Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
АЙМАҚТАҒЫ ӘСКЕР КҮШІНІҢ АРТУЫ
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| 5. АЙМАҚТАҒЫ ӘСКЕР КҮШІНІҢ АРТУЫ
Тұрақты және казак әскерлерінің мәртебесі. XIX ғасырдың екінші жар- тысы патш алы қРесейдің Қазақстандағы өскери құрамаларын одан әрі шо- ғырландыру, қарулы күштерді еселей түсу, әскер топтарының кұрылымы мен ұйымдастырылуын жетілдіру, өлкенің стратегиялы к орталықтарына ірі гарнизондарды орналасты ру кезеңі болды. 1853—1864 ж ы лдарда құрылған С ырдария әскери ш ебіне ж ән е 1847— 1854 жылдарда құрылған жаңа Сібір шебіне сүйене отырып, Ресей Оңтүстік Қ азақстандағы соғыс қимы лдарын өрістетті. 1864 жылы Орынбор өлкесі жағынан екі ірі әскери құрама шығып, подполковник Веревкиннің отряды (4 рота ж аяу әскер, екі ж үздік казак, 10 зеңбірек ж әне 6 мортир, 2 ракета- лы к кондырғы ) Қ оқан н ы ң С о за қ ж ә н е Түркістан, Ш олаққорған бекініс- терін алды; С ібір шебі ж ағы нан полковник Черняевты ң отряды (10 ж аяу әскер ротасы, сібір казактары ны ң екі жүздігі, м ы ң ерікті қазакж ігіттері, 13 зеңбірек ж әне 5 мортир) да сондай-ақ Қ оканны ңТ оқм ақ, Пішпек, М ер ке, Әулиеата ж ән е Ш ы м кен тбекін істерін басып алды .114 О лар О ры нбор ведомствосы ны ң сол қанатын С ібір ведомствосы ның оң қанаты м ен ж алғасты рған ж аң а Қ оқан әскер и ш ебін ің қүрам ы на енгізіліп, О ры нбор әскери губернаторы на бағындырылды. Ж аңа Қ оқан әскери шебіне патш аны ң ең жауынгер әрі каны пезер әскербасылары ның бірі, сол кезге қарай генерал-майор шенін алған, кейіннен Түркістан ге нерал-губернаторы болған Черняев ком андаш ы лы қетті. Оның кұрылуы- мен Қ азақстан аумағын әскери ш ептер мен бекіністі аудандардың тұтас «қамалымен» қорш ау аяқталды. Сонымен XIX ғасырдың 60-жылдарының орта ш енінде Ресейдің О рталы қ А зия аймағындағы үздіксіз үдемелі козғ- алы сы ны ң ж өне Қ азақстанды жүз жылдан астам уақыт бойына созылған өскери отарланды ру қим ы лдары ны ң нәтиж есінде өлке метрополияны ң құрамы на бірж ола кірді. У ақы ты ж ағы нан бұл Ресейде XIX ғасырдың 60—70-жылдарында бур- ж уазиялы қ әскери реформалардың жүргізілуімен, өскерлерді ж арақтан- дыру ж ә н е баскару ісін жетілдіру, оларды орналасты ру жүйесін қайта ұйымдастырумен, соғыс қуатының арттырылуымен тұстас келді.115 Қ азақ- станд ағы п атш а қар у лы к ү ш тер ін ің ұй ы м дасты ры луы да түбегей лі өзгерістерге ұш ырады, ол бір ж ағы нан сыртқы ш екараны нығайтуға, ал екінш і ж ағы нан, ұлт-азатты қ қозғалы стары мен көтерілістер туған жағ- дайда оларды басы п-ж аны ш тауды ұйымдастырудың мүмкін болуына ба- ғытталған ед і.116 Д ала өңірінде ж аңа отарш ы лды қ тәртіптерді нығайту үш ін, Ресей им пери ясы н ы ң басқа ж ерлерінен айырмаш ылығы, мұнда тікелей Ә скери м инистрлікке бағындырылған әскери-өкім ш ілік басқару жүйесі орнатылды. 1864 ж ы лы ө л к ен і ж аулап алуда зор рөл атқарған Д ербес О ры нбор ж ә н е С іб ір к о р п у ста р ы кы сқ ар ты лд ы . О лар «О ры нбор ө л к ес ін ің өс- керлері» ж ә н е «Баты с С іб ір әск ер л ер і» деп аталды . Бүл әс к ер и құра- м аларды ң қ ар у лы к ү ш т е р ін ің ұй ы тқы сы — тұрақты ә с к е р л е р , ең ал- ды м ен о б л ы сты к ж ә н е уезд ік қалал ард а, бекін істерд е орн аласты ры л - ған ш ептік ж а я у ә с к е р б атальон дары , қам алды қ ж ә н е д алал ы қ ар ти л л ери я, и н ж ен ер л ік бөлім дер, тұрақты емес ә с к ер — к а зак кұрам алары б о л д ы .117 Ә ск ер и тари хш ы К .К .А б а з а О ралдан Қ ы тай ш екар асы н а 438 |