ПРОБЛЕМЫ  НРАВСТВЕННО-ПРАВОВОГО  ВОСПИТАНИЯ

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
132 
исходя из внутренних убеждений, поступать в соответствии с общегосударственными 
интересами, закрепленными в системе социальных норм.  
Взаимодействие нравственного и правового воспитания раскрывается, по мнению 
многих ученых, в нескольких подходах, которые не только не отрицают, но и взаимно 
дополняют друг друга. 
Суть  первого  из  них  состоит  в  первичности  нравственного  воспитания  по 
отношению  к  правовому.  Именно  в  такой  последовательности  обнаруживается 
принципиальная  закономерность:  чем  выше  уровень  нравственного  осознания 
формирующейся личностью различных общественных отношений, тем выше и уровень 
мотивации к необходимости реализации, как нравственного долга, так и юридических 
прав и обязанностей. 
Во  втором  случае,  как  нравственное,  так  и  правовое  воспитание  в  равных 
соотношениях,  ориентируют  на  поддержание  адекватного  интересам  общества 
взаимоотношений  между  субъектами,  а  также  допустимых  возможностей 
самореализации воспитанника в общественно значимых видах деятельности. 
Третий,  -  обусловлен  собственно  этическим  подходом  к  исходному  понятию 
права. 
Этот  подход  обращает  внимание  не  только  на  изучение  мотивов  правомерного 
поведения личности, но и требует актуализации и осмысления целей, основных путей и 
наиболее  эффективной  системы  практических  действий  в  нравственно-правовых 
отношениях.  Вместе  с  тем,  присущее  им  различие  акцентирует  внимание  на 
необходимость  осознания  личностью  как  нравственных,  так  и  правовых  требований, 
соответствующих им способов поведения и поступков в нравственно-правовой сфере. 
Как  взаимосвязь,  так  и  различие  нравственного  и  правового  воспитания 
свидетельствуют о целостном нравственно-правовом подходе к воспитанию личности. 
Так,  например,  Г.А.  Кузнецов  определяет  данный  процесс  как  "целенаправленное 
усвоение  обучающимися  этических  и  правовых  знаний,  интериоризация  их  в  личные 
убеждения  и  формирование  на  их  основе  ответственного  отношения  к  субъективным 
поступкам  и  поведению,  развитию  объективной  потребности  следовать  принципам 
нравственности и права". 
Следовательно,  задача  нравственно-правового  воспитания  состоит  в  том,  чтобы 
достичь  такого  уровня  правосознания,  когда  каждый  соблюдал  бы  правовые  нормы 
исключительно  в  силу  внутренней  потребности,  собственных  нравственных 
убеждений, а не под страхом принуждения. 
Взаимообусловленность  и  взаимозависимость  нравственного  и  правового 
воспитания  предполагает  необходимость  осознания  личностью  ценностно-правовой 
ориентации  общества,  выявление  на  этой  основе  нравственного  содержания  и 
сущностной  природы  правовых  норм  и  правоприменительной  деятельности, 
взаимосвязи нравственного и правового сознания, которые рассматриваются отдельно. 
Воспитательная  работа  является  важнейшим  компонентом  процесса  воспитания, 
его основной составляющей. От того, как эту работу проводят педагоги, насколько она 
адекватна  актуальной  педагогической  ситуации,  зависит  успех  педагогической 
деятельности  вуза.  В  проводимой  педагогом  воспитательной  работе  основное  место 
занимает организаторская деятельность. Он реализует  весь  комплекс  организаторских 
функций: целеполагание. планирование, координация, анализ  эффективности и др. 
Исходя  из  того,  что  результатом  воспитания  является  социальное  развитие 
человека, предполагающее позитивные изменения в его взглядах, мотивах и реальных 
действиях, можно выделить три группы воспитательных задач, которые ориентированы 
на результат воспитания будущего специалиста. 
Первая группа задач связана с формированием гуманистического мировоззрения. 
В процессе решения этих задач происходит процесс интериоризации общечеловеческих 
ценностей,  формирование  у  студента  гуманистических  взглядов  и  убеждений.  Вторая 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
133 
группа задач неразрывно связана с первой и направлена на формирование потребностей 
и мотивов нравственного поведения. Третья труппа предполагает создание условий для 
реализации  этих  мотивов  и  стимулирование  нравственного  правообеспеченного 
поведения студентов. 
Если  определены  цели,  задачи,  то  можно  говорить  о  принципах  нравственно-
правового воспитания студентов. 
Система принципов выражает основы теории нравственно-правового воспитания, 
и,  следовательно,  систематизированную  совокупность  взглядов,  показывающих 
необходимость  применения  практических  и  эффективных  мер  по  формированию 
социальных форм поведения в любых ситуациях студенческой жизни. 
Принцип  гуманистической  ориентации  воспитания  требует  рассмотрения 
студента  как  высшей  ценности  в  системе  человеческих  отношений,  главной  нормой 
которых  является  гуманность.  Этот  принцип  требует  уважительного  отношения  к 
каждому человеку, а также обеспечение свободы совести и мировоззрения, выделения в 
качестве  приоритетных  задач  заботы  о  физическом,  социальном  и  психическом 
здоровье будущего специалиста. 
Принцип социальной адекватности воспитания требует соответствия содержания 
и  средств  воспитания  социальной  ситуации,  в  которой  организуется  воспитательный 
процесс.  Задачи  воспитания  ориентированы  на  реальные  социально-экономические 
условия  и    предполагают  формирование  у  студентов  прогностической  готовности  к 
реализации разнообразных социальных задач. 
Принцип 
индивидуализации 
воспитания 
предполагает 
определение 
индивидуальной  траектории  социального  развития  каждого  студента,  выделение 
специальных  задач,  соответствующих  его  индивидуальным  особенностям,  включение 
студента  в  различные  виды  социально-правовой  деятельности  с  учетом  его 
особенностей,  раскрытие  потенциалов  личности  как  в  учебной,  служебной,  так  и  во 
внеучебной. внеслужебной работе, предоставление возможности каждому студенту для 
самореализации и самораскрытия. 
Принцип  создания  воспитывающей  среды  требует  создания  в  вузе  таких 
отношений,  которые  формировали  бы  социальность  будущего  специалиста.  Прежде 
всего,  важна  роль  идеи  единства  коллектива  вуза,  кураторов,  педагогов  и  студентов, 
сплочения  этого  коллектива.  В  каждой  группе,  на  каждом  факультете  должно 
формироваться  организационное  и  психологическое  единство  (интеллектуальное, 
волевое  и  эмоциональное).  Создание  воспитывающей  среды  предполагает  взаимную 
ответственность  участников  педагогического  процесса,  сопереживание,  взаимную 
помощь, способность вместе преодолевать трудности.  
Становление  личностного  в  человеке  предполагает  усвоение  системы 
гуманитарных ценностей, составляющих основу  его гуманитарной культуры. Перенос 
общественных  представлений  в  сознание  отдельного  человека  –  интериоризация  – 
ведет  к  превращению  общечеловеческих  ценностей  в  высшие  психические  функции 
индивидуальности.  Поэтому  наиболее  перспективной  моделью  нравственно-правовою 
воспитания  является  та,  которая  вычленяет  социальные  (познавательный, 
поведенческий и т.д.) аспекты и интегрирует их со сферами индивидуальности.  
В  силу  этого  представляется  возможным  выделить  три  этапа,  через  которые 
проходит студент в своем нравственно-правовом становлении. 
Первый  характеризуется  такой  степенью  сформированности  морально-правовых 
качеств,  при  которой  механизм  нравственно-правовой  саморегуляции  «обязывает» 
студента  к  так  называемому  минимальному  самоограничению.  На  этом  этапе  студент 
осваивает  шкалу  морально-правовых  ценностей,  убеждаясь  в  необходимости 
соблюдать  социальные  требования  потому,  что  «так  поступает  большинство»,  «так 
принято  в  обществе,  коллективе»  и  т.д.  На  этом  уровне,  скорее  всего,  срабатывает 
механизм внушения. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
134 
Для  второго  этапа  характерным  является  процесс  осознания  моральных  и 
правовых норм, принципов, критериев и пр., понимание их ценности, целесообразности 
и  необходимости  соблюдения,  а  так  же  следование  им  в  своем  поведении.  На  этом 
уровне  у  личности  формируется  социальная  ориентация,  происходит  своеобразная 
«переоценка  ценностей».  Его  поведение  свидетельствует  о  принятии  моральных, 
правовых  норм  и  ценностей,  об  отказе  от  совершения  нарушений  воинской 
дисциплины, других правонарушений. 
Третьему  этапу  присуще  наличие  сформировавшейся  убежденности  у 
воспитуемого  в  необходимости  соблюдения  всех  правовых  норм,  а  также  устойчивой 
привычки  в  легитимном  поведении.  Этот  этап,  по  нашему  мнению,  соответствует 
наличию  у  личности  правовой  культуры,  которая  слагается  из  убежденности,  умения 
применять  нравственно-правовые  знания  в  жизненных  повседневных  ситуациях,  а 
также  готовность  отстаивать  эту  убежденность  и  бороться  с  негативными 
проявлениями социальной, в том числе студенческой, среды. 
Конечно, охарактеризованные выше этапы отнюдь не изолированы друг от друга. 
Они  входят  в  единый  по  своей  сущности  психолого-педагогический  процесс 
социального становления личности. 
На  нравственно-правовое  воспитание  студентов  влияют  большое  количество 
факторов, которые можно систематизировать в несколько групп: 
1.  Индивидуальные  психические  факторы:    личностные  черты  характера,  
мотивационная  сфера,  разная  сформированность  социально  приемлемого,  активного 
общения. 
2. Индивидуальные соматические факторы:  соматические заболевания,  не всегда 
достаточное физическое развитие. 
3.  Социальные  учебные  факторы:  социально-психологический  климат  в 
коллективе,  социальный статус в группе,  уровень преподавания в учебном заведении. 
4. Влияние микро и макросреды. 
  При  определении  эффективности  нравственно-правового  воспитания  студентов 
на  каждом  из  названных  этапов  центральное  место  занимает  вопрос  о  критериях  и 
системе их показателей.  
Поиск  путей  повышения  эффективности  нравственно-правового  воспитания 
студентов  и  его  результатов  позволили  сделать  вывод  о  необходимости  реализации 
комплекса социально-педагогических условий, как фактора стимулирующего решение 
проблемы. 
К таким условиям относятся: 
-  формирование  у  студентов  правовых  норм,  как  регуляторов  нравственно-
правового поведения; 
-  стимулирование  самокоррекции  воспитания  нравственности  и  поведения  у 
студентов; 
-  педагогическую  подготовку  кураторов  студенческих  групп  к  работе  по 
нравственно-правовому воспитанию студентов. 
Процесс  нравственно-правового  воспитания  не  может  быть  ограничен  лишь 
усвоением  определенной  суммы  знаний  о  праве  и  нравственности,  а  непременно 
должен  обеспечивать  постижение  индивидом  многообразных  способов  и  приемов 
решения  практических  задач  с  нравственно-правовым  содержанием.  При  этом 
сущность  его  состоит  в  том,  что  знания  и  практические  умения  это 
взаимопроникающие  стороны  одного  и  того  же  процесса,  способствующего 
активизации  гражданской  позиции  студента.  Такому  заключению  способствует 
нравственно-правовая  по  своему  характеру  и  общественно  значимая  по  результатам 
деятельность. Специфика ее состоит в активном и адекватном взаимодействии студента 
с  доступной  социально-педагогической  средой,  в  ходе  которого  обучающийся 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
135 
выступает как субъект, воздействующий на совершенствование нравственно-правовых 
отношений. 
С этой целью студенты должны: 
-  во-первых,  принимать  активное  участие  в  процессе  ее  целостного 
осуществления:  от  постановки  цели  и  задач,  планирования  средств  и  методов  их 
реализации до координации, контроля и оценки (самооценки); 
-  во-вторых,  сама  деятельность  должна  являться  в  достаточной  степени  сложной 
по  структуре  и  интересной  по  содержанию,  требующей  адекватного  напряжения 
интеллектуальных и эмоциональных сил обучающихся; 
-  в-третьих,  специфика  такой  деятельности  должна  предполагать  элементы 
самоуправления,  допускающие  свободный  выбор  и  творческий  подход  к  отбору 
средств и способов достижения конечной цели и желаемого результата; 
-  в-четвертых,  деятельность  должна  быть  организована  с  учетом  и 
индивидуальных  и  психолого-возрастных  особенностей  студентов,  быть  доступной  и 
посильной,  достаточно  длительной  и  систематической,  исключающей  стихийность  и 
фрагментарность. 
Таким образом, деятельность, как непременное условие практической реализации 
нравственно-правовых  знаний,  в  системе  нравственно-правового  воспитания  занимает 
одно  из  приоритетных  мест  и  создает  реальную  предпосылку  к  совершенствованию 
педагогического  взаимодействия  по  включению  студентов  в  разнообразные 
нравственно-правовые отношения. При глубоком рассмотрении нравственно-правового 
воспитания  студентов  можно  выделить  три  уровня  воспитательного  воздействия  на 
личность. 
Первый  уровень  представляет  собой  воспитательное,  профилактическое, 
педагогическое  воздействие  системы  нравственно-правового  воспитания  во  всем 
многообразии ее форм. Сюда относится содействие в социальной адаптации, помощь в 
овладении  трудовыми  навыками,  повышении  квалификации,  а  также  устранение 
обстоятельств,  оказывающих  на  него  отрицательное  влияние.  На  втором  уровне 
проводится  целенаправленная  работа  по  воспитанию,  осуществляемая  в  ходе 
образовательного  процесса  в  вузе.  Она  заключается  в  назначении  кураторов  по 
воспитательной работе. На третьем  уровне нравственно-правового воспитания эффект 
достигается  от  повседневной  деятельности  и  человеческого  общения.  Они  не 
планируемы, однако доступны косвенной регуляции, что позволяет уменьшить элемент 
стихийности  (межличностные,  межгрупповые  контакты  в  коллективе,  на  отдыхе, 
улице).  Итогом  нравственно-правового  воспитания  студента  является  уровень 
сформированности его нравственно-правовой культуры.  
Таким 
образом, 
нравственно-правовое 
воспитание 
студентов, 
в 
его 
многоаспектной  теоретико-методологической  характеристике,  представляет  собой 
актуальную 
социально-педагогическую 
проблему, 
требующую 
активизации 
творческого  потенциала  педагогической  общественности  на  поиск  еѐ  эффективного 
решения.  Оно  является  важным  фактором  и  необходимым  условием  формирования 
нравственно-правовой культуры будущего педагога. 
ЛИТЕРАТУРА 
1. Правовая культура: проблемы теории и практики. Алматы «Жеті жарғы» 2002г. 
2. Соловьев Э.Ю. «Правовой негилизм и гуманистический смысл права» 
Философский альманах М. 1990г.  
РЕЗЮМЕ 
В статье рассматривается нравственно-правовое воспитание студентов в высших 
учебных заведениях. 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада жоғары оқу орындағы студенттердің адамгершілік-құқықтық  тәрбиесі 
қарастырылған. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
136 
ӘОК 340.145 Т48 
АЗАМАТТЫҚ ҤРДІСТЕГІ АПЕЛЯЦИЯ ИНСТИУТЫ 
 
Тлепова А.Ж. – аға оқытушы (Алматы қ-сы, ҚазмемқызПУ) 
 
Қазақстан Республикасы басты құндылықтары адам, оның ӛмірі, құқықтары мен 
бостандықтары  болып  табылатын  демократиялы,  зиялы,  құқықтық  және  әлеуметтік 
мемлекет болып саналады (Қазақстан Республикасы Ата Заңының 1 бабы). Азаматтық 
іс  жүргізу  заңдылығы  сот  қорғанысын  қабылдау  құқығын  кепілдендірудің  жүйесін, 
соттардың  жұмыстарының  тиімділігін  арттырудың  бір  қатар  құралдарын,  сондай-ақ, 
жоғары  тұрған  соттардың  тӛменгі  тұрған  соттардың  іс-әрекетіне  бақылау  жүргізудің 
әдістерін  қарастырады.  Мемлекеттік  және  қоғамдық  ӛмірдің  құқықтық  негізін  үнемі 
нығайтуға,  заңдылық  пен  құқық  тәртіптерінің  қатаң  сақталуына,  құқық  қорғау 
органдары  мен  соттардың  жұмысын  жақсартуға  ерекше  кӛңіл  бӛлінеді.  Аталған 
органдар  азаматтар  мен  ұйымдардың  құқықтары  мен  заңды  мүдделерін  қорғауда 
алдыңғы  қатарда  тұр.  Соттық  қорғаныс  алу  құқығының  кепілдіктерінің  бірі,  сонымен 
қатар,  соттық  бақылау  жасауды  жүзеге  асырудың  жетекші  түрлерінің  бірі  болып 
апелляция  табылады  («апелляция»  термині  латын  тілінен  шыққан,  сотқа  шақыру, 
жоғары тұрған сотқа шағымдану деген ұғымды білдіреді), яғни, жоғары инстанциядағы 
соттың белгілі бір істі екінші рет қайта қарауын білдіреді /1/. 
Соттың  іс-әрекетіне  бақылау  жасаудың  мәні  соттық  тәжірибеге  басшылық 
жасаумен,  яғни,  заң  күшіне  енбеген  шешімдерді  тексеру  бойынша,  сондай-ақ,  сот 
қателіктерінің  алдын  алу  және  түзету  бойынша  жоғары  тұрған  сот  органдарының  іс-
әрекетімен ашылады.  Ол барлық  тӛмен тұрған сот  органдарының материалды және іс 
жүргізу құқықтарының ережелерін бұлжытпай орындауына бағытталған /2/.   
Заңмен бекітілген соттардың актілеріне үстінен апелляциялық арыздану құқығы – 
бұл  тек  соттың  әділ  жүргізілуінің  тиімділігін  жоғарылатудың  маңызды  құралы  ғана 
емес,  сондай-ақ,  азаматтар  мен    да  табылады,  себебі,  қоғамдық  қатынастардың 
дамуының  қазіргі  заманғы  жағдайында  сот  қорғанысына  деген  құқықтар  кепілдігін 
күшейту,  мүдделі  тұлғалардың  құқықтарын  қорғауды  толығымен  қамтамасыз  ету 
қажетілігі  туындап  отыр.  Аталған  мәселені  шешу  үшін  заң  күшіне  енбеген  сот 
актілеріне наразылық таныту, апелляциялық арыздану институты құрылған. Апелляция 
институты  іске  қатысушы,  сондай-ақ,  іске  қатысуға  тартылмаған,  алайда,  оның 
құқықтары  мен  міндеттеріне  қатысты  сот  шешім  қабылдаған  тұлғаларға,  олардың 
пікірінше  заңсыз  және  негізсіз  деп  саналған  бірінші  инстанция  соттарының 
шешімдеріне  сот  тәртібінде  арыздану  құқығын  береді.  Наразылық  білдіру,  арыздану 
институты іске қатысушы тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға ғана 
ықпал етіп қоймайды, сонымен қатар, ол жоғары тұрған сот тарапынан тӛменгі соттың 
іс-әрекетіне бақылау жасау және басшылық ету түрі болып табылады.  
Апелляциялық  арыздану,  шағымдану  институтының  мәні  бірінші  инстанция 
соттарының  шешімдерінің  заңдылығын  және  негізділігін  тексеру  мен  ғана 
анықталмайды, сонымен қатар, мүдделі тұлғалардың істі жоғары тұрған соттың қайта 
қарауын сұрау құқығымен де анықталады.  
Сот  шешімдерін  қайта қарау  институты  –  бұл  іске  қатысушылардың  мүдделерін 
құқықтық  қорғау  мен  экономикалық  үрдіс  арасындағы  келімісдердің  бір  түрі  болып 
табылады. Себебі, істі жоғары тұрған буынның қарауына беру бірінші  инстанциядағы 
соттың шешіміне бір жақтың немесе екі жақтың да ӛкілдері наразылық танытқан кезде 
ғана жүзеге асырылады.  
Әлемнің  кӛптеген  елдерінде  шағымдану  институты  іске  қатысушы  тұлғалардың 
құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау кепілдігі ретінде әрекет етеді. 
Ресейлік сот жүргізу ісінде аталған институт жаңа құбылыс ретінде саналмайды. І 
Петрдің кезінде шешімдерді қайта қараудың сол кездегі жаңа түрі – апелляция заңмен 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
137 
қарастырылған  болатын,  ол  кездері  апелляциялық  шағымдануға  азаматтық  істер 
бойынша  сотшешімдерді  жатқызылған.  Ресейдің  азаматтық  сот  ісін  жүргізуде  1917 
жылға дейін апелляция ретінде бірінші дәрежелі соттың қабылдаған шешімі дұрыс емес 
деп  таныған  сотісіне  қатысушының  екінші  дәрежелі  сотқа  бірінші  дәрежелі  соттың 
шешімін қайта қарауы бойынша шағымдануын қарастырған /3/.  
Ал  Қазақстан  Республикасында  апелляциялық  шағымдану  институтының 
құрылғанына кӛп уақыт ӛткен жоқ. Қазақстан Республикасында ауқымды соттық қайта 
құруларды  жүзеге  асыру  барысында  апелляциялық  ӛндіріс  идеясы  іске  асырылды. 
Қазақстан  Республикасының  1999  жылдың  13  шілдесінде  қабылданған  Заңмен  жүзеге 
асырылған  жаңа  азаматтық  іс  жүргізу  кодексінде  апелляциялық  шағымдануға  және 
соттық  актілерге  наразылық  білдіруге  арналған  екі  бӛлім  (40  және  41)  пайда  болды. 
Осы  жаңадан  енгізілген  екі  бӛлімнің  ерекшеліктері  -  АІЖК  40  бабында  кассациялық, 
сондай-ақ,  апелляциялық  тәртіп  бойынша  заң  күшіне  енбеген  сот  актілері  бойынша 
шағымдану мүмкіндігі қарастырылған, ал АІЖК 41 бабы апелляциялық шағымдар мен 
наразылықтар бойынша істерді қарастыру тәртібіне арналған. Осылайша, бұрын кейбір 
ғылыми  басылымдарда  және  заң  аясында  ғана  қолданылып  жүрген  апелляциялық 
институт термині заңдық базаға толығымен енді. Ол сот актілері  бойынша шағымдану 
институтын  мәнін  қайта  тұжырымдаудағы  маңызды  талпыныстардың  дәлелі  болып 
отыр.  
Істің мазмұны бойынша заң шығарушы екінші инстанцияға мүдделі тұлғалардың 
бастамасы  бойынша  істі  қайта  қарау  мүмкіндігін  беріп  отыр.  Бұл  берілген 
тұжырымдама  мәтіндік  және  мағыналық  талдауы  бойынша  АІЖК  347  бабына 
негізделген.  Ал  бұл  бапта  апелляциялық  инстанция  соты  берілген  іс  бойынша  және 
қосымша  жинақталған  материалдар  бойынша  істің  нақты  жағдайының  бекітілуінің 
дұрыстығын, материалдық құқық ережелерінің дұрыс талданып, қолданылуын, сондай-
ақ,  істі  қарастырып,  шешу  кезінде  азаматтық  іс  жүргізу  заң  ережелерінің  сақталуын 
тексереді.  АІЖК  345  бабының  2  тармағына  сәйкес  апелляциялық  инстанция  соты 
жасалған  шағым  аясында  жаңа  жағдайларды  бекіте  алады,  сонымен  қатар,  бір  затты 
заңды  түрде  анықтау  және  апелляциялық  шағымдану  шегі  туралы  кӛз  қарасты 
қалыптастырып,  қазақстандық  іс  жүргізу  заңдарының  бұл  аталған  институтын 
классикалық  апелляцияға  жақындатты,  яғни,  белгілі  бір  істі  жоғары  тұрған  соттың 
қайталап қарауын қалыптастырды. Осы орайда Қазақстан Республикасының АІЖК-мен 
қарастырылған  апелляциялық  институт  революцияға  дейінгі  ресейлік  заңдарға 
(Азаматтық  сот  жүргізу  ісі  Жарғысының  743-791  баптары),  сондай-ақ,  апелляция 
институты  екінші  инстанцияның  сот  ісі  екінші  рет  қарауын  білдіретін  шетелдік 
мемлекеттердің  бір  қатар  заңдарына  сәйкес  келеді.  Сонымен  қатар,  қолда  бар  және 
жаңадан  жинақталған  материалдар  бойынша  істерді  апелляциялық  ӛңдеу  тәртібін 
нақты кӛрсететін ресейлік арбитражды заңнан (1995 жылы қабылданған РФ ӘІЖК 155 
бабының  1  тармағы,  2002  ж.  қабылданған  РФ  ӘІЖК  268  бабының  1  тармағы) 
айырмашылығы  да  бар,  АІЖК  апелляциялық  инстанция  соты  бірінші  инстанция 
сотының шешімінің заңдылығын және негізделуін толығымен тексереді /4/.  
Сонымен  апеляцияның  мәні  жоғары  тұрған  соттың  тӛменгі  соттың  шешімін 
бұрынғы  материалдарды  және  жаңадан  дәлелдер  жинақтау  арқылы  қайта  қараумен 
анықталады.  Аппеляция  дәл  осы  қасиеттерімен  сот  шешімдерін  шағымданудың  басқа 
бір  түрлерінен,  мәселен,  жаңа  дәлелдерді  ғана  зерттеумен  айналысатын  кассациядан 
ерекшеленеді.  
Апелляцияны сипаттайтын белгілерге келесілерде жатқызады: 

 
апелляциялық  тәртіп  бойынша  соттың  заң  күшіне  енбеген  шешімдері  қайта 
қаралады; 

 
апелляцияны қарастыру жоғары тұрған сотпен жүзеге асырылады; 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
138 

 
бірінші инстанция сот шешімінің дұрыс болмауы істердің нақты жағдайының 
дұрыс анықталмауы, немесе заңның дұрыс қолданылмағандығы жӛніндегі, немесе істің 
материалдарын тараптардың толық бермеуі туралы шағыммен негізделеді; 

 
апелляциялық  сот  құқық  мәселелері  қарастырумен  қатар,  бірінші  инстанция 
сотының шешімін толығымен немесе белгілі бір бӛлімін жаңа шешіммен алмастыруға 
құқылы; 

 
апелляцияға шағымдануға бір рет қана мүмкіндік беріледі және апелляциялық 
инстанцияның шешімі шыға сала заң күшіне ие болады. 
Апелляцияның  осы  аталған  белгілері  іс  жүргізу  құқығының  дамуының  қазіргі 
заман деңгейіндегі бірінші инстанция сотының шешімдерін қайта қарау институтының 
қағидалық бастауларын сипаттайды.  
Апелляция  –  мемлекет  үшін  де,  сот  ісі  тараптары  үшін  де  ӛте  қымбатқа  түседі; 
апелляция  сот  жүргізу  ісін  ұзартады,  бірінші  инстанция  сотының  абыройын 
тӛмендетеді,  сонымен  қатар,  бірінші  инстанция  соттарына  жағымды  ықпал  етеді. 
Үстілерінен шағым түскен кезде ӛздерінің шешімдерінің орындалмай қалуын, сондай-
ақ,  тексеруге  түсіп,  орындалмай  қалып,  олардың  біліктілігіне  нұқсан  келтіретіндігін 
анық біледі /5/.  
Сонымен  қатар,  бірінші  инстанция  сотының  заңсыз  немесе  негізсіз  шешім 
қабылданған  жағдайда  шағымдана  алатын  апелляциялық  инстанцияның  болуы 
азаматтардың соттардың әрекетсіздігінен немесе дұрыс әрекет жасамауынан қорғаныш 
сезімін тудырады, олардың құқық қорғау органдарына деген сенімін арттырады.  
Сонымен қатар, апелляциялық  ӛндірістің жағымды жақтары да  аз емес. Әлемдік 
соттың шешіміне апелляциялық шағымдану мүмкіндігі азаматтарды сот органдарының 
әділдігіне  қатысты  заңдық  кепілдіктермен  қамтамасыз  етеді.  Бұл  кепілдіктер  істі 
апелляциялық  инстанциямен  қайта  қарау  фактісінің  ӛзі  істі  бірінші  қарау  кезінде 
жіберілген  қателіктерді  жоюға  мүмкіндік  береді.  Апелляцияның  (кассация  сияқты) 
психологиялық  маңызы  бар.  Әлемдік  соттың  шешімі  соңғы  сӛз  емес  екендігі  туралы 
ойдың ӛзі іске қатысушыларға, сондай-ақ қоғамға жағымды әсер етеді.  
Апелляцияның  мақсаты  шешімнің  зандылығының  және  негізделгендігінің 
дұрыстығын  тексеру  болып  табылады.  Егер  апелляциялық  инстанцияға  берген 
шағымында шағым жазушы шағымының пәні мен негізін ӛзгертетін болса, онда бірінші 
инстанция сотының шешімін тексерудің мағынасы жойылады.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Борисова  Е.А.  Апелляция  в  гражданском  и  арбитражном  процессе.-М.: 
городец, 1997. – С.4. 
2.
 
Комиссаров  К.И.  Задачи  судебного  надзора  в  сфере  гражданского 
судопроизводства. – Свердловск:  Сверд. Юрид. Ин-т, 1971. – С. 158. 
3.
 
Исаченко  В.Л.  Русское  гражданское  судопроизводство.  Практическое 
руководство для студентов и  начинающих юристов. Т. 1. – СПб.,  1915. – С. 296. 
4.
 
―Институт 
апелляционного 
производства 
в 
Республике 
Казахстан: 
предварительные итоги и преспективы‖. С. Раимбаев, ―Юридическая газета‖, 9.10.08г.  
5.
 
Бентам И. О судоустройстве. – СПб.: Тип. Правительствующего сената, 1860. – 
С. 140.  
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада апелляция институты сот ісіне қатысушы тұлғалардың құқықтары мен 
заңды мүдделерін қорғау кепілдігі ретінде қарастырылып отыр. 
 
РЕЗЮМЕ 
В статье рассматривается институт апелляции как гарант защиты законных прав и 
интересов граждан участвующих в судебном деле. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
139 
 

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: