Телекоммуникациялық сала қызметін

143
құрылысын,  ақпаратты  таратудағы  біркелкі 
желіні  құру,  байланыс  тораптарына  сандық 
жабдықтарды  енгізу  туралы  кең  ауқымды  ша-
ралар  жүргізілді.  Сонымен  қатар  ұлттық  пош-
талық  маркаларды,  қатырма  қағаздарды  және 
таңбаланған  конверттерді  басып  шығару  қуат-
тылығын  ұйымдастыру  жұмыстары  жүргізілді. 
Қазақстандағы  байланыс  жүйесін  дамытудың 
маңызды  кезеңі  Республиканың  1992  жылы 
Әлемдік  пошта  одағына  және  Халықаралық 
электрбайланыс  одағына  мүшелікке  кіруі  бо-
лып  табылады.  Ел  деңгейінде  саланы  басқару-
дың  қолданыстағы  құрылымы  қайта  құрылды, 
яғни  телекоммуникация  бойынша  мекемеа-
ралық  мемлекеттік  комиссия,  республикалық 
мемлекеттік  электрбайланысты  тексеру  меке-
месі, республикалық ғарыш байланыс орталы-
ғы, республикалық мемлекеттік «Қазбайланыс-
кешен» бірлестігі, халықаралық байланыс және 
теледидар  аймақтық-өндірістік  бірлестік,  рес-
публикалық  халықаралық  телефон  станциясы, 
пошта  маркаларын,  конверттер  мен  құттықтау 
қағаздарын шығару жөніндегі  кәсіпорын, пош-
та байланысы жөніндегі халықаралық есеп айы-
рысу    дирекциясы,  салалық  «Қазпоштабанкі» 
сияқты жаңа дербес құрылымдар құрылды [3].
Республикада  телекоммуникациялық  сала-
ның белсенді дамуы қосымша қаржылық және 
технологиялық  шетелдік  инвестицияның  кө-
мегін қажет етті. Мұның өзі шетелдік фирмалар-
мен бірлескен кәсіпорындар құрудың арқасын-
да    жүзеге  асырылды,  яғни  Американ-Қазақс-
тандық  «Арна-Спринт»,  Англия-Қазақстандық 
«Арна»  мен  «Бисет»,  Австралия-Қазақстандық 
«Сател»,  Германия-Қазақстандық  «Декатель»  
және «Алкател - Қазақстан» біріккен кәсіпорын-
дардың бірлесе жұмыс істеулеріне байланысты.
Соңғы он жыл ішінде Қазақстан телекомму-
никация нарығы пошталық қызметтер көрсету 
бөлімшелерінен  бастап  біріктіру,  компьюте-
ризациялау, аудиобейнелер, баспа және басқа 
да  ақпаратқа  негізделетін  ырықтандыру  және 
технологиялық  жақындастыруға  жекешеленді-
ру арқылы өте бастады. Нәтижесінде бұл теле-
коммуникациялық  және  ақпараттық  инфрақұ-
рылымдардың  қосылуына  әкеліп  соқтырды. 
Мұның  өзі  сұраныс  көрсеткіштерінің    ұсыныс 
ретінде  даму  әділдігімен    өмірге  келген  нәрсе 
деп есептейміз. Көрсетілетін байланыс қызмет-
теріне  деген  дамудың  болуы  қоғамда  болып 
жатқан  ақпарат  алмасуға  деген  өсу  үстіндегі 
қажеттіліктен  туындаған,  сонымен  қатар  ұсы-
ныс  дамуының  шиыршық  тәрізділігі  байланыс 
кәсіпорындарының  таратылатын  хабарларды 
барынша  тиімді  өңдеуге  ұмтылысымен  байла-
нысты, сондай-ақ осы негізде жаңа технология-
ларды  енгізу,  ал  өз  кезегінде  ақпарат  ағымын 
ұлғайтады. 
Қазақстанның  барлық  мемлекеттік  құры-
лымында  орын  алған  түбегейлі  қайта  өзгеру, 
қазақстандық  әлеуметтің  құнды  белгілерінің 
едәуір  түзелуі  телекоммуникация  нарығына 
әрекетке  бастайтындай  жағдайда  әсер  етеді. 
Қазақстан өңірінде тармақталған телекоммуни-
кациялық желі қалыптасты. Қазіргі кезде халы-
қаралық  қызмет  байланыстарын  қазақстандық 
азаматтардың  көпшілігі  пайдаланады.  Деген-
мен ішкі телекоммуникацияны әлемдік деңгей-
ге жеткізу әлі күнге дейін шешімін тапқан жоқ, 
соның ішінде әсіресе ауылдық өңірлерде. Мем-
лекеттің телекоммуникацияның жоғары эконо-
микалық әлеуметіне аударып отырған нәтижесі 
ел  Президентінің  “Қазақстан-2030”  (шетелдік 
инвестицияның  жоғары  деңгейіне  ие  дамыған 
нарықтық  экономикасына  негізделген  эконо-
микалық басымдылық) Қазақстан халқына жол-
дауы болып табылады [4].   
Қазақстанда  ішкі  телекоммуникацияны 
қазіргі  заманға  сәйкес  жетілдіру    шараларын 
жүзеге асыру қолдағы бар базаға және жұмыс 
істейтін  операторлардың  жинақтаған  тәжіри-
бесіне  қарамастан  едәуір  материалдық,  қар-
жылық  және  еңбек  шығындарын,  жоспарлы, 
ғылыми  негізде  жүргізілетін  сатылы  тәсілдер 
мен  шаралардың  ең  бастысы  –  дәстүрлі  емес 
шешімдерді  шешуді қажет етеді [5].      
Аннотация
Телекоммуникациялық  ақпаратқа  мүмкіндік 
беруді ұлғайту және оны таратуды жүзеге асы-
ру  арқылы  нарықтық  механизмдердің  жұмыс 
істеуіне  қолдау  көрсетеді.  Өз  мәнінде  анағұр-
лым икемді бола отырып, ақпараттық -техноло-
гиялар  басқалармен  салыстырғанда  бизнестің, 
экономиканың экспорттық қызметінің дамуына 
және  орталықтанбауына  үлкен  шамада  жағ-
дай жасайды, сондай-ақ өңірдің шегін ұлғайта 
әдебиеттер:
1.  Стратегическая Программа развития Республики  «Казахстан – 2030».
2.  Попов Г.Н., Битнер В.И. Нормирование качества телекоммуникационных услуг: учебное по-
собие. – М.: Горячая Линия-Телеком, 2004. – 247 б.
3.  Kazakhstan Online расширяет свои горизонты // Интернет и Я. – 2005. - №10. – 18-19 б.
4.  Желтоносов В.М., Колотов Ю.О. Интеграция финансовых и информационных услуг на базе те-
лекоммуникационной инфраструктуры региона // Финансы и кредит. – 2003. - №9. – 65-72 б.
5.  Сайт www. «Telekom.Com» февраль, 2011.

144
отырып,  ұлттық  экономиканы  шоғырландыра-
ды  әрі  әлемдік  экономикалық  байланыстарды 
нығайтады.  Шынында,  заманауи    экономикада 
сондай  салалар  бар,  олардың  өзгерістері эко-
номиканың басқа секторларының  қарқынына,  
көлеміне  және қызмет сапасына (жабдықтары-
на) немесе  жалпы  қоғамның  дамуына  ықпал 
етпейді. Осындай мысалдарды көптеп  келтіруге 
болады. 
В  статье  раскрыты  проблемы  развития  те-
лекоммуникационной  отрасли  в  Казахстане, 
тенденции и перспективы интеграции телеком-
муникационного  рынка  Казахстана  в  мировое 
сообщество.  Описывается  роль  телекоммуни-
кацонных услуг в нынешней системе рыночной 
экономики,  дается краткий прогноз рынка те-
лекоммуникационного рынка Казахстана.
In the article the problems of development of 
the telecommunications industry in Kazakhstan, as 
well as trends and prospects of integration of the 
telecommunications market of Kazakhstan in the 
international community. 

145
Мультисервисные сети  
или конвергентные коммуникации
Тулемисова Г.Е.,
ст. преподаватель, Международная академия бизнеса
В современной терминологии сетей имеют-
ся два понятия, которые по-разному интерпре-
тируются сетевиками. Одни говорят об мульти-
плексных сетях, другие о конвергентных сетях. 
Так, Григорий Ревенчук, обозреватель журнала 
"Технологии и средства связи" (№5, 2006 г.) ис-
пользует  сразу  оба.  Он  считает,  что  на  самом 
деле эти два направления развития идеологии 
унифицированных  коммуникаций.  С  одной 
стороны,  их  можно  противопоставить,  нахо-
дя множество отличий, а с другой - уподобить 
друг другу [1].
По-моему, здесь, происходит путаница двух 
категорий  –  категории  термина  и  категории 
принципа.
Известно, что мультисервисными сетями на-
зываются сети, в которых для передачи разных 
типов трафика используется один канал. Здесь 
просто в самом и определении указывается на 
тип передачи – одновременную передачу сра-
зу нескольких информационных сигналов в од-
ном носителе. 
Мультисервисные сети – это идеальный ва-
риант  вида  сетей.  Тогда  возникает  практиче-
ский вопрос – а как обеспечить этот идеальный 
вариант, если это хорошо? Вот здесь и всплы-
вает термин - конвергенция сетей. А что такое 
конвергентные сети? Это сети, объединяющие 
в  себе  пять  видов  телекоммуникационных 
сетей:
 ▪ телефонную  сеть  (внутренняя  и  город-
ская телефонная сеть);
 ▪ мобильную телефонную сеть;
 ▪ сеть передачи видеосигналов;
 ▪ локальную  компьютерную  сеть  (Интра-
нет);
 ▪ глобальную компьютерную сеть (Интер-
нет).
Можно  рассматривать  это  как  мультисер-
висную  сеть,  представляющая  собой    цифро-
вую сеть с интеграцией служб (ЦСИС) [2]. ЦСИС 
позволяет  свести  в  единую  коммутационную 
систему  множество  сетевых  информационных 
сервисов  разного  назначения:  локальные  вы-
числительные,  компьютерные    и  телефонные 
сети, системы безопасности, видеонаблюдения 
и т. д. 
Вот тут можно, наконец,  придти к общему 
определению, что мультисервисные сети обе-
спечивают  доставку  потребителям  множества 
различных  услуг  на  единой  технологической 
основе — по принципу конвергенции услуг.
Понятие  «единая  технологическая  основа» 
тоже важно, потому, что сегодня
современные  системы  связи  представляют 
собой  весьма  разнородную  среду  передачи 
информации  -  медные  провода,  кабели,  во-
локонно-оптические линии, радиоэфир. Кроме 
того, все это кабельно-передающее хозяйство 
существенно разнится по назначению, так как 
ранее  существовало  правило  строгой  диф-
ференциации  каналов  для  передачи  данных, 
телефонии, а также телевидения. В результате 
возникают проблемы согласования различных 
систем,  и  вопросы  управления  сложной  ин-
формационной средой, которая с учетом тре-
бования  современности  понемногу  начинает 
объединяться в единое целое.
Но все хотят чёткой и бесперебойной рабо-
ты компьютерных сетей, что является залогом 
нормальной  работы  всего  офиса.  Сбои  в    ра-
боте  компьютерных  сетей  не  нужны  ни  ком-
мерческим фирмам, ни государственным орга-
низациям. Обеспечить работу мультиплексных 
сетей сложно, так как, например, сам принцип 
конвергенции  охватывает  несколько  аспектов 
построения сети:
 ▪ конвергенцию  загрузки  сети,  определя-
ющей  передачу  различных  типов  тра-
фика  в  рамках  единого  формата  пред-
ставления данных,
 ▪ конвергенцию  протоколов,  определяю-
щих  переход  от  множества  существую-
щих  сетевых  протоколов  к  общему  (как 
правило, IP),
 ▪ физическую  конвергенцию,  определяю-
щей передачу различных типов трафика 
в  рамках  единой  сетевой  инфраструк-
туры.  И  мультимедийный,  и  голосовой 
трафики могут быть переданы с исполь-
зованием  одного  и  того  же  оборудова-
ния  с  учетом  различных  требований  к 
полосе пропускания, задержкам и «дро-
жанию» частоты. Протоколы резервиро-
вания  ресурса,  формирования  приори-
тетных очередей и качества обслужива-
ния (QоS) позволяют дифференцировать 
услуги, предоставляемые для различных 
видов трафика.
 ▪ конвергенцию  устройств,  определяю-

146
щей тенденцию построения архитектуры 
сетевых  устройств,  способной  в  рамках 
единой  системы  поддерживать  разно-
типный трафик. 
 ▪ конвергенцию  приложений,  определя-
ющих интеграцию различных функций в 
рамках единого программного средства. 
 ▪   -  конвергенцию  технологий  выражаю-
щих стремление к созданию единой об-
щей  технологической  базы  для  постро-
ения  сетей  связи,  способной  удовлет-
ворить  требования  региональных  сетей 
связи, локальных вычислительных сетей. 
 ▪ - организационную конвергенцию, пред-
полагающей централизацию служб сете-
вых,  телекоммуникационных,  информа-
ционных  под  управлением  менеджеров 
высшего звена, например, в лице вице-
президента.
Получается,  что  обеспечение  идеального 
варианта  мультиплексных  сетей  по  принципу 
конвергенции не простой вопрос.
Ближе  всего  к  этому  вопросу  подошли  се-
ти  Metropolitan  Area  Network,  конвергентные 
решения которых очень похожи на мультисер-
висные сети с точки зрения организации пере-
дачи данных.
Если  опять  же  по  требованию    идеальной 
мультисервисной  сети    необходимо  наличие 
единого  транспортного  уровня.  Поэтому,  од-
ной из основных задач мультисервисных сетей 
является  оптимизация  использования  полосы 
пропускания и гарантии QoS для чувствитель-
ных приложений на базе даже не слишком бы-
стрых каналов. Но по принципу конвергенции  
уже  не  надо  решать  такие  задачи,  как  эконо-
мия полосы пропускания в чистом виде, и это 
вполне  объяснимо,  ведь  мы  живем  в  эру  по-
стоянно растущих скоростей и дешевеющих та-
рифов на передачу данных. Конечно, в рамках 
конвергентной сети также возможна экономия 
трафика, изменение качества передачи того же 
голоса, но это уже не первоочередная задача, 
и ее решение отдается на откуп приложениям.
Основные  требования,  которые  выдвига-
ются  перед  мультисервисными  сетями  -  это 
возможность  оперативно  дополнить  или  из-
менить  сервисы,  действующие  внутри  сети,  а 
также обеспечить пользователю возможность 
унифицированного  доступа  к  сервисам  неза-
висимо от его географического местоположе-
ния,  используемого  оборудования  и  способа 
подключения к сети, конечно же, при условии 
достаточной пропускной способности канала. 
Когда речь заходит о реализации мультисер-
висных сетей, обычно подлежат рассмотрению 
четыре технических вопроса: пропускная спо-
собность, задержка, рассинхронизация, управ-
ление. Но самым главным вопросом здесь яв-
ляется пропускная способность канала.
В  диссертации  Дельгадо  Эрнандес  Хулио 
Карлос сказано: «Традиционные методы марш-
рутизации из-за их нединамического характе-
ра, непосредственно малоэффективны в ЦСИС. 
Необходима  разработка  новых  методов,  реа-
гирующих на возможные перегрузки в сети и 
учитывающих  требования  заявок  на  необхо-
димый  канальный  ресурс  перед  установлени-
ем соединения и передачей необходимой слу-
жебной  информации  в  целях  повышения  эф-
фективности работы сети. Если к тому же вве-
сти  резервирование  канальных  ресурсов  для 
управления  качеством  обслуживания  разных 
категорий  пользователей,  то  становится  воз-
можным  дополнительно  улучшить  эксплуата-
ционные характеристики сети. Суть канального 
резервирования  заключается  в  том,  что  при-
оритетным категориям пользователей гаранти-
руется зарезервированный канальный ресурс, 
при  котором  обеспечивается  рекомендуемое 
качество  обслуживания  для  определенных 
классов пользователей»[3]. 
Можно  предложить  один  из    подходов  к 
вычислению  вероятностно-временные  харак-
теристик  ЦСИС.  Эти  характеристики    рассчи-
тываются для заданной  структуры мультисер-
висной сети и тяготений между парами узлов 
-  среднее  значение  поступающего  трафика 
между соответствующими парами узлов в час 
наибольшей  нагрузки  (ЧНН)  и    неизменного 
статистического плана распределения потоков. 
ЧНН - понятие как «час наибольшей нагрузки», 
основывается на классической теории телетра-
фика Эрланга [4]. При этом, все имеющиеся в 
наличии канальные ресурсы  сети используют-
ся абонентами компьютерной сети для переда-
чи  информации  как  методом  коммутации  ка-
налов (КК), так и методом коммутации пакетов 
(КП). Разбиение пропускной способности каж-
дого канала связи на области КК и КП приводит 
к  разбиению  всей  мультисервисной  сети    две 
подсети - подсеть КК и подсеть КП. 
При  нахождении  параметров  качества  об-
служивания  на  подсети  КК  обычно  делаются 
следующие  допущения,  определяющие  наи-
большую  степень  приближения  рассматрива-
емой модели к реальной сети и точность рас-
чета ее характеристик [2].
1)  потоки  многоканальных  вызовов  (МВ), 
поступающие  в  сеть  от  удаленных  або-
нентов  на  рассматриваемом  интервале 
времени  являются  квазистатическими, 
т.е.  эти  потоки  корректируются  при  из-
менениях,  происходящих  за  достаточно 
длительный период времени;
2)  потоки  МВ  являются  пуассоновскими, 

147
при  этом  пуассоновский  характер  со-
храняется как для избыточной, так и для 
пропущенной нагрузки;
3)  система  обслуживания  с  явными  поте-
рями и находится в состоянии статисти-
ческого равновесия;
4)  не учитываются потери в коммутацион-
ных и управляющих устройствах;
5)  время  установления  соединения  каж-
дого виртуального пути равно нулю.
Исходными данными при определении па-
раметров  качества  обслуживания  на  подсети 
КК являются:
1)  структура    мультисервисной  сети  (топо-
логическое расположение узлов);
2)  входная  нагрузка  для  обслуживания  в 
ЧНН между узлами каждой пары;
3)  план  распределения  потоков    подсети 
КК.
На  следующем  этапе  предполагается  под-
бор  базовой  математической  модели  расчета 
вероятностно-временных характеристик ЦСИС 
с использованием обходных направлений.
Заключение.  Как  показывает  жизнь,  доми-
нирующим протоколом для выхода в глобаль-
ный интернет, как на периферии сети, так и в 
ее ядре является IP. Конвергенция услуг связи 
обусловили  появление  концепции  подсисте-
мы  мультимедийных  IP-услуг  (IP  Multimedia 
Subsystem  —  IMS),  цель  которой  обеспечить 
реальную  мультисервисность  и  мультимедий-
ность  сетей  с  предоставлением  всего  спектра 
услуг  посредством  единой  платформы.  Имен-
но это и справедливо было бы назвать конвер-
генцией.  Правда,  есть  один  момент,  который 
усложняет ситуацию – на практике, какова бы 
ни  была  ширина  пропускной  полосы  теле-
коммуникационного  канала,  ее  все  равно  не 
хватит  для  передачи  нерегулярного  трафика 
данных. Одно радует, что техническая база для 
создания  мультисервисных  сетей  имеется  уже 
сегодня. 
литература:
1.  Денисова,  Т.  Б.  Мультисервисные  АТМ-сети  /  Т.  Б.  Денисова  [и  др.].    Москва:  Эко-Трендз,  
2005. - 317 с. 
2.  Боккер П. ISDN. Цифровая сеть с интеграцией служб. Понятия, методы, системы. М., Радио и 
связь. 1991. - 304 с.
3.  Дельгадо Эрнандес Хулио Карлос. Исследование и разработка метода маршрутизации на уз-
кополосной ЦСИС. М.: МТУ СИ, 2002.  - 153с.
4.  Поляк Б.Т. Введение в оптимизацию. М.: Наука, 1983. 384 с.
5.  Глушаков В.М. (ред.) Сети ЭВМ. М., Связь, 1977, с. 280.
6.  Гургенидзе, А. Т. Мультисервисные сети и услуги широкополосного доступа/ А. Т. Гургенидзе, 
В. И. 
7.  Кореш.  СПб. : Наука и техника, 2003. — 400 с.
8.  Бакланов, И. Г. NGN:  принципы построения и организации / под ред. Ю. Н. Чернышова.  Мо-
сква: Эко-Трендз, 2008.  - 400 с.

148

УчЕТ, АУДИТ И КонТРоллИнГ:  
МЕжДУнАРоДныЕ  И 
нАЦИонАльныЕ СТАнДАРТы 
И пРАКТИКА
ЕСЕп, АУДИТ жәнЕ 
КонТРоллИнГ: 
хАлықАРАлық жәнЕ 
ұлТТық СТАнДАРТТАР жәнЕ 
ТәжіРИБЕ
ACCOuNTING, AuDITING AND 
CONTROLLING: INTERNATIONAL 
AND NATIONAL STANDARDS 
AND PRACTICE
5

151
Шағын бизнесті тиімді басқарудағы  
ішкі бақылау мен аудиттің алатын орны
Берлібаева н.С., Машай н.
оқытушы, ҚазЭУ, Алматы
Аудит  Қазақстан  Республикасы  заңында 
белгіленген  талаптарға  сәйкес  қаржылық  есеп 
берудің  дұрыстығы  мен  объективтілігі  туралы 
пікір  білдіру  мақсатыңда  заңды  тұлғалардың 
қаржылық қорытынды есебін тексереді.
Нарықтық  қатынастар  жағдайында  ұйым-
ның құрылтайшылары, басшылары мен маман-
дары  өнім  (жұмыс  орындау  мен  қызмет  көр-
сету)  өндірісінің  рентабельділік  деңгейін  жо-
ғарылатуға  және  қызметтің  барлық  түрлерінің 
тиімділігін арттыруға мүдделі болуы керек. Бұл 
өндірістің  технологиялық  процестерін  ғана 
емес,  сонымен  қатар  кәсіпкерліктің  экономи-
калық субъектілерін және олардың әртүрлі сег-
менттеріне қатысты басқару жүйесінің барлық 
қызметтерін жетілдіруді талап етеді. Сондықтан, 
біздің ойымызша ұйым қызметінің барлық түр-
лерінің  табысты  қызмет  істеуін,  өнім  өндіруді 
және  оның  өзіндік  құнын  төмендетуді,  шаруа-
шылық механизмі мен қызметтің барлық буын-
дарының басқару механизмін жетілдіруді қам-
тамасыз  ету  үшін  күнделікті  ішкі  шаруашылық 
бақылау қажет деп санаймыз.
Қазақстан  Республикасының  «бухгалтерлік 
есеп  және  қаржылық  есептілік  туралы»  Заңы-
ның  24-бабында  «Ұйымдар  Қазақстан  Респуб-
ликасының  бухгалтерлiк  есеп  пен  қаржылық 
есептiлiк туралы заңнамасының, есеп саясаты-
ның  сақталуын  қамтамасыз  ету,  бухгалтерлiк 
есеп жүргiзу және қаржылық есептiлiктi жасау 
кезiнде  активтердiң  сақталу  шараларын,  ұрла-
ну жағдайлары мен қателесудi болдырмау жә-
не анықтау жөнiндегi шараларды қоса алғанда, 
операцияларды тиiмдi жүргiзу үшiн iшкi бақы-
лау  ұйымдастыруға  құқылы»  деп  көрсетілген. 
Осы  Заңға  сәйкес  ұйымдағы  ішкi  бақылауды 
ұйымдастыруды  басшылық  қамтамасыз  етедi 
[1].
Бақылау қызметтерін орындау үшін қажетті 
қаражаттар болмаған жағдайда бақылау субъ-
ектілеріне оларды орындау үшін нұсқау беруге 
болмайды.  Сонымен  бірге  қандай  да  бір  қыз-
меттермен  байланыспайтын  қаражаттар  бол-
мауы керек. Ішкі аудит субъектілерінің міндет-
терін анықтау кезінде құқықтар мен мүмкіндік-
тердің қажетті көлемі берілуі тиіс.
Жедел  бақылау  қызметін  басқарудың  шең-
беріндегі  басқа  да  элементтермен  өзара  әре-
кетте  қарастыру  қажет.  Бақылаумен  байла-
нысты  міндеттерді  шешу  барысында  әртүрлі 
функционалды  бағыттар  бойынша  қызметкер-
лердің  өзара  әрекеті  үшін  қажетті  жағдайлар 
жасалуы тиіс. Объектілердің салыстырмалы тар 
шеңберінде  бақылауды  топтастырып,  жалпы 
тиімділікке қол жеткізуге болмайды, сондықтан 
әртүрлі типтегі объектілер барабар бақылаумен 
қамтылуы қажет. 
Өнімдерді  өндіру  кезіндегі  негізгі  міндет-
тердің  бірі  олардың  өндірісін  бақылау  болып 
табылады. Сондықтан, өндірісті бақылау техно-
логиялық  процестің  дұрыс  жүргізілуін  қадаға-
лаудың және қажет болған жағдайда оны түзе-
тудің негізгі құралы болып саналады. Сонымен 
қатар  өндірістік  бақылаудың  мәліметтері  ысы-
раптардың  алдын  алу  шараларын  қабылдауда 
негіз болып саналады. Өндірісте тұрақты және 
дұрыс ұйымдастырылған бақылау жүйесі дайын 
өнім сапасын қадағалауға және жоғары сапалы 
өнімді  шығаруды  қамтамасыз  етуге  мүмкіндік 
береді. 
Жүргізілген зерттеудің нәтижесінде біз жедел 
бақылау  объектілерін  мойындау  және  олар-
ды  жауапкершілік  орталықтары  бойынша  іске 
асыру  арқылы  бөлімше  басшысы  мен  өндіріс 
меңгерушісінің жұмыс сапасын бағалауға және 
нақтылығын анықтауға толық мүмкіндіктер қа-
лыптасатынын анықтап отырмыз. 
Ішкі  бақылауды  жүзеге  асыру  кезінде  ішкі 
аудитпен салыстырғанда бақылау объектісі бо-
лып өндірістік ресурстар мен өндірістік, техно-
логиялық процестердің өзі емес, өндірістік ре-
сурстардың пайдалану тиімділігі мен сақталуын 
қамтамасыз  ететін  жауапты  қызметкерлердің 
(негізгі  және  қосымша  шикізат  қоймасының 
меңгерушісі, нан және өндіріске шикізаттың қо-
сымша  түрлерін  дайындайтын  цех  шебері;  қа-
мыр дайындау цехының шебері; өнім сапасын 
бақылауды іске асыратын, қосымша шикізат пен 
дайын өнімді зертханалық бақылаудан өткізетін 
зертханашылар;  экспедитор;  дайын  өнім  қой-
масының меңгерушісі) қызметтері табылады.
Сондықтан өздерінің әрекеттері немесе әре-
кеттенбеуінен  өнім  өндірісінің  технологиялық 
процесін  сақтамай  (шикізатты  сақтау  шартта-
рын орындамау, ет пен қосымша шикізатты ар-
тық жұмсау және т.б.) ұйымға зиян келтірген не-
месе өндірілетін өнім сапасының нашарлауына 
тікелей әсер еткен нақты тұлғалар жауап беруі 
керек. 
Ұйымныңжәнеоныңқұрылымдықбөлімшеле

152
рініңбасшыларыныңқабылдағаншешімдерінің
,жоғарытұрғаноргандарыныңөкімдеріжәненұс
қауларыменкейбіржағдайлардаүйлеспейжата-
тынкездері  де  болуымүмкін.  Сондықтан,  ішкіш
аруашылықбақылаудыжүзегеасырғанкездеола
рдыңзаңдылығыменорындылығытұрғысынан
алыпқарағандамұқияттексеругежатады.  Бақы-
лаудыңобъектісі – тексеруге жататын нысандар 
болса,  субъектісі  –  лауазымды  тұлғалар,  қыз-
меттер және материалдық-жауапты тұлғалар.
Қазақстан  Республикасының  “Аудиторлық 
қызметі туралы” Заңында аудите мынадай анық-
тама берліген: “Аудит Қазақстан Республикасы-
ның  заңында  белгіленген  талаптарға  сәйкес 
қаржылық есептіліктің  дұрыс және объективті 
жасалғаны  туралы  тәуелсіз  пікірбілдіру  мақса-
тында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін 
тексеру болыпта былады”. 
Экономика  ғылымдарының  докторы,  про-
фессор С.Д. Тәжібаев өзінің ғылыми еңбегінде 
“Нарықтық  қатынастардың    дамуында  тәуелсіз 
қаржылық  бақылау  болып  саналатын  аудиттің 
рөлі арта түсуде”, - деп атап көрсетеді. Олнарық-
тың даму кезінде аудиторлық қызметпен оның 
инфрақұрылымы  Қазақстан  Республикасының 
экономикалық  стратегиясының  артықшылы-
ғы  болуы  қажеттігін  түсіндіре  отырып,  аудит 
тәуелсіз қаржылық бақылау жүйесін дамытуды 
және  барлық  меншікны  санындағы  субъекті-
лердің қызмет тиімділігін жоғарылатуды қамтам 
асызету қажет деп тұжырымдайды [2].
Біз  де  бұл  ғалымның  тұжырымдасына  қо-
сыла отырып, тәуелсіз аудит арқылы ұйымның 
қаржылық-шаруашылық  қызметтерінің  нәти-
жесін  тексеріп  қана  қоймай,  сонымен  бірге 
оның ұйымдастыру және басқару қызметтерінің 
сапалылығын бақылай отырып, оларды жетілді-
ру  бойынша  ұсын  ыстаренгізу  қажет  депесеп-
тейміз.  Демек,  аудиторлық  қызметтің  мақсаты 
экономикалық субъектілердің талабын қанағат-
тандыра отырып, жоғары сапалы қызмет көрсе-
ту болыпта былады. Мұндай мақсат қажету үшін 
аудиторлық  қызмет  көрсетушілер  аудиторлық 
қызмет  ұстанымдарын  басшылыққа  ала  оты-
рып,  халықаралық  стандарттар  талаптарының 
орындалуын қамтамасыз ету қажет. 
Аудитор  көрсеткен  қызметтердің  жоғары 
сапалылығы  экономикалық  субъектілердің  бо-
лашақта  шаруашылық  жағдайларының  жақса-
руына, табыс деңгейінің өсуіне маңызды ықпал 
етеді.
Осыдан  шығатын  негізгі  қорытынды  мына-
дай:  аудиттің  басты  міндетіретінде  субъекті-
лердің қаржылық-шаруашылық қызметі туралы 
есептемелердің  Қазақстан  Республикасының 
есеп заңдылық тарымен стандарттарына сәйкес 
жасалуын тексеру және оларды қолдану бойын-
ша әдістемелік ұсыныстар беру болыпсаналады.
Сонымен, біз шағын және орта бізнес субъ-
ектілерінде ішкі бақылау мен аудит тіұйымдас-
тыру  арқылы  бухгалтерлік  есеппен  қаржылық 
есептіліктің  дұрыстығын,  заңдылығын,  актив-
термен  басқа  қаражаттардың  мақсатты  жұм-
салуын  қамтамасызету  мен  қатар,  ұйым  қыз-
метінің рентабельділігін толық қамтамасыз ету-
ге болады деп қорытынды шығара аламыз [3].

жүктеу/скачать 3,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: