Сборник трудов международной научно-практической конференции «Современные экономические проблемы в области финансов, учета, управления и туризма»

633

 

 

капитала,  привлеченных  средств  внутренних  и  внешних  инвесторов  в 

приоритетные  и  высокодоходные  отрасли  экономики,  также  способствуют 

интеграции государства в международные сообщество. [1] 

Несмотря на высокие темпы развития финансового рынка, отечественные 

компании, как и наше государство в целом, пока не рассматривают институты 

финансового рынка в качестве основного механизма привлечения инвестиций. 

Основным  источником  инвестиций  Казахстанских  компаний  по-прежнему 

остаются собственные средства, либо займы и первичные размещения акций на 

зарубежных  финансовых  рынках.  Внутренний  финансовый  рынок  испытывает 

недостаток  ликвидности  по  качественным  активам,  а  значительные  объемы 

сделок  с  российскими  активами  осуществляются  на  зарубежных  торговых 

площадках,  куда  уходит  основная  доля  акций,  находящихся  в  свободном 

обращении.  Долгосрочные  инвестиционные  ресурсы  недавно  созданных 

обязательных  накопительных  систем  размещаются  на  финансовом  рынке 

неэффективно. 

В  последнее  время    достаточно  активно  обсуждаются  проблемы 

функционирования  финансовых  рынков  в  связи  с  заметным  возрастанием  их 

роли в экономике, нестабильностью и подверженностью кризисным явлениям. 

К  тому  же,  казахстанский  финансовый  рынок  стал  неотъемлемой  частью 

мировых  финансовых  рынков  и  подвержен  влиянию  не  только  внутренних 

экономических  и  политических  факторов,  но  и  международных,  в  том  числе 

влиянию  кризисов  на  мировых  рынках.  Причем  от  состояния  финансового 

рынка,  успешности  его  функционирования  зависит  экономическое  развитие 

страны:  рынок  способствует  ускорению  оборота  капитала,  активизирует 

экономический  рост,  создает  дополнительную  прибыль  и  способствует 

увеличению национального дохода. Следовательно, возникновение проблем на 

финансовых рынках в полной мере повлияет на экономическое развитие страны 

в целом, поэтому в данный момент необходимо подробное изучение рынка для 

выявления  недостатков  функционирования  и  их  устранения  в  условиях 

развертывающегося финансового кризиса.  

Существует ряд проблем развития финансового рынка в РК : 

-

 

на  финансовый  рынок  большое  влияние  оказывают  иностранные 

инвесторы и совершенные ими финансовые операции;

 

-

 

система  государственного  регулирования  финансовых  рынков 

неэффективна, а это отрицательно сказывается на развитии рынка;

 

-

 

проводимая 

валютная 

политика 

неэффективна, 

постоянно 

наращиваются валютные резервы;

 

-

 

относительно небольшой объем, и негармоничность просматривается в 

развитии валютного рынка;

 

В  целом  развитие  современной  экономики  Казахстана  и  финансового 

рынка  достаточно  позитивно,  однако,  важно  отметить,  что  работы 

исследователей  справедливо  указывают  на  такие  риски  интеграции 

отечественного  финансового  рынка  в  мировую  финансовую  систему,  как 

преобладание  краткосрочной  инвестиционной  ориентации  в  деятельности 

финансового сектора. Это явление происходит по следующим причинам: 

634

 

 

-

 

отсутствие  программы  государства  по  выходу  финансового  сектора  из 

длительного  экономического  кризиса,  включая  текущий  долговой 

европейский  кризис,  а  также  частая  смена  приоритетов  в  монетарной 

политике государства;

 

-

 

отсутствие  опыта  создания  инвестиционной  политики  в  финансовой 

сфере,  учитывая  иностранные  особенности  и  передовые  подходы 

инвестиционного менеджмента.

 

Для    того,  чтобы  преодолеть  эти  негативные  тенденции,  которые  не 

способствуют  созданию  в  нашей  стране  современной  рыночной  экономики, 

необходимо  проводить  следующее  мероприятие:  улучшать  теоретические 

аспекты  оценки  инвестиционного  процесса,  который  воздействует  на 

финансовый  рынок.  Такое  мероприятие  должно  осуществляться,  исходя  из 

объективного 

понимания 

финансового 

положения 

инвесторов, 

с 

использованием  научных  данных,  практического  опыта  и  управленческих 

навыков. [2] 

На сегодня финансовый рынок является частью глобального финансово-

экономической  нестабильности,  истоки  которого  находятся  за  пределами 

Казахстана.  

Критическое состояние финансового сектора в нашей стране обусловлено 

не  только  лишь  мировым  кризисом  -  на  отечественных  финансовых  рынках 

существовало и до него множество проблем, к проявлению которых в данный 

момент поспособствовал кризис. 

При  анализе  проблем,  возникающих  на  финансовых  рынках,  можно 

сформулировать следующие пути совершенствования: 

-

 

повышение емкости и прозрачности  финансового рынка;

 

-

 

развитие и повышение эффективности рыночной инфраструктуры;

 

-

 

обеспечение  взаимодействия  сегментов  финансового  рынка  для  более 

эффективного функционирования рынка в целом;

 

-

 

разработка  эффективного  механизма  для  размещения  средств  в 

финансовых институтах Казахстана

 

-

 

создание  привлекательной  системы  налогообложения  для  участников 

финансового рынка;

 

-

 

совершенствование государственного регулирования; [3]

 

Таким  образом,  приведенный  выше  комплекс  мер  позволит  решить 

основные  проблемы,  возникающие  на  финансовых  рынках,  в  том  числе  и 

улучшить  их  состояние  в  период  кризисных  явлений.  От  того,  насколько 

правильным  и  своевременным  будет  выполнение  данных  задач  в  ближайшее 

время,  будет  зависеть  стабильность  не  только  финансовых  рынков,  но  и 

экономики в целом. 

 

Литература: 

 

1 Кабушкин Н.И. Менеджмент туризма: учебник. - Мн.: Новое знание, 2005. - 

288 с. 

2 Дементьев С. Плюсы и минусы большого выбора  // Турбизнес. – 2012. - №8. 

635

 

 

– С. 79 – 85. 

3 Билялова К.Н. Мероприятия по развитию конгрессного туризма как основной 

составляющей MICE-туризма // Сб. тр. Междунар. науч. конф. молодых ученых 

«Устойчивое  развитие  и  «зеленая  экономика»  в  Республике  Казахстан: 

состояние  и  перспективы»  под  эгидой  VIII    Астан.  эконом.  форума,  21  мая 

2015г. - Астана: ЕНУ, 2015. – Ч.2. -  С.238 -242. 

 

КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ҚЫЗМЕТІНДЕГІ 

ЭКСПОРТТЫҚ ЖӘНЕ ИМПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ОРНЫ 

 

Өтеген А.Р., Успамбаева М.К. 

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ 

Астана қ., Қазақстан Республикасы 

E-mail: araika_97.96@mail.ru 

 

1991  жылы  орталықтандырылған  жоспарлаудың  ортақ  кеңестік  жүйесі 

өмір  сүруін  тоқтатқаннан  кейін,  нарықтық  экономикаға  ауысу  көрініс  тапты. 

Қазақстан    егеменді,  тәуелсіз  мемлекет  болып  өзінің  сыртқы  экономикалық 

қызметін  өзі  ұйымдастыра  алатын  мүмкіндік  алды.  Қазіргі  таңдағы  сыртқы 

экономикалық  қызметті  шет  мемлекеттерімен  келісім  байланыстарын  құруда 

коммерциялық  банктердің  орны  ерекше.  Қазақстандағы  экономикалық 

реформалар  үрдісінде  кәсіпорындар  сыртқы  саудаға  өздері  шығуға  және 

шетелдік контрагенттермен коммерциялық келісімдер орнатуына құқық алды. 

Дүниежүзілік  шаруашылық  байланыстары  тереңдеген  сайын  тауар  мен 

валюта-қаржы  ағымдары  қозғалысының  жаһандану  процесі  тауарлар  мен 

қызмет  көрсетулер  экспорты  мен  импорты,  тартылған  және  шығарылған 

капиталдар,  шетелдік  инвестициялардан  елге  және  отандық  тауар 

өндірушілердің шетелге табыстарының ағымдары мен жылыстауы арасындағы 

тепе-теңдік жағдайына неғұрлым көп әсер етуде. 

Сыртқы  экономикалық  қызметте  теңгерімділікке  қол  жеткізуде 

экспорттық  және  импорттық  операциялар  маңызды  орынға  ие  және  бұл 

операциялардың арасындағы тепе-тең жағдайлардың қамтамасыз етілуімен қол 

жеткізіледі.  Бұл  процесті реттеу  үшін ақша-кредит,  салықтық-бюджеттік  және 

валюталық  және  валюталық  саясаттың  түрлі  құралдары  қолданылады.  Елбасы 

тапсырмасына орай, еліміздің 2020 жылға дейінгі тұрақты да жан-жақты дамуы 

ұлттық  экономиканың  қарқынды  әртараптандырылуы  мен  бәсекеге  қабілеттігі 

есебінен қол жеткізіледі. 

Қазақстан  нарық  экономикасына  түгелімен  көшті,  оны  бүкіл  әлемдік 

қауымдастық та мойындады. Бұндай жағдайда біздің республикамызда пайдасы 

жоғары,  тұрақты,  әлемдік  нарықта  бәсекелестік  қабілеті  бар  кәсіпорындар 

неғұрлым көп болса, соғұрлым біздің экономикамыздың деңгейі де жоғарылай 

береді. Бұл бүгін, ертең, алдыңғы елу жыл ішінде де ең өзекті мәселелердің бірі 

болатыны Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан – 2050» деген 

халыққа жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсіпорын қызметінің дұрыс 

636

 

 

жолға  қойылуы  көптеген  факторларға  байланысты  болып  табылады.  Соның 

ішінде импорттық және экспорттық операциялардың дұрыс ұйымдастырылуын 

атап өтуіміз керек. 

Елдегі  нарықтық  экономика  жағдайында  сауда  мекемелеріне  сыртқы 

рынокқа тікелей шығуға және негізгі түрлері тауарларды экспортқа шығару мен 

импортқа  әкелу  болатын  сыртқы  экономикалық  қызмет  жасауға  объективті 

қажеттілік пен мүмкіндіктер туындайды. 

Экспорттық-импорттық операциялар бойынша материалдық нысаны бар, 

тауарларды  сатып  алу-сатуға  байланысты  коммерциялық  қызмет  түсініледі. 

Осылайша,  экспорттық  операциялар  бойынша  қызмет  шетелдік  контрагентке 

меншікке  беру  үшін  тауарларды  шығару  және  сатумен  байланысты  қызмет 

болып  табылады;  импорттық  операциялар  шеңберіндегі  қызмет  -    шетелдік 

тауарларды  сатып  алу  және  оларды  әкеліп,  еліміздің  ішкі  нарығында  оларды 

кейiннен сатуға байланысты қызмет.  

Тауарды  экспорттау–  бұл  оларды  сатып  алушы  елге  жөнелтіп,  шетел 

сатып алушыларына сатылған тауар. 

Сыртқы  экономикалық  қызметтпен  шұғылданатын  сауда  мекемелері 

экспорттық операциялардың мынандай негізгі түрлерін жүргізеді: 

- экспорттаушы  елдің  аумағында  өндірілген  немесе  қайта  жасалған 

отандық тауарларды шетке шығару; 

- кедендік  бақылаудағы  экспорттаушы  елде  шетелдік  тауарларды  қайта 

өңделгеннен(жасалғаннан) кейін оларды шетке шығару; 

- қайта  өңдеуге(жасауға)  жатқызылмаған  шетелдік  тауарларды  кедендік 

қоймадан шетке шығару(кері экспорт). 

Экспорттық  операциялардың  есебін  экспортқа  өнім  өндіретін  және 

делдалдарсыз оның саудасымен айналысатын, сондай-ақ комиссиялық сыйақы 

үшін  тауардың  экспорты  бойынша  кәсіпорындардың  тапсырмаларын 

орындайтын  делдалдық  ұйымдар  арқылы  да  жұмыс  жасайтын  кәсіпорындар 

жүргізеді. 

Экспорттық операциялар: 

1. Экспорттық өнім өндірістік өзіндік құн бойынша кіріс етілді; 

2. Сатып алушыға бақылау бағасы бойынша шот ұсынылды. Экспорттық 

өнім тиеліп шетелдік сатып алушыға жөнелтілді; 

3. Тауардың қозғалысы бойынша шығыстар төленді: 

а) теңгемен; 

ә) шетелдік валютамен; 

4. Экспорттық  тауарды  өткізу  бойынша  шығыстар  өндірістік  өзіндік  құн 

бойынша шығыс етілді; 

5. Сатып  алушы  ұсынылған    шот  бойынша  толық  есеп  айырысты,  ТМД 

банкісіндегі кәсіпорынның транзитті шотына келіп түсті; 

6. Экспорттық  тауар  бойынша  үстеме  шығындарды  төлеу  үшін  бұрын 

жұмсалған  ақшаның  баламасы  кәсіпорынның  валюталық  шотына  аударылды. 

Нетто  төлем  ақшасы  (брутто  төлем  ақшасынан  шетелдік  валютадағы  үстеме 

шығындарды шегергенде) үлестіріледі: 

а) 50%-ы кәсіпорынның валюталық шотына аударылды; 

637

 

 

ә) 50%-ы биржалық баға бойынша теңгеге сатылады (валютаның сатылу 

кезіндегі бағасы бойынша).[1, 116-117б] 

Сауда  мекемелері  тауарларды  экспортқа  шығарумен  бірге  халықтың 

сұранысын  қанағаттандыру  мақсатында  шетелдік  жабдықтаушылардан 

импорттық  тауарларды  сатып  алу  үшін  валюталық  түсімдерді  өз  бетімен 

пайдалануға құқығы бар.[1, 446б] 

Импорттық  операциялардың  есебін  кәсіпорынның  мұқтаждықтарына 

пайдалану немесе қайта сату мақсатымен шетелдік сатушылардан тауар сатып 

алатын кәсіпорындар жүргізеді. 

  Импорт бойынша операцияның мысалын қарайық: 

1. Шетелдік жеткізушінің шот-фактурасы алынып, акцептелді; 

2. Шетелдік жеткізушінің шот-фактурасы төленді; 

3. Шеттен әкелу (импорт) бойынша шығыстар төленді: 

а) шетелдік валютамен; 

ә) теңгемен; 

4. Импорттық  тауар  кәсіпорынға  сыртқы  экономикалық  өзіндік  құн 

бойынша келіп түсті; 

5. Импорттық тауар кіріс етілді және ол өткізу үшін арналған.[1, 118б] 

Экспорттық-импорттық  келісімдерді  уәкілетті  банктер  жүргізеді,  яғни 

шетел  валютасымен  айырбастау  операцияларын  жүзеге  асыратын  банк 

заңнамасына сәйкес лицензиясы бар банктер. 

Экспорттық-импорттық 

операциялар 

бойынша 

коммерциялық 

банктердегі халықаралық төлемдер нысандары: 

1) құжаттық жинау негізіндегі есептеулер; 

2) аккредитивтермен есептеулер; 

3) банктік аударым есептеулері. 

4)сыртқы экономикалық қызметті кредиттеу. 

Экспорттық-импорттық операциялар  есебін  жүргізуді немесе  импорттау, 

экспорттау  механизмдерін  және  т.б.  қозғалыстарды  жүзеге  асыруды  реттейтін 

және олардың орындалу тәртіптерін қарастыратын нормативтер болады. 

Сыртқы  экономикалық  қызмет,  сыртқы  сауда,  сыртқы  саудадағы 

операциялардын  құқықтық  реттелуіне  тоқталмас  бұрын,  жалпы  бухгалтерлік 

есептің нормативті-құқықты реттелуін айта кетуіміз қажет. 

Бухгалтерлік есептің нормативтік-құқықтық реттелуі төрт деңгей арқылы 

жүзеге асырылады. Бірінші деңгей - «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік 

туралы»  Қазақстан  Республикасының  2007  жылғы  28  ақпандағы  №  234-ІІІ 

Заңы. Екінші деңгей - қаржылық есептілік стандарттар жүйесі. Үшінші деңгей - 

ұсыныстар мен нұсқаулар. Төртінші деңгей – кәсіпорынның есеп саясаты. 

Елдің  сыртқы  экономикалық  қызметін  реттейтін  негізгі  заңнамалық 

кесімдер  болып  Қазақстан  Республикасының  2003  жылғы  5  сәуірде  №401-11 

Заңымен  қабылданған  Кеден  Кодексі  қабылданды,  бұның  негізінде  кедендік 

саясат  экспорттық  және  импорттық  операцияларды  құқықтық  реттеу  үшін 

тұрақты негіз болды.[2, 426б.] 

Сыртқы  экономикалық  қызметтің  мемлекеттік  реттелуінің  түрлі 

формалары мен әдістері бар. Реттеудің негізгі формасы болып табылады: 

638

 

 

- сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру; 

- салық салу; 

- инвестициялау; 

- сырттан қарыз алу; 

- сыртқы берешек; 

- экспортты субсидиялау. 

Сыртқы экономикалық қызметті реттеудің қағидалары: 

- мемлекеттің  сыртқы  саясатының  құрамдас  бөлігі  ретінде  сыртқы  сауда 

саясатының тұтастығы; 

- сыртқы  сауда  саясатының  және  оған  бақылауды  мемлекеттік  реттеу 

жүйесінің тұтастығы; 

- ҚР территориясындағы кеденнің тұтастығы; 

- сыртқы 

экономикалық 

қызметтің 

қатысушыларының 

заңды 

қызығушылықтары мен мемлекеттік құқықтарын қорғау; 

- сыртқы  экономикалық  қызметті  мемлекеттік  реттеудің  экономикалық 

шаралар басымдығы.  

Экспорттық операция бойынша ҚҚС салынбайтын жағдайды қарастырып 

көрейік.  Тауардың  сатылғаннан  түскен  табысын  мойындаудың  бір  түрі,  мүлік 

меншігі  құқығының  сатып  алушыға  өтуінен  басталатынын  естеріңізге  сала 

кетейік.  ҚР  Азаматтық  кодексінің  239  бабына  сәйкес,  заң  және  келісім-шарт 

бойынша  басқаша  қаралмаса,  заттың  сатып  алушыға  немесе  оны  сатып  алуға 

жеткізу  үшін,  тасымалдауға  қабылдап  алынуы,  мүліктік  құқық  иесінің 

өзгергенін  көрсетеді.  Егер  сатушы  мүлік  иесінің  құқығы  мен  міндетін  өзіңде 

сақтап  қалған  болса,  онда  тауар  сатылған  болып  саналмайды  және  табыс 

табылған  болып  есептелмейді.  Ондай  жағдайлар  келісім  шарттың  арнаулы 

бөлімінде  қарастырылуы  мүмкін.  Алайда  салық  есебі  бойынша  тауардың 

арттырылып жіберуі табыс табудың шарты болып саналады. Табысты тапқаны 

жайлы негіз болатын құжаттарға, теміржолдың немесе басқа көлік мекемесінің 

көліктік  жүкқұжаттары  жатқызылады,  солардың  негізінде  тауарларға  ақы 

төленеді.  

Айталық,  тауар  одан  әрі  теңіз  арқылы  жеткізу  үшін,  айлаққа  әкелінді 

делік.  Тауар  айлақ  қоймасына  түсіріліп,  қабылдау  актісі  жасалады.  Тауарды 

экспорттаумен  немесе  импорттаумен  айналысатын  кәсіпорындар,  әдетте  жүк 

тасымалдаушы, экспедиция жасаушы мекемелермен шарт жасасады, тапсырыс 

берушінің атынан тауар экспедициялауға қатысты әрекеттердің барлығын солар 

атқарады. 

Тасымалдау-экспедициялау 

жұмыстарымен 

айналысатын 

мекемелердің құқықтары мен міндеттері, егер олар қазақстандық кәсіпорындар 

болса, ҚР Азаматтық кодексінің 35 бөлімінде көрсетілген заң талаптарына сай 

әрекет  етеді.  Егер  тасымалдау-экспедициялау  жұмыстарымен  айналысатын 

кәсіпорын  шетелдік  мекеме  болса,  онда  олардың  қарым  қатынастары  келісім 

шартпен және халықаралық құқық талаптарына сай орындалады.[3, 299б.] 

  Қазақстан  Республикасының  «Лицензиялау  туралы»  Заңына  және 

Қазақстан 

Республикасы 

Үкіметінің 

«Қазақстан 

Республикасындағы 

тауарлардың экспорты мен импортын лицензиялау туралы» Қаулысына сәйкес 

639

 

 

тауарлардың  экспорты  мен  импортын  лицензиялауға  жатады,  бас  және  бір 

жолғы лицензиялар беріледі. 

  Бас лицензия – қызметтің белгілі бір түрімен айналысуға, мерзіміне шек 

қойылмай, егер олар бірыңғай технологиялық кешенге енетін болса, қызметтің 

бірнеше түріне бас лицензия беруге рұқсат етіледі. 

  Бір  жолғы  лицензия  –  рұқсат  етілген  көлем,  салмақ  немесе  мөлшер 

(заттай немесе ақша түрінде), сондай-ақ капиталдың қозғалысына байланысты, 

тауарлар (жұмыстар, қызмет көрсету) үшін 180 күннен артық мерзімге төлемді 

кейінге  қалдыруды  не  аванстық  төлемді  көздейтін  экспорттық-импорттық 

мәмілелер 

бойынша 

жүргізілетін 

операциялар 

үшін 

Қазақстан 

Республикасының  валюталық  заңдарында  белгіленген  мерзім  шегінде  белгілі 

бір шаруашылық операциясын жүргізуге берілетіндер. 

  Лицензиялауға  жататын  тауарлардың  тізімін,  сондай-ақ  экспорттық-

импорттық  операцияларды  жасауға  лицензия  рәсімдеу  және  беру  тәртібін 

Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді. 

  Лицензия  оларда  көрсетілген  мерзімде  тауарлардың  экспорты  мен 

импортына  рұқсат  құжаттары  болып,  өнімдерді  кедендік  рәсімдеудің  негізі 

болады.[2, 427б.] 

  Экспорттық  және  импорттық  операциялар  шет  елдер  мен  Қазақстанды, 

екі  тараптың    кәсіпорындары  мен  коммерциялық  банктерді  байланыстырып 

отыр. Шет елдермен тауар алмасып ел экономикасы кеңейсе, осы операциялар 

жүргізілу  барысында  шетел  валютасымен  айырбас  жасалып,  коммерциялық 

банктердің ішкі, сыртқы айналымдарын жүргізіледі. 

  Осылайша,  елдің  дамуына,  шет  мемлекеттермен  қарым-қатынас 

орнатуға,  ел  экономикасының  өрлеуіне  маңызды  үлес  қосатын  –  сыртқы 

экономикалық  қызмет  екендігін  белгілі.  Ал  сыртқы  экономикалық  қызметтің 

негізді  құрамдас бөлігі  сыртқы  сауда, яғни    экспорт және  импорт.  Бұл  мақала 

осы  шет  елдермен  қарым-қатынас  жүргізілетін  экспорттық-импорттық 

операциялардың  коммерциялық  банктер  қызметіндегі  орнын  анықтауға 

арналған.  Және  осы  операциялардың  түрлері,  ерекшеліктері,  қандай 

нормативтермен  реттелетіндігі  қарастырылған.  Казіргі  таңда  экспорт  және 

импорт  опрерациялардың    қаншалықты  жиі  орындалуы  коммерциялық 

банктердің  қызмет  көрсетудегі  табысына  әсер  етуі  немесе  табыс    көзі  десек 

қателеспес едік. 

жүктеу/скачать 7,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: