Үшінші бөлім логистика жүйесіндегі иивестициялық тартымдылығы мен қаржы ағымдары
Ауылшаруашылық ұжымдары арасындағы тасымалдау жұмыстарының ерекшеліктері
жүктеу/скачать 203,59 Kb.
|
Автокөлік логистикасы
| 5.7 Ауылшаруашылық ұжымдары арасындағы тасымалдау жұмыстарының ерекшеліктері.
Елімізде ауылшаруашылық өндірісінде соның ішінде өнім- дерді тасымалдаудағы бірден-бір көліктердің түрі-автомобильдер. Бұрынғы жоспарлы экономика кезеңінде әрбір шаруашылықта міндетті түрде машина-трактор паркі(тракторлар,комбаиндар. арнаулы машиналар мен құралдар т.с.с) жөндеу шеберханасы, арнаулы қоймасымен техника сақтау алаңдары және автопарк болатын. Ал еліміз егемендік алып, ауылшаруашылық өнеркәсібінде жекешеліндіру жұмыстарының келеңсіз орын алуына байланысты, кеңес кезіндегі орнықты ұжымдар таратылып, техникалар жекеменшіктерге берілді. Бірақ асығыс жүргізілген жекешелендіру ойдағыдай нәтеже бере алмады. Ол үшін мынандай көрсеткіштерді қарастырамыз; S – шаруашылық ұжымының өндірістегі қаржы көлемі (жер, техника, адам күштері т.с.с); Rk- алдын- ала алынған қаржыларын пайдалану мезгілі (жылымен): Rш -қарастырылып отырған шаруашылықтың алдын-ала қаржы бөлініп тапсырыс берген өнімдерінің өндірісі тиімділігі. ТТТТТТТТТТТ Осы шартты түрде бейнеленген қаржы ағымдарын пайдалану қозғалысы сүлбесі негізінде,аталған өнімді өндіру өндірісінің тиімділігін мына өрнекпен анықтайды: r (Su + S0)× (1 + rw) - S0 x (1 + rk) - Su Su егер қарапайым математикалық өзгерістер енгізсек: r (Su + S0)×(1+ rк) - Su Su Бірақ бұл шаруалшылықтың өнім өндіріп,алдын-ала келісім шарт бойынша жоспарланған көлемде,сапасымен тапсырғандағы пайдасы мен тиімділігі.Дегенмен өсіріп,жинаған өнімді тиісті уақытында тапсырыс берушіге жеткізу керек екені белгілі. Ал жиналған өнімді қайта өңдеу кәсіпорындарына тасымалдау жұмысын сол шаруашылықтың өздері ұйымдастырады, яғни қосымша шағын жұмсауға тура келеді. Егер осы тасымалдау шығындарының көлеміне байланысты шаруашылық ұжымдарының өндірісінің тиімділігін бағалап көрейік. Осы мақсатта фермерлердің жағдайындағы өндірістерінің тасымалдау жұмыстарының ерекшеліктерін қарастырсақ, алғы шарт бойынша олардың өнім көлемдері мен алдын-ала алған қаржылары бірдей және өткізу бағасы да тұрақты.Суретте көріп тұрғандай бір текті өнімді бірдей маркалы автокөлікпен тасымалдағандағы жұмыс шығындарының мөлшері ара қашықтыққа немесе жүретін жолының үзақтығына пара-пар. Яғни қарастырып отырған тасымалдау үшін 1т өнімді 1км жолға жұмсар шығыны (5%) барлық фермерлер үшін тұрақты, демек тасымалдаудың өзіндік құны бірдей деп қабылдаймыз. .
Сурет 41-Ауылшаруашылық ұжымдарының өнімдерінің тасымалдау қашықтығына сәйкес шығындарының үлес салмақтарының өзгеру бейнесі Енді осы тасымалдау шығындарының шаруашылық ұжымының болашақтағы қаржы қорына, бәсекелестігіне әсерін зерттеп көрейік. Алғы шарт бойынша қарастырып отырған фермерлердің өндіріліп, бірдей бағамен тапсырыстан алған қаржы көлемдері (S) бәрінде бірдей. Алдын-ала қарызға алған қаржы көлемдері (S ) және үстемемен қайтарар сомасында (S x (1+r.)), барлық фермерлер үшін бір мөлшерде. Демек олардың жылдық табысында бір деңгейд е болуы тиіс еді,бірақ өнімдерін өз есептерінен тасымалдағандықтан, олардың тасымалдау шығындары (S ) әртүрлі. Ең көп шығын бесінші (Фз) фермерде, ол бірінші (Ф,) қарағанда тасымалдауға бес есе шығынды көп шығарады. Өйткені тасымалдау шығыны былайша анықталады: S = S x L x Q мұндағы: S - бір тонна өнімді 1км қашықтыққа і-автокөлік түрімен тасымалдаудың өзіндік құны, кг/т. км; L- тапсыру орнына дейінгі қашықтық, км Q- тасымалданатын өнім салмағы, т. Егер барлық фермерлер үшін S және Q тұрақты болғанда, барлық тасымалдау шығындары тек қана қашықтыққа сәйкес өзгереді. Олай болса фермерлердің табысы (Э) осы тасымалдау шығындарына сәйкес кемиді: Демек фермерлердің бір текті,бірдей көлеммен бір бағамен өткізген өнімнен көрер пайдалары әртүрлі,яғни Э > Э > Э > Э >Э Бұл теңсіздік келер жылғы маусымға аталған фермерлер әртүрлі қаржылық мүмкіндікпен баратынын көрсетеді.Осыдан әрбір фермердің өздерінің қаржылық мүмкіндігі әртүрлі болады да, тапсырыс берушіден олар қарызы да өзгеше болады. Жоғарыдағы қарастырған шарт бойынша,келісім шарттың талаптарын орындау үшін барлығына да бірдей қаржы саласы керек (S) ,демек әрбір фермер өздеріне жетіспейтін қаржы көлемін тапсырыс берушіден алады,яғни S= Sшi + Soi; ал, Soi = Sшi + Stti осыдан S= Sii + So + Stti мұндағы: S -алдыңғы жылғы тапсырыс берушіден алған қаржы көлемі, тг; S -келесі жылға тапсырыс берушіден алатын қаржы көлемі,тг; Sш1- фермердің өзіндегі қаржы,тг; S - тапсырысты орындауға қажетті қаржы көлемі,тг. Ттттттттт Сурет 42- Алматы облысы АҚ «ПлодЭкс» компаниясына шаруа қожалықтарының өнім тапсырулары арасындағы тасы- малдау жүйесі Жоғарыдағы өрнекпен барлық фермер алдыңғы жылы бірдей мүмкіндікпен бастағанын білсек,өнімдерді тасымалдау арқасында,келер жылғы қаржыдай мүмкіндіктерінің әртүрлі екенін анықтаймыз.Яғни тапсырыс берушіден олар қарыз мөлшерлер өседі және кім алыста орналасқан сол фермер жылма-жыл қарызға түседі. Осы келеңсіздікті болдырмау үшін шаруашылықтар мен өңдеу кәсіпорындары арасындағы тасымалдау жүйесін зерттелік. Ол үшін бүгінгі таңдағы тасымалдау жүмыстарының ұйымдастыру сүлбесін төмендегі сурет бойынша бейнелейміз. Өндірушілердің жинау,ыдысқа салу және тапсыру орынына тасымалдауы. Сурет 43- Арнаулы дайындау және тасымалдау жүйесінің сұлбасы 289
Сурет 44- Орталықтағы логистикалық үрдістер сүлбесі Бұл тасымалдау жүйесі бұрынғы жоспарлы экономикалық мемлекттік ұжымдар арасында тиімділігін көрсеткен. Өйткені ол замандағы ауылшаруашылық ұжымдары өте үлкен көлемді және жеке автокөлік мекемелері болған. Ал бүгінгі таңдағы ауылшаруашылық ұжымдары өз беттерінше автокөлік мекемелерін ұстай алмайды, сондықтан өнім тасымалдау мақсатында автомобильдерді жалдайды немесе өздеріндегі бар көліктер арқылы тасымалдайды. Сол себепті жоғарыдағы атап 290 өткендей шаруа ұжымдары арасында өткізетін кәсәпорындармен арақашықтыққа байланысты теңсіздік туады. Сурет 45-Материалдар ағымдарын логистикалық жүйедегі басқарудың әдістері мен моделі
Кесте 38-Дайындау және жинау орындарын логистикалық жүйе бойынша анықтау амалдары Тттттттттттттттттттттттттттттт ттттттттттттттттттт Компания аймақтағы фермерлерден, шаруа қожалықтарынан өнім жинау үшін, бірнеше дайындау-қабылдау орындарын ұйымдастырады. Сол арнаулы орындарында жиналған өнімді автокөлікпен өңдеу зауытына тасиды. Жүргізілген зертеулерге қарағанда күніне 8-15 автокөлік өнім әкеледі. Бірақ маусым ішіндегі көрсеткіштердің орта есебі, күніне, 10 автокөлік болады және олардың әкелген өнімдерінің салмағы әртүрлі. Жүкті қабылдап-түсіруге шақырған уақыт t жүкті t іш түсіруге жұмсалған уақыт t автокөліктің жұмысы келіп, кезекте тұрған уақыты t және жұмысшылардың бос отырын қалған уақыты t .Аталған жағдай, яғни жүкпен келгенавтокөліктер мен орталық қабылдау орындарындағы қабылдап,түсіріп алалатын бригадалар арасындағы уақыт сәйкестігі келесі суретте бейнеленген. Суретте көрініп тұрғандай автокөліктер жүктерді қабылдап, тиеп алып келгенше орталықтағы қабылдау бригадалары бос отырады. 294
мұндағы: W - жұмысшылардың еңбек ақы мөлшері; - бір бригададағы жұмысшылар саны. Осындай орталықтандырылған қабылдау орындарындағы жұмыс үрдістерін ықшамдау арқылы, тиімділін арттыру Мақсатында арнаулы операторлық -блоктарды пайдалануға болады. Осындай есеп жұмыстарын атқаруға арналған операторлық блок төменде берілген:
Бұл блокты пайдалану үшін зерттеу алаңындағы бұрынғы көрсеткіштерін пайдаланады. Егер ААҚ «ПлодЭкс» жеміс-жидек өңдеу кәсіпорнына орташа есеппен күніне 12-15 автокөлік жүк әкеліп, оны түсіріп қабылдауға 10-ға таман адам күші пайдаланатыны белгілі. Ал ұсынған жүйе бойынша қаншама автокөлік және адам күші керек екенін анықтайық.Төмендегі суреттен көріп тұрғандай 5.7 бейнелеу және 9 есептеу блоктары бар. 9 есептеу блогы жүкпен келіп, түсіріп кеткен автокөліктер санын анықтап тұрады. 2 блокта әрбір күндегі жұмыс көлемі жеке-жеке басталып,жаңадан салынып отырады. Бұл блокта әрбір жұмысшы бригадаларына және әрбір автокөлікке бөлек «ячейка» ұйымдастырады. Сонымен қатар әрбір автокөлікке үш «ячейка» ашады, оның бірінде көліктің жүкпен келген уақыты, кезекте тұрған уақыты және жүкті түсіруге жұмсалған уақыты көрсетіледі. Екінші блокта тұрақты көрсеткіштер ретінде күнделікті жүкпен келетін және олардың жүгін қабылда, түсіруге жұмсалар уақыт мөлшерінің статистикалық орташа мәндері енгізіледі. Ал үшінші блокта нақты бір күнге арналған бейнелеу жұмысының аяқталу шарты тексеріледі. Төртінші блокта К- ші автокөлік жүкпен келгенде і-жұмысшылар бригадасы бос болу шарты тексеріледі. Келесі S блокта жүкті түсіруге келген екі автокөліктердің арасындағы уақыт мөлшері бейнелеу болады. Ол үшін бір-екі ай бойы, күн сайын жүк тасымалдаушы автомобильдердің келу уақытын жазып отырып, орташа статистикалық шамасын анықтайды. Осы алынған статистикалық мәліметтерден арнаулы гистограмма тұрғызады: тттттттттт Сурет 48 - Жүкпен келген автокөліктердің келу уақыты аралықтарының гистограммасы Алтыншы блокта жұмыс басталған мезгілден келесі жүкпен келген автомобильдердің келу уақытын толтырады. Жетінші блокта і-бригаданың нақты автокөліктен жүкті қабылдап, түсіруге жұмсалған уақыты жазылады. Жүкті қабылдап, түсіруге жұмсалар уақыт мөлшерлерінесептеп, оларды анықтайды. Pr= " мұндағы т нақты автокөліктерден жүкті қабылдап, түсіруге жұмсалған белгілі бір уақыт мөлшерінің саны; N - барлық келген автокөліктер саны; PiB тттттт Сурет 49 - Жүкті қабылдау, түсіруге жұмсалған уақыт мөлшерінің гистограммасы Жоғарыда көрсетілгендей екі гистограмманың мәндерін зерттегенде олардың тараулары әртүрлі математикалық заңдылықтарға келеді. Мысалы жүкпен келетін автокөліктердің ара уақыт мөлшері t Эрланг заңына «параметрі m», бір автокөліктен жүкті қабылдап, түсіріп алуға жұмсалар уақыт t,, П,М және L, параметрлерімен Вейбулл заңына келеді. Арнаулы ғылыми-зерттеу жұмыстарының тәжірибелік мәндерін тура анықтау мақсатында бригадалардағы жұмысшылар санын өзгертіп, әрбір топтың жұмыс уақытын жазып отырады. Кейбір жағдайларда бригадаларға жеке-жеке Гистограмма тұрғызып, зерттейді. Өйткені алынған мәліметтер,гистограммалар әртүрлі теориялық заңдылықтарға келуі мүмкін. Бірақ оларды статистикалық бейнелеу негізінде ықшамдап, реттеуге болады. Сегізінші блокта і - бригадасын К- ші автокөлікпен жүкті қабылдап, түсіріп алған уақыты беріледі. Тоғызыншы блокта, жоғарыда атап өткендей, жүкпен келген автомобильдердің саны толтырылып отырылады. Ал оныншы блокта жұмыстағы бригадалардың барлығы жұмыста болуын анықтайды. Келесі он бірінші блокта келгенавтокөліктен жүкті қабылдап, түсіруге кіріскен бригада енгізіледі. Он екінші блокта жүкпен келіп тұрған автомобильдер саны, ал он үшінші блокта нақты бір жұмыс күнінің қорытындысы шығарылады. Он төртінші блокта күнделікті тапсырылған жұмыс шарты орындалғанын тексеріп, он бесінші блокта жұмысшылар бригадасы санына керекті өзгерістер енгізіледі. Соңғы он алтыншы блокта есептегі барлық жұмысшылар бригадалары қарастырылғаны тексеріледі. Жоғарыда көрсетілген әдістеме бойынша бірнеше жүздеген, әртүрлі көрсеткіштердің пайдаланып, амалдарын орындайды. Бұл тұста амалдар саны неғұрлым көп болса, мыңнан бірнеше мыңға дейін, сол ғұрлым деректер тура болады. Осындай бірнеше қайтара орындалған есептеу амалдарыннан кейін, алынған мағлұматты он жетінші блокқа жіберіп, осы мағлұматтар негізінде бейнелеу жүргізіледі. Осыдан кейін жүк түсіруге келген автокөліктерге қызмет көрсету жұмысы тиімділігін анықтайды. Бұл үшін әрбір жеке автокөліктің жүкпен келген уақыты мен жүкті түсіруге жұмсаған уақыты есепке алынады. Егер біде-бір автокөлік жүкпен келмесе жұмысшылар бригадасы күн үзаққа бос отырады. Яғни: формула Осы тәрізде, егер күн ұзаққа бір ғана автокөлік жүк алып келсе, онда 299 Формула Демек, әрбір келген автокөліктің санына сәйкес Формула Егер жүк қабылдап, түсіруші бригадалар саны Ж=3 болып, әрбір бригада 2 адамнан болды дейік, осы жағдайда жұмыс жүйесінің мүмкіндігі былай болады: P =0,04; P =0,12; Р=0,16; P0=0,18; P=0,16; P=0,12; P=0,10; Р=0,07; Р=0,04; =0,02; Р0=0,01; Осы алынған жүйенің кездейсоқ жағдайын, яғни жұмысшылар бригадасының саны Ж=3, жүкпен келер автокөліктер саны 5 беп алып, график тұрғызандағы суреті төменде берілген. Бұл келтірілген жұмысшылар бригадаларының (г) және ондағы жұмысшылардың сандарының нақты белгілі болғандығы байланыстылық. Диограмма Сурет 50- Жүкпен келген автокөліктер мен бригадаларарасындағыжүкпен келген байланыс. 1. Осыған сәйкес жүкпен келіп, кезек тосып тұрған автокөліктер санын, математикалық түрде анықтасақ былай болады: 300
мұндағы К-жүкпен келіп тұрған, жүк түсіріп жатқан автокөліктер саны; P -осы аталған автокөліктердің санының нақты сәйкестігі; Жоғарыдағы қаралған мысалға сәйкес мынандай деректер алуға болады: M =0 . 0,04+1 . 0,12+3 . 3 . 0,16+ …+10 . 0,01 =3,98 2. Жүкпен келген автокөліктерге қызмет көрсету анықтау үшін кезекте және жүкті түсіруде тұрған автокөліктер санының барлық автокөліктер санына қатынасы арқылы анықтайдын. Демек Формула Біздің жоғарыдағы қарастырған мысалымыз үшін мәні Яғни Формула 1. Барлық автокөліктердің жұмыста пайдалану есебі осы жүкпен келіп тұрған автокөліктердің санының барлық жүкпен келер автокөліктер санына қатынасы Формула мұндағы : ү-автокөліктерді пайдалану еселігі; V - жүкпен келген автокөліктерге көмек көрсету еселігі. Біздің қарап отырған компания үшін Формула Осы аталған көрсеткіштерге сәйкес төмендегідей қосымша көрсеткіштерді анықтауға болады. 301 [19:59, 15.10.2022] Almasovna: . Жүкпен келіп, кезек күтіп тұрған автокөліктер санын; Mu =P =(K-r)P мұндағы К- жұмыспен келген автокөліктер саны; г- жұмысшылар бригадасының саны; K-г кезекте тұрар автокөліктер саны; P -кезекте тұрған автокөліктер саны. Мысалы жұмысшылар бригадасы саны r = 3 десек, жүкпен келген Р ; Р; Р автокөліктер осы үш бригадаға бөлінеді де, одан соң келгендері Р; Р;автокөліктер кезекте тұрады. Сондықтан біз қарастырып отырған мысал үшін Midits M =(4-3)P, (5-3)P +(6-3)P, +…+(10-3)P немесе M=1.0,16+2.0,12+3.0/10+…+7.0,01=3 автоколитер Жұмыссыз отырған жұмысшы бригадалары санын мынандай математикалық теңдеумен келтіруге болады; M 2rp=2(-k)2. Біз қарастырып отырған мысалда жұмысшылар бригадасы саны r=3, M = (3-0)20) + (3-1)2c) = 3.0,04 + 2.0,12 +1.0,16 = 0,52 Жоғарыда көрсетілген және анықталған автокөліктер пайдалану есебі және оларға қызмет көрсету есептері арқылы, ұйымдастырылған жұмыс орындарының ықпалдылығын, тиімділігін анықтап, экономикалық тұрғыдан бағалауға мүмкіндік береді. Жалпыға аян кез келген өзіндік құн, шартты түрде алғанда, барлық жұмсалған қаржының сол қаржыға өндірілген өнім көлеміне немесе санына бөлгенге тең. Егер өзіндік құнды W, шығарылған өнімді В және жұмсалған қаржы З деп белгілесек, жұмсалған қаржы тұрақты К және қосымша П деп белгілейді, яғни өзіндік құнды былай анықтаймыз; 302 Формула мұндағы: К - тұрақты шығындар, арнаулы жұмыс, орынын дайындау т.с.с.; П - өзгермелі шығындар, электр қуатын пайдалану, қосалқы жұмыс киімдері, еңбек ақы сияқты жұмысшылар санына байланысты қарастырылатын шығындар; Жұмысшылар бригадасы санына сәйкес қабылдап, түсіріп алар жүк көлемі де көбейеді, демек оны математикалық түрде немесе Формула мұндағы: В - жұмысшылар бригадасы саны r болғандағы қабылдап, түсіріп алар жүк көлемі; В - жұмысшылар бригадасы саны г болғандағы қабылдап, алар жүк көлемі. Яғни жоғарыда аталған өзгермелі (П) шығындар мен автокөліктерді тежегіштері арасындағы байланысты былай келтіруге болады; Формула Немесе
Ал тұрақты шығындар () көлемі жұмысшылар бригадасы санымен байланыстылығын төмендегідей келтіруге болады; K = K,+ AK = K + w(r-r) мұндағы: К - жұмысшылар бригадасы саны г болғандағы тұрақты шығындар; л К - жұмысшылар бригадасы санының өзгеруіне сәйкес тұрақты шығындардың өзгеруі; 303
г - жұмысшылар бригадасы саны. Осы аталған математикалық теңдеулерді, алғашқы қабыл- данған жүктердің өзіндік құнын анықтайтын теңдеуге қойып. төмендегідей математикалық өрнек аламыз; Формула Бұл математикалық өрнекте қабылдаған жүктің өзіндік құны жұмысшылардың бригадасы санына тікелей байланысты екенін көрсетеді. Жоғарыдағы келтірілген блок-схема бойынша Монте-Карло әдістемесі арқылы әртүрлі сандық көрсеткіштер үшін жүйенің тиімділігін анықтауға мүмкіндік береді, сол себепті қабылдаған жүктің өзіндік құнын да есептеуге болады. Ол үшін 15 және 19 блоктарда жұмысшылар бригадасы саны мен бригададағы адамдар санын анықтап, нақты деректер қойса болғаны. Ал 18 блок бойынша осы мәліметтердің теориялық байланыс сызығынтұрғызады. Мысал үшін, өзіндік құн W жұмысшылар бригадасы санына г байланысы екінші қатардағы параболлаға ұқсас болады дейік, яғни оның анықтама теңдеуі; W = ar2 + Br + c. Осыған сәйкес біздің мысалымыз деректерімен осы байланыс сызығын тұрғызамыз. Математикалық амалмен тұрғызылған, теориялық тәуел- ділік сызығы көрсетіп отырғандай, ең тиімдісі жұмысшылар бригадасы саны 5 болуы тиіс. Ал әрбір бригада болатын адамдар санын анықтау үшін блок- схемадағы 19 және 20 блоктар арқылы әртүрлі варианттармен анықтауға болады. Келтірілген теория сызығында (1) математикалық амалдармен анықталған ең тиімдісі болса, одан ауытқу мөлшері 2 және 3 сызықтармен шектесіп тұр. Тттттттттттттттт Сурет 51 - Қабылданған жүктердің өзіндік құнының жұмысшылар бригадасы санына тәуелділігі. 1 - математикалық байланыстың мәні; 2 және 3 - біз күтетіндей ең ыңғайлы әрі тиімді және тиімсіз мәндері. жүктеу/скачать 203,59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|