Сәрсен аманжолов атындағы шығЫС
Сүзгі Тұншықтырғыш Түзеткіш
жүктеу/скачать 6,37 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Алтай күнгелді (
- Емен анемон (Anemone nemorosa)
- Австриялық Вероника (Veronica austriaca)
- Окопник (Sýmphytum)
- Сары қараған (Caragana arborescens)
- Жимолость душистая (Lonicera caprifolium L.).
- Секіргіш кесіртке (лат. Lacerta agilis)
| Сүзгі Тұншықтырғыш Түзеткіш
Орындалған жұмыс туралы мәліметтер _ Пион уклоняющийся (Paeónia anómala), жеңіл аралас ормандарда, шабындықтар мен шеттерде, өзен аңғарларында өсетін пион тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктердің бір түрі. Құнарлы топырақ пен күн шуақты жерлерді жақсы көреді.Биіктігі 1 м-ге жуық, бірнеше борозды сабақтары бар тамыр өсімдік.Күшті көлденең тамырсабақ. Тамыр қоңыр, тармақталған, қалың шпиндель тәрізді түйнектері бар, кесілген жері ақ, дәмі тәтті, сынған кезде қатты иіс шығарады.Жапырақтары үлкен, қос үшбұрышты, сегменттері ланцет тәрізді лобтарға бөлінген.Гүлдері күлгін және қызғылт түсті, дара. Алтай күнгелді (Trollius altaіcus) – сарғалдақтар тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. Қазақстанда қылқан және жалпақ жапырақты ормандарда, аласа таулардан бастап альпі белдеулеріне дейінгі шалғындықтарда өсетін 3 түрі бар, жиірек кездесетіні – алтай күнгелдісі (Trollius altaіcus). Оның биікт. 15 – 10 см, сабағы тік өседі. Ашық жасыл түсті жапырақтары саусақ салалы тілімденіп келген. Гүлдері дара, ірі, екіден кейде үштен біріккен, қызғылт сары түсті. Гүлдері екі қатарда орналасқан, тостағанша жапырақшаларының саны 10 – 20, пішіні жалпақ, жұмыртқа тәрізді. Әр желектің астыңғы жағында шірне бөлетін шұңқыр болады. Аталықтары мен аналықтарының саны көп. Аталықтарының бағаналарының түсі қошқыл, гүлдің ортасында әдейі тамызып қойған дақ секілді нүктесі бар. Маусым – шілде айларында гүлдеп, шілде – тамызда жемістенеді. Жемісі – көп жапырақша. Емен анемон (Anemone nemorosa). Гүл табиғатта бірте-бірте жоғалып кетіп, Қызыл Кітапқа қосылды. Бұл әдемі сәндік қасиеттерге ие болуымен байланысты, сондықтан ол жиі бұзылады. Ал гүл өте нәзік болғандықтан, оны бұзғаннан кейін тамыр жүйесі де құлдырайды. Ол өте жұмсақ және тәтті көрінеді және желдің нашар әлсіреуінен шағылыстырады, өйткені ол қарға ұқсайды. Ол ерте көктемде гүлдей бастайды және нақты жылудың басталуының белгісі.Анемон гүлдері әдетте алты жапырақты болады. Маусымда тұқымдық қораптың ішінде көптеген тұқымдары бар жеміс қалыптасады. Лобелия (Lobelia) – қоныраугүлділер тұқымдасының бір туысы. Бір жьлдық кейде көп жылдық бұта, не шала бұта. Жапырағы кезекті орналасқан. Гүлі қос жыпысты. Жемісі — қауашақ. Л. тамыр атпасы арқылы көбейеді. Азия, Америка, Афстралияның тропик, субтропик аймағында таралған 350, Еуропада батпақты жерлерде, өзен, көл жағасында өседі. Лобелия— Қиыр Шығыста күріш егіс-тігінің арам шобі. Лобелияның тамырынан, түйнегінен лобелин алынады, онан ме-дицинада дәрі жасалады. Лобелияны әсем-дік үшін парк, гүлзарларда өсіреді.Lobelia тұқымдасының аналық безі әрқашан екі жасушалы, ал гүл шоқтары зигоморфты болады. Негізінде, олар қоңырау жиектеріне ұқсас, бірақ түтік кесілген сияқты, соның арқасында жиек тістері бір, әдетте жоғарғы жағына ығысқан.Бұл сфералық пішінді ықшам бұта, оның биіктігі 10-нан 20 сантиметрге дейін өзгеруі мүмкін. Дегенмен, мұндай түрлер мен сорттар бар, олардың биіктігі 150 см-ге дейін жетуі мүмкін Лобелияның жұқа қашу ең түбінен тармақтала бастайды. Пішіндері қатты ланцет тәрізді, пластиналар сабақтарында кезек-кезек орналастырылған жапырақтар өседі. Қысқат педикелдерде диаметрі 20 мм-ге жететін екі ерінді аксиларлы гүлдер қалыптасады. Австриялық Вероника (Veronica austriaca) бақшаға мамырдың екінші онкүндігінен шілденің соңына дейін сирек кездесетін көк түс береді. Гүлшоғыры жоғарғы екі-төрт жапырақтың қолтығынан шығып, гүлдену кезінде ұзарады. Осы себепті, гүлденудің басында өсімдіктің сабақтары тік және әдетте биіктігі 30-40 см-ден аспайды, ал жаздың ортасында олардың ұзындығы 50-70 см жетеді. Окопник (Sýmphytum) — Батыс Азиядан Британ аралдарына дейін бүкіл Еуропада таралған бораж тұқымдасының (Boraginaceae) көпжылдық орман шөптесін өсімдіктер тұқымдасы. Ылғалды құнарлы топырақта, көбінесе өзендердің, бұлақтардың жағасында өседі. Бір метрден астам биіктікке жетеді. Тамыр жүйесі қалың тармақталған тамыры бар үлкен. Тамыры сыртыдерлік қара, іші ақ, шырынды, ұстағанда майлы.Сабақтары түзу, жуан, жайылған бұтақтары бар, түкпен жабылған. Жапырақтары сопақша, ірі, кезектесіп орналасқан, ұшына қарай сүйірленген, үстіңгілері дерлік отырықсыз, төменгілері жапырақша тәрізді, өрескел түктермен жабылған.Гүлдері қоңырау тәрізді, сабақтың жоғарғы жағында және бұтақтары салбыраған рацемоза гүлшоғырында жиналған - гүлдену кезеңінде түсі көк немесе кілегейге өзгеретін қызыл, күлгін немесе сирень гүлдерінің бір жақты бұйрасы (гүлдену алдында оралған). . Гүлдену уақыты мамыр-шілде.Жемістер шілде-қыркүйек айларында пісетін төрт бір тұқымды, тегіс және жылтыр жаңғақтардан тұрады. Сары қараған (Caragana arborescens) - бұршақ тұқымдасына жататын биіктігі 0,5-2 м бұта не 5-7 м ағаш.Жапырағы қауырсын салалы, шоқтанып орналасқан, қосалқы жапырақшасы тікенді. Гүлі қос жынысты, сары гүлі 1-5 тен топтанған. Жемісі 5-8 тұқымды бұршақ. Мамыр-маусымда гүлдеп, шілде-тамызда жемісі піседі. Сары Қараған тез өседі, суыққа төзімді, тұқымынан және жас шыбығынан көбейтіледі. Сары қараған қалың бұталы орманды және орманды далалы аймақтарда, жыра, ай, тау бөлітерінде өседі.Сары қараған Шығыс және Батыс Сібірде, Монғолияда, Қазақстанда: Көкшетау, Семей, Шығыс Қазақстан, Алматы облыстарында таралған.Сары қарағаны топырақты құнарландырады, жас бұтақтарынан себет тоқылады. Әсемдік үшін қолдан өсіріледі, гүлінен ара бал жинайды. Тұқымы майлы, құсқа жем. Жимолость душистая (Lonicera caprifolium L.). Өрмелейтін лиана бұтасы. Жапырақтары қарама-қарсы, эллипс тәрізді, ұзындығы 4-10 см-ге дейін. Өскіндердегі үстіңгі жұп жапырақтары түбінде бірге өсіп, бір ғана дөңгелек жапырақты құрайды, оның ортасынан бұдырлы гүлшоғыры дамиды. Гүлдері біркелкі емес, екі ерінді гүл шоқтары бар, хош иісті, ақ түстен қою қызғылт түске дейін әртүрлі реңкті, гүлдеген кезде сарыға айналады. Жемісі – қызғылт сары-қызыл жидек. Көгалдандыруда, хеджирлеуде қолданылады. Хош иісті гүлдері бар қарапайым сәндік өсімдік. Дәрілік. бал өсімдігі. Ол диуретикалық, жараларды емдеуге, ауырсынуды басатын әсерге ие (жапырақтары мен гүлдері). Қайнатпалар мен тұнбалар асқазан ауруларына, тонзиллитке, көз ауруларына қолданылады. Жапырақтардың қайнатпасы тазбен күресу үшін қолданылады. Секіргіш кесіртке (лат. Lacerta agilis) – ашық сұр, қоңыр немесе жасыл түсті ірі кесіртке (денесінің ұзындығы 120 мм). Күйлеу кезеңінде аталығының түсі қою жасыл түсті болады, күзде бұл түс көкжасылға айналады. Аналығы мен ұрпақтары сұр немесе қоңыр түсті болады. Қазақстанның солтүстік бөлігінде таралған, шығыста, оңтүстік-шығыс таулары Жоңғар және Күнгей Алатауларына дейін кіреді. Орманды дала аймақтарында, орман шетінде, өзен мен көлдердің жағалауларындағы жайылымдарда кездеседі. Суаратын каналдар арқылы алыс егістік жерлерге дейін кетуі мүмкін. Баспана ретінде інді өзі қазып алады, бірақ көбінесе Кеміргіштердің інін пайдаланады. Сүйсініп суға түседі, жақсы жүзеді, судың астында 12 минут тұра алады.Аталығы мен аналығы қыстан шыққаннан кейін, көп кешікпей шағылысады. Аналығы маусымда 3-15 жүктеу/скачать 6,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|