Шараларға қатысты ұлттық мәдениеттің қайта ӛркендеуіне кеңінен жол ашылды. Оған елбасы Н.Ә

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
147 
Білім  алушылар  тұлғасының  ұлттық  психологиялық  ерекшелігі  ұлттық 
психикалық  құрылымға  байланысты.  Ұлттық  психикалық  құрылым  үш  компоненттен 
тұрады:  ол  ұлттық  сезім,  ұлттық  салт-дәстүрлер  және  ұлттық
 
мінез-құлық.
 
Осы  үш 
бірлестік ұлттық мәдени ерекшеліктің шартты белгілері болып табылады. 
Жоғарыда айтылғандармен қатар, білім мазмұнын жетілдіру жұмыстарында басты 
ескерілетін мәселенің бірі - болашақ ұрпақ тәрбиесінің негізі боп саналатын Қазақстан 
Республикасы  азаматтарының  осы  ӛлкедегі  ата-бабаларының  салт-дәстүр,  әдет-
ғұрыптарын  оқып  үйрену,  туған  ӛлке  тарихымен  тереңірек  танысу  болуы  шарт 
екендігінде.  
Әлемдік  деңгейдегі  тарихи  тұлғалардың,  қазақ  ойшылдарының  ӛмірі  мен 
еңбектерін жас ұрпаққа таныстырып, олардың адамгершілік, отаншылдық  қасиеттерін 
қалыптастыру бағытындағы жұмыстарды жаңғырта түсуге Қазақстан ғалымдары да ӛз 
зерттеулерімен ат салысуда. Ел президенті: ―Біздің тағы бір аса маңызды идеологиялық 
міндетіміз  –  қазақстандық  отансүйгіштікке  тәрбиелеу,  әрбір  азаматтың  ӛзін-ӛзі  айқын 
билеуін  қалыптастыру.  Шынайы  отан  сүйгіштікті,  нағыз  азаматтықты  қалыптастыру 
жеке  бастың  ӛзін  саяси  тұрғыдан  айқын  сезінуін,  ӛз  Отанын  саналы  түрде  таңдауын 
кӛздейді‖  –  деп,  қазіргі  таңдағы  республика  жастарын  отансүйгіштікке  тәрбиелеудің 
маңыздылығын атап кӛрсеткен еді.  
Бұл  орайда,  қазақ  ойшылдарының  атқарған  қызметтері  мен  олардың  артқа 
қалдырған тарихи-педагогикалық мұраларына ерекше назар аудару қажеттілігі, оларды 
білім мазмұнын таңдауда орынды да, тиімді пайдалана білу  әлі де ӛзекті мәселе болып  
қала береді.  
Ұлттық  тәрбиелілік  –  бұл  адамды  белгілі  бір  ұлттың  ӛкілі,  ұлттық  дәстүрді, 
халықтық  тәжірибені  ұрпақтан  ұрпаққа  жеткізуші  ретінде  сипаттайтын  адами  сапа 
(қасиет)  болып  табылады,  ол  ұлттық  тұлғаның  таным-білімімен,  сана-сезімімен  және 
алынған білімді іс жүзінде жүзеге асыра алу дәрежесімен – мінез-құлқымен ӛлшенеді. 
Білім беру барысында оқу іс-әрекеттері арқылы әр оқушының проблеманы шешу, 
ақпараттық, коммуникативтік құзыреттіліктерін қалыптастыруға болады. Құзыреттілік 
қалыптастырудың келесі міндеті әр сабақтың ӛмірлік жағдайлармен байланыстылығы. 
Бұл  орайда  құзыреттіліктерді  қалыптастыруға    бағдарланған  тапсырмалар 
қолданылады.  
Білім  беруді  жетілдіру  мақсатында  құзыреттілікке  бағытталған,  ұлттық 
құндылықтармен  толықтырылған  білім  мазмұнын  іріктеу  мәселесі  қазіргі  мектепке 
кеңінен еніп отырған экономика пәнін түзіп жетілдіруде кеңінен қолданылуда.  
Мектепте  экономикалық  білім  беру  кеңінен  ӛріс  алып  отырғанмен  оның  кей 
бағыттары әлі де толықтыруларды қажет етуде.  Осыған орай, мектеп оқушыларының 
салық  мәдениетін  қалыптастыру  экономикалық  білімді  жетілдіру  бағыттарының  бірі 
деуге болады. 
Ӛркениеттің  одан  әрі  қауіпсіз  және  тұрақты  даму  үрдісінің  перспективалы 
бағытына  білімге  негізделген  даму  жатады.  Яғни,  әлемнің  түкпір-түкпіріндегі  және 
жеке  елдердің  дамудың  тарихи  тәжірибесі  мен  ерекшеліктерін  кӛрсететін  жеке  әрі 
жалпы  жаһандық  білімнің  үнемді,  ұтымды  дамуы  мен  тиімді  пайдаланылуы 
қамтамасыз етілуі тиіс. 
Ӛзінің  тәуелсіздігін  және  дербестігін  алған  кез  келген  мемлекетке  тұрақты,  әрі 
күшті  қаржылық  база  қажет.  Яғни  дербес  мемлекет  болған  және  белсенді  түрде 
нарықтық экономикаға ӛту кезінде салық мәдениеті елеулі орын алады.  
Экономикалық  білім  беруде  жоғары  сынып  білім  алушыларының  салық 
мәдениетін қалыптастыруда  «салық»,  «салық  жүйесі»,  «салық  кодексі»,  «салық  салу», 
«салықтық бақылау» т.б. ұғымдары түсіндірілуі қажет. 
Салықтар  –  экономикадағы  ең  қарама  қайшылықты  сұрақтардың  бірі.  «Сіз  және 
сіздің жанұяңыз қандай негізгі салықтар тӛлейді?», «Үкімет неге салықтар жинайды?», 
«Салықтарды  кімдер  тӛлеуі  керек?».  Біздің  барлығымыз,  қазіргі  қоғам  үкімет 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
148 
салықтарсыз  ештеңе  істей  алмайтындығын  толық  түсінгенімізбен,  оларды  тӛлеу 
мәселесі  қиын  болатыны  белгілі.  Сондықтан  да  мектеп  білім  алушыларының  салық 
мәдениетін қалыптастыруда ұлы ғұламаларымыздың еңбектерінде кӛрініс тапқан ұлтық 
құндылықтарды орынды қолдана білу мүмкіндігін кеңінен пайдалана білуіміз қажет. 
Салық  мәдениетін  қалыптастыру  мәселесінің  зерттелуін  салық  мәдениетін 
қалыптастырудың тарихи деректерінен бастасақ, сонау Әмір Темір /1333 жылы/ басқа 
деректерде  /1336  жыл/  заманынан  бастауға  болады.  «Темір  жарғысының»  маңызды 
элементі –экономикалық мәселелер. Ол негізінде обьективті кӛрсеткіші бар салық салу 
жүйесін жасап шығарды.  
Темірдің  салық  жинау  принципі:  ауқатты  салық  тӛлеуші  мемлекетті  байытады 
деген. Сондықтан да ол жер ӛңдеу ісіне, кедейленген жер иесіне қатты кӛңіл бӛлді, жер 
ӛңдейтін  құрал  саймандар  бӛлді,  арықтың,  жолдың  дұрыс  күйде  болуын  қадағалады, 
кӛпірлер, керуен сарайлары салынды, саяхатшылардың қауіпсіздігі қамтамасыз етілді. 
Демек, сонау заманннан бастап, салық жүйесінің қалыптасуына негіз салынған /2/.   
Әл-Фараби  ілімі  тәрбиенің  әрбір  қоғам  кезіндегі  (феодализм,  капитализм) 
әлеуметтік  мәнін  ашып,  экономика,  адамгершілік,  ақыл-ой  тәрбиесінің  мәселесін 
қарастырды. 
Халқымыздың ғалым ағартушылары А.Құнанбаев, Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, 
М.Жұмабаевтардың  еңбектерінде де кӛрініс тапқан.  
Оқушылардың экономикалық тәрбие мәселесіне арналған бірқататар жұмыстарда 
еңбекке  оң  кӛзқарас  пен  қоғамдық  меншікке  ұқыптылық  арасындағы  байланысты 
қалыптастыру қарастырылды.  
Абай  жастарға  үлгі  етіп  ұсынған  адал  еңбек,  ар-ұждан  қай  дәуірде  болмасын 
кӛнермейтін,  адамды  қиыншылық  атаулыдан  аман-есен  алып  шығатын  тіршіліктің 
тұтқасы,  ӛмірдің  нұсқасы,  жастарды  алға  жетелер  жарық  жұлдыз  –  нысаны  екені 
даусыз.  
Сәкен  Ӛзбекұлының  ―Нарықтық  қатынастар  туралы  ойлар‖  деген  мақаласында 
Абайдың  нарықтық  кӛзқарастары  біршама  дұрыс  та  жан-жақты  сараланғандығын 
кӛруге болады. Атап айтқанда, ғалым мақаласында былай дейді: ―... Абай ӛз заманының 
талаптарынан  кӛп  алға  кетіп,  кӛргендік  пікірлермен  қазіргі  нарықтық  қатынастар, 
бизнесті ұйымдастыру, еркін кәсіпкерлік, капиталдың алғашқы кезеңінде қалыптасуы, 
меншік құқын иелену, пайдалану, билеу сияқты мәселелерге сол кездің ӛзінде-ақ жауап 
іздеген‖.  Абайдың  ӛз  дәуірінде  айтқан  пікірлері  бүгінгі  заманның  талаптарымен 
ұштасып жатқанын анық аңғарамыз. 
Ал Абай Құнанбаев еңбектеріне талдау жасап, Қазақстандағы экономикалық  ой-
пікірлердің  дамуын  зерттеген  экономика  ғылымдарының  докторы,  профессор 
Дүйсенхан Кабдиевтің еңбектерінен аңғарамыз.  
―Абай  Құнанбаев  ӛзінің  творчестволық  еңбектерінде  кӛптеген  экономикалық 
мәселелерді  кӛтеріп,  оны  ағартушылық  және  демократиялық  кӛзқараспен  шешіп 
отырған.  Кӛшпелі  халқымыздың  шаруашылығын  жақсы  білетін  ол  Қазақстанның 
экономикалық  даму  болашағы  құнды  пікірлер  айтқан.  Бұл  пікірлері  тарихи  жағынан 
оқшаулау болғанымен қазақ халқының әлеуметтік-экономикалық пікірлерінің оянуына 
үлкен үлес қосқан‖ /3/.   
Шоқан Уәлихановтың күллі еңбектерінің темірқазығы – қоғамның шаруашылық-
экономикалық  проблемаларына  арналған  зерттеулері.  Бұған  «Қазақтардың  қонысы 
туралы», «Мал шаруашылығы – халық байлығы», «Ӛнеркәсіп және сауда», «Ӛнеркәсіп 
және ақша системасы» сияқты еңбектері жатады.  
Шоқан  еңбектерінде  ӛнеркәсіп  пен  сауда  мәселелеріне  де  елеулі  орын  берілген. 
Шаруашылық  феодалдық-отаршылдық  шырмауында  болуының  салдарынан  Қазан 
тӛңкерісіне  дейін  Қазақстанда  ӛнеркәсіп  ӛте  баяу  дамығаны  мәлім.  Патша  ӛкіметі 
ӛнеркәсіптің  ӛркендеуіне  әдейі  кедергі  келтіріп  отырды.  Бұл  енді  Ресейдің  қосымша 
шикізат  базасы  деп  есептеді.  Қазақ  халқының  экономикалық  жағынан  дамуы 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
149 
Шоқанның негізгі арманы болды, бірақ, ол арманы тек біздің заманымызда ғана жүзеге 
аса бастады. 
Шоқан  еңбектерінде  патша  ӛкіметінің  Қазақстанда  жүргізген  экономикалық 
саясатына айтылған құнды сын пікірлер де кездеседі. 
ХІХ ғасырдың  орта кезінде әр жүздің қазақтары Ресейге әртүрлі салықтар тӛлеп 
келді. Мысалы кіші жүздіктер жыл сайын түндік басына 1 сом 50 тиыннан күміс ақша 
есебімен  үй  салығы  тӛлесе,  ал  орта  жүздіктер  әр  жүз  мал  басынан  бір  мал  тӛлеп 
отырды.  Ал  кейбір  жерлерде  кӛлік  беру  салығы  деген  түрлері  де  болды.  Бұл 
салықтардың  түрімен  бірге  салмағы  да  ауырлай  түсті.  Мысалы,  1822  жылы  «Сібір 
қазақстарының  уставы»  бойынша  салық  жоғарылап,  әр  жылқыдан  18  сом,  сиырдан  8 
сом, қой-ешкіден 1 сом күміс жиналатын болған /4/.   
Ғалым  Шоқан  ӛзінің  салық  туралы  мақалаларында  мұндай  жайлардың  заңсыз 
екенін  дәлелдейді.  Әсіресе,  ешбір  заңға  симайтын  «кӛлік  міну  салығына»  қарсы 
шыққан.  «Қазақтардың  кӛлік  міну  салығында  ешқандай  тәртіп  болмайтын»,-деп 
кӛрсетті  ол.  Чиновниктердің  кӛпшілігі  қазірдің  ӛзінде  бір  сапар  үстінде  40-60  жылқы 
алады және иелеріне ештеңе тӛлемейді. Кейбір жалға алған аттарды қайтармай кетуі де 
жиі кездеседі». Патша чиновниктерінің осындай бассыздық пиғылдарын кӛрсете келіп, 
Шоқан ӛкімет орындарынан олардың жолсыздық істерін қатаң жазалауды талап етеді.   
Қазақ  халқының  ағартушысы  Ы.Алтынсарин  мектепте  берілетін  экономикалық 
тәрбие  мен  дағдыны  халыққа  пайда  келтіру  тұрғысынан  бағалады.  Ыбырай 
Алтынсарин  бүкіл  ӛмірін  мектеп  ашуға,  қазақ  балаларын  оқуға  тартуға,  еңбекпен 
айналысуға  үндеді.  Оқу-ағарту  ісіне  Ыбырай  енгізген  жаңалық  қазақ  жастарына 
кәсіптік  мамандық  беру  мәселесін  кӛтере  білді.  Ол  қазақ  халқының  шаруашылық-
экономикалық  дамуына  қажетті  мамандар  даярлау  ісіне  ерекше  мән  берді:  қолӛнер, 
ауыл шаруашылығы училищелерін ұйымдастырды.  
Қазіргі  уақытта  Ы.Алтынсарин  еңбектерінің,  идеяларының  оқушыларға 
экономикалық  білім  беруде  маңызы  зор.  Ол  еңбектерінде  жастарды  сабырлыққа, 
әдептілікке,  ұқыптылыққа,  еңбек  сүйгіштікке  үйрете  отырып  тәрбиелеуді  мақсат 
еткенін кӛреміз /5/.   
Ы.Алтынсариннің  кӛлемі  шағын  әңгімелерінде  еңбек,  байлық,  кәсіпкерлікті 
үйрену, баюдың жолдары жолдары нақты мысалмен түсінікті жазылған. Оның «Малды 
пайдаға  жарату»,  «Дүние  қалай  етсең  табылады»,  «Білімнің  пайдасы»,  «Қыпшақ 
Сейтқұл», «Петр патшаның тергелгені», «Мұжық пен жасауыл», «Жомарт», «Сараңдық 
пен жинақылық» деген т.б. әлеуметтік-экономикалық тәрбиесі зор шығармалар болып 
табылады /6/.   
Әлемдегі кӛптеген экономист ғалымдардың еңбектерінде салық тақырыбы, оның 
маңыздылығы,  қоғамның  дамуындағы  рӛлі,  экономикадағы  алатын  орны  кең  және 
терең  зерттелген.  Нарықтық  қатынастары  дамыған  елдерде  салықтар  экономика  мен 
әлеуметтік  хал-аһуалын  тұрақты  дамытудағы  реттеушілік  қасиеттері  бюджеттік 
қатынастар мүмкіншілігіне тікелей басқару әдістері ретінде қолданылады. 
Салық ауыртпалығын жеңілдетуді жүргізу әртүрлі меншіктегі экономиканың ӛсу 
мүмкіндігін  туғызу  болса,  кӛлеңкелі  экономиканың  қысқарып,  болашақтағы 
экономиканың ӛсімі негізгі бюджеттік кірістердегі салық түсімдерін молайту. 
Демократиялық  мемлекеттің  негізгі  белгілерінің  бірі  болып  қоғамда  ӛркениетті 
салықтық  қатынастар  мен  халықтың  барлық  топтарының  салықтық  мәдениетінің  бар 
болып  саналатындығы  баршаға  мәлім.    Қабылданған  салықтық  құқықтық    заңдардың 
іске асырылуы кәсіби білім мен салық мәдениеттіне тікелей байланысты деуге болады.  
Халқымыздың ұлы ғұламаларының еңбектеріндегі ұлттық құндылықтарды мектеп 
білім  алушыларының  экономикалық    білімін  жетілдіруде    қолдану  білім  сапасының 
артуына септігін тигізуде. 
 
 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
150 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Қазақстан  Республикасының  «Білім  туралы»  Заңы  //  Егемен  Қазақстан.- 
Астана: Ақорда, 2007. -Б.6. - 15 тамыз. 
2.
 
Темір,  Дәуір,Тұлға,  Әрекеттері-М, 1992, 112 бет 
3.
 
Қабдиев Д.К. Абай и современность //Экономика и бизнес. 1996, №1, С70-71. 
4.
 
Мақаш Елеусізов Шоқанның экономикалық кӛзқарасынан... //Ақиқат. №6. 
1995ж.маусым -63б. 
5.
 
Ӛ.Қ.Шеденов, Б.А.Жүнісов Экономикалық ілімдер тарихы. Оқулық, Алматы 
2006 
6.
 
Сыдықов Ә.С. Ы.Алтынсариннің педагогикалық идеялары мен қызметі. 
Алматы, 1969. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
 Мақала 
ұлттық 
құндылықтардың 
негізінде 
экономикалық 
мәдениеті 
қалыптастыру  мәселесіне  арналған.  Мақалада  ұлы  ғалымдар  мен  ағартушылардың 
экономикалық мәдениетті зерттеу мысалдары келтірілген.  
 
РЕЗЮМЕ 
Статья  посвящена  проблеме  формирования  экономической  культуры  на  основе 
национальных  ценностей.  В  статье  приводятся  примеры  исследования  проблем 
экономической культуры великими учеными и  просветителями. 
 
 
 
ЭКОНОМИКА, ЕСЕП ЖӘНЕ ТУРИЗМ 
УДК 389.6  
А 34 
ВОПРОСЫ ПРОВЕДЕНИЯ ОПЕРАЦИОННОГО АУДИТА ФИНАНСОВО-
ХОЗЯЙСТВЕННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРЕДПРИЯТИЙ 
 
Акимбаева К.Т. – старший преподаватель (г. Алматы, КазгосженПУ) 
 
Несовпадение 
интересов 
между 
составителями 
информации 
и 
их 
пользователями, разграничение объектов контроля по формам собственности и другие 
обязательства,  возникающие  в  условиях  рынка,  требует  проведения  тщательного 
экономического анализа и аудита сложившейся ситуации в конкретных сферах бизнеса. 
Практикой доказано, что качество принимаемых решений в бизнесе прямо зависит от 
достоверности полученной информации и глубины их аналитического обоснования.  
В  Республике  Казахстан  по-новому,  в  соответствии  с  прогрессивным  опытом 
развитых  стран,  осуществляются  бухгалтерский  учет,  финансово-экономический 
анализ  и  независимый  аудиторский  контроль  за  деятельностью  хозяйствующих 
субъектов. Такие важнейшие их виды, как операционный аудит, управленческий учет и 
финансовый  анализ,  должны  обеспечивать  острую  потребность  заинтересованных 
пользователей  в  достоверной  информации,  определении  резервов  и  путей  повышения 
эффективности  деятельности  хозяйствующих  субъектов  в  экстремальных  условиях 
рыночной экономики. 
Актуальность  исследования  проблем  операционного  аудита  и  анализа 
эффективности  финансово-хозяйственной  деятельности  предприятия  выражается  в 
заинтересованности хозяйствующих субъектов достижении минимально возможном их 
наличии  наибольшего  экономического  эффекта  и  высоких  финансовых  результатов 
своей деятельности. 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
151 
Операционный аудит и анализ тесно связанны с другими функциями управления 
как  планирование,  координация,  учет,  организация,  контроль,  регулирование.  Если  с 
помощью  учета  формируются  источники  информации,  то  их  операционный  аудит  и 
анализ  позволяют  выявить  и  устранить  возможные  ошибки,  допущенные  при 
планировании,  организации  и  регулировании  производственно  –  экономических 
процессов.  
В  международной  практике  организации  аудиторской  деятельности  различают 
несколько основных типов аудита: операционный аудит, аудит на соответствие и аудит 
финансовой отчетности.  
Каждый тип может быть осуществлен как внешними независимыми аудиторами 
и  аудиторскими  фирмами,  так  и  государственными,  ведомственными  и 
внутрифирменными аудиторскими службами. 
В экономической литературе существуют различные подходы к классификации 
видов  и  вариантов  аудита.  Более  обоснованной  является  их  классификация  по 
следующим основным признакам: 
а) по стадиям развития аудита: подтверждающий, системно-ориентированный и 
базирующийся на риске; 
б)  по  правовому  основанию:  обязательный  и  инициативный  (добровольный), 
согласованный; 
в)  по  сферам  применения:  общий,  банковский,  страховой,  финансовый, 
производственный, маркетинговый; 
г)  по  характеру  и  периодичности  проведения:  первоначальный,  повторный, 
регулярный; 
д)  по  видам  деятельности  и  аспектам  проверок:  экономический,  технический, 
технологический, 
экологический, 
операционный, 
цикловой, 
ресурсный, 
внешнеэкономический, системный и т.п.; 
е)  по  субъектам,  проводящим  аудит:  внешний,  внутренний,  государственный, 
ведомственный, общественный; 
ж)  по  содержанию  и  объектам  проверок:  операционный  аудит,  аудит 
финансовой отчетности, аудит на соответствие, управленческий аудит, маркетинговый 
аудит, консультирование и прочие сопутствующие аудиторские услуги. 
Одним  из  прогрессивных  видов  аудиторской  деятельности  является 
операционный  аудит,  который  имеет  свои  специфические  особенности  организации, 
методы, виды и варианты проведения. В отличие от остальных известных видов аудита, 
эккаунтинга и контроллинга, операционный аудит – это, прежде всего, специфическая 
сфера  по  проверке,  контролю  и  анализу  конкретных  процессов,  стадий  отдельных 
операций  деятельности  хозяйствующих  субъектов.  Его  главной  целью  является 
разработка  всесторонне  обоснованных  рекомендаций  для  принятия  управленческих 
решений,  оптимизации  и  повышения  эффективности  функционирования  объектов 
исследования. 
Многие  авторы  вместо  термина  «операционный  аудит»  предпочитают 
использовать  термин  «управленческий  аудит»  или  «аудит  хозяйственной 
деятельности». Нами операционный аудит трактуется более широко, в него включается 
оценка  внутрихозяйственного  контроля,  определения  эффективности  операций, 
разнообразных процессов и видов деятельности хозяйствующих субъектов. 
Таким  образом,  операционный  аудит-  это  особый  вид  аудиторских  услуг, 
проводимый  с  целью  глубокого  исследования  различных  операций  и  аспектов 
деятельности хозяйствующих субъектов для разработки рекомендаций по повышению 
эффективности использования их экономического потенциала.  
Объектами исследования операционного аудита является актуальные проблемы, 
специфические циклы и сферы деятельности хозяйствующего субъекта. Операционный 
аудит  могут  проводить  как  внутренние  аудиторы,  рассматривающие  его  в  качестве 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
152 
составной части внутреннего аудита, так и внешние аудиторы, считающие данный вид 
аудита  самостоятельным  направлением  оказываемых  профессиональных  услуг  или 
консультаций  по  интересующим  клиентов  вопросам  менеджмента,  маркетинга, 
юриспруденции, 
производства, 
бухгалтерского 
учета, 
контроля, 
анализа, 
экономической диагностики и т.д.  
Становление  отечественной  теории  и  практики  операционного  аудита  должно 
опираться  на  развитую    методологическую  и  информационную  базу  общего  аудита  и 
финансово-  экономического  анализа.  Если  бухгалтер  идет  от  первичных  документов, 
фактов  хозяйственных  операций  к  финансовой  отчетности,  то  аудитор-аналитик  – 
напротив:  от  финансовой  отчетности  к  фактическим  операциям  деятельности, 
подтверждая их концептуальной целью операционного аудита. 
Действительно  бухгалтерская,  статистическая  и  оперативная  отчетность  и 
другие  учетные  данные  рассматриваются  как  информационная  база  экономического 
анализа  и  аудита.  Именно  аудит  и  анализ  придают  смысл,  раскрывают  сущность  и 
содержание хозяйственного учета.  
Научно-обоснованная  классификация  различных  источников  информации 
предоставляет  возможность  рационально  провести  операционный  аудит  и  анализ 
процессов  финансово-хозяйственной  деятельности  предприятия.  Сбор,  обработка  и 
комплексный подход к исследованию информации с помощью специфических приемов 
анализа  позволяет  осуществить  правильный  выбор  и  ранжирование  факторов, 
показателей и специальных критериев для  оценки состояния и перспектив  улучшения 
финансово-хозяйственной деятельности предприятия. 
Раскрытию 
сущности 
операционного 
аудита 
способствует 
научная 
классификация  его  категорий,  видов  вариантов  и  фаз  проведения.  В  экономической 
литературе  различают  около  десяти  видов  и  вариантов  операционного  аудита: 
функциональный, организационный и специальный, экономический, технологический, 
системный,  комплексный,  тематический,  правовой,  социальный  и  др.  В  работе  более 
подробно  рассмотрены  особенности  первых  трех  основных  видов  операционного 
аудита. 
В  рамках  организационного  аудита  изучаются  особенности  методологии, 
процессов  и  техники  управления,  соблюдения  требований  стандартов  и  нормативов 
оборотных  средств,  составляются  планы  координации  и  организационно-технических 
мероприятий по совершенствованию их использования. 
Вместо  трех  фаз  операционного  аудита,  обычно  выделяемых  в  экономической 
литературе, нами обоснована целесообразность разделения процесса его проведения на 
пять  основных  этапов:  планирование,  сбор  информации,  анализ  и  оценка,  разработка 
рекомендаций и составление отчета.  
Операционный аудит значительно отличается от аудита финансовой отчетности.  
При составлении заключения надо учитывать, что оно при операционном аудите 
направляется  только  администрации  хозяйствующего  субъекта  или  заказчику. 
Многообразие  видов  и  методов  проверок  требует  особого  подхода  его  построения, 
отражающего особенности каждого объекта аудиторского исследования.  
Отсутствие  третьей  стороны  (пользователя)  ограничивает  необходимость  в 
операционных  аудиторских  заключениях  стандартных  формулировок,  что  требует 
значительного  времени  для  их  подготовки,  классификации  обнаруженных  фактов, 
разработки рекомендаций по устранению недостатков и улучшения функционирования 
исследуемого  объекта.  Принимая  решение,  какую  процедуру  сбора  данных  избрать, 
аудитор  располагает  на  выбор  разнообразными  методами  получения  достоверных 
свидетельств, которые применимы в операционном аудите. 
Наиболее  приемлемой  для  операционного  аудита  является  следующая 
классификация методов и процедур:  

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
153 
-фактического  контроля:  осмотр,  обследование,  инвентаризация,  контрольный  запуск, 
лабораторный анализ, экспертная оценка, проверка состояния объектов; 
-документальной  проверки,  в  частности  приемы  формальной  проверки  и  проверки  по 
существу; 
-наблюдения: массовое, сплошное, выборочное, визуальное и непосредственное. 
-опроса: 
устный 
(экспедиционный), 
анкетный, 
корреспондентский, 
само- 
регистрационный и явочный; 
-определения  реальности,  существенности  и  точности  операций  и  обстоятельств: 
документальное  подтверждение,  встречные  и  взаимные  проверки,  контрольное 
сличение, сканирование, обмер, взвешивание, пересчет, сверка, таксировка и т.п. 
-аналитические 
процедуры:  поисковый,  плановый,  обзорный,  существенный, 
функциональный, 
попроцессный, 
цикловой, 
операционный, 
специальный, 
диагностический анализ и др. 
Таким  образом,  нами  определены  научно-обоснованные  подходы,  разработаны 
специальные  критерии  и  показатели  оценки,  используемых  при  операционном  аудите 
системы управления оборотными средствами. Если для аудита финансовой отчетности 
имеются  четко  определенные  принципы,  критерии  и  показатели,  отраженные  в 
международных  и  отечественных  стандартах,  нормативных  и  инструктивных 
документах по бухгалтерскому учету и аудиту, то для операционного аудита создание 
подобных инструментов весьма проблематично и актуально. 
Существует такой вид экономической деятельности, как предпринимательство  - 
это  хозяйственная  деятельность,  т.е.  деятельность,  связанная  с  производством  и 
реализацией  продукции,  выполнением  работ,  оказанием  услуг  или  же  продажей 
товаров, необходимых потребителю.  
Она  имеет  регулярный  характер  и  отличается,  во-первых,  свободой  в  выборе 
направлений  и  методов  деятельности,  самостоятельностью  в  принятии    решений 
(разумеется,  в рамках закона и направленных  норм), во-вторых, ответственностью за  
принимаемые  решения  и  их  использования.  В-третьих,  этот  вид  деятельности  не 
исключает  риска,  убытков  и  банкротства.  Наконец,  предпринимательство  четко 
ориентированно  на  получение  прибыли,  чем  в  условиях  развитой  конкуренции 
достигается и удовлетворение общественных потребностей.   
Это  важнейшая  предпосылка  и  причина  заинтересованности  в  результатах 
финансово – хозяйственной деятельности. Реализация этого принципа на деле зависит 
не  только  от  предоставленной    организации  самостоятельности  и  необходимости 
финансировать  свои  расходы  без  государственной  поддержки,  но  и  от  той  доли 
прибыли, которая остается в распоряжении организации после уплаты налогов. Кроме 
того,  необходимо  создать  такую  экономическую  среду,  в  условиях  которой  выгодно 
производить товары (выполнять работы, оказывать услуги), получать прибыль, снижать 
издержки. 
Поэтому,  для  принятия  тех  или  иных  решений  в  управлении  организацией 
немаловажным  становится  проведение  различных  видов  анализа.  Анализ  связан  с 
повседневной финансово-экономической деятельностью организаций, их коллективов, 
менеджеров, собственников. 
Чтобы  обеспечить  выживаемость  организации  в  современных  условиях, 
управленческому  персоналу  необходимо,  прежде  всего,  уметь  реально  оценить 
финансовое состояние, как своей организации, так и существующих конкурентов. 
В  настоящее  время  в  условиях  рыночной  экономики  конкурентоспособность 
организаций  и  целесообразность  их  деятельности  в  будущем  основывается,  прежде 
всего, на эффективности их функционирования.  
Эффективность  финансовой  деятельности  служит  залогом  финансовой 
привлекательности  для  внешних  инвесторов,  контрагентов  по  финансово-
хозяйственной  деятельности,  а  также  собственников  организации.  В  связи  с  этим 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.  Хабаршы  №3 (6), 2011.
 
154 
приобретает  огромное  значение  оценка  финансовых  результатов  деятельности 
организации в настоящем, прошлом и будущем.  
Основным  инструментом  для  оценки  финансового  состояния  организации 
является финансовый анализ, который характеризует итоги финансово-экономической 
деятельности организации.  
Для  принятия  того  или  иного  решения  необходимо  проанализировать 
обеспеченность 
организации 
финансовыми 
ресурсами, 
целесообразность 
и 
эффективность их размещения и использования, платежеспособность организации и еѐ 
финансовое взаимоотношения с партнерами.  
Анализ  и  оценка  финансовых  показателей  необходим  для  эффективного 
управления  организацией.  С  его  помощью  руководители  организации  могут 
осуществлять    планирование,  контроль,  улучшать  и  совершенствовать  направления 
своей  деятельности.  Операционный  аудит  и  анализ  позволяют  правильно  определить 
уровень организации оборотных средств и степень ее влияния на эффективность всей 
деятельности хозяйствующего предприятия.  
Оценка  существенности,  достаточности  и  рациональности  функционирования 
оборотных  средств  может  быть  выполнена  с  различной  степенью  точности  и 
детализации.  Это  обуславливает  многообразие  подходов  к  исследованию  принципов, 
выполнения  функций,  оптимальности  источников  формирования  и  эффективности 
системы управления рассматриваемыми ресурсами. 
В  зависимости  от  целей  операционного  аудита  в  работе  использовались  такие 
основные  виды  анализа,  как  поисковый,  плановый,  обзорный,  существенный, 
функциональный,  текущий,  оперативный,  диагностический  и  др.  Так,  поисковый 
анализ применялся при определении направлений, разработки стратегии и методологии 
организации  операционного  аудита.  С  помощью  планового  анализа  составлялись 
общий план и программы отдельных проверок.  
В  ряде  случаев  использование  аналитических  процедур  оказалось  более 
эффективным,  чем  применение  сплошных  проверок  или  глубинных  тестов.  Следует 
особо  отметить,  что  существенный  анализ  обладает  всеми  возможностями  наиболее 
приемлемого  инструмента  операционного  аудита,  который  обеспечивает  адекватное 
решение многих поставленных задач. 
Некоторые 
процедуры 
существенного, 
оперативного, 
текущего 
и 
диагностического  анализа  дают  весьма  точные  результаты.  К  ним  относятся,  прежде 
всего,  различные  технические  и  расчетно-аналитические  приемы,  имеющие  высокую 
степень  правильности.  Эти  приемы  используются  в  качестве  альтернативы  методам 
статистической выборки.  
Для  обоснования  взаимосвязи  между  изучаемыми  блоками  системы 
формирования    и  использования  оборотных  средств  необходимо  выяснить  насколько 
соблюдаются  принципы  и  функции  управления,  сопоставимы  процессы    и    циклы  их 
движения  с  учетом  оптимальности  источников  формирования,  степени  источников 
формирования,  степени  риска  вложений,  уровня  ликвидности  и  финансовой 
устойчивости хозяйствующего субъекта. 
Важнейшими  элементами  методики  операционного  аудита  и  анализа 
эффективности финансово-хозяйственной деятельности предприятия являются: 

ознакомление  с  бизнесом  клиента  и  предварительный  отбор  уровня 
организации управления его оборотными средствами; 

организация  сбора,  обработки  и  проверки  достоверности  информации  о 
финансово-хозяйственной деятельности предприятия; 

Оценка  состояния  и  возможных  «критических  точек»  в  действующей  на 
предприятии системе бухгалтерского учета, внутреннего контроля и анализа оборотных 
средств; 

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник №3 (6), 2011.  
155 

Оценка 
степени 
аудиторского 
риска 
и 
уровня 
существенности 
(материальности) возможных ошибок, разработка плана ожидаемых работ и программ 
проведения 
операционного 
аудита 
финансово-хозяйственной 
деятельности 
предприятия; 
Каждый  элемент  и  этап  проведения  операционного  аудита  должен  иметь  свое 
методическое  и    информационное  обеспечение,  аудиторскую  программу  и 
обязательный  перечень  процедур.  Были  рассмотрены  проблемы  их  разработки  и 
особенности  составления,  приведены  примерные  методики,  тесты  и  рабочие 
программы по проведению организационного, функционального и специального аудита 
финансово-хозяйственной деятельности предприятия.  
Применение специфических видов операционного аудита, как функциональный, 
организационный 
и 
специальный, 
позволяет 
более 
глубоко 
изучить 
и 
идентифицировать  области  невероятных  проблем,  подлежащих  дополнительному 
анализу и аудиторскому тестированию. 

жүктеу/скачать 2,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: