Серік Мырзалы философия оқу құралы


Неоплатонизм (жаңа платонизм) ілімі



Pdf көрінісі
бет89/521
Дата20.09.2023
өлшемі3,76 Mb.
#109121
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   521
Неоплатонизм (жаңа платонизм) ілімі
Осы кезде пайда болған жаңа ілім – неоплатонизм платонизмнің 
іліміне жаңа тыныс беріп, «идеялар әлемі» мен «жердегі әлемді», 
«Эма-
нация»
(emanatіo – лат. сөзі-тасу, ағу, тарау) ұғымы арқылы қосты. 
Ілімнің негізін қалаған – Плотин. Сатылы болмыстың ең биігінде Бір 
игілік ұғымы жатыр, оны ақыл-ой елегінен өткізуге болмайды, оған тек 
құдіретті 
экстаз
(extasіs – грек сөзі, ерекше буырқану сатысына жетіп 
ақыл-ой елегінен тыс тікелей аңғару) жолымен ғана жетуге болады. 
Бір игілік соншалықты жетілгендігінен арнасынан шығып, шалқып-
тасып, эманациялайды (ағады). Сол себептен дүниеге таза болмыс – 
ақыл (нус) әлемі келеді. Ол да шеңберінен шығып, жан-дүние (псюхе) 
әлемін тудырады. 
Плотиннің жүйесінде дүниежүзілік ақыл-ой Платонның «идеялар 
әлеміне» тең келеді.
Жанға келер болсақ, дүниежүзілік ақыл-ой соншалықты жетілген 
әлем болғаннан кейін, басқаны тудырмай қоймайды, ол жан әлемін 
дүниеге әкеледі. 
Ал жанның өзі барлық тіршілікті дүниеге әкеледі, жердегі, судағы, 
аспандағы ма – бәрі дүниежүзілік жанның туындылары. Аспан пен 
күнді де тудырған – сол жан. Сөйтіп, жан-дүние материяны жарып 
өтіп, оған мән-мағына, құндық, әсемдік береді. «Жан-дүниесіз 
материя – күңгірт тұңғиық, өлі, мүлде бейболмыс, одан Құдайлардың 
өздері де қорқады», – дейді Плотин.
Қорыта келе, біз неоплатонизм ағымының философиялық ой елегінен 
гөрі, діни шеңберіне қарай жылжып бара жатқанын байқаймыз. Эмана-
ция жөніндегі ой-пікір – осы дінге қарай қозғалыстың айғағы. 
§ 2. Патристикалық философия. Киелі Августиннің ілімі
Патристикалық философияның негізгі мақсаты христиан дінінің 
қағидаларын белгілі бір жүйеге келтіріп, оған философиялық тірек 
жасауда болды. Ертедегі грек философиясындағы ерікті ой елегі патрис-
тикада аян идеясына келіп тіреледі. Яғни философияның мақсаты 


105
Киелі кітаптың негізгі қағидаларын терең түсіндіру мәселелеріне келіп 
тіреледі. 
Патристикадағы болмыс мәселелері Құдайдың төнірегінде қаралады. 
Патристика бірқұдайлықты (
монотеизмді)
қорғайды, көне замандағы 
көпқұдайлыққа қарсы шығады. 
Құдай идеясы патристикада, бір жағынан, толық игілік, әділеттілік, 
құдіреттілік тұрғысынан қаралса, екінші жағынан, ол абсолютті болған-
нан кейін, оның ешқандай қасиетін сипаттауға болмайды, ешқандай 
анықтама берілмейді, өйткені Құдай – бұл болмыстың ар жағында. Бұл 
дүние – жаратылған, сондықтан Жаратушыдан анағұрлым төменде; 
материя жаратылған нәрсе болғаннан кейін, оның шырмауынан 
құтылуға болады. 
Сонымен қатар бұл дүниені Құдай мақсатқа лайықты әсем, игі етіп 
жаратты. 
Патристикалық философияның терең түп-тамыры 
мистикаға
кетеді. 
Мысалы, христиан дінінің «дүниені жоқтан жарату», үштік қағидасы – 
қарапайым сананың да, теориялық ойлаудың да шеңберінен шыққан 
түсініксіз мистикалық нәрсе. Сондықтан Тертуллианның «credo, quіa 
absurdum est» (сенемін, өйткені ақыл-ойға сыймайды) деген нақыл 
сөзі сол кездегі философиялық ахуалды шынайы бейнелейді. Енді 
патристиканың көп өкілдерінің ішіндегі аса ірі тұлғасы киелі Авгус-
тинге тоқтап, оның философиялық көзқарастарын талдайық. 
Бүкіл христиан философиясының ірі тұлғаларының бірі – 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   521




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет