А.Б. Мҧхтаров, Г.М. Ахметова
С. Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік университеті,
Ҿскемен қ, Қазақстан
Қ.А. ЯСАУИ ХИКМЕТТЕРІНІН ТҼРБИЕЛІК МҼНІ
Ясауи хикметтерінің тҽрбиелік мҽні ҿте зор. Ясауидің ар ілімі,
хикметтеріндегі қҧдайға ғашықтық, ақыл-ҿсиеті, ҽулиелік болмысы
ашықталмай, қҧрғақ, жалаң сҿз тҥрінде бірсыдырғы қарастырылады. Ар ілімнің
адам баласын ізгілікке, екі дҥниенің бақытына жеткізетініне, тар кеудені
кеңітетінін, тас жҥректі жібітетіндігін Ясауидің Диуани хикметіне терең
бойлау, қайта-қайта оқу арқылы ғана бойымызға сіңері анық. Бҧл ойымызды
нақтылау ҥшін Шҽкҽрім атамызға жҥгінсек:
Қайта-қайта оқысаң, бір дҧғаны
Сҿніп қалған жҥректе жанады шоқ.
Ясауидің ар ілімі – ҽлемдік діндерді біріктіруші кҥшке ие. Ар ілімі тек қазақ
ҥшін, бір ғана ел ҥшін қызмет етпейді. Ол Адам ата мен Хауа ана ҧрпақтарына
арналған, жалпыға ортақ қҧндылық. Диуани хикметтегі даналықты бойына
181
жинаған, ҧрпағына ҥйреткен ел ғана даналық дҽрежеге жетеді. Қазақ ҥшін
қҧранның аудармасы іспеттес – Ясауи хикмет- тірі адамның ҿлген жҥрегін
тірілтумен тікелей байланысты. Қазақ бойындағы тазалық, тектілік, асқақтық,
кісілік Ясауидің «Кемел адам», «толық адам» қағидасымен тікелей
байланысты.
«Жҥрек» іліміне қол жеткізген ҽулиелердің «терең сырларына» бойлай
алмайтын, жан азығынан гҿрі тҽннің кҥйін кҿп кҥйттейтін, қазіргі
жастарымызға осы заманғы оқыту жҥйесіне оңтайландырылған рухани білім
беру кҿзін қайдан алып, қандай тҽсілмен егуге болады деген сауал ҧлт
жанашырларының қай-қайсысын да мазалайтыны сҿзсіз.
Қожа Ахмет Ясауи ілімін Қазақстан, Орта Азия елдеріне таратып, ҽсерлі
ҽуенмен,
кҿркем
поэтикалық
ҿрнекпен,
терең
кҥрделі
қисынмен
жҧртшылықтың жҥрегіне егуде 6 ғасырдан астам қызмет еткен жыраулық
дҽстҥр рухани ізденісіміз, адами қалпымыз тығырыққа тірелген дҽл қазіргі
сҽтте ең таптырмас қҧрал бола алатыны сҿзсіз.
Білім беру - «Қазақстан – 2050» ҧзақ мерзімді Стратегиясының маңызды
басымдықтарының бірі болып танылды. Қазақстандағы білім беру
реформаларының жалпы мақсаты білім беру жҥйесін жаңа ҽлеуметтік-
экономикалық ортаға бейімдеу болып табылады. Қазақстан Президенті
республиканы ҽлемдегі бҽсекеге қабілетті 30-елдің қатарына енгізу туралы
міндет қойған болатын. Білім беру жҥйесін жетілдіру осы мақсатқа қол
жеткізуде маңызды рҿл атқарады.
Соңғы жылдары қоғамның шығуы мен қазіргі кҥйдің мҽселесінен гҿрі,
қоғамның келешегі, оның келешек тағдыры басты мҽселеге айналды, сондықтан
жан-жақты зерттеуді талап етеді.
Бҥгінгі таңда ҧлтымыздың келешегі саналатын жеткіншектеріміздің
санасын, дҥниетанымын тҥрлі экстремистік ағымдардан арашалап қалу ҥшін
жҽне ақылдарын бҿтен оймен улап, былғамас ҥшін де осы Ясауидің ар іліміне
жҥгінеміз.
Елімізде ҿзара тҥсіністік пен дінаралық татулықты сақтай отырып,
мемлекеттілікті нығайту ҥшін жас ҧрпаққа дҽстҥрлі діндер, олардың рухани
қҧндылықтары, еңбектері, дін ғҧламалары жайлы білуі керек.
Ясауидің ар ілімі жҥректі тазалаумен байланысты. Яғни тірі адамның ҿлген
жҥрегін тірілту, кҿкірек кҿзі емес, жҥрек кҿзін ашу. Жҥректі тазалаудың
практикалық та, рухани да жолы – зікір.
«Ясауи ілімін оның ҿзі орындаған зікірінсіз ҧғындыру, хикметтерінің
мҽтінін талдап, тҥсіндірмей оқыту соқырға кітап ҧстатып, оны оқып тҥсінуін
талап еткенмен бірдей…» – деген зерттеуші Ж.Камалқызының сҿзін осы
симпозиумға қатысқан басқа бауырларымызбен бірге біз де сенімді тҥрде
қайталағымыз келеді [1 , 21б.].
Ясауидің ар ілімін арқылы қол жеткізетін «кемел адам» дҽрежесі ҥш нҽрсе
арқылы келеді – зікір ету, пікір ету, шҥкір ету. Зікір ету – алланың кҿркем
есімдерін ҧлықтау, еске алу болса, пікір ету – халқымыздың ҧғымындағы
жамандықтан да жақсылық таба білу, Ясауи хикметінің тілімен айтқанда
182
«Досты дҧшпан тҧтып, безінбе», бҧл сҿзді шамамыздың жеткенінше ашықтар
болсақ, кімнің болсын бойынан бір жақсылықтың сҽулесін кҿре біліп, сол
арқылы кісіні кісілікке сҥйреу. Тағы бір қыры халқымыздың тҽрбиесіндегі
«Ҽдепсіздікті кҿріп те, ҽдептілікті ҥйрен» деген қағида. Шҥкір ету- барға
қанағат ету, қҧдайдың бізге берген сҿзі «Шҥкірлік қылсаң, маған, бере берем,
саған.» Сайып келгенде зікір ету де, пікір ету де, шҥкір ету де қҧдайдың
барлығына, бірлігіне иман келтіру болып отыр. Ясауи ҿзінің ілімі, Диуани
хикметі арқылы қҧдайға ғашықтыққа кҿрсетіп отыр. Осы арқылы білім алсақ,
біз алмас асу жоқ екенін ашық кҿрсетіп отыр.
Ясауидің ар ілімі қалыптастырған адамзатқа ортақ ізгіліктер мен ҧлттық
қҧндылық негізінде қалыптасқан ҧлттық мҽдениет, ҧлттық рух, ҧлттық сана,
ҧлттық болмыс арқылы жастарымыздың бойына патриоттық сезімді ҧялату –
білім берудегі Диуани хикметтің орнын тҥсіндіруге қатысты талданып, білім
беру жҥйесіне енгізілуі тиіс.
―Қазакстан мен Орта Азия халықтары арасында сопылықтың кеңінен жҽне
табыспен таралуына мына жағдай да ҽсер етті. Ол ҿз ілімін жеңіл жҽне тҥсінікті
тілмен, ҽсем бояулы ҿлең, жырларымен баяндайды, сопылық идеяларды
жергілікті салт жырларымен ҥйлестіре дҽріптейді.Ахмет Ясауидің Орта Азия
мен Қазақстанның тҥркі тілдес халықтары арасында зор беделге ие болуы
Ясауидің ислам заңдарын Шығыс сопылық ілімдік лангейзммен жҽне бақсылық
жыры элементтерімен икемді ҥйлестіре алуынан еді Яссауи былай дейді:
―Кімде-кім қҧдайды есіне алса, ол онымен табысқанын кҿре алады‖ [2, 56 б.].
Сондықтан да Ясауи ҥшін қҧдайды тану ҿзін-ҿзі танумен бірдей. Сопылықтағы
доктрина қҧдайды мистикалық сҥю болып табылады. Яссауи ілімінде бҧл
доктрина оның ―таным‖ теориясының бҿлінбес бҿлігі бола тҧрып, ерекше орын
алады.
Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» жинағы кҿптеген ғасырлар бойы
халқымыздың рухани ҽлемінде шешуші мҽнге ие болып келді. Бҧл еңбек иісі
тҥркілердің ҧлттық дҥниетанымындағы тҥбегейлі ҿзгерістерге негіз болып,
оның ислами аяда қайта қалыптасуына игі ықпал етті. Ҽсіресе, қазақ халқының
ҧлттық менталитетінің қалыптасуына тигізген бҧл еңбектің ҽсері орасан зор.
Президентіміз Н.Ҽ.Назарбаевтың: «Егер қазақтардың рухани тарихы жазыла
қалса, Қожа Ахмет Ясауидің хикметтері («Даналық сҿздері») оның бір бҿлігі
болып кіруге тиіс», – деген пікірінің жайдан-жай айтылмағаны анық [5, 262 б.].
«Тҥркістан пірі» атанған Қ.А. Ясауи ҿзінің «Даналық кітабы» жырларында
ҽділдік, шапағаттық, мейірімділік, тақуалық, шыншылдық, тазалық секілді игі
істерге ҥгіттейді [10, 11 б.]. Аталмыш еңбегі арқылы негізгі тҿрт мҽселеге мҽн
береді: шариғат (ислам
дінінің
заңдары
мен
ҽдет-ғҧрыптардың
жинағы); тарихат (сопылықтың идеясы, мҧрат-мақсаты, сопылыққа жеткізетін
жол); хақиқат (Қҧдаймен бірігу, оған жақындау); мағрифат (дін жолын танып,
оқып білу). Оның ойынша, шариғатсыз тарихат, тарихатсыз мағрифат,
мағрифатсыз хақиқат болуы мҥмкін емес. Бҧлардың бҽрі екіншісіне ҿту ҥшін
қажетті басқыш болып табылады
183
Қ.А. Ясауи бҧл еңбегін адамды имандылыққа, ізгілікке жетелейтін кҥш,
айқын бағдарлама деуге болады [12, 49-53 бб.]. Ол ҽрбір адамның қадір-
қасиетін, ҿмірде алатын орнын оның ішкі жан-дҥниесінің тазалығымен
ҿлшейді. Адамның ҿз бойындағы ізгі адамгершілік қасиетінен жҧрдай болуы
сол кісінің имандылығына байланысты болып келеді. Мына жалған дҥниеде ақ
пен қараны, оң мен солды танытатын, ҽрбір пенденің қҧдай алдындағы
парыздарын ҧмыттырмай отыратын, адамды ізгі істерге бастайтын аса қҧдіретті
бір кҥш бар. Оны имандылық деп атаймыз. Адам бойындағы имандылықтың ең
басты кҿрінісі – мейірімді, кешірімді, ҿзгелерге жаны ашырлықпен қарау болып
табылады .
Кҿптеген хикметтен тҧратын ҿлең жолдары биік парасатқа, тҧңғиық сезімге,
мол адамгершілік пен таза сҥйіспеншілікке бастайды. Бҧл хикметтер ХХІ
ғасырдағы азаматтар ҥшін рухани қҧндылық болатыны анық. Ясауи осы еңбегі
арқылы ҿзінің ҿмір-салтын бейнелеп, сол дҽуірдің қҧндылықтарын кҿрсеткісі
келгендей. Сонымен бірге, ғашықтық пен пҽк махаббат иесі болуды ҥндейді.
Алла тағала ғашықтарды ынтықтыратындығын жҽне жалғыз хақты сҥю
қажеттілігін баяндайды. Ясауидің «Даналық кітабы» («Диуани хикмет») мен
«Рисала» еңбектері тҥркі тілінде жазылған рухани жҽне гуманистік бағыттағы
шығармалар. Оларда адамның ҿмірдегі негізгі мақсаты кемел адам («ҽл-инсан
ҽл-камил») дҽрежесіне жету екендігі айтылады. Бҧл еңбектердің, ҽсіресе
«Диуани хикметтің» негізгі мазмҧны да сопылық жолындағы мҧсылмандық
ілімнің қағидаларын жҥзеге асырудың, оларды кҥнделікті ҿмірде ҥнемі
қабылдау мен орындаудың ҽдіс-тҽсілдерін ҥйретуге арналған. Ясауидің
сопылық кҿзқарасына тҽн нҽрсе адам ҿзіне ең жоғары деңгейлік мақсат қояды,
ол мақсат – Алламен толық тҧтасу, осы жолда ол Қҧдайды неғҧрлым шын
сҥйген сайын, соғҧрлым Оған жақындай береді. Оған ҧнамсыз қасиеттерден
арыла бастайды. Сопылық ілімнің ауыр да қиын болатынын айта келіп Қожа
Ахмет осы жолдан ҿтуді табанды тҥрде талап етеді. Сопылықта Алла, ақиқат,
махаббат
тҥсініктерінің
мазмҧнын
ашып,
олардың
байланысын,
арақатынастарын ашу басты мҧраттар болып табылады. Бҧл мақсатқа жету
ҥшін тҿрт сатыдан ҿту керектігі айтылады [4,13 б.]. Олар: 1) шариғат; 2)
тариқат; 3) мағрифат; 4) хақиқат. Біріншісі – ислам дінінің қағидалары мен
ҽдет-ғҧрыптарын орындау жолы. Екіншісі – сопылық мҥддеге жеткізетін
рухани жетілу жолы. Ҥшіншісі – дін ислам жолын танып-білу – рухани
жаңарудың келесі басқышы. Тҿртіншісі – Алламен тҧтасу. Бҧл тҿрт сатының
ҽрқайсысының ҿз тҧрағы бар екендігі жҿнінде ғҧлама былай дейді [6,3 б].
«Ҿтті ғҧмырым, шариғатқа жете алмадым,
Шариғатсыз тариқатқа жете алмадым,
Ақиқатсыз мағрифатқа жете алмадым,
Жолы қатты пірсіз қалай ҿтер, достар.
Тариқаттың жолы болар ауыр азап,
Бҧл жолда талай ғашық болды топырақ.
Ақиқаттың мҽнісіне жеткен кісі,
184
Естен танып, кҥйіп-жанып, іші-тысы», -
деп жырлайды жҽне бҧл жолдың қиындықтары туралы ескертеді .
Ислам дінінде Алла тағаланың 99 есімдері мен кҿптеген сипаттары туралы
тҧжырым бар. Осыған орай жҽне жоғарыдағы талаптардың барлығын
бҧлжытпай орындағанда Жаратқанның жасампаздығының белгілерін, Оның
сипаттарын адам бойынан іздеуге негіз бар. Адамның жан дҥниесінде,
санасында
Алланың
қасиеттерінің
белгісі
туындаса,
адам
ҿзінің
жаратушысымен тҧтасуға ҧмтылса, бҧл қасиеттерді адам бойынан табуға
мҥмкіндік туады. Бҧл қасиеттер мен сипаттардың белгілерін ислам жолына
тҥскен тҥркілік болмыстан да табуға болады. Қожа Ахмет Ҽзірет Сҧлтанның
кҿп уағыздайтындары – сабыр, шҥкіршілік, тҽубашылдық, ғибадатшылдық,
махаббат, сҥйіспеншілік, рахым, рахман, ғылым-білім, тазалық жҽне т.б.Жалпы
хикметтер – адамға ҿзінің Жаратушысы Аллаһты танытатын жырлары. Осы
хикметтері арқылы Ясауи кемелдену жолында адам бес нҽрседен сақтануы
тиіс: Алланың ақ жолын мойындамау; менмендік пен тәкаппарлық; арамдық;
еріншектік; дүние-мүлік жолында арын сату.Қ.А. Яcауи мҧралары да тҥркі
халқының асыл мҧрасы ретінде бағалана отырып, бҥгінгі ҧрпақты
адамгершіліке тҽрбиелеуде иегізгі тҽрбие қҧралы болып отыр.
Ҽдебиеттер тізімі
1.
Ахметбекова А.К. Ясауи оқуы мен хикметтері // Заман Қазақстан. –
1997. -21 қараша. – 3 бет.
2.
Ҽбішев Қ.Ҽ. Ҽзірет Сҧлтан Қожа Ахмет Ясауи // Адам ҽлемі. - 1999. -
№1.12 бет.
3.
Есембеков Т. Қожа Ахмет Ясауи поэзиясын зерттеудің кейбір
қағидалары// Ясауи тағылымы. Тҥркістан: Мҧра, 1996.49-53-бет.
4.
Жармҧхамедҧлы М. Қожа Ахмет Ясауи жҽне Тҥркістан.Диуани Хикмет
(Ақыл кітабы) Алматы: Мҧраттас ғылыми зерттеу жҽне баспа орталығы,
1993.262- бет.
5.
Кенжетай Д.Т. «Қожа Ахмет Ясауи дҥниетанымы Алматы. «Арыс» 2008.
26 бет.
6.
Келімбетов Н. «Қазақ ҽдебиетінің ежелгі дҽуірі» Алматы. 1986-,84бет.
7.
Кҽрібай Б. «Тҥркістан жҽне Қазақ Хандығы» Алмат: «Ғылым», 1999.-64
бет.
8.
Мейірманов А.Д. «Қожа Ахмет Ясауидің имандылық Ғибраты»,
Тҥркістан,2000.-216 бет.
9.
Нҧртазина Н. Сопылық// қазақ ҽдебиеті.2000.№-15,14 сҽуір.-11 бет.
10.
Нҧртазина Н. «Диуан-и Хикмет»// Алматы: Қазақ университеті. 1998.-
28 бет.
11.
Ясауи Қожа Ахмет «Даналық кітабы» Шымкент. 1993. - 29 бет.
Аударған Ж.Ҽбдірашев.
185
УДК 327 (510)
А.Е. Жунусова, С.А. Кучерова
Восточно-Казахстанский государственный университет
имени С. Аманжолова, г. Усть-Каменогорск, Казахстан
НОВАЯ АРХИТЕКТУРА БЕЗОПАСНОСТИ В ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ В
РАМКАХ ШОС: ПОЗИЦИЯ КИТАЯ
С древних времен вопросы безопасности волновали человечество. Раньше
защита сводилась к зажжению огня, чтобы отпугнуть диких животных и
построению стен вокруг жилищ. Но сегодня, с возникновением и
совершенствованием ядерного оружия и оружия массового уничтожения,
вопросы безопасности актуальны как никогда.
Безопасность может быть информационной, национальной, пожарной,
воздушной, экологической, демографической, экономическая и другая.
Остановимся на понятии «международная» безопасность.
Международная безопасность - система международных отношений,
основанная на соблюдении всеми государствами общепризнанных принципов и
норм международного права, исключающая решение спорных вопросов и
разногласий между ними с помощью силы или угрозы.[1]
В зависимости от масштабов проявления, международная безопасность
делится на: национальную, региональную и глобальную.
Региональная безопасность - составная часть международной безопасности,
характеризующая состояние международных отношений в конкретном регионе
мирового сообщества как свободное от военных угроз, экономических
опасностей и т.п., а также от вторжений и вмешательств извне, связанных с
нанесением ущерба, посягательств на суверенитет и независимость государств
региона [2].
Центральная Азия представляет собой «новый» международный регион.
Все составляющие его акторы возникли как независимые государства в их
современном виде только после распада СССР и обладают относительно
непродолжительным по историческим меркам опытом государственного
строительства.
Вопросы безопасности в Центральной Азии занимают особое место во
внешней политике крупных государств, таких как США, Россия и Китай.
Региональная безопасность решается в рамках региональных организаций и
площадкой для сотрудничества в сфере безопасности для Китая является ШОС.
Шанхайская организация сотрудничества (ШОС) является постоянно
действующей межправительственной международной организацией, о создании
которой было объявлено 15 июня 2001 года в Шанхае (КНР) Республикой
Казахстан, Китайской Народной Республикой, Кыргызской Республикой,
Российской Федерацией, Республикой Таджикистан, Республикой Узбекистан.
[3].
186
В отношениях внутри организации, исходя из "Шанхайского духа",
государства-члены ШОС придерживаются принципов взаимного доверия,
взаимовыгоды, равенства, взаимных консультаций, уважения к многообразию
культур и стремления к совместному развитию, а во внешних сношениях
придерживается принципа несоюзничества, не направленности против кого-
либо и открытости.
Хотя военно-политическое взаимодействие не является приоритетной
сферой для Шанхайской организации сотрудничества, тем не менее в
последние годы военные контакты в рамках ШОС становятся регулярными и
приобретают практический смысл. Этому способствует ряд обстоятельств:
С одной стороны, изменяющаяся военно-политическая ситуация в
сопредельных с Центральной Азией регионах актуализирует вопрос об
обеспечении коллективной безопасности. Но в свете фактора "Афганистан
после 2014 г." большие надежды возлагаются именно на ШОС, поскольку в ней
уже сформировалась определенная структура обеспечения региональной
безопасности.[4]
С другой стороны, китайские власти все чаще выступают за
интенсификацию военной составляющей ШОС.
В соответствии с уставными документами ШОС не является военной
организацией. Это значит, что взаимодействие в военной сфере не является
приоритетом организации. Но в то же время ШОС позиционирует себя как
организация, отвечающая за безопасность на своем пространстве, что, в свою
очередь, подразумевает развитие и углубление военного сотрудничества на
различных уровнях.
На данном этапе в плане военного взаимодействия в рамках ШОС основной
акцент делается на военно-политическое сотрудничество. В частности,
основные
действия
направлены
на
борьбу
с
так
называемыми
нетрадиционными угрозами безопасности. Консультации и встречи министров
обороны, а также секретарей безопасности проходят в рамках созданной в 2004
году в Ташкенте РАТС ШОС. Как известно, в задачи РАТС входит не только
противодействие терроризму и экстремизму, но и активная борьба с новыми
угрозами,
такими
как
наркотрафик,
отмывание
денег,
а
также
киберпреступления.[5]
В итоге получается, что все военные контакты в ШОС ограничиваются
проведением регулярных военных ученый, совещаниями глав оборонных
ведомств и секретарей безопасности государств-членов ШОС. Но следует
признать, что сегодня, в условиях глобальной трансформации мировой системы
международных отношений и возрастания роли региональных организаций,
ШОС стала все чаще рассматриваться как перспективная многосторонняя
структура, готовая решать вопросы безопасности.
Как показывает практика, китайские власти уделяют повышенное внимание
антитеррористическим маневрам в рамках организации. Так, к примеру,
основные финансовые расходы на учениях "Мирная миссия" 2003-2005 гг.
взяла на себя китайская сторона. Наряду с этим в последние годы китайская
187
сторона также финансирует военные учения и в других странах, в первую
очередь в Кыргызстане и Таджикистане. [6]
Проводя подобные учения, китайские власти реализуют несколько задач:
-
во-первых, оттачиваются механизмы и методы противодействия
международному терроризму;
- во-вторых, НОАК на практике отрабатывает задачу переброски на
большие расстояния собственных воинских подразделений, проверяя при этом
боеготовность новых видов вооружения, техники и воинских формирований.
В марте 2011 года, выступая на совещании глав оборонных ведомств,
министр обороны КНР Лян Гуанле открыто заявил о готовности поднять
военное сотрудничество стран ШОС на новый уровень. [7]
Наряду с этим китайские специалисты считают целесообразным создание
Объединенного штаба командования вооруженных сил стран-участниц ШОС.
По мнению экспертов, наряду с усилением совместной борьбы с
наркоторговлей Китай намерен продвигать идею создания совместных
миротворческих бригад и активно добиваться согласия центральноазиатских
стран на участие в совместных контртеррористических операциях.
Можно предположить, что желание китайских властей повысить уровень
военных контактов в ШОС отчасти связано с необходимостью обеспечения
безопасности на объектах инфраструктуры на территории государств региона.
В частности, руководство КНР несколько раз официально выступало с
предложением обеспечить охрану транспортных артерий. Речь идет о наземных
трубопроводах, транспортирующих сырье из Казахстана и Туркменистана в
Китай.
И наконец, главная заинтересованность Пекина в военной кооперации в
рамках ШОС исходит из задачи противодействия терроризму, экстремизму и
сепаратизму (три зла). На территории центральноазиатских стран и России
официально запрещены организации, оказывающие поддержку сепаратистским
силам Синьцзяна и Тибета [8].
Но все-таки следует подчеркнуть, что официальный Пекин выступает
решительно против идеи превращения ШОС в полноценную военную
организацию, поскольку всячески избегает открытой конфронтации с Западом.
Существует ряд нерешенных вопросов касательно перспектив развития ШОС.
Одним из таких противоречивых аспектов в деятельности Шанхайского форума
является сотрудничество в военной сфере. ШОС не делает акцент на военной
составляющей, поскольку в соответствии с уставными документами не является
военной организацией. В то же время Шанхайская организация позиционирует
себя как многосторонняя структура, отвечающая за безопасность.
Следовательно, необходимо наращивать военный потенциал организация, для
того чтобы эффективно противодействовать угрозам и вызовам.
Помимо этой дилеммы, существуют и иные сдерживающие факторы
углубления военного взаимодействия в рамках ШОС. В частности, все еще не
сформирована договорно-правовая база для сотрудничества в военной сфере.
Основным юридическим документом организации в плане обеспечения
188
безопасности является Программа сотрудничества государств-членов ШОС в
борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом [9].
В статье под заголовком «Безопасность в Азии: новая структура и
концепция» посол КНР в Казахстане Лэ Юйчэн пишет о том, что что
сложившаяся сегодня в мире ситуация не дает никаких гарантий стабильности
и азиатский регион – не исключение. По словам автора, времена, когда система
безопасности строилась на принципах "дружбы против" кого-то, организации
военных блоков, угрозы применения силы, должны уйти в прошлое. "В новой
обстановке азиатские страны, для того чтобы добиться всеобъемлющей,
кооперативной, всеобщей и устойчивой безопасности, должны развивать новую
ее концепцию, которая будет базироваться на принципах взаимной
ответственности, доверия и выгоды, равенства и сотрудничества", - пишет
посол КНР в Казахстане.
Автор сообщил казахстанским читателям, что именно Китай, как никто
другой, лучше всего способен взять на себя роль гаранта и регулятора новой
системы безопасности в регионе. Описав огромное значение Китая в
политической и экономической жизни Азии, а также указав на безупречную
репутацию Пекина в разрешении собственных конфликтов и невмешательстве в
чужие, Лэ Юйчэн призвал государства региона строить новую структуру
безопасности на принципах "объединения судеб" и взаимном доверии… [11]
Китайские власти стали уделять повышенное внимание к военной
составляющей ШОС. Китайская сторона все чаще берет на себя финансовые
расходы на совместных учениях в рамках ШОС. Вместе с тем периодически
появляются мнения относительно необходимости обеспечить безопасность
трубопроводных артерий на территории стран Центральной Азии. Данная
задача предполагает введение китайских воинских формирований на
территорию республик региона, что не отвечает интересам национальной
безопасности как самих стран ЦА, так и России.
ШОС используется Китаем не только как площадка для укрепления своего
влияния в Центральной Азии, но и как инструмент для противостояния
существующему в Азиатско - Тихоокеанском регионе альянсу, возглавляемому
США, и расширения своего влияния в Юго - Западной Азии, на Ближнем
Востоке, в Восточной Африке и регионе Индийского океана. [12]
Сегодня влияние Китая не ограничивается только экономическими
рамками,
это
влияние
имеет
и
военно-политические
измерения,
непосредственно связанные с региональной безопасностью. В частности, Р.
Алимов, Ш. Арифханов, Ф. Толипов в книге "Центральная Азия: экономика,
геополитика, безопасность" приводят мнения китайских ученых о том, что
"Китай не может без Центральной Азии, а регион – без Китая", и что
"государства Центральной Азии не смогут обходиться без помощи и поддержки
Китая в обеспечении собственной безопасности". В частности, в Декларации
глав государств-участников ШОС от 6 июня 2005 года говорится о
"превращении ЦА в зону без иностранных военных баз. В рамках этого
189
документа КНР может требовать от вышеуказанных суверенных субъектов не
размещать военные базы стран, не являющихся членами ШОС".
Таким образом, стратегические интересы Китая в Центральноазиатском
регионе в рамках ШОС заключаются в следующем:
- Сдерживание сепаратистских сил и недопущение на территорию региона
деятельности
террористических
группировок,
ставящей
под
угрозу
территориальную целостность КНР
- Гарантии безопасности Центральной Азии, обеспечивающие надежный
стратегический тыл Китая. Центральная Азия соприкасается с северо-западом
Китая.
- Развитие экономического сотрудничества со странами Центральной Азии
и превращение ее в один из основных источников импорта энергии. Энергетика
- важнейшая составляющая экономического сотрудничества Китая со странами
Центральной Азии. Гарантия надежного энергетического снабжения быстро
развивающейся экономики КНР является долгосрочной задачей, имеющей
стратегически важное значение. [13]
ШОС не военная организация, в его уставе нет такой формулировки, но
неизменным приоритетом ШОС остается обеспечение региональной
безопасности. В ряду первоочередных задач – наращивание возможностей
совместной борьбы с терроризмом, экстремизмом, незаконным оборотом
наркотиков, особенно, на фоне деградирующей ситуации в Афганистане.
ШОС становится ключевым блоком, объединяющим страны Азии. Это не
азиатское НАТО, но, как минимум, противовес Североатлантическому альянсу.
ШОС уже не организация, занимающаяся только Центральной Азией –
она становится
на
путь
перерастания
в
общеазиатскую
и
даже
общеевразийскую структуру.
Список литературы
1.
(Шреплер Х.А. Международные организации: Справочник. — М., 1995.
— c. 146.)
2.
http://nicbar.narod.ru/m_bez.html
3.
www.sectsco.org/Ru123/brief.asp
4.
http://www.radiotochka.kz/news/full/1964.html
5.
http://www.agentura.ru/infrastructure/sharing/rats/
6.
http://russian.china.org.cn/china/txt/2005-08/26/content_2192080.htm
7.
http://ziwa.org/kz/pages/Report.aspx?p=4&uid=2011032217Politics&id=D-
6&rn=А.Кудайбердиев+принял+участие+в+совещании+министров+обороны+
ШОС+в+Астане
8.
http://old.redstar.ru/2007/10/31_10/1_02.html
9.
http://nac.gov.ru/content/4167.html
10.
http://ecrats.org/ru/activity/legislation/documents/#
11.
http://www.kazpravda.kz/news/view/16472
12.
http://gpf-europe.ru/upload/iblock/ff6/prioritety_reg_politiki_kitaya.pdf
13.
http://evrazia.org/article/2321
190
УДК 94(574)
Достарыңызбен бөлісу: |