МЕКТЕПТЕ ТҦЛҒАНЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУДІҢ  ЖОЛДАРЫ

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
123 
Балалар  қоғамдық  ұйымы  қызметі  тек  қана  профессионалды  педагогқа 
қарамайды,  барлық  ұйым  мүшелеріне–үлкендер  мен  балалар,  ұйымның  әрбір  мүшесі 
мен әлеуметтік мәртебе қалайды.  
Басқа  мемлекеттердің  іс-тәжірибесінен  аңғарғанымыз,  әр  түрлі  бағыттағы 
ұйымдар  мен  қозғалыстар  бір  орталыққа  біріктірілуі  олардың  жұмыстарының 
жандануына  үлкен  ықпал  еткенін  байқаймыз.  Қазіргі  таңда,  Қазақстан  Республикасы 
Ғылым  және  білім  министрлігі  тарапынан  да  үлкен  жұмыстар  атқарылып  жатқаны 
кӛпке  аян.  Министрліктің  жанынан  республикадағы  қоғамдық  ұйымдардың  іс-
тәжірибесін  жинақтап,  оны  бүгінгі  жас  ұрпақтың  мәдени  құндылықтарын 
қалыптастыруға  байланысты  іс-шаралар  жүргізетін  ―Балалар  палатасының‖  құрылуы 
дәлел  бола  алады.  Сонымен  қатар,  Ы.Алтынсарин  атындағы  Қазақтың  білім 
академиясы  этнопедагогика  және  білім  беру  жүйесіндегі  тәрбие  лабораториясының 
іргелі ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағыттары балалар және жастар ұйымдары мен 
қозғалыстары  қоғамдық  бірлестіктерін  ұйымдастырудың  ғылыми-практикалық  негізін 
айқындау болып табылады. 
«Болашақ»    балалар  ұйымының  Ережесі  Қазақстан  Республикасы  Ғылым  және 
білім  министрлігі  Орта  білім  департаментінің  шешімі  бойынша  республика 
мектептеріне  үлгі  ретінде  ұсынылды.  «Болашақ»  атты  оқушылар  ұйымы  –  мектеп 
оқушыларын  жастайынан  қоғамдық  істерге  бейім,  ӛнер  мен  спортты,  білімді,  ӛнегелі 
ӛсиетті,  бизнесті  сүйетін  жан-жақты  жетілген,  іскер,  саналы  азамат  тәрбиелеуді 
кӛздейтін ерікті ұйым. 
Бұл  ұйымның  мүшелері  ізгілік,  қайырымдылық,  шыншылдық,  адалдық,  әділдік 
іскерлік, қажырлылық сияқты жоғары адамгершілік қасиеттерді ӛз бойларына  сіңіруде 
аянбай еңбек етеді. 
Ұйымның басты міндеті–оқушыларды егеменді Қазақстан мемлекетінің мүддесін 
қорғай алатын, адал да әділетті, іскер де белсенді қайраткер етіп шығару. Сӛйтіп оқушы 
жастарды  шығармашылық  іс-әрекетке,  жеке  бастық  қабілеті  мен  қасиеттерін 
жетілдіруге,  саяси  кӛзқарастарын  қалыптастырып  ӛмірге  белсенді  түрде  араласуға, 
Отанның    қауіпсіздігін  қорғай  білуге,  салауатты  ӛмір  сүруге  дайын,  рухани  байлығы 
молайған салауатты азамат даярлау. Ұйым оқушылардың шығармашылық қабілеттерін 
дамытуға, ӛзін-ӛзі басқаруға, жеке тұлға ретінде дамуына ерекше кӛңіл бӛліп, бірнеше 
бағытта тәрбие жұмысын жүргізеді.  
  Сол  мақсатта  жергілікті  мүмкіндіктерді  пайдалана  отырып,  мектеп  мұғалімдері 
мен ата-аналар қауымының қолдауына сүйеніп, демократиялық негізде белсенділікпен 
қоғамдық  істерді  атқаратын  болады.  Сӛйтіп,  бүгінгі  оқушы  жастардан  келешек 
бизнесмендердің,  ӛндіріс  басшыларының,  халық  депутаттарының,  әскери  және  саяси, 
қоғам  қайраткерлерінің,  шығармашылық  қабілетті  маман  кадрлардың  шығуына 
мүмкіндік туғызады.  
«Болашақ»  ерікті  ұйымына  2-11сынып  оқушылары  ӛз  еріктерімен  мүше  бола 
алады.    Аталаған  ереже  2001  жылы  21  мамырда    Қазақстан  Республикасы  Білім  және 
ғылым  министрлігінің  орта  білім  департаментінде  бекіліп,  республика  мектептеріне 
таратылған (қосымшада берілген). 
«Болашақ» балалар қоғамдық  ұйымы 3 сатыдан тұратыны жоғарыда қамтылған. 
Біздің зерттеуіміз, «Болашақ» балалар қоғамдық  ұйымының ережесіне сәйкес 3-сатысы 
«Мұрагер»,  10-11  сыныптарды  қамтиды.  Ал,  «Атамекен»  бойынша  жоғары 
сыныптарды қамтиытын саты «Мирас».  Оған 10-11 сынып оқушылары мүше болады. 
Азаматтық-патриоттық,  құқықтық  және  полимәдениеттік  тәрбие    «Асыл  мұра», 
«Ерлік»  бағыттарында    қамтылады.    Ұлттық  салт-дәстүрлерді,  мәдениетті,  тарихты, 
халықтың  рухани  қазыналарын  насихаттау;  ұлттық  және  жалпы  адамзаттық  рухани 
байлықты,  этникалық мәдени  білім  мен  іс-  тәжірибелерді  меңгерту;  ұрпақтан-ұрпаққа 
жалғасқан  ӛнерден  (сәулет,  бейнелеу  ӛнері  және  т.б.)  мағлұматтарды  игеру  және  оны 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
124 
қолдана білуі; тарихи ескерткіштер, кӛне тарихи таңбалардың тарихын білуі және оны 
қамқорлыққа алу. 
 Дене  тәрбиесі  мен  салауатты  ӛмір  салтын  және  денсаулық  қорғаушы  орта 
қалыптастыру  «Ерлік» бағытында да қамтылады. Ұлттық ерлік, жауынгерлік дәстүрлер 
бойынша мағлұмат беру.  Ұлттық жауынгерлік дәстүрлердің құндылықтарын бағалауға, 
ӛзін-ӛзі  тәрбиелеуге,  Қазақстандық  Отан  сүйгіштік  қасиетін  және  егемен  елімізді 
қорғайтын  ұландарды  қалыптастыруға  ықпалын  тигізу.  («Ерлік  тағылымы»  
бағдарламасын  пайдалануға  болады);  денсаулықты  нығайту,  дененің  дұрыс  дамуына 
байланысты  спорт  түрлерімен  шұғылдану;  адамның  табиғатпен  қарым-қатынасы 
арқылы  рухани  байлығын  жетілдіру;  болашақ  ұландардың  отан  алдындағы  әскери 
міндетін  ӛтеуімен  байланысты  алғашқы  әскери  талаптарымен  таныстыру,  оны  ӛмірде 
қолдана білуге баулу,  соғыс ардагерлерімен, шекара сақшы-жауынгерлерімен кездесу, 
қазақ  елінің  тәуелсіздігі  мен  егемендігін  сақтауға  ат  салысу.  Жергілікті  әскери 
бӛлімшелермен, шекара күзетшілеріменбайланыс жасау, спорт жарыстарын ӛткізу. 
Рухани–адамгершілік тәрбие мәселесі    «Ізгілік»,  «Ӛсиет» бағытында қамтылады. 
Халқымыздың    рухани-адамгершілік  қасиеттерді,  салт-дәстүр  арқылы  жас  ұрпақ 
бойындағы  ұлттық  сана-сезім,  адамгершілік  қасиеттерін  қалыптастыру;  қоршаған 
ортаға,  табиғатқа  деген  сүйіспеншілігін  және  экологиялық  мәдениетін    жетілдіру 
(адамның табиғатқа қатынасы, табиғатты қорғау, оны гүлдендіруге  байланысты еңбек 
үйірмелері,  диспуттар,  тарихи-аймақтану  жұмыстары  қамтылады),  қоғам  мүшелерінің 
еңбекке  деген  кӛзқарасы  және  нарықтық  қатынасқа  байланысты  еңбектің  мән-
мағынасын  түсінуі;  оқушының  бойындағы  ізгілік  қасиеттерді  қалыптастыруда  дін 
хадистерінің тәрбиелік мәнін түсінуі.  
Кемтар  балаларға  және  олардың  ортасына  ерікті  түрде  кӛмектесу,  олармен 
әртүрлі жарыстар ӛткізу.  
«Ӛсиет» бағыты ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан ұлттық рухани мұраларды меңгеру. 
Ақын-жыраулар, би-шешендер ӛмірлерінің тәлімдік-тәрбиелік қасиеттері негізінде жас 
ұрпақты имандылыққа баулу; ұлтымыздың мәдени мұрасы болып келген: нақыл сӛздер, 
бата  тілектер,  мақал-мәтелдер,  кӛне  тарихи  еңбектермен  танысу;  олардың    тәлімдік 
мүмкіндіктерін саналы түрде қабылдау және   күнделікті қарым-қатынаста, іс-әрекетте 
қолдану, альбом, қолжазба жинақ шығару. 
«Домбыра-дастан»  бағыты–ұлттық  ән-күй,  би-ӛнерінің  ӛзіндік  ерекшеліктерін, 
мән-мағынасын, шығу тарихын білу; ән-күй, би ӛнерінің ұлттық мәдениетке қосар үлесі 
және жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиетін жетілдірудегі ықпалы.  Музыкалы-
аспаптың  түрлерін,  олардың  ӛзіндік  ерекшеліктерін  білу.  Мектепте  ән-күй,  би 
үйірмелерін  ұйымдастыру,  ұлттық  аспаптар  оркестірін  құру.  Ӛнер  қайраткерлерімен 
кездесу, олар туралы мәліметтер жинау.                                         
Ӛзін-ӛзі  тану  мен  ӛзін-ӛзі  дамыту  қажеттілігін  қалыптастыру  «Достық» 
бағытында  қамтылады.  Кӛпұлтты  Қазақстанда  мекендейтін  халықтардың  мәдени 
мұраларын,  тарихын,  салт-дәстүрін  оқып  біле  отырып,  оларды  құрметтеу;  кӛрші 
елдердің  тілін,  ән-күйін,  би  музыкасын  үйрену;  әр  ұлттың  тағамдары  мен  киім 
үлгілерінен  кӛрме,  ән-күй,  би  ӛнерлерінен  жарыс  ұйымдастыру.  Достықты  қадірлей 
білуге,  ӛз  сӛзіне  адал  және  тұрақты,  қиын  сәттерде  достарына  кӛмек  беруге  дайын 
болу;  ұлтаралық қарым-қатынасты нығайтуға белсене ат салысу; ТМД елдері мен алыс 
шет ел балаларымен байланыс жасау. 
Коммуникативті  мәдениетті  қалыптастыру–«Ұшқын»  бағытында  негізгі  орын 
алады.  Оқушылардың  бойындағы  қоғамдық  саяси  мәдениетін,  экономикалық  білімін, 
азаматтықсезімін  жетілдіру;  табиғат  байлығын,  ұлттық  мәдениетті  қорғау 
мүмкіншілігін қалыптастыру, ғылым-білім сайысын ӛткізу. 
Құқық,  демократиялық  мәдениет  дағдыларын  меңгеру  (ӛз  құқығын  және 
басқалардыңқұқығын  қорғау).  Саяси  мәселелерді  шешумен  байланысты  ойын  түрінде 
съезд,  конференциялар  ұйымдастыру  арқылы  саясат  мәселелеріне  дағдыландыру. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
125 
Оқушылардың 
журналистикалық 
мәдениетін 
қалыптастыру; 
балалардың 
қызығушылығын  ақпараттық  құралдар  арқылы  насихаттау  («Жас  тілші»,  Дауыс  атты 
т.б. ӛз рубрикасын, бӛлімін ашу). 
Эстетикалық  тәрбие  беру  мәселесі  «Сымбат»  бағытында  негізгі  орын  алады.  
Оқушылардың  бойына  әсемдік  сезімін  дарыту;  қоршаған  ортаның  әсемдігін  білуге 
баулу;  кӛркіне  мінезі  сай    «сегіз  қырлы,  бір  сырлы»    ішкі  рухани  сезімінің  сырқы 
қимыл-әрекетпен ӛз-ара сәйкестігін қалыптастыру. Оқушы жастардың дене сұлулығын 
жетілдіруде  гигиеналық  талаптарды  орындауға  баулу,  қыздарды  әсемдікке  баулуда 
зергерлік бұйымдардың ерекшеліктерін және пайдалану жолдарын үйрету. 
Оқушыларды 
сымбаттылыққа, 
әсемдікке 
баулуда 
ақын-жыраулар 
шығармаларының, ӛнер адамдарының, ата-аналардың ұстаздардың ықпалы. 
«Қыз  сыны»,  «Жігіт  сұлтаны»,  «Қолаң  шашты  қыз»  т.б.сайыстарды, 
конкурстарды ӛткізу. 
Интеллектуальді  мәдениетті  дамыту  «Бизнес»  бағыты  бойынша  жүргізіледі. 
Нарықтық  қатынасқа  байланысты  оқушылардың  экономикалық  білімін  жетілдіру; 
маркетинг,  менеджер,  аудитор,  бизнес,  коммерция  т.б.  мән-мағынасын  түсіндіру. 
Оқушыларды  нарықтық  экономика  негізінде  әр  түрлі  ситуациялар  туғызу  арқылы 
бизнес  мәселесін  шешуге  бейімдеу.  Әрмектеп,  сынып  ӛздерінің  жасаған  бұйымдары 
бойынша  (қол  ӛнері,  мектептегі  бау-бақша  т.б.)  ӛзін-ӛзі  қаржыландырудың  кӛзін 
табуға,  нарықтың  мән-мағынасын  түсінуге  және  шағын  бизнесті  ұйымдастыруға 
бейімдеу. 
Отбасы  тәрбиесі  бойынша  «Ізгілік»,  «Ӛсиет»  бағытында  адамгершілік,  рухани 
және  гуманитарлық  құндылықтарға  басымдық  беруде  әлеуметтік-тарихи  тәжірибені 
таратудың  анықтаушы  құрамдас  бӛлігі  болып  саналады.  Тәрбиеленушілердің 
санасында  дәстүрлі ұлттық және моралдық құндылықтар жандандыру отбасы негізінде 
қалыптастыруды ұялату мәселесі қамтылады. 
Әлеуметтік-мәнді  және  жеке  қасиеттерін  қалыптастыру  «Ізденіс»  бағытында 
қамтылған.  Қоғамдағы    әлеуметтік  ӛзгерістерге,  жаппай  нарықтық  қатынасқа  кӛшуге 
және  ғылыми-техникалық  даму  үрдісіне  байланысты  мағлұмат  жинау,  компьютерлік 
техниканы(программа құру, компьютерлік ойындар, мультимедия және т.б.) меңгерудің 
алғашқы элементтерін игеру, жекелей білімін жетілдіруге байланысты шығармашылық 
ізденістерін  дамыту  (үйірме,кештер,  ғылыми  конференциялар,  оқу  сабақтары  т.б.), 
ғылымға,  білімге  деген  ықыласын  арттыру,  ӛмірлік  мақсаттарын  айқындауға,  жеке 
бастық қасиетті қалыптастыруға баса кӛңіл бӛлу. 
Экологиялық  тәрбие  адамның  бойына  табиғатқа  әдепті  кӛзқарастың  және  оған 
қарым-қатынастың  қалыптасуы  мен  дамуын,  табиғи  ресурстардың  жағдайына  жеке 
жауапкершілік  сезімін  және  адамдардың  олармен  парасатты  іс-әркеттерін  болжайды. 
Экологиялық тәрбиенің негізі алдымен, қоршаған ортаны және халықтың денсаулығын 
қорғауды, елімізде экологиялық жағдай туралы халықты ақпаратпен қамтамасыз етуді 
кӛздейді.  
Дене  тәрбиесі  мен  салауатты  ӛмір  салтын  және  денсаулық  қорғаушы  орта 
қалыптастыру  жастардың  бойына  психикалық  тұрақтылықты  және  тиімді  кәсіби 
қызмет  қажеттілігін  қамтамасыз  ететін  салауатты  ӛмір  салтын  дарыту  мен  жеке 
тұлғалық  сапаны  қалыптастыру  мақсатын  қояды.  Оны  іске  асыруға  алдын  алушылық 
білімі  кіреді.  Салауатты  ӛмір  салтын  қалыптастыру  адам  ағзасының  мүмкіндіктерін, 
оның  қызметінің  ерекшеліктерін  болжау,  адамның  физикалық,  психикалық  және 
рухани  саулығының  ӛзара  байланысы,  сондай-ақ,  тәрбиелену-шілерді  саналуан  спорт 
түрлеріне  тікелей  қатыстыру  жолымен  ағартушылық  және  ақпараттық  түсіндіруші 
жұмыс барысында жүзеге асырылады. 
Еңбек  және  экономикалық  тәрбие  балалардың,  жас  ӛспірімдердің,  және 
жастардың  ӛзіне-ӛзі  қызмет  кӛрсету  шеберлігін  және  дағдыларын,  еңбек  қызметінің 
саналуан  түрлеріне  адалдықпен,  шығармашылық  және  жауапкершілікпен  қарап, 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
126 
ұжымда,  топта  жұмыс  істей  білу  икемдігін қалыптастырады;  адамның  жеке  шеберлік, 
белсенді және болмысымен беріліп іс-әрекет жасау, қажетті ресурстарды жұмылдырып, 
істің  мәнісін  дұрыс  бағалап,  ӛз  іс-әрекетінің  қажетсіз  қалмауына  мән  беріп,  олардың 
түпкілікті тиімділігін тиянақтап жаңа ӛндіріс және қоғам жасауды кӛздейді.
 
Жастардың  
бойында  еңбектің  ең  бірінші  ӛмірлік  қажеттілік,  ӛмірлік  табыстарға  жетудің  басты 
тәсілі мен жоғары құндылық ретінде қалыптастыру. 
Кәсіби-шығармашылық 
тәрбие–«Бизнес» 
бағыты 
бойынша 
жүргізіледі.  
Оқушыларды  нарықтық  экономика  негізінде  әр  түрлі  ситуациялар  туғызу  арқылы 
бизнес  мәселесін  шешуге  бейімдеу.  Әр  мектеп,  сынып  ӛздерінің  жасаған  бұйымдары 
бойынша  (қол  ӛнері,  мектептегі  бау-бақша  т.б.)  ӛзін-ӛзі  қаржыландырудың  кӛзін 
табуға,  нарықтың  мән-мағынасын  түсінуге  және  шағын  бизнесті  ұйымдастыруға 
бейімдеу. 
Біздің  алдымызға  қойған  негізгі  мақсат
 
Қазақстан  Республикасы  үздіксіз  білім 
беру  жүйесіндегі  тәрбие  тұжырымдамасында  қамтылған  мәселелерді,  ұсыныстарды 
балалар  қоғамдық  ұйымының  әлеуметтік  тәрбиесінің  гуманистік  парадигмасы  сай 
әлеуметтік  тәрбие  ұстанымдары  баланың  ӛзін-ӛзі  анықтауын,  ӛзін-ӛзі  реттеуін, 
бірегейлігін  айқындауға мүмкіндік берді. 
«Болашақ»  оқушылар  ұйымының  әр  бағыты    оқушылардың  бойында  рухани-
адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға негізделген.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР  
1.
 
Қазақстан 
Республикасы 
үздіксіз 
білім 
беру 
жүйесіндегі 
тәрбие 
тұжырымдамасы. Астана 2009 
2.
 
Педагогикалық сӛздік  «Академия» Баспа орталығы, 2007 
3.
 
Калиев  С.К.,  Иманбаева  С.Т.,  Торениязова  С.М.,    Ученическая  организация 
«Болашак» Алматы 1998 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  мектептегі  қоғамдық  ұйымдарда  тұлғаны  әлеуметтендірудің  жолдары 
қарастырылады.  
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматриваются  модель  социализации  личности  учащихся  в  детских 
общественных организациях школ. 
 
 
 
УДК  338.0 
Б15 
ГЕНДЕРНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ В РАМКАХ НЕОКЛАССИЦИЗМА 
 
Орынханова Ж.А. - ст.преподаватель (г.Алматы, КазгосженПУ) 
 
Гендерные  исследования  возникли  как  междисциплинарная  отрасль  знания, 
занимающаяся проблемами истории, политологии, философии, социологии, экономики 
и т.д. Сюда включаются все вопросы взаимодействия мужчин и женщин, как на уровне 
общества, так и в семье, в личной жизни.  
Гендерная  экономика  –  одно  из  наиболее  молодых  направлений  экономической 
науки,  анализирующая  различия  в  экономическом  положении  мужчин  и  женщин  и 
причины  их  возникновения  /1/.  К  основным  направлениям  экономической  мысли,  в 
рамках  которых  исследуются  гендерные  проблемы,  относятся  следующие  теории: 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
127 
марксизм,  неоклассицизм  и  институционализм.  Рассмотрим  подробнее  достижения, 
подходы и трактовки неоклассиков.   
Неоклассицизм  первоначально  сформировался  как  теория  маржинализма  (от 
marginal  -  предельный),  а  затем  монетаризма  и  неолиберализма.  Небходимо  отметить, 
что ещѐ 30-35 лет назад неоклассическая теория по существу игнорировала гендерные 
аспекты  развития  экономики.  Подлинный  прорыв  в  этом  направлении  связан  с 
исследованиями  американского  экономиста  Г.  Беккера  /2/.  В  его  работах  наиболее 
важные  понятия  гендерной  экономики  были  впервые  поставлены  на  теоретическую 
основу  неолиберализма.  Г.  Беккер  провел  исследования  в  таких  направлениях,  как 
разделение труда внутри семьи и принятие решения о выходе на рынок труда, причины 
дискриминации  женщин  на  рынке  труда,  производительная  функция  домашнего 
хозяйства,  распределение  получаемых  доходов  в  семье,  брачное  и  репродуктивное 
поведение.  
Рассматривая  производительную  функцию  домашнего  хозяйства,  ученые-
неоклассики попытались разрешить одну из наиболее важных теоретических проблем 
гендерной  экономики  -  проблему  стоимостной  оценки  результатов  домашнего  труда. 
Именно  Г.  Беккер  предложил  новую  теорию  домашнего  хозяйства,  в  рамках  которой 
семья трактуется не как пассивный потребитель товаров, поступающих с рынка, а как 
активный  производитель  потребительских  благ.  По  мнению  Г.  Беккера,  семья 
предъявляет  спрос  не  собственно  на  товары,  а  на  предоставляемые  или  полезные 
эффекты.  Члены  семьи,  используя  своеобразные  "производственные  факторы" 
(рыночные  товары,  свое  время  и  др.),  выпускают  определенную  "конечную 
продукцию", которая материализуется в основных потребительских благах. Например, 
покупая бытовой кондиционер, семья ставит целью произвести такое потребительское 
благо,  как  чистый  кондиционированный  воздух  оптимального  состава,  температуры, 
влажности и т. п.  
В  соответствии  с  концепцией  Г.  Беккера  то  или  иное  благо  семья  может 
производить, используя различные технологии. Естественно, что перед каждой семьей 
встает  вопрос  выбора  наиболее  эффективной  технологии  производства  необходимых 
потребительских  благ.  При  этом  выбор  зависит  от  доходов  членов  семьи 
(потенциальных  и  реально  получаемых)  и  от  цен  на  соответствующие  факторы 
производства. Причем  важнейшим ресурсом  для  домашнего производства объективно 
является время членов семьи - прежде всего женщины-матери. 
Ценность  расходуемого  времени  определяется  через  альтернативные  издержки. 
Иными словами, выбор женщины основывается на достаточно простых соотношениях: 
сколько она сможет заработать за Т часов вне пределов домашнего хозяйства и какие 
затраты понесет семья в целом, если домашний труд женщины в объеме тех же Т часов 
будет  выполняться  другим  человеком  (труд  последнего  будет  оплачен  по  рыночной 
ставке).  Так,  если  женщина,  работая  в  адвокатской  конторе,  имеет  возможность 
зарабатывать  2500  долларов  за  месяц,  а  труд  домашней  прислуги  оценивается  в  800 
долларов  за  месяц,  то  выбор  представляется  очевидным.  Вполне  понятно,  чем  выше 
образования,  квалификации  занятых  в  домашнем  хозяйстве  и  чем  выше  уровень  их 
занятости  на  рынке,  тем  выше  альтернативные  издержки  и  тем  «дороже»  стоит  их 
домашний  труд.  В  соответствии  с  этими  исследованиями  установлено,  что  рост 
занятости  женщин  за  пределами  дома  становится  стимулом  для  развития 
времясберегающих технологий домашнего труда.  
Согласно  неоклассической  теории  гендерное  разделение  труда  (распределение 
ролей)  внутри  семьи  получает  новую  интерпретацию  благодаря  использованию 
понятия  "человеческий  капитал".  В  самом  широком  смысле  слова  это  понятие 
охватывает  весь  опыт,  накопленный  человеком  на  протяжении  жизни.  В  узком  же 
смысле  под  человеческим  капиталом  понимается  полученное  образование  и 
профессиональная  квалификация  человек.  Причем  выделяют  две  части  человеческого 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
128 
капитала:  общую,  которая  соответствует  полученному  общему  образованию,  и 
специфическую, соответствующую профессиональному образованию и специализации.  
В режимах накопления человеческого капитала возникают естественные различия 
между  полами.  Они  становятся  фактором,  который  способствует  специализации 
каждого  пола  на  накоплении  капитала  определенного  типа  –  "рыночного" 
(повышающего производительность труда на рынке) или "домашнего" (повышающего 
производительность  труда  в  домашнем  хозяйстве).  Для  женщин  подобные  различия 
имеют как биологическую природу (связанную с рождением и воспитанием детей), так 
и социальную природу (дискриминацию на рынке труда).  
Представляется  достаточно  очевидным,  что  для  любой  семьи  в  целом  выгоднее, 
если каждый из супругов будет осуществлять ту деятельность, в которой он обладает 
сравнительными преимуществами большего человеческого капитала. Если учесть, что 
средняя заработная плата женщин обычно ниже, чем мужчин (это характерно не только 
для  бедных,  но  и  для  богатых  стран),  а  "домашний"  человеческий  капитал,  наоборот, 
выше  у  женщин,  то  рациональной  экономической  стратегией  семьи  будет  вариант, 
когда муж работает вне дома, а жена – в домашнем хозяйстве.  
Исследователи-феминисты,  работающие  в  рамках  парадигмы  неоклассической 
теории,  отмечают,  что  женщины,  накапливая  естественным  образом  специфичный 
"семейный  капитал",  попадают  в  замкнутый  круг:  дискриминация  на  рынке  труда 
усиливает  их  специализацию  в  области  домашнего  хозяйства,  а  это,  в  свою  очередь, 
еще  более  снижает  шансы  женщин  на  рынке  труда,  что  закрепляет  подчиненное 
положение в семье, одновременно ограничивая возможности развода.  
Довольно  оригинальна  в  рамках  неоклассицизма  трактовка  процесса  подбора 
семейных  пар  и  анализа  брачных  отношений.  Ученые  неоклассической  школы 
проводят аналогию между заключением брака и созданием нового предприятия. Так, Г. 
Беккер  считает,  что  брак  –  это  процесс  сортировки  мужчин  и  женщин  для  создания 
малых партнерств с помощью брачного рынка. В соответствии с данным подходом на 
протяжении брака формируется специфический семейный капитал, включающий в себя 
такие блага и ценности, как репутация в глазах окружающих, дети, здоровье, престиж, 
взаимопонимание, чувственные удовольствия и др. Большая часть семейного капитала 
автоматически  не  переносится  в  новый  брачный  союз  (возникающий  вместо 
распавшегося)  –    она  безвозвратно  утрачивается  в  случае  развода.  Очевидно  именно 
поэтому  вероятность  расторжения  брака  в  первые  годы  совместной  жизни  выше,  так 
как в тот период времени накопленный специфический капитал сравнительно невелик. 
По  мере  увеличения  продолжительности  брака  вероятность  развода  все  более 
снижается.  
Мужчины и женщины, вступая в брак, предполагают, что ожидаемая полезность 
от  совместной  деятельности  окажется  более  значительной  величиной,  чем  сумма 
автономных  полезностей,  ожидаемых  при  условии  индивидуального  проживания. 
Представляется  вполне  естественным  и  обратное  соотношение:  когда  выгоды  от 
расторжения брака выше, чем ожидаемая полезность сохранения семейных уз, то брак 
распадается.  Не  случайно,  что  рост  женской  экономической  активности  в  странах  с 
развитой  рыночной  экономикой  сопровождается  постоянным  ростом  числа  разводов. 
Всѐ  большая  финансовая  независимость  женщин  значительно  снизила  для  них 
возможный  ущерб,  связанный  с  расторжением  брака  или  с  заключением  повторного 
брака.  
Кроме  проблем  внутрисемейного  производства,  распределения  и  потребления, 
либеральная  экономическая  теория  рассматривает  также  с  гендерных  позиций 
проблемы  экономики  труда.  Согласно  теории  рыночной  дискриминации  по  признаку 
пола  центральное  место  для  описания  проблемы  гендерного  неравенства  в  области 
занятости  занимает  именно  понятие  дискриминации.  В  международных  документах 
дискриминация  понимается  как  "…  любое  разграничение,  изоляцию  или  запрет, 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
129 
основанные  на  половых  различиях,  которые  имеют  своим  результатом  или  целью 
ограничить  или  аннулировать  признание,  соблюдение  или  реализацию  человеческих 
прав и фундаментальных свобод женщин в политической, экономической, социальной, 
культурной,  гражданской  или  любой  другой  сфере,  независимо  от  семейного 
положения, на основе равноправия мужчин и женщин" /3/. 
Выделяются  две  формы  дискриминации  в  сфере  занятости:  дискриминацию  по 
заработной плате, когда за равноценный труд мужчины и женщины получают неравное 
вознаграждение; профессиональную сегрегацию, когда женщины имеют по сравнению 
с  мужчинами  неравный  доступ  к  получению  престижных  профессий  и  должностей. 
Представители  либерального  направления  приводят  ряд  причин  наличия 
дискриминации и дают им следующие трактовки:  
•  дискриминация  на  уровне  предпочтений,  то  есть  дискриминация  женщин  со 
стороны работодателя, клиентов или коллег;  
• 
статистическая 
дискриминация, 
базирующаяся 
на 
"статистическом 
предубеждении"  работодателей,  распространяющих  на  каждую  конкретную  женщину 
свойства  и  характеристики,  которые  (по  их  убеждению)  присущи  всем 
представительницам данного пола;  
• дискриминация, порожденная монопольной структурой рынка труда.  
Наиболее  серьезной  причиной,  которая  объясняет  открытую  дискриминацию  на 
рынке  труда  по  принципу  пола,  являются  предубеждения  работодателей,  самих 
наемных  работников  и  клиентов.  Г.Беккер  предположил,  что  часть  работодателей 
имеет склонность к дискриминации. Иными словами, предубеждение против найма на 
работу  определенных  демографических  или  этнических  групп  работников.  При  этом 
работодатель  готов  платить  за  свои  "убеждения",  устанавливая  повышенную  оплату 
труда  тем  группам  работников,  которым  он  отдает  предпочтение.  Очевидно,  что  чем 
больше  работодатель  склонен  к  дискриминации  по  признаку  пола,  тем  значительнее 
будут различия в заработной плате мужчин и женщин на его фирме.  
Со  стороны  клиента  дискриминация  чаще  всего  возникает  в  тех  секторах 
занятости,  где  особенно  высоки  частота  и  интенсивность  контактов  с  клиентами, 
которые  предпочитают  быть  обслуженными  работником,  принадлежащим  к 
определенной  гендерной  или  этнической  группе.  Если  женщины  стремятся  найти 
работу в тех сферах профессиональной деятельности, в которых именно они являются 
объектом  дискриминации  со  стороны  клиентов,  то  они  вынуждены  соглашаться  на 
более  низкую  оплату  труда,  так  как  при  равенстве  условий  предприниматель 
предпочтет  нанимать  мужскую  рабочую  силу.  Эта  разновидность  дискриминации 
характеризуется 
исследователями 
в 
качестве 
наиболее 
важной 
причины 
профессиональной сегрегации по признаку пола.  
Дискриминация со стороны коллег возникает в тех случаях, когда определенные 
группы  работников  фирмы  предпочитают  в  процессе  труда  вообще  не  вступать  во 
взаимоотношения  с  представителями  иного  пола.  Примерами  дискриминации  такого 
рода являются ситуации, при которых мужчины отказываются поступать на работу, где 
их  прямым  начальником  будет  женщина,  либо  в  такие  фирмы,  где  именно  женщины 
доминируют в руководстве. Ситуация достаточно курьезная и экономически довольно 
нелепая:  если  та  или  иная  фирма  всѐ-таки  заинтересована  в  привлечении  мужчин-
"женоненавистников",  то  она  будет  вынуждена  дифференцировать  по  полу  уровни 
заработной платы своих работников и фактически платить мужчинам дополнительную 
"премию" за их половую принадлежность.  
Так  что  же  позволяет  фирмам,  осуществляющим  дискриминацию  на  уровне 
предпочтений, выживать в условиях конкуренции, если они вынуждены переплачивать 
своим  работникам?  При  дискриминации  женщин  со  стороны  работодателя 
рассматриваемый порядок объясняется тем обстоятельством, что в подобных отраслях 
цены  и  рентабельность  регулируются  государством.  Следовательно,  фирмы  могут  в 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
130 
значительной части перекладывать повышенные издержки на потребителей (особенно 
если рынок данного товара достаточно монополизирован).  
Если дискриминация проводится со стороны клиентов фирмы, то последняя также 
перекладывает  собственные  издержки  на  этих  клиентов,  которые  чаще  всего 
принимают  такой  подход  (особенно,  если  доля  повышенных  расходов  в  бюджете 
клиента  относительно  невелика).  В  таком  случае  некоторое  повышение  цены  не 
приводит  к  изменению  предпочтений  клиентуры.  И,  наконец,  выживание  фирм, 
допускающих  дискриминацию  женщины  со  стороны  коллег-мужчин,  объясняется  тем 
обстоятельством, что лояльность и стабильная производительность работников ценится 
дороже, чем относительно небольшая доплата к заработной плате мужчинам.  
Феномен  статистической  дискриминации  заключается  в  том,  что  при  принятии 
решения  о  найме  работодатель  выполняет  прогноз  вероятной  производительности 
кандидатов  на  должность  по  таким  косвенным  признакам,  как  общее  и 
профессиональное образование, опыт работы по специальности, возраст, пол, наличие 
детей,  результаты  тестирования,  рекомендации  с  предыдущего  места  работы  и  др. 
Вместе  с  тем,  если  работодатель  считает,  что  женщины-работницы  менее  ценны  для 
фирмы,  чем  мужчины-работники,  он  будет  постоянно  отдавать  предпочтение  именно 
мужчинам,  не  беря  в  расчет  индивидуальные  семейные,  профессиональные  и 
личностные характеристики конкретного кандидата.  
Особо  следует  остановиться  на  дискриминации,  возникающей  вследствие 
монопольной структуры рынка труда. В соответствии с этой трактовкой рынок труда в 
действительности  не  является  конкурентным.  На  нѐм  проявляют  себя  монопольные 
силы, а пол (раса, национальность) выступают критерием разделения рабочей силы на 
не конкурирующие между собой группы. Отсутствие конкуренции в рассматриваемом 
случае  вытекает  из  концепции  двойственного  рынка  труда.  Согласно  этой  концепции 
рынок  труда  состоит  из  двух  весьма  различающихся  между  собой  секторов  - 
первичного и вторичного.  
Для  первичного  сектора  (рабочих  мест  в  нем)  характерны  высокий  уровень 
оплаты труда, стабильная занятость, благоприятные условия труда, наличие перспектив 
профессионального и служебного роста. В свою очередь работу во вторичном секторе 
отличает  низкий  уровень  заработной  платы,  нестабильная  занятость,  практическое 
отсутствие  перспектив  карьерного  роста,  неудовлетворительные  условия  труда.  Как 
указывает  М.  Пиор,  для  США,  например,  первичный  сектор  –  место  работы  белых 
мужчин,  тогда  как  во  вторичном  секторе  заняты  преимущественно  женщины  и 
представители других расовых и национальных групп /4/.   
Именно  в  первичном  секторе  успешно  реализуется  накопленный  человеческий 
капитал.  Это  подтверждается  и  эмпирическими  данными,  показывающими,  что  здесь 
наблюдается  надежная  корреляционная  связь  между  такими  факторными  признаками, 
как уровни образования и квалификации (см. данные В. Диккенса и К. Ланга) /5/.  
Во  вторичном  секторе  всѐ  выглядит  с  точностью  до  наоборот:  кондуктор 
общественного транспорта – студент пятого курса университета имеет тот же уровень 
оплаты труда, что и кондуктор без образования.  
Важнейшим постулатом теории двойственного рынка труда является положение о 
том, что горизонтальная мобильность между секторами ограничена и различия между 
ними  не  сглаживаются.  Ученые  неоклассической  школы  объясняют  устойчивость 
двухсекторной  модели  дифференцированностью  издержек  контроля  за  разными 
категориями  сотрудников.  Капиталистические  фирмы  используют  высокий  уровень 
оплаты  труда  только  в  тех  случаях,  когда  они  рассчитывают  на  долгосрочные 
отношения с работниками. Но так как женщины нередко покидают сферу занятости из-
за  рождения  детей  по уходу  за  ними,  то  они не  рассматриваются  работодателями  как 
надежные  и  стабильные  работники,  а  потому  постепенно  оттесняются  во  вторичный 
сектор занятости населения.  

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
131 
ЛИТЕРАТУРА 
1.  Вопросы  экономики  Мезенцева  Е.Б.  Гендерная  экономика:  теоретические 
подходя //Вопросы экономики. – 2000. - №3. – С.54. 
2. Беккер Г. Экономический анализ и человеческое поведение. // Thesis. 1993. Т.1. 
Выпуск 1. 
3.  Конвенция  о  ликвидации  всех  форм  дискриминации  в  отношении  женщин  / 
Организация Объединенных Наций, департамент общественной информации. – 1991. – 
С. 250-254. 
4.  Pior  M.  Jobs  and  Training:  Manpower  Policy.  In:  Beer  S.,  Barringer  R.  (eds.).  The 
State and the Poor. Cambridge, Mass., Winthrop Press, 1970.  
5.  Dickens  W.,  Lang  K.  A  Test  of  Dual  Labor  Market  Theory.  American  Economic 
Reviw, 1985, vol. 75. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматриваются  исследования  гендерных  проблем  в  рамках 
неоклассической  школы,  в  частности  рассматриваются  теории  американского 
экономиста Г.Беккера.  
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  неоклассикалық  мектептің  гендерлік  проблемалар  аясындағы 
зерттеулері, 
соның 
ішінде 
американ 
экономисті 
Г.Беккердің 
теориялары 
қарастырылған. 
 
 
 
УДК 343.224. 
С364 

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: