Сборник материалов VIІІ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука и образование 2013»
жүктеу/скачать 15,22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Artemisia austriaca ӛсімдігінің этилацетатты экстракциясы.
- Аустрициннің ацетил туындысын синтездеу.
- Аустрициннің оксим туындысын синтездеу.
- Нейроуытты белсенділікті анықтау [7, 8].
- ЖАЙЫҚ ӚЗЕНІ СУЫНЫҢ АУЫР МЕТАЛДАРМЕН ЛАСТАНУ КӚЗДЕРІ
ТӘЖІРИБЕЛІК БӚЛІМ
Реакцияның жҥру барысы және тазалығы петролей эфирі және этилацетат еріткіштерін қолданып, жҧқа қабатты хроматография бойынша «Sorbfil» пластинкаларында бақыланды. Байқауға KMnO 4 қанық ерітіндісі, кҥкірт қышқылы мен ванилин қоспасы, йод буы қолданылды. Флеш-колонкалы хроматографияға адсорбент ретінде силикагель алынды. Artemisia austriaca ӛсімдігінің этилацетатты экстракциясы. Ҧсақтап туралған 1 кг жусанның жер беті бӛлігін (ауада кептірілген) этилацетатпен 3 рет экстракциялап, алынған экстрактыны роторлы буландырғышта айдадық. Қалған қалдықты (83 г) 70 %-тік спиртпен ӛңдеген соң, хлороформмен экстракцияланды. Алынған қалдық (43 г) колонкаға (қалдық пен силикагель қатынасы 1:13) отырғызылды. Колонканы петролей эфирі (3) : этилацетат (2) қоспасымен элюирлегенде қосылыс (1) бӛлінді. 2 – Кето - 8α – гидрокси - 5,7 α(Н), 6β(Н) – гвай - 1(10), 3(4) – диен - 12, 6 - олид (1): брутто-формуласы С 15 Н
О 4 , M r 262, R
f 0,5 (петролей эфирі : этилацетат, 1:2). Заттың шығымы 0,29 г.
пиридин ерітіндісінде ерітіп, ҥстінен 0,7мл (0,76 ммоль) сірке ангидриді қосылды. Реакцияны 0 о С температурада 1 тәулік жҥргіздік. Еріткішті буландырған соң, қалған қалдықты 3 мл СНСl 3 және 2мл Н 2 О қҧйып экстракцияладық. Су қабатын хлороформмен 2 320 рет экстракцияладық. Органикалық қабатты Na 2 SO
-да кептіріп, фильтрлеген соң вакуумда айдадық. Қалған қалдықты кристалдандырғанда қосылыс (2) алынды. 8-Aцетокси-2-кето-5,7 ,6 (Н)-гвай-1(10),3(4)-диен-12,6-олид (2): R f 0,84 (петролей эфирі : этилацетат, 1:2), С 17 Н 20 О 5 , M r 304 г/моль. Заттың шығымы 0,024 г (24 %). Аустрициннің оксим туындысын синтездеу. 0,1 г (0,38ммоль) аустрицинді (1) 1 мл пиридин ерітіндісінде ерітіп, ҥстінен 0,034 г (0,494 ммоль) гидроксиламин гидрохлориді қосылды. Реакциялық қоспаға тағы 0,017 г гидроксиламин гидрохлоридін қосылды. Реакцияны 12 сағат қыздырдық. Еріткішті буландырған соң, қалған қалдықты 3 мл СНСl 3
2 О қҧйып экстракцияладық. Су қабатын хлороформмен 2 рет экстракцияладық. Органикалық қабатты Na 2 SO 4 -да кептіріп, фильтрлеген соң вакуумда айдадық. Қалған қалдықты колонкада хроматографияладық. Колонканы петролей эфирі : этилацетат (7:3) қоспасымен элюирлегенде қосылыс (3) алынды. 2-Оксим-8-гидрокси-5,7 ,6 (Н)-гвай-1(10),3(4)-диен-12,6-олид (3): R f 0,625 (петролей эфирі : этилацетат, 1:2), С 15 Н 19 О 4 N, M r 277 г/моль. Заттың шығымы 0,016 г (16 %). Нейроуытты белсенділікті анықтау [7, 8]. 55 мл бӛлгіш воронканы жасанды теңіз суымен толтырып 200 мг Artemia salina жҧмыртқасын қостық. Шаяндар жҧмыртқасын жарып шыққанша 3 кҥн бойы жеңіл ауа ҥрлей отырып ҧстадық. Тҥтіктің бір жақ шетін алюминий фольгасымен қаптадық, 5 минуттан соң бӛлгіш воронканың жарық жеріне жиналған дернәсілдерді Пастер пипеткасымен жинап алдық. 20-40 дернәсілді әрбір микроплошкадағы 990 μl теңіз суына салдық. Ӛлген дернәсілдерді микроскоппен санадық. 10 мг/мл ҥлгіге 10 μl диметилсульфоксид ерітіндісін қостық. Ҥлгілерді 10, 5, 2.5 және 1.25 мг/мл концентрацияларында цитостатикалық эффектілікке тексердік. 24 сағат инкубациялаған соң және одан әрі микроплошкаларды 24 сағат ҧстаған соң (қимылсыздықты қамтамасыз ету ҥшін) ӛлі дернәсілдерді санадық. Жҥргізілген тәжірибе негізінде дернәсілдердің ӛлуін Р тӛмендегі формуламен есептедік:
A – 24 сағаттан кейінгі ӛлген дернәсілдердің саны; N – тәжірибені ӛткізу алдындағы ӛлген дернәсілдер саны; B – бақылау ҥлгісіндегі ӛлген дернәсілдердің орташа саны; Z – барлық дернәсілдер саны.
Кесте 1 - Artemisia аustriacа экстрактісі 5 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер саны Ҥлгідегі дернәсілдер саны Бақылау
ҥлгісіндегі тірі
дернәсілдер саны, %
Ҥлгідегі тірі
дернәсілде р саны, % Ӛлімі, А, %
Нейроуы ттылықт
ың болуы,
% тірі
ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 34
1 0 97 93 3 1 2 40
2 19
4 1 3 26 0 31 1 1 Орташ а 31
1 28
2 1
Кесте 2 - Artemisia аustriacа экстрактісі 2,5 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер Ҥлгідегі дернәсілдер саны
Бақылау ҥлгісінд
егі тірі Ҥлгідегі тірі дернәсілде Ӛлімі, А, %
Нейр оуытт
ылық 321 саны
дернәсіл дер
саны, % р саны, % тың болу
ы, % тірі
ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 36
1 0 97 93 3 0 2 40
2 33
0 0 3 26 0 15 5 0 Орташ а 31
1 28
2 0 Кесте 3 - Artemisia аustriacа экстрактісі 1,25 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер саны Ҥлгідегі дернәсілдер саны Бақылау
ҥлгісіндег і тірі
дернәсілд ер саны, % Ҥлгідегі тірі дернәсілде р саны, % Ӛлімі,
А, % Нейроу
ыттылы қтың
болуы, % тірі ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 35
0 0 97 100 0 0 2 40
2 48
0 0 3 26 0 23 1 0 Орташ а 31
1 35
0 0
Кесте 4 - Aустрицин (1) 10 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер саны Ҥлгідегі дернәсілдер саны Бақылау
ҥлгісіндегі тірі
дернәсілде р саны, % Ҥлгідегі тірі
дернәсілде р саны, % Ӛлімі, А, %
Нейро уытты
лықты ң болуы, % тірі
ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 31
2 1 97 93 3 1 2 40
2 22
0 0 3 26 0 22 3 1 Орташ а 31
1 25
2 1
Кесте 5 - Aустрицин (1) 5 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер саны Ҥлгідегі дернәсілдер саны Бақылау
ҥлгісіндег і тірі
дернәсілд ер саны, % Ҥлгідегі тірі дернәсілде р саны, % Ӛлімі,
А, % Нейро
уытты лықты
ң болуы,
% тірі
ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 25
1 0 97 96 0 0 2 40
2 24
1 0 3 26 0 20 0 0 Орташ а 31
1 23
1 0
322
Кесте 6 - Aустрицин (1) 2,5 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер саны Ҥлгідегі дернәсілдер саны Бақылау
ҥлгісіндегі тірі
дернәсілд ер саны, % Ҥлгідегі тірі дернәсілде р саны, % Ӛлімі,
А, % Нейроу
ыттылы қтың
болуы, % тірі ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 34
1 0 97 97 0 0 2 40
2 26
2 0 3 26 0 26 0 0 Орташ а 31
1 29
1 0
Кесте 7 - Матрикарин (2) 10 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер саны Ҥлгідегі дернәсілдер саны Бақылау
ҥлгісіндегі тірі
дернәсілде р саны, % Ҥлгідегі тірі
дернәсілде р саны, % Ӛлімі, А, %
Нейро уытты
лықты ң болуы, % тірі
ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 0 0 28 97
10 0 93 2 40
2 5 1 26 3 26 0 3 0 33 Орташ
а 31
1 3 0 29
Кесте 8 - Матрикарин (2) 5 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер саны Ҥлгідегі дернәсілдер саны Бақылау
ҥлгісіндегі тірі
дернәсілд ер саны, % Ҥлгідегі тірі дернәсілде р саны, % Ӛлімі,
А, % Нейро
уытты лықты
ң болуы,
% тірі
ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 25
0 0 97 96 0 0 2 40
2 21
0 0 3 26 0 22 1 1 Орташ а 31
1 23
1 0
Кесте 9 - Матрикарин (2) 2,5 мкг/мл № Бақылау ҥлгісіндегі дернәсілдер Ҥлгідегі дернәсілдер саны
Бақылау ҥлгісіндегі тірі Ҥлгідегі тірі дернәсілде Ӛлімі, А,%
Нейроу ыттылы
қтың 323 саны
дернәсілде р саны, % р саны, % болуы,
% тірі
ӛлі тірі
ӛлі қозға
лысс ыз
1 26
0 37
1 1 97 97 0 3 2 40
2 31
0 3 3 26 0 31 1 0 Орташ а 31
1 33
1 1
Осы жҥргізілген тәжірибелер нәтижесінде матрикарин (2) затының 10 мкг/мл концентрациясы басқа қосылыстарға қарағанда жоғары нейроуытты қасиет кӛрсетеді: дернәсілдер тірі, бірақ қозғалыссыз қалады.
1. Н.В. Павлов «Флора Казахстана». Алма-Ата: Наука. - 1966. - 639 с. 2. H.-F.Wong, G.D. Brown Dimeric Guaianolides and a Fulvenoguaianolide from
3. A.A.Ahmed, S.A.El-Moghazy, M.A.El-Shanawany, H.F.Abdel-Ghani, J.Karchesy, G.Sturtz, K.Dalley, P.W. Pare PolyolMonoterpenes and Sesquiterpene Lactones from the Pacific Northwest Plant Artemisia suksdorfii // J. Nat. Prod. - N.67. – 2004. – P. 1705-1710. 4. J.H. Kim, H.-K. Kim, S.B. Jeon, K.-H. Son, E.H. Kim, S.K. Kang, N.-D. Sung,B.-M. Kwon New sesquiterpene–monoterpene lactone, artemisolide, isolated from Artemisia argyi // Tetrahedron Letters. – N.43. – 2002. - P. 6205–6208. 5. B.M. Fraga Natural sesquiterpenoids // Natur. Prod. Rep.- N. 27. – 2010. – P. 1681-1708. 6. W.F.Zheng, R.X. Tan, L. Yang, Z.L. Liu Two flavones from Artemisia giraldii and their antimicrobial activity // Planta Med.- N.62. – 1996. – P. 160-162. 7. J. Reiss, Zbl. Bakt. Hyg. I. Abt. Orig. – N. 155. – 1972. – P. 531-534. 8. Z. Durackova, V. Betina, B. Hornikova, P. Nemec, Zbl. Bakt. Abt. II. – N. 32. – 1977. – P. 294-299.
УДК.351.777.6. ЖАЙЫҚ ӚЗЕНІ СУЫНЫҢ АУЫР МЕТАЛДАРМЕН ЛАСТАНУ КӚЗДЕРІ Копашева А.А., Aimgul84@mail.ru Х. Досмҧхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, Атырау Ғылыми жетекші - Калиманова Д.Ж.
Ауыр металдардың шоғырлану ерекшеліктерін, олардың сандық қҧрамын 1963 жылы П.Г. Грабаровтың зерттеп ҧсынған мәліметтерімен салыстырамыз. Мырыш. П.Г.Грабаровтың мәліметтерінде, жалпы мырыш мӛлшері 18,3-ден 66,0 мг/кг қҧрайды. Жалпы, мырыштың жоғары мәнімен салыстырғанда жылжымалы тҥрінің ізі ғана (2,0 мг/кг) кездесіп, тӛмен қамтамасыз етілгені анықталады. Қорғасын. Судағы жалпы қорғасын мӛлшерінің жеткілікті дәрежеде болуы, сілтілі ортада қорғасынның гидроксид, фосфат, карбонат тҥрінде тҧнбаға тҥседі. Осы жағдайдар Pb- органикалық кешендерінің тҥзілуіне мҥмкіндік туғызады. Жалпы қорғасын мӛлшерінің беткі гумусты қабатта жиналуы осымен тҥсіндіріледі. Органикалық заттардың трансформациялану 324 процестерінің нәтижесінде, топыраққа тҥскен ауыр металдар, бір жағынан-жылжымалы кешенді қосылыстармен, екінші жағынан – ҧзақ уақыт тҧрақтылығын сақтайтын топырақтың компоненттерімен берік байланыстынын кҥмәнсіз болжауға болады. Кадмий – сыртқы ӛте қауіпті токсиканттардың бірі. Кадмийдің химиялық белгіленуі Cd ағылшын тілінен canser disease (рак ауруы) ӛкпеге ҧзақ уақыт бойы темекі тҥтінімен бірге кадмий еніп ӛкпе рагын туғызады. Басқа ӛсімдікке қарағанда жерден кадмий тҧзын кӛп жинайды (2 мг/кг дейін). Кадмий тамақ ӛнімдерінде бірнеше есе аз. Балықта – 0,1 мг/кг, етте 0,05 мг/кг, кӛкеніс пен жеміс-жидекте – 0,03, нанда – 0,02, сҥтте – 0,01 мг/кг болады. Кадмийдің жер бетінде аз (8-10 ). Ауада Cd, Pb сияқты, кӛмір ӛртенуінен, мҧнай ӛнімде, жылу электрстанциясындағы табиғи газ шығаруы, кадмий ӛндеу және ӛндіру, су тазалағанда, жерге фосфор қолдану, азотты және органикалық тыңайтқыштардан таралады. Ӛнеркәсіп тазартылмаған суымен табиғи бҧлақтарға еніп, ерітілген кадмий су тҥбінде жинақталады. Қорғасынмен сынаппен қатар кадмий ӛмірге керекті металға жатпайды. Мырыш сияқты, кадмий бҧл элементті араластырып мырыш қҧрамдас ферменттен ферментативті қасиетті жоғалтады. Кобальттың қосындылары табиғатта еріген және ӛлшеулі жағдайда болады. Олардың сандық тепе-теңдігін химиялық қҧрамымен, температурасымен және рН шамасымен анықтауға болады. Еріген формалары комплексті қосындылармен кӛрсетілген, соның ішінде табиғат суларының органикалық заттармен қышқылдардың жер беті суларында 2 валентті кобальттың қосындылары болады. Мырыш кӛптеген тамақ ӛнімдерінде, ӛсімдік тҧқымдас пен сусындар қҧрамында бар. Қазіргі кезде адам тамақ пен бірге мырышты қолдану қажет екені дәлелденді. Кӛптеген елдерде бҧл металды кҥнделікті нормада пайдалану енгізілген. Мырыш басты биологиялық процеске қатысады, негізінде ферментативті. Мырышты кӛп қолдану токсикалық әсер тигізуі мҥмкін. Мырыш окисін жҧтумен «литеной лихорадканы» туғызады. Бҧдан ауыз ҧртында тәтті дәм болып, одан кейін бірнеше сағаттан кейін әлсіреу, тітіркену, бас ауруы, қҧрғақ жӛтел, тӛс ауруы, дене температурасы 39-40 0 С жетуі. Тамақпен бірге мырыш тҧзының токсикалық дозасы асқазанға әсерін тигізеді. Марганец – жер бетінде қҧрамында марганец болатын минералдар және темір марганецтің қышқылдандыру себебінен тҥседі. Марганецтің кӛп мӛлшері мынадай процестерден кейін тҥседі. Олар: жануарлар және ӛсімдік организмдерінің бҧзылуынан, соның ішінде жасыл-кӛкті, сия тҥсті балдырлардан. Олар марганец шығаратын фабрикалардан, металлургия заводтарынан химиялық ӛндіріс мекемелерінен және шахта суларымен ағып келеді. Денсаулыққа әсері, кӛптеген металдар шаңнан тҧрады және зиянды әсер тигізеді. Ауаға марганец қара металлургия мекемелерінің, кӛлік қҧрастыратын, металдарды ерітетін тҥрлі тҥсті металургияның, кӛптеген уақ жҧмыстардың таралуынан таратылады. Марганецтің жоғары мӛлшерде болуы нейтротоксикалық эффектілердің пайда болуына әкеліп соғады. Олар орталық жҥйке жҥйелерін зақымдайды, пневмания ауруларын туғызады. Ең жоғары мӛлшерде марганец (7-0,66 мкг/дм 3 ) металлургияның ең ірі орталықтарында бақылауға алынады. Мыс – ең маңызды микроэлементтердің бірі. Мыс – адамның ең алғашқы таза кҥйінде қолданған металдарының бірі. Ол кеннен тез ажыратуымен ғана емес, ол табиғатта таза кҥйде болады. Қоланы ашумен мыс пен қалайының қосылысы – қола дәуірі басталады. Қазіргі уақытта мырыш пен мыстың ӛнімі және қалайы дәуірі басталады. Қазіргі уақытта мырыш пен мыстың ӛнімі және қалайы қосылысынан Қытай мен Индияда миллондаған адам қолданады. Мыс барлық тамақ ӛнімінде бар. Кҥнделікті ересек адамға – 2-2,5 мг, яғни 35-40 мкг/кг дене массасына, балаларға – 80мкг/кг қажет. Бірақ тамақта молибден мен мырыш тҧрақты қҧрамына сәйкес, ФАО эксперттер бағалауы, кҥнделікті мыс қолдануы 0,5 мг/кг жоғары болмауы қажет (30мг дейін рационда).
325 Азық-тҥлік шикізаты мен тамақ ӛнімдеріне сапа жағынан гигиеналық талаптары міндетті тҥрде тамақ ӛнімдеріндегі мыс қҧрамын бақылап тҧру қажет. Мыстың ШРМ негізгі тамақ ӛнімдерінде СанЕжН 2.3.2.1078-01 талабына сәйкес шоколад, молюскіде, шаянтәрізділерде, бидай тҧқымдаста 20-50 мг/кг, ірімшікте, балықта, арпада – 10-15; нан, ет, сҥзбе, кӛкіністе – 5-7; қант, жҧмыртқа, ас тҧзында 2-3; сҥтте – 1,0; ӛсімдік майында – 0,5мг/кг болуы қажет. Молибден қосындылары жер беті топырақтарына мынадай жолмен келеді; оны экзоген минералдардан мысты қышқылдандырған кезде, тҥрлі тҥсті металлургия мекемелерінің ағыс сулары арқылы келеді. Ал кӛп мӛлшердегі молибден зиянды әсер етеді, заттардың зат алмасуы бҧзылады. Санитарлы-тҧрмыс пайдалануда су қоймаларында молибденнің мӛлшері 0,25 мг/дм 3 болуы керек. Қоршаған ортада никельдің жоғарғы мӛлшерде болуы эндомиялық, бронхит, рак ауруларына әкеліп соғады. Тамақпен, сумен және ауамен бірге ішкен қорғасын асқазанда қорытылады. Қорыту дәрежесі әртҥрлі факторларға әсер етеді. Мысалы, кальцийдің азаюы қорғасын қорытуға кҥшейтеді. Д витамині кальцийді де, қорғасынды да сіңуін кӛбейтеді. Қорғасынмен улану асқазанда байқалады. Тәбеттің болмауымен қатар, дисперсия, сонымен қатар колик приступымен интенсивті пороксизмалды ауру іште болады. Эритроциттердің ӛмір сҥру периоды азаюы қорғасын улануынан анемияның пайда болуына әкеліп соқтырады. Қорғасын мынадай ӛндіріс мекемелерінің тасталуынан пайда болады: олар металлургия, электртехника, мҧнай химия және автотранспорт арқылы. Денсаулыққа әсер етуі қорғасыны бар ауамен демалған кезде тҥседі. Ол тамақ, су, шаң-тозаң арқылы адам денсаулығына залалын тигізеді. Қорғасын адам денесіне, сҥйектеріне және бҧлшықеттеріне жиналады. Бӛтекеге, бауырға, жҥйке жҥйесіне және қан айналыс мҥшелеріне зиянын тигізеді, қан жетіспеушілік, қарт адамдар мен балаларға қорғасынның ең кішкентай мӛлшері қатты әсер етеді. Ванадий темір, мҧнай, тас жолдарда, битумдарда, кӛмірде, тағы басқалар болады. Топырақтың ванадиймен ластануының себебі мҧнай және мҧнай ӛнімі арқылы жерге тҥседі. Ванадийдің жоғары мӛлшерде болуы, адамның денсаулығына зиянын тигізеді. Жҥйке жҥйесінің ауруы пайда болады. Мышьяк-қоршаған ортада кӛп тараған. Ол жер бетінде жақсы тараған. Дҥние жҥзі бойынша мышьяк ӛндірісі 50 мың т/жыл. Соңғы уақытта әрбір 10 жылда оның ӛндірісі 25
ҥлкеюде. Мышьяк металлургияда кейбір ерітінділер алуға және болаттың қаттылығы мен термотӛзуіне қолданылады. Химиялық ӛндірісте мышьяктан бояғыш заттарды және әйнек пен эмальді алуға қолданылады. Мышьяк ӛткір, сақталуы улануды туғызуы мҥмкін. Мышьякпен улану прогресті арықтау, мҥшелердегі ӛткір аурулар, сақтау қабілеті нашарлау, сӛйлеу, психоздың дамуы, тері сезімталдығының нашарлауы, дерматитт дамуы, бауыр зақымдануы пайда болады. Ӛндіріс қасиеті жоғары токсикалық бейорганикалық сынап қосылысы, соның ішінде сулема, одан басқа да сынап қосылыстарын алады, оны темірді улауға қолданылады. Егер сулеманың 0,2-0,3г адам ішіп қойса, сулемамен уланып ӛлімге алып келуі мҥмкін. Сынаптың органикалық қосылысын фунгицид ретінде бидайды ӛңдеуге қолданылады. Бірақ, қауіпті қосылыс белгілі болғаннан кейін, кӛп елдерде оны қолдануға тиым салынады.
жүктеу/скачать 15,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|