Шет мемлекеттердің Ұлттық біліктілік жүйесін

52 

 

Жұмыс  берушілер  үшін  ең    маңыздысы  кәсіптік  білім    беру 

мекемелері  түлектерінің құзіреттілігін бағалаудың дұрыс механизмнің  

болуы. Бұл мәселе бұрыннан талқыға салынды: оқушы даярлау сапасын 

кім бағалау керек – ұстаз (кім соны оқытты сол) немесе жұмыс беруші 

(даярланған мамандарды «тұтынушы»)? 

Әрине,  әлемде  көптеген  мамандықтар  үшін  КС  құрылды,  бірақ, 

біздің  елде  оны жай ғана енгізіп сол жүйеге  ауыса  салу  мүмкін  емес. 

Сонымен қатар, КС – бұл догма емес екендігін  түсіну қажет, олар жаңа 

жұмыс  әдісінің    дамуымен,  кәсіпорын  талаптарына,  технология 

өзгерістерінің  талаптарына  сәйкесінше  қайта  қарауды    және  

актуалдандыруды  талап  етеді.  

КС  болашаққа    және  әлемдік    тенденцияға  бейімдеудің,  

«эстафетаны»  қабылдайтын  білім  беру  және  өндірістің  сұраныстарын 

қанағаттандырып  қана  қоймай, инновациялық жобалар  орталығымен  

бірге  іс  жүзінде  ұсыну  жүйесі    үшін,  принципиалдық  маңыздылығы  

бар.  

КС  құру  кезінде  қызметкерлер  мен  жұмыс  берушінің  кәсіптік  

қызметі,тапсырмалары  мен    қызметтері  мазмұнының  жаңаруы  және 

нақтылауы  жүреді.  

КС  барлық    қызметкерлер  мен  кәсіпорын  басшылары  сәйкес 

болуға  міндетті,  кәсіптік  минимум  болып  табылады,  сондықтан, 

өздерінің  ішкі/ұжымдық  стандарттарды    жасау    кезінде    оны  негізге 

алады. 

Осы 

кезде, 

өндірістің, 

еңбек 

және 

басқаруды 

ұйымдастыруды,сондай ақ, қызметкердің құқығы мен жауапкерлішігін 

есепке  ала  отырып,  қызмет    түрлері  де,  қызметкердің  қызметі  де 

ұлғауюы мүмкін.  

Шеңбердің    бұл    аталған    элементтері,  бір    жағынан, 

дипломдар/сертификаттарды  біріктіреді  және    жүйелендіреді,  екінші 

жағынан  –  еңбек    нарығында  қажеттілік    туындаған    кезде,  жаңа  

біліктілікті жасауға  тартады. 

Бұл  жұмыстың    маңыздылығы  оны  жасап  болған  соң,  салалық 

КС  құрылады  соның  нәтижесінде,  бизнестің  бәсекеге  жарамдылығын  

күшейту мен персоналды  даярлау сапасын  күшейтуге әсерін тигізетін 

болады.  

РҚ  ҰБЖ  сараптамасы    үшін,  Еуропа  еліндегі,  Канада  және 

Австралия  (10  ел),  Батыс  мемлекеттерінің  мамандары  мен  ғалымдары 

(С  қосымша)  және  ҰБЖ  критерийлерінің  салыстырмалы  сараптамасы 

және  10  шетел  елдері  мен  Қазақстаның  (D  қосымша)  кәсіби 

стандарттары мен кәсіби  мамандықтарының ұлттық  біліктілік жүйесін 

жетілдіру  және  біріздендіру  бойынша  жүргізілген  жұмыстардың 

мазмұнына қысқаша шолу жүргізілген.   

 

53 

 

 

 

2.2 Қазақстан БҰЖ құру бойынша SWOT-сараптама 

 

Келесі  кестеде  Еуропа  еліндегі  мамандықтарының  ұлттық  

біліктілік  жүйесін  жетілдіру  және  біріздендіру  бойынша  жүргізілген 

жұмыстар  негізінде,  Қазақстанда  құрылған  ҰБЖ  бойынша  қысқаша 

SWOT- сараптама көрсетілген.  

 

SWOT-сараптама 

 

Ерекшеліктері  

Кемшіліктері  

1)  барлық  салалар    үшін  Ұлттық  

біліктілік 

 

шеңберінің 

әмбебаптылығы; 

2) 

біліктілік 

жүйесінің 

терминологиясының 

түсінігі 

(қабылдау)    мен    талаптарының 

айқындығын ұлғайту, яғни, олардың 

түсініктілігі 

мен 

салыстырылымдылығы; 

3) 

Қазақстандық 

біліктілікті 

дамыған  елдер  арасында қабылдау; 

4) 

білім 

алушының 

және 

қызметкердің Қазақстан  мен  басқа 

елдер 

арасында, 

сондай 

ақ, 

Қазақстан  ішінде  жинақтылығына  

көмектесу; 

5) 

білім 

беру 

және 

еңбек  

қорларының  бәсекеге  жарамдылық 

сапасын көтеру; 

6) үстіртсіз білім алуды қабылдау; 

7)  «Өмір  бойы  білім  алу»  жүйесін 

жүзеге  асыру. 

1)  атқарылған    жұмыстар    және 

ұлғайтылған    қоғамдылық    туралы 

ақпараттық жолақтың шектеулігі; 

2) білім беру  және ғылым, әлеуметтік 

серіктестік,  еңбек  нарығы  салары 

тарапынан аз  қызығушылық білдіру; 

3)  жаңа    жұйені  енгізудегі  және  

жүзеге  асыру туралы кім және қалай 

шешім қабылдауының белгісіздігі;  

4)  ҰБЖ  ауысу  бойынша  уәждеменің 

құқықтық 

және 

экономикалық 

механизмі іске  асырылмаған; 

5) салалық кеңестердің өзара іс әрекет 

ету,олардың 

тапсырмалары 

мен 

жауапкершілігің  құқықтық  механизмі 

іске асырылмаған. 

 

  

Мүмкіндіктер  

Қауіп /қатер  

1)  еңбек    нарығының  талаптарына  

сәйкес, 

көптүрлі 

кәсіби 

сипаттарамалар  мен    талаптарды 

жүйелендіру; 

 

2) адам қорларын басқарудағы жаңа 

механизмдерді құру мүмкіндігі; 

1) 

еңбек 

аясында 

экономика 

салаларының  технологиялық  артта 

қалғандығы;  

2)  білім    беру  мекемелерінің  әлсіз 

материалды-техникалық  базасы;   

3)  БҰЖ  қатысты  сәйкес  нормативтік-

құқылы актілер жетілдірілмеген;  

54 

 

3)  еңбек    қызметін  жүйелендіру  

тапсырмаларын    шешу  және  оларға 

қойылатын    жалпы    талаптары 

қалыптастыру; 

4)  еңбек    нарығына  ықпал    ету 

(сұраныс-ұсыныс); 

5) 

құзіреттілікті 

жоғарлату 

қажеттілігіне уәждеме және осының 

негізінде еңбек өнімділігін арттыру. 

 

4)кәсіптік 

стандартарды 

құрушы 

жоғарғы 

білікті 

методологтың 

жетіспеушілігі; 

5) қаржыландыру көзі анықталмаған. 

 

 

 

 

 

2.3 Ұсыныстар 

 

 

1. ҚР БҰЖ енгізу бойынша оң тенденциялар бар, бірақ, сонымен 

қатар,  ұйымдастыру,  жасау  және  енгізу  мәселелері  бойынша  

проблемалар  бар,  бұл  мәселені  шешу  үшін,  қоғамдағы  барлық  

жіктерінң  қатысуын  талап    етеді.  Бұл  туралы  шетел  елдерінің 

көпжылдық тәжірибесі дәлел. 

2.  Қазақстандық  БҰЖ  енгізу  және  бәсекеге  жарамдылық 

тиімділігін қамтамасыз  ету мақсатында мыналар  ұсынылады: 

2.1. Қазақстандық БҰЖ жасауды тездетіп, кең тараған  қоғамдық 

және ғылым ортасында талқылауға беру. 

2.2  2013  және  2014  жылдары  Қазақстан  еңбек    нарығындағы 

экономикалық  жағдайға  қосымша  зерттеулер  жүргізіп,  болашақ  БҰЖ 

тиімділігне 

және 

бәсекеге 

жарамдылығына 

әсерін 

тигізуші 

факторларын  анықтау. 

2.3  Ведомстволық  еңбек  НИИ    МОН  ғылым  департаментімен 

бірлесе отырып,  қолда бар мамандықтар мен еңбек қорларының нақты 

деңгейлері,  қызметтік  әрекетінің  бағыттары  мен  түрлері  бойынша 

арнайы зерттеулер жүргізсін.  

  

2.4  БҰЖ  басқару  органдарының,  бағалау  және  сертификаттау 

орталықтарының,  БҰЖ  шеңберіндегі  білім  мекемелерінің  өзара 

әрекеттесуінің құқықтық  негіздері мен оптималды қызметтерін зерттеп 

және  біліп,  халықаралық    еңбек  нарығында  Қазақстандық 

қызметкерлердің  (түлектердің)  бәсекеге  жарамдылығын  қамтамасыз  

ететін факторларды зерттеу. 

3.  Сәйкесінше,  қазақстан    экономикасы  үшін  БҰЖ  мәнін  түсіну 

бойынша,  БҰЖ  кезеңді  енгізуді  қамтамасыз  ету  қажет  (2013-2020 

жылдар):  жұмышыдан  жұмыс  берушіге    дейін,  жай  орындаушыдан 

55 

 

жоғарғы  басқарушыларға  дейін  –  яғни,  қоғамның    барлық    жіктері 

үшін.  

 

 

4. 

Германия  мен  Францияның  тәжірибелері  анағұрлым 

маңыздырақ.  Бұл    елдердің  зерттелген  тәжірибелерін  ҚР  БҰЖ 

қалыптастыру және енгізу үшін пайдалануға болады.   

5. Халықаралық тәжірибе талдауы БҰЖ және  оның элементтерін 

жасау  –  ұзақ    және  қиын  жұмыс  екендігін    көрсетті,  себебі  бұл    жүйе 

қоғамдағы  барлық халықтың мүдделерін  қорғайды.  

Түсініктеме    жұмыстарын  жүргізіп,  осы  жүйеге  біртіндеп  ауысу 

қажет. 

Негізгі  мәселе  –  БҰЖ  енгізу  және  маңызды  органдарды 

қалыптастыру  бойынша  заңнамалық    нормалар  (біліктіліктің    даму 

мәселелрі  бойынша  Агенттік;  кәсіптік  біліктілікті  беретін  органдар; 

салалық  кеңестер және басқа элементтер). 

Келесі  мәселер  БҰЖ  элементтерін  сәтті  енгізуде  қауіпті 

элементтер болып табылады: 

1) осы  құрылымдардың тиімді қызмет  етуін  қалай қамтамасыз  

етуге  болады; 

2) қаржыландыруды  қалыптастыру көзі; 

3) осы  органдардың құрылымы мен штабын таңдау және бекіту. 

6. Шетел тәжірибесінің Талдауы елдердің  көп  бөлігі Еуропалық 

ұлттық  біліктілік  жүесіне  қарап  бой  түзейтінін  көрсетті.  Алайда, 

халықаралық  эксперттердің    жұмысымен  жақынырақ    танысқан 

кезімізде, осы  бағыттағы  жұмыстар жақсартылатынына көз  жеткіздік.  

7. ЕБШ негізі мен құрылымын сақтап қалатын, БҰЖ құруға басқа 

әдістемелік тәсілдемелер ұсынылады. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

56 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қ О С Ы М Ш А Л А Р 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

57 

 

Қосымша А 

Кесте 1 – Еуропаның бірқатар елдеріндегі Ұлттық біліктіліктер жүйесіндегі  қалыптасудың схемалық 

мазмұнды формасы 

№ 

р\н 

Ел 

ҰБЖ ауқымы 

Деңгей

лер 

саны 

Деңгейлер 

дескрипторлары 

Саясат және Заңдар 

Кезең 

Мүдделі тараптардың 

қатысуы 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

1 

Австрия 

ҰБЖ мамандар даярлау 

жүйесінің және білім беру 

барлық деңгейлерінің 

біліктіліктерін  енгізеді 

және  бейресми оқытуды 

мойындауға мүмкіндік 

туғызады.  

6-8 деңгейлерде әртүрлі екі 

бағыттар қатар жүреді: 

- Дублиндік 

дескрипторлары Болондық 

процессіне байланысты 

біліктіліктерді бөліп тарату 

үшін қолданылады; 

- ТжКО біліктіліктері және 

ересектерге ЖООнан тыс 

алынған білім ҰБЖда 

ББЖнің  

дескрипторларының 

негізінде бөліп 

8 

деңгей 

- Білім 

- Дағдылар 

- Біліктілік 

 

ББЖнің  

дескрипторлары 

ұлттық  

дескрипторлары  

Ретінде 

қолданылады. 

 

Кең ауқымды 

серіктестіктің ыңғайы:  

Федералды Білім, Өнер 

және Мәдениет  

Министрлігі және 

Федералды Ғылым 

Министрлігі. 2009 ж 

қазан айында  

зерттеулерді  негізге 

ала отырып, ҰБЖң іске 

асыру жөнінде 

бағдарламалық құжат 

әзірленді.   

Жоспарлау 

кезеңі. 

 

2008 ж 

қаңтар – 

маусым 

айларында 

кең 

ауқымды 

зерттеу 

өткізілді.  

Федералды Білім, Өнер және 

Мәдениет  Министрлігі Ғылым 

және  Зерттеулер 

Министрлігімен бірлесе 

отырып  әзірлікті үйлестіреді.  

Барлық Министрліктер 

сонымен қатар кәсіптік 

даярлау және білім 

саласындағы әлеуметті 

серіктестер және мүдделі 

тараптар тартылды. 

58 

 

таратылады.  

2 

Бельгия 

(Фланд-

рия) 

Кешенді ҰБЖ 

дайындалды. 2003 жылы 

QF-Еуропа кеңістігімен 

салыстырылатын   

біліктілік құрылымы 

әзірленді. 

Жоғары білім ҰБЖің 

құрамдас бөлігі болып 

табылады. 

8 

деңге

й 

- Білім 

/ Дағдылар  

- Контекст/ 

Дербестік/ 

Жауапкершілік.  

2009 жылы ҰБЖң 

негізі болып  

табылатын Біліктілік 

құрылым туралы Заң 

қабылданды. 

Іске асыру 

кезеңі. 

 

3 

Бельгия 

(Вал-

лония) 

ҰБЖ әзірлік сатысында.. 

 

Фламандық қоғамдастығы 

дайындаған ҰБЖ шабыт 

және үлгі ретінде 

қолдануға болатыны 

туралы пікір қалыптасқан.  

 

8 

деңге

й 

жоспа

рлану

да. 

- Білім 

- Дағдылар 

- Біліктілік 

 

2008 жылы тікелей 

Болондық кезеңге 

қатысты 6-

8 деңгейлерін 

біріктірген қаулы 

қабылданды.  

1-5 және 6-8 

деңгейлері 

арасындағы жаңа 

версиядағы байланыс 

талқылануда, шешім 

қабылданған жоқ. 

Жоспарлау 

және кеңес 

беру 

кезеңі. 

50 

мамандық 

салаларында

ғы  тестілеу 

және 

апробация 

кезеңі 2007-

2008 ж 

жалғасын 

табуда. 

Француз бірлескен 

үкіметінің ұсынысы 

бойынша ҰБЖң зерттемесі 

басталды.   

Сонымен қатар,  кәсіптік 

даярлау және білім 

саласының өкілдерінің 

қатысуымен жұмыс тобы 

ұйымдастырылды. 

59 

 

4 

Болга-

рия 

Кешенді ҰБЖ өзіне 

кәсіптік оқыту мен 

білімнің барлық 

деңгейлерін енгізеді.  

Кәсіптік техникалық, орта 

және жоғары білімге 

арналған деңгейлердің 

дескрипторлары 

дайындалуда.  

8 деңгей 

жоспарл

ануда. 

 1-5 деңгейлері 

анықталуда: 

- Білім 

- Дағдылар 

- Біліктілік 

6-8 

деңгейлерге 

Дублиндік 

дескрипторлар

ы қолдануда. 

Үкіметтік бағдарлама 

«Болгарияның 

Еуропалық дамуы 

үшін» (2009-13 жж.)  

және Білім, Ғылым 

және Жастар 

саясатының даму 

бағдарламасы (2009-

13). 

Жоспарлау 

кезеңі. 

Білім және Ғылым  Министрлігі  

жобаның іске асыруына 

жауапты құзырлы орган болып 

табылады. Жұмыс тобына 

Еңбек және Әлеуметті Саясат 

Министрлігі, мемлекеттік 

мекемелердің (Ұлттық агенттігі, 

Ұлттық құжаттар және мәлімет 

орталығы,  Ұлттық статист.  

институты, Сапаны қамтамасыз 

ету агенттігі) мүдделі тұлғалары 

және Болоньедағы өкілдері 

кіреді. 

5 

Хорва-

тия 

Үзіліссіз білімнің кешенді 

ҰБЖі  мамандарды 

кәсіптік даярлау және 

білімнің барлық қосалқы 

жүйелерін қамтиды. 

 

8 деңгей, 

4, 

5, 7 және 

8 

деңгейле

рге  

қосымша 

қосалқы 

деңгейле

р 

қабылдан

ды. 

Дескрипторлардың 

толық жиынтығы: 

- Білім  

-Дағдылар 

(танымдық, 

практикалық және 

әлеуметтік) 

Дербестік және 

Жауапкершілік. 

2006 ж  Білім, Ғылым 

және Спорт  

Министрлігі 2008-2012 

жж арналған  5 

жылдық іс-қимыл 

жоспарына қатысты 

жоғары білім және 

ТжКО саласындағы 

сарапшылардан 

құрылған біріккен 

жұмыс тобын 

ұйымдастырды. 2009 ж 

Хорваттық 

біліктіліктер жүйесі 

бекітілді. 

Бағдарлама

ның іске 

асыру 

кезеңі. 

Білім, Ғылым және Спорт  

Министрлігі  жобаның іске 

асыруына жауапты құзырлы 

орган болып табылады. Басқа 

министрліктер (экономика, 

еңбек, денсаулық сақтау, 

сыртқы істер, қоршаған ортаны 

қорғау), әлеуметті серіктестер 

және мамандар даярлау мен 

білім саласындағы басқа 

мүдделі тараптар қатысады. 

60 

 

Қосымша Б 

Кесте 2 – Әлемнің 16 елі бойынша эмпиририкалық деректертердің салыстырмалы зерттеу есебінен 

алынған әлемнің 8 еліндегі біліктілік құрылымының даму үдерісіндегі ерекшеліктері (Стефани Оллэйз) 

№ 

р/н 

Көрсеткіштердің  

тағайындалуы 

 

 

Көрсеткіштер 

Халықаралық 

мойындау және 

жұмыс күшінің 

мобильділігі 

Біліктілік 

жүйесіндегі 

мәліметтік өзара 

әрекеттестігінің 

жақсаруы  

Неліктен елдер ҰБЖ 

енгізеді 

ҰБЖі енгізу туралы 

Негізгі нәтижелер 

(қорытындылар) 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

1 

Енгізу үдерісінің 

табысқа жету 

факторлары және 

оған байланысты 

қиыншылықтар.  

 

Әдіснама. 

Барлық елдерге: 

ресми білім беру 

және даярлау 

жүйелерінен тыс 

алынған  

іскерліктер, 

дағдылар, білім 

және біліктіліктерді 

мойындамау – 

теңсіздікті 

күшейтетін және 

экономика 

саласында білікті 

Адамдарда білімге 

уәждемені 

қалыптастыру 

механизмі.  

ҰБЖ – сапаны 

қамтамасыз етудің 

жүйелерінің 

құрамдас 

компоненті, ал 

біліктіліктердің 

құрылымы сол 

бастапқы нүктесі 

Дамыған елдер: 

институ-ционалды 

потенциалдың  

оптимизация үдерісіне 

қосымша немесе 

институттарды 

ауыстыру емес қайта 

құру тәсілі ретінде. 

Біліктіліктер немесе 

бағдарламалардың 

нәтижелері өзара 

байланысты болды. 

 Бағдарламалардың 

«алыс-беріс» 

құбылысы ҰБЖ 

енгізудегі негізгі 

факторы болып 

табылды  және оларды 

дайындау тәсілін 

белгілеуде маңызды 

роль атқарады. 

1) ҰБЖң  бірыңғай нақты 

үлгісі жоқ;  

2) ҰБЖ әлем елдерінің 

алдында тұрған 

жұмысбастылық және 

кәсіптік дағдыларды дамыту, 

білімнің күрделі тұстары 

жөнінде тез немесе 

қарапайым шешім 

қабылдамайды.  

61 

 

мамандарды 

жоғалту ауыр. 

бола алады. 

2 

Сапаны 

қамтамасыз ету 

жүйелері және  

сертификаттау, 

аттестаттау және 

реттеудегі жаңа 

механизмдері. 

 

Біліктілік 

құрылымдары 

өзінің 

қоғамдастығы 

арқасында немесе 

бейресми жұмыс 

орнында немесе  

даярлық және білім 

беру шеңберінде 

оқушылар 

жетістіктерінің  кең 

жиынтығын 

мойындау үшін 

негіз болатынына 

үміттенеміз. 

Негізгі себеп – 

халықаралық 

жүйелеріне 

ықпалдау және 

еңбектің глобальды 

нарығы ретінде 

қатысу (бірақ, 

экономика және 

саяси экономика 

жөніндегі мамандар 

әртүрлі 

көзқарастардан  

нарық ұғымын 

белсенді 

талқылайды). 

Дамушы елдерде:  

саяси басымдарды 

қайта қарау  және 

бағдарламалық 

шараларды өткізу 

жүйелілігі. 

 

 

Деңгейлер 

иерархиясы және 

деңгей 

дескрипторларының 

барлығы. 

Құрылымдағы 

біліктіліктердің 

табылу жөніндегі 

дескрипторларының 

нәтижелілігі немесе  

кредиттердің 

ауыстыруы 

құпталады. 

ҰБЖ өз алдына қойған 

мақсаттарына  жеткені 

жөнінде аз ғана дәлелдері 

анықталды. 

 

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: