтаждықты шешеу жолын іздестірді.  

Соның бір көрінісі Жаңа Семей ауданында әйел кадрлары іріктеліп олардың дәрежесін 

жоғарлату  жөнінде  көптеген  жұмыстар  істелді.Ауыл  шаруашылығында  60-  әйел 

жоғарлатылды. Оның 5 – еуі ауылдыық советтің председателі, 9- әйел колхоз председательі , 

50  -

әйел  троктористка  дайындалды.  Кеме  жасау  зауытында  100  әйел  курстан  өтіп,  олар 

формавщик,  моторист  мамандаған  игерді.  Мұндағаларға  «  Ерлердің  орнын  әйелдер, 

ағаларының орнын қарындастары ауыстырады»- деген ұран негіз болды. [1.]  

   

Осылайша  тыл  еңбеккерлерінің  арасында  әйелдер  күші  жоғары  болды.  Олар  соғыс 

күндерінің барлық ауыртпалықтарын қажырлылықпен көтере білді. Дәнді дақылдар мен егін   

жинау  -  ең  қарапайым  жолмен  –  техникаларды  ірі  қараға  жегіп,  қолмен  жинау  арқылы 

жүргізілді.    Жауынгерлерді  азық-түлікпен  қамтамасыз  етуде  облыс  малшылары  қарымды 

үлес қосты.  Еңбек ресурстарының жетіспеуіне қарамастан, қысқы жайылымды пайдалану, 

ірі қараны шалғайдағы жайылымда  ұстау тәсілдері енгізілді. Мұның өзі жайылымды тиімді 

пайдалануға  әсерін  тигізді.  Совхоздар  мен  колхоздарда  еңбек  күшіне  сұраныстың  қандай 

болғандығын мына фактіден көруге болады: [2.] 

1942  жылдың  басында  ауылдағы  әр  еңбекке  жарамды  адамға  дәнді,  техникалық 

дақылдарды өңдеу. 

 

 

 

 

391 

26 июнь мен 15 июль ге дейін пар жыртыудың 5 күндік тапсырысы. 

 

Июнь 

26 – 

нан 30 дейін. 

Колхоз 

9,0 

Совхоз 

0,3 

Июль 

1 – 

нен 5 дейін 

11,0 

0,3 

июль 

5- 

нен 10 дейін 

11,0 

0,3 

Июль 

10 – 

нан 15 дейін 

9 

0,3 

 

1942 жылдың Июль мен август айында зябь жыртыудың тапсырмасы. 

 

Айы 

Колхоз 

Совхоз 

Июль 

23,6 

5,0 

Август 

40,0 

3,0 

 

Бірақ бұл көрсеткіштер жұмысты орындау кезінде тапсырылған мөлшерден асып түсті 

деуге болды. «Егілген егінен мол өнім алу жолында Бүкілсоюздық жарыс ұйымдастырайық -  

Біздің  колхозшы  әйелдер  өздеріне  жүктелген  істі  ынталанып,  шебер  еңбек  істеуде.  Соғыс 

кезінде колхоздағы әйелдер ерекше маңызды істің түйінін шешетін зор күшке айналды». Осы 

үндеуден кейін әр колхоздар арсында түрлі жарастар ұйымдастырыла бастады. Әсіресе мал 

шаруашылығында  бір-  бірімен  жарысқан  бригада  топтар  көзге  түсе  бастады.  Сол  мақсатта 

«Ұйымшыл « колхозшы қой фермасының бастығы Төлебаева Күнашар  360 саулық қойдан, 

438  қозы  алып,  оны  шығынсыз  өсіргені  үшін,  осы  колхоздың  сиыр  фермасының  бастығы 

Жұмағұлова  Бахтыбала    58  сиырдан  47  бұзауды  шығынсыз  өсіргені  үшін  жылдың  үздік 

жұмыскері  атанды.  Ақсуат  МТС-  ның  трокторшысы  облыстық  кеңестің  депутаты 

Жақсылықова Айтжан  жолдас көктемгі егіс науқаны кезінде әйелдерден құрылған трактор 

бригадасын  бастап  жұмысты  шебер  ұйымдастыруының  нәтижесінде  жоспарын  асыра 

орындағаны үшін басқаларға  үлгі  болды. [3] 

Әйелдер – тылдың қуатты армиясы болды деуге де болады. Олар жазғы жұмыстарда, 

мал  шаруашылығында    озат  көрсеткішті  көрсетуге  міндетті  болды.  «Колхоз, 

созхоздарындағы  әйел  жолдастар,  еңбек  майданын    батыр  жауынгері  болындар,  жұмысқа 

күштеріңді аямай, уақытпен санаспай атқарыңдар, социолистік жарысты күшейтіп аброймен 

орындаңдар»-  деген  үндеу  жазылған  мақалалар  жергілікті  газеттердің  бірінші  беттерінде 

жарияланып отырған.  

Соғыс  жылдарында  балалар  тез  ержетуге  ұмытылды.  Олар  балалық  кезін  саналы  іс- 

әркеттермен  бекітуге  тырысты.1942  жылы  желтоқсан  айында  Семей  облысында  19  орта 

мектепте 1100 оқушы троктар, комбайын мектептерінің 700 оқушысы мен 300 мұғалімі ауыл 

шаруашылық  мамандықтарын  игере  бастады.  Оған  дерек  ретінде  1942  жылдан  бастап 

колхоз-совхоздарда 12-16 жас арасындағы жасөспірімдердің еңбегі заңдастырылды. Мектеп 

оқушылары  колхозға  барыңдар!-  деген  ұранмен  әр  мектепте    түрлі  еңбекке  даярлау 

курстары  өткзілді.  Оқу  жылы  басталғанна  аяғына  дейін  оқушыларға  жұмыс  барысының 

қандай  болтыны  туралы  алдын  -  ала  айтылып,  бағыт  -  бағдарлар  беріліп  отыратын.  Оқу 

жылы  аяғында  ұзақ  демалыс  уақытын  оқушылар  мен  оқытушылар  барлық  күшін  ауыл 

шаруашылық  жұмыстарынна  көмектесу  үшін  жұмасауы  керек  деген  шешім  қабылдап.  5-7 

сынып оқушылары 75-80 еңбек күнін, 8-10 сынып оқушылары 100-120 еңбек күнін табулары 

керек  деген  облыстық  білім  беру  комитеті  қаулы  шығарады.  Соған  сәйкес  Жарма  ауданы 

оқушылары колхоз жұмыстарын өнімді еңбек үлгісін көрсетіп, нормаларын артық орындады. 

7 сынып оқушысы Сейтбеков А. егін суғаруда 125-130 % орындады. Егін арам шөбін жұлуда 

Ахметжанова,  Құсбекова,  Рахымбаевалар  нормаларын  120-125  %  орындаған.  Ақсуат 

ауданындағы  «  Социолистік»  колхозында  13  оқушыдан  құрылған  бригада  –  12  күнге 

жоспарланған  48  гектар  бидайдың,  16  гектар  күнбасғыстың,  8  гектар  картоптың  шөбін 

 

392 

жұлуда – не бары 6 күнде орындар негізгі нормадан – 200% орындады. Қолдары бос кезінде 

сауат  ашу  сабақтарын,  жұмысшылардың  көңіл  күйлерін  көтеру  үшін  сауық  кештерін 

ұйымдастырған. Киров колхозындағы оқушылар – Құрманова колхоз есепшісінің көмекшісі, 

Көкешева колхоз табльшігі болып жұмыс атқарған.[4] 

Сол  заманның  оқушылары  қазір  бірінің  атасы,  бірінің  апасы  болып  отыр.  Сол 

кісілердің  балалық  шақтары  туралы  әңгімелері  бүгінгі  ұрпаққа  тарих  болып  қалуда.  Ол 

кісілердің  жеңіске  деген  үміттері    майдандағы  жауынгерден  де  артық  болды  деуге  болды. 

Сол заманның куәгері, бүгінгі таңда ардагер ата- әжелерімнің айтқан бір ауыз әңгімелерінен 

үзінді. 

Кенжебаев  Қайнолла  Қабдоллаевич-  еңбек  жолын  тарих  пәні  мұғалімнен  бастап, 

мектеп  директорына  дейін  көтеріліп  50  жыл  ұстаздық  қызмет  істеген.Балалық  шағының 

естелігі ретінде айтқан бір үзік оқиғасы « 1927 жыл дүниеге келдім. 8 жасымда Қарашеңгел 

ауылында мектепке барып, 1936 жылы Ақсуатқа көшіп келдік, 4 класты Ақмектептен бітіріп, 

5-

6  класты  Ақсуаттан  оқыдым.1941  жылы  соғыс  басталды.Әкемді  соғысқа  алатын  болып, 

бізді  көшіріп  Ерназар  ауылына  апарып,  колхозға  мүше  етіп,  әкем  өзі  соғысқа 

аттанды.Колхозға мүше болғанда мен 14 жастамын. ‘ Ересек жұмысқа жарайды. Кісі жоқ’- 

деп  әртүрлі  жұмыстарға  жіберіп  отырды.Көмекші  шопан,  жылқышы,  сиыр  бағу.Көктем 

кезінде егін жырту, қырманшы астық бастыру, лау тарту жұмыстарында үй көрмей күндіз, 

түні  екі  жылдай  колхозшы  болдым.  Базар  өзені  бойында  егін  жыртып  жатырмыз  колхоз 

пороздарға  жүретін  бір  үлкен  өгіз,  енді  біреуіне  өзінің  сиырын  шегеді.Мен  Разия  деген 

ананың вагоншигі болдым.Разия шешейдің жас баласы бар . Оны қараған- бұтананың түбіне 

көлеңке  жасап  баланы  жатқызады.Мен  өгіздің  алдында  жүремін.  Бірде    егін  алқабына 

бригадир жанында бірнеше кісілер келе жатыр екен. Қасымыздағылар ‘Разия жүр , тездет сот 

келе жатыр’- деді. Сонда Разия шешей ‘Қайтеміз сот келе жатса нені аяп жүрмін, баланың 

жатқаны анау, жалғыз сиырды шегіп жүргенім мынау, бай әскерге кетті, бауыр-қайын қоса 

кетті,  аяқты  шарқайдан  қысып  қызыл  тікеннің  кіріп  жүргені  мынау’-  деді.  Сөйтіп  келген 

адам өзін таныстырып Ақсуаттық сот Жанболатов екенін айтып: ‘Жағдайларынызды көріп 

тұрмын  еңбектеріңіз  жансын,  халықтың  басына  түскен  ауыр  кез  ғой,  бұл  уақытша 

қийыншылық біз жеңеміз’- деп айтқанда, біз разы болып қаламыз деп әңгімесін аяқтайтын. 

[6] 

Бүгінде Құмкөл ауылында құрметті ардагерлер  қатары сиреп барады. Ауыл мектебінде 

ардагерлер мен жылда түрлі кездесулер өткізіліп тұрады. Ондағы мақсат бұл кісілердің ерен 

еңбегін жас ұрпаққа дәріптеу болып келеді. Сол кездесулерде айтылған бір үзік сыр. 

Тоқтабаева  Қадампану    -  1925  жылы  Құмкөл  ауылында  дүниеге  келген.  Соғыс 

басталғанда  мен  16  жасымнан  бастап  еңбекке  араласа  бастадым.Бас  кезінде  колхозда  мал 

бақтым.  Одан  кейін  егін  егу  кеінде  егістікте  барып  жер  жыртып,  дәндерді  себетінбіз.  Жер 

жыртқанда ауыр соқа мен тырнауыштан қолымыз ойылып қалатын. Сол кездегі тәртіп қатал 

болатын. Еккен егіннің бір дәнінде шығынсыз жинау міндеттелетін.Егінге мал түсіп кетпес 

үшін  қарауылға  тұратынбыз.  Сөйтіп  жүріп  колхоз  көмекшісі  болдым.  «Стахановшылар» 

ұйымына  мүше  болдымюОнда  қалада  қандай  іс-  шаралар  болды  солар  жайлы  колхоз 

еңбекшілерін  хабардар  етіп  отыратынмын.  Сол  еңбегіме  байланысты  қазір  көптеген 

медальдармен марапаттарым бар.Бұл марапаттар меған керегі жоқ, тек өсіп келе жатқан жас 

ұрпақ  ата-  әжелерінің  ерліктерін  ұмытпай,  біз  көрген  бейнетті  көрмей-ақ  қойсын  деген 

тілігім ғана бар». «Стахановшылардың белсенді мүшесі» болғам сөзін аяқтады. 

Искаов  Кәкен  -  1927  жылы  10  мамыр  Құмкөл  ауылында  дүниеге  келген.  1941  жылы 

Құмкөл  округінде  Еңбек  артелінде  етікші  қызметін  атқарған.  Тігілген  етіктерді  колхозға 

келіп  өткізетінбіз.  Кемінде  күніне  5  етік тігу  міндеттелетін.  Бірақ  өзіміздің  егіс  алқабында 

жүрген еңбекшілердің аяқтарына қарап, жұмысқа деген ынтам одан сайын артатын. Егістік 

пен шабындықтағы аналар мен балалалар күн – түн демей, аяқ киімдері тесіліп жыртылып 

жатсада  міз  бақпастан  талмай  еңбек  ететін.  Ол  кезде  «Барлығы  майдан  үшін»  деген  сөз 

бірінші  орында  тұратын.  Соғыстың  алғашқы  жылы  халыққа,  сонын  ішінде  тылда  еңбек 

 

393 

ететін адамдар үшін өте ауырда, таң атса кеш батпайтын, кеш батса таң атпайтын күндердің 

бірі болды. 

Ботарбаева  Рыс–1926  жылы  10  маусымда  Құмкөл  ауылында  дүниеге  келген.1945 

жылдан бастап тылда жұмыс істедім. Басында Колхозда сауыншы әйелдерге көмекші болып 

жүрдім.Одан кейін әр түрлі жұмыстарды істедім. Бір күні фермада сауыншы әйелдер өзара 

«кім  сүтті  көп  алады»-  деп  жарысқа  түстік.  Жарысқа  20  қыз  -  келіншектер  қатысты.  Мен 

жарысты  төртінші  болып  аяқтағаным  есімде.  Ол  кездің  малдардын  сүті  мол,  етті  болып 

келетін  гой.  Бір  сауғанда  бір  шелек  сүт  алатынбыз.  Жексенбі  күндері  мектеп  оқушылары 

фермаға келіп өздерінің өнерлерін көрсететін. Сол кездің өлеңі  «Катюша»,  «Ленинградтық 

өренім»  дегендерді  айтатын.  Бұл  өлеңдерді  естігенде халықтың,  жеңіске  деген  рухымызды  

бір көтеріп тастайтын».- деп сөзін аяқтады.            

Құдабаева Шөкен - 1923 жылы «Жаңа құрлыс» колхозында дүниеге келген. «Еңбекке  

17  жасымнан  бастап  араластым.  Көбініе  егін  алқабында  жұмыс  атқардым.  Көктемде  егіс 

алқабын  даярлап,  соқа  мен  жер  жыртып,  одан  дән  егу  жұмыстарында  орындалатын 

жоспардан ерте орындауға тырысатынбыз. Егілген егінге арық қазу үшін екі аусымда жұмыс 

істейтінбіз.Күзде  өнімді  жинап,  өңдеп,  тартатынын  диірменге  жіберіп,  қалғанын 

обылыстырға  жіберетінбіз.Сол  кезде  әр  колхоз  жұмыстардың  қалай  орындалып  жатқаны 

туралы жоғарғы жақтарға есеп беретін. Жаспыз гой, бас кезінде жұмыс ауырға соқты.Бірақ 

соғыс бізді ерте есейтті. Мен тылды 1941 ден бастап 1945 жылға дейін жүрдім. Егістікте де , 

колхоз  шаруаларының  арасында  жастар  көп  болды.  Қазір  олардың  қатары  сиреп  барады»- 

деп көзіне жас үйірді. 

Бұл ардагерлердің  тылдағы істеген еңбегі үшін мынандай марапаттау игері. «Тың және 

тынайған жерді игеру үшін», «Ұлы Жеңіске 60 жыл», «Ұлы Жеңіске 65 жыл» «Ленинге 100 

жыл», «Еңбектегі ерлігі үшін»  деген медальдарымен марапатталған.   

Осындай  қадірлі  де  құрметті  ардагерлерімізді  мақтан  ету  керекпіз.  Онсызда 

ардагерлеріміздің  қатары  жылдан-  жылға  сиреп  бара  жатыр.Ол  кісілерге  көрсетер  сыйда 

шексіз  болу  керек.  Себебі  бүгінгі  біздің  көріп  отырған  Тәуелсіздігіміз  үшін  осы 

ардагерлеріміздің де еңбегін ұмытпауымыз керек. Жас ұрпақ Ұлы Отан соғысы кезіндегі ата- 

бабалырымыздың  ерлігін  біліп,  сол  ерең  ерлікті  жалғастыра  білуіміз    керек.  Сондықтан 

жастарымызды  патриоттыққа  тәрбиелеуде  Ұлы  Отан  соғысының  шежіресі  өшпес  мұра 

болып табылады деп ойлаймын.   

 

жүктеу/скачать 7,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: