Шерхан Мұртаза Қызыл жебе бірінші кітап алматы, 2021
жүктеу/скачать 1,34 Mb. Pdf көрінісі
|
2 5364181919527341766
| Қызыл жебе
Келесі, 1904 жылы осы маршрутты профессор Сапожников қайталады. Бірақ Сапожников бұл өзеннің бойымен тек Ақкөлге дейін ғана жеткен де кері қайтқан. Ал мен болсам Ақкөлден ары тағы да он-он екі шақырым ең қиын жол жүріп өткенмін. Бірақ 1903 жылы менің бағыма қарай, маған жол көрсетуші болып Шығыс-Талғар болысының қазағы Рысқұл Жылқыайдаров жолықты. Профессор Сапожниковте Рысқұлдай жол бастаушы болған жоқ. Бұл өзі Шілмембет руынан шыққан қарапайым қазақ еді. Қара шаруа болса да, рухы күшті, қайраты мол, қажырлы қазақ. Бұл атырапта одан өткен мерген, Іле Алатауын одан артық білетін адам болмаған. Рысқұл мені бұрын ешбір картаға түсірілмеген қиямет қиын жолдармен алып жүріп, Талғардың ту сыртынан шығарып, Есік өзенінің басталатын кезінен әрі алып барды. Соның арқасында менің 1903 жылғы саяхатым елеулі ғылыми нәтижелерге ие болды. Бұл табыстарым үшін мен өзімнің жол бастаушым Рысқұлға қарыздармын. Оның мені небір қиын құздардан, жап-жалтыр мұздардан жол тауып, асқан жігер күшпен, айла-ептілікпен алып жүргенін көрсең. Талғар шыңдарын бірінші зерттеуші ғалым ретінде мен Мұзарт етегіндегі Есік өзенінің сағасы басталатын алқапты Рысқұл алқабы деп атап, оның есімін мәңгі қалдыруға өзімнің хұқымды пайдалана отырып, шешім қабылдадым. Өйткені ғылым алдында оның еңбегі зор». Бұл сөздерді ғалым жиырма жылдан кейін жазды. Ал, жиырма жыл бұрын, Ақкөл жағасында, түнгі от басында отырғанда ол мұндай шешімді іштей армандаған. Сол түні отбасында Рысқұл жүресінен шоқ көсеп отырып, Мұзарт таудың өзін елжіретер мұңды да қаһарлы әнді ыңылдап салып еді. Дүние қудым он жасымнан, Тартады бойым ауыр қорғасыннан Су қойса арқасына төгілмейтін Танады о да бір күн жорғасынан... – Не туралы? – деп сұрады ғалым. 21 Қызыл жебе – Қу тіршілік, қысқа ғұмыр, алыстағы туған жер туралы, – деді Рысқұл. – Сіздің туған жеріңіз Талғар емес пе? – Шымкент. Түлкібас есіткен! Сонда. Ақсу-Жабағылы біледі? – А-а-а? Ақсу-Жабағылы?! Знаю, знаю, – деді ғалым екі көзі алдындағы шоқтай жайнай түсіп. «О қасиетіңнен айналайын, Ақсу-Жабағылы! Сені Петербордағылар да біледі екен ғой», – деп Рысқұлдың іші- бауыры елжіреп кетті. Ертеңіне Рысқұл Дмитриевті Талғардың ең биік шыңы – «Богатырьдің» жап-жалтыр мұзымен алып жүрді. Биіктен қарағанда төмендегі бір қойнауда жайылып жүрген тауешкілер ап-анық көрінді. – Біз киіктерден де биіктеп кеттік-ау, – деді Рысқұл. Жоғарылаған сайын тыныс тарыла берді. Ғалымның жүруі қиындады. Басы айналып, көзі қарауытса да, ол жанталасып бірдеңелерді дәптеріне жаза берді, жаза берді. – Рысқұл, – деді ғалым ентігіп, – анау табанда киік жайылып жүрген алқап енді сенің есіміңмен аталады. Бүкіл ғылыми кітаптарға ол жердің аты Рысқұл алқабы болып енеді. Есік өзені сол жерден басталып жатыр ғой. – Менің атым кітапқа жазылатындай мен қайбір ғалым едім? – деп түсінбеді Рысқұл. – Жоқ, туысқан, сен ғылымға ғалымнан аз еңбек сіңірген жоқсың. Сенің еңбегің адал. – Ондай еңбекті тым болмаса бір ешкі атып алып қайтайық – деп Рысқұл көңілденіп қалды. Еңбегін елегенді кім жек көрсін?! Мына орысқа қылған қызметтің неше бір көкесіндейлерін ол өмір бойы Дауылбай мен Саймасайға сан мәртебе көрсетті. Кәне, олардың Рысқұлды елегені? Оның еңбегін бағалағаны? Ал, мына орыс ғалымына екі-үш күн жол көрсетіп, бірге жүріп еді, атыңды жағрафия тарихында қалдырамын деп отыр. Сол жолы өзі есімді алқаптан Рысқұл таутеке атып алып еді. жүктеу/скачать 1,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|