Сыны: тарих және тағылым
жүктеу/скачать 3,85 Mb. Pdf көрінісі
|
| н м " ■ "
е р а Ш А индекс 7 5 5 7 0 индекс Д іл д а
Эбд>раз.ъпс,ызм |БАЛМАҒАНЕЕт - \ Т.Ш»Л
05 т » 1™
îssssrsi^ « Б І Л І М L
T D » жене «СӘТНАЗ» ЖШС-нен шығатын басылымаарға жазылыңызааіэ! дЛЕМПІ КЕЦІ 3 !
Журнал 2 0 0 4 жылдың наурыз айынан бастап, қазақ және орыс тілдерінде шыға бастады Журнал издается с марта 2 0 0 4 года на казахском и русском языках М А З М Ү Н Ы - С О Д Е Р Ж А Н И Е ТАҒЗЫМ
Т. ТЕБЕГЕНОВ. Профессор В. Ба- диковтын, қазақ әдебиеті туралы зерттеу еңбектері ............................ 3 ЗЕРТТЕУ
Қазақ әдөби сыны: тарих және тағылым ........... 7
уақыт пөн кеңістік аясындағы адам концепциясы ................. ................. 10
............................................................ 13 Ж . ЖАҚАНОВА. Көркем портрет және деталь .................................. . 15 НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ
ной итальянской прозы ............... 19 Р. ОРАЗОВА. Сравнительная ха рактеристика терминов родства в арабском и русском языках ...... 22 О П Ы Т У Ч И Т Е Л Я С. НУРГАЛИЕВА. Музыкально-ли- тературный вечер «Здравствуй, Мас леница!» ...... ................................... 24 ЛИТЕРАТУРНОЕ НАСЛЕДИЕ И. Д Ж А Н С УГУРО В . Кулагер 26 ІЗД ЕН ІС Ж . БЕКБОСЫ НОВА. М ахамбет өлендеріндегі көркемдегіш қүралдар ............................................................ 33 MYFAAIM ТӘ Ж ІР И Б Е С І
ғажайып» ......................................... 37 ІШТЕ П ІК ІР ӨЛГЕНШЕ... С. АЛДАЖ АРОВ. Бурабай ...... 40 М ЕТОДИЧЕСКАЯ К О П И Л К А Г.У. САТАНОВА. Инновации, твор чество, победы .............................. 41 Г. БИТУРЕЕВА. Этика преподава теля ................................................... 43 Р.Б. БАЙГЕНЖИНА. Письменное творчество развивает критическое мышление ............... 44 АБАЙ КҮН А Н БА ЕВТЫ Н Т У Ғ А Н Ы НА - 165 Ж Ы А
лык, .................................................... 46 ' /xÂl .-CV ".
Ақбапа АЙЕКЕЕВА Бас р ед акто р Темірхан ТЕБЕГЕНОВ Қазақстан Республикасы Мәдениет, ақпарат жэне қогамдық келісім министрлігінде 06.05.2003 ж. Астана қаласында тіркеліл, N 3849-X куәлігі берілген. Басуға 02.08.2010 қол қойылды, Пішімі 60x84 1/8 Авторлық б.т,- 3,0. Офсөтті басылым. Таралымы 1500. Басылым индекс!: 75566
050016. Алматы қаласы Райымбек даңғылы 162, 4 кдбат, 44-46 бөлме, Факс. 233-69-38 Тел. 233-69-46, 279-61-48. Ж урнал « F P p rin t» Ж Ш С б асп ах ан асы н д а басы лды . А л м аты кал а сы , Т ө р е қ ұ л о в көш есі, 66 А. «Қазак, жэне элем әдебиеті - Казахская и мировая литература» № 4-5 (41), 2010 жыл а к а д е м и к и .ь з л с е м о а е I а т ы н д а ғы ғы л ы н и О \s> & Республиканский научно-методический, педагогический журнал Қ А З А Қ ЭДЕМ
КАЗАХСКАЯ “М И РО ВАЯ «Қазақ жэне әлем әдебиеті - Казахская и мировая литература» »6 БУХГАЛТЕРЛЕР МЕКТЕБІ ш к о л д Қүрметті оқырман қауым! «Казак тіді - Казахский язык», «Бухгадтерлер мектебі - Ш кола бухгалтеров», «Физика жэне астрономия - Ф изика и астрономия» журналдарына 2011 жылға жазылыңыздар!
Ұ сы ны лған м атериалдар компью терде Times New R om an (Windows X P) ш риф тісім ен терілуі тиіс. Колемі 4-6 бет ш ам асы нда болуы тиіс. Ф ото- сурет 12x15 см, 2 дан адан болуы керек. Ж іберілген материал соң ы н д а автор туралы н ак ты әрі то лы қ м әлім ет болуы қажет. М атериалдарды көрсетілген м екен-ж айға, яғн и р ед ак ц и я түрағы на бағалы хат- пен ж іберген дұрыс. О Б Р А Т И Т Е В Н И М А Н И Е ! П редоставляем ы е м атериалы долж ны быть набраны и отпечатаны в виде при нтерны х р асп е чаток ш риф том Times New R om an (Windows XP). Объем не более 4-6 стран и ц . Ф отограф и я 12x15 см, четкая (2 эк з.). Точны е, полны е д ан н ы е об авторе и под пи сь в к о н ц е статьи. М атериалы о т правлять заказн ы м п и сьм ом по адресу г. А лматы, пр. Райы м бека, 162, оф . 44-46. Н а б о р , д и з а й н п о л о с и о б л о ж к и , в е р с т к а изд а те л ьски й ц ен тр ТО О «Білім LTD» Журнал зарегистрирован в Министерстве культуры, информации и общ ественного согласия Республики Казахстан. Свидетельство N 3849-ж от 06.05.2003 г.,
г. Астана. Подписной индекс: 75566 Подписано в печать 02.08.2010 г. Формат 60x84 1/8 Уч. изд. п.л. 3,0. Печать офсетная. Тираж 1500 экз. Учредитель: ТОО «Білім LTD» Адрес: 050016, г. Алматы, пр. Райымбека, 162, 4-этаж, офис 44-46 факс: (327) 233-69-38 тел.: (327) 279-61-48, 233-69-46. Р Е Д А КЦ И Я Л Ы Ң А Л Ң А РЕДАКЦИОННАЯ КО ЛЛЕГИ Я С е й іт Қ а с қ а б а с о в - ҚР Б ж Ғ М , М .О . Ә уе зо в а гы н д а ғы Ә де б ие т ж ә н е ө н е р и н с ти ту ты н ы ң д и р е кто р ы , ф ил о л о ги я ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е с с о р , Қ Р Ұ Ғ А -н ы ң а ка д е м и гі.
м е м л е ке ттік у н и в е р с и те тін д е гі қазак, ә д е б и е ті ка ф е д р а сы н ы ң Қ ур м е тті м е ң ге р у ш іс і, ф ил о л огия гы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р .
Қ Р
М ө д е н и е т м и н и с тр л ігі Тіл к о м и те тін ің тө р а ға сы , ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р . Б а й з а қ М о м ы н б а е в - Қ о р қ ы т Ата а ты нда ғы Қ ы зы л о р д а м е м л е - к е ттік у н и в ө р с и т е т ін ің р е кто р ы , п е д а го ги к а ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е с с о р .
у н и в е р с и те тін ің р е кто р ы , ф ил о л о ги я ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р .
те т ін ің р е кто р ы , ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р . Ерлан С ы ды қов - Ш ө кә р ім а ты нда ғы С ем е й м е м л е ке ттік у н и в е р - с и те тін ің р е кто р ы , та р и х ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р . Қ а н с е й іт Ә б д е з у л ы - Ә л -Ф а р а б и а ты нд а ғы Қ а з а қ ұ л тты к у н и вер сите т! ф ил о л огия ф акульте тінің д е ка н ы , ф ил о л огия ғы л ы м - д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е с с о р , ҚР Ж о ға р ы м е кте п те р Ғ А -н ы ң а ка д е м и гі. Д а н д а й Ы с қа қу л ы - С улейм а н Д е м и р е л а ты нд а ғы қ а з а қ -т ү р ік у н и в е р с и т е т ін ің п р о р е кто р ы , ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р , ҚР Гум а н и та р л ы қ Ғ А -н ы ң а ка д е м и гі.
а р а л ы қ қ а э а қ -т ү р ік у н и в е р с и т е т ін ің в и ц е -п р е з и д е н т і, ф ило логия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р .
ун и в е р с и т е т ін ің п р о р е кто р ы , ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р .
у н и в е р с и те тін д е гі З .Қ а б д о л о в аты нда ғы ғы л ы м и -з е р т т е у о р та - л ы ғы н ы ң д и р е кто р ы , ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р . Т о к е н Ж у м а ж а н о в а - А б а й а ты нда ғы Қ а з а к у л тты қ п е д а го ги ка л ы қ ун и в е р с и те тін д е гі казак, ә деб ие ті ка ф е д р а с ы н ы ң пр о ф е ссо р ы , п е д а го ги к а ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы .
л и н гв и с т и ка ж ә н е ә д е б и е тта н у ка ф е д р а сы н ы ң м е ң ге р уш ісі, ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е с с о р .
Қ Р е ң б е к с ің ір ге н м уға л ім і, Ш ы ғы с Қ а за қ с та н облы сы , Ө ске м е н қа л а сы н д а ғы №1 қ а з а қ о рта м е к те б ін ің м уға лім і.
лы қ ун и в ө р с и те тін д е гі қазак, ә д е б и е ті ка ф е д р а сы н ы ң м е ң ге р у- ш ісі, ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р .
и н сти туты н д а ғы ф ил о л огия ф акул ь те тінің де ка ны , ф ило логия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р . М ә у е н Х а м з и н -Қ а р а ға н д ы «Б олаш ак» ун и в е р с и те тін ің п р о ф е с со р ы , ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы . Ө м ір х а н Ә б д и м а н у л ы - әл Ф а р а б и а ты нд а ғы Қ а з а қ ул тты қ у н и в е р с и те тін д е гі казак, ә д е б и е ті ка ф е д р а сы н ы ң м е ң ге р уш ісі, ф ил о л огия ғы л ы м д а р ы н ы ң д о кто р ы , п р о ф е ссо р . № 4-5 (41), 2 0 1 0 ж ы л ТАҒЗЫМ ПРОФЕССОР В. БАДИКООТЫЦ КАЗАК ЭДЕБИЕТІ ТУРАЛЫ ЗЕРТТЕУ ЕНБЕКТЕРІ Виктор Бадиков: “ Спабисо казахам, Казахстану, что нас востребовали, что нам да вали и дают слово, независимо от того, останемся мы в его истории и культуре или же нет!» («Необщая тетрадь: Книга про себя и про всех» / / Бадиков В. Книга про себя и про всех / Сост.: Валентина Вадикова, Адольф Арцишевский. - Алматы, 2009. - С. 45-46).
ланетамыздын, бес құрылығындагы алты миллиардтан асқан элем халықтарының фольклоры мен әдебиеті адамзат урпақтарының мындаған жылдар бойы ру- хани әлемін дамыту қызметін атқарып келеді. Сөз енері - адамзат ұрпақтарына тән адамгершілік касиеттер ортақтығыы, эстетикалық кезқарастар түтастыгын қалыптастыратын куатты да ықпалды рухани мәдениет қазынасы. Қазақ фолыспоры мен әдебиеті де ғасырлар бойы үздіксіз жалғасқан осындай
аса пәрменді қызметімен урлақтардың көркемдік ойлау дүниетанымын дамытумен, терендетумен келеді. Қазақ сөз өнерінің мұралары элем фольклоры мен әдебиеті қурамындагы поэтикалық ундестіктерімен де, улттык-этнографиялық өзгешеліктерімен де даралана бағапанады. Ал, қазақ сөз өнері мұраларының поэтикалық табиғаты турапы Қазакстан Республикаеындағы және басқа елдердеп туысқан халықтар талымдарының ХІХ-ХХ ғғ. және қазіргі XXI гасыр басында да зөрттеп, өз пікірлерін үздіксіз жа-
Абай атындағы ҚазҰПУ-дін, қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі филология ғылымдарының докторы, профессор зып келе жатқаны мәлім Дуние жузі галымдарының казак, сөз өнеріне арналған еңбектер жазу үрдісі желісінде біз Виктор Владимирович Бадиковтың (1939-2008) да елеулі үлес қосқанын айтамыз. Виктор Владимирович Бадиковтың өмір
жолы тұтастай алғанда, Қазақстан тарихының жарқын беттерін қүрайды. Оның дуниеге келген мекені - Орынбор облысының Бузулук қаласы, Ол бұрынғы С. М Киров, казіргі әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық унивөрситетінің филология факультетін бітіргеннен кейінгі гылыми-
педагогикалык,, әдеби-шығармашылық еңбек жолында танымал әдебиөтші устаз-галым болып қалыптасты. Кәрнекті әдөбиеттанушы, әдебиет сыншысы, фи лология
ғылымдарының докторы, профессор В. В.
Бадиковтың еңбектері әдеби үдеріс және жөкө ақын- жазушылардың шыгармашылыгына арналған. «Ю.Олеши поэтикасының мәселелері» (1967) такырыбымен кандидаттық, «Мәтін күрылысындағы авторлық сана және өлеуметтік тапсырыс» (2000) деген тақырыпта докторлык; диссертациялар қорғаған, Оның кітаптары, әдеби-сын мақалалары, эсселері мен рецензиялары к,азіргі заманғы әдеби удерістің өзекті мәселелеріне арналғандыгымен ерекшеленеді. Ғалымның әдебиетгану саласында мынадай кітаптары бар: «Поэтика прозы Юрия Олеши» (Ольштын. Польша. 1983), «Мастерство и правда: Литературно-критические статьи» (Алматы, 1989), «На изломе времен: Судьба и голос художника» (Шымкент, 1996), «Авторское со знание и социальный заказ: Запрещенная советская литература 20-х годов» (Алматы: Жеті жаргы, 1997), «Линия судьбы: Творчество Бахытжана Канапьянова а историко-литературном контексте эпохи» (Алматы, Жібек жолы, 2002), «В потоке времени не потерять себя: Литературно-критическое эссе» (Алматы, 2004), «Новые ветры: Очерки современного литературного процесса Казахстана» (Алматы: Жібек жолы, 2005), «Прикосно вение брата: Художественный мир Дулата Исабековэ» (Алматы: Искандер, 2007), «По гамбургскому счету» (Алматы, 2008), «Книга про себя и про всех: Рассказы, № 4-5 (41), 2 0 1 0 ж ы л
эссе, воспоминания» (Алматы, 2009) жэне т.б. Оның прозалык, шығармаларының жинағы да бар: «Эхо жизни» (Алматы: Идан, 2007), Әдөбиеттанушы ғалымның зерттеулері негізінен XX ғасырдың 20-жылдарындагы және қазіргі замангы орыс әдебиетінің поэтикалык, мәселелерін саралауға арналған. Осы зерттеулерінде В.В. Бадиков үнемі қазақ әдебиеті ақын-жазушыларының да шығармаларын әдеби удеріс желісімен және жеке талдауларымен арнайы қарастырады. XIX—XX ғасырлардағы және қазіргі XXI ғасырдың басындағы қазақ әдебиетінің дамуы желісінде ол
Қазақстан тарихындағы мәдениеттер сұхбатының ықпалды тұлгаларын бағалауды басты назарға ала- ды.
Хакім Абайдың, Шоқан Уәлихановтың, Ахмет Байтұрсыновтың, Мухтар Әуезовтің және т.б. көрнекті қайраткер-қаламгерлер шығармашылығының үлттык, және жалпы әлемдік мәдени-әдеби ықпалдаетықты дамытудағы қызметіне жоғары баға береді. Қазақстандагы қос тілді ақын-жазушылар шығармашылығының әдеби агым ретінде қалыптасуы мен даму жолын ғалым өзіндік жүйелеумен бағалайды: «Можно условно проследить его основные этапы в советское время: зачинатели (Бауржан Момыш-улы, М Джумагулов), старшее поколение (О. Сулейменов, А. Алимжанов, С. Санбаев, Э. (аббасов), среднее (А. Еже- нова, Р. Сейсенбаев. Б. Канапьянов, Б. Каирбеков, К. Бакбергенов, О. Жанайдаров, А. Кодар, А, Жаксылыков, Д . Накипов, X. Булибеков), младшая, новая генерация, которую открывали «Простор», «Нива» и Литературный мастер-класс фонда «Мусагет» под руководством О. Б. Марковой (С. Усенбекова, Е. Аскарбеков, М. Исенов, Е. Жумагулов, Р. Шбинтаев, А. Сабралиева, А. Макаримо- ва и др.)» [1, с, 295-296]. Зерттеуші екі тілді
қазақ ақын-жазушыларының шыгармашылығын бағалауда «көркемдік билингвизм» («художественный билингвизм») үғымын қолдануды усынады, осы уғымның аясында өз шыгармаларын орыс және ағылшын тілдерінде жазған, кейде өз туыңцыларын сол тілдерде өзі де аударған В. Набоковты мысалға алады.
Қазақ ақын-жазушылары Мухтар Әуезовтің, Ә. Нүр- пейісовтің, РСейсенбаевтың, қыргыз жазушысы Ш.Айт- матовтың, орыс жазушысы В.Быковтың шығармашылы- гын осы ерекшелік аясында бағалайды. Зерттеуші әдеби удерістегі осы даму ағымын қазіргі уақыт талабымен жаңаша бағалаудың өзектілігін атап керсетеді: «Однако история казахстанского литературного би лингвизма у нас еще не написана, хотя по этой про блеме уже существует значительная литература. Она позволяет в общих чертах представить развитие казах станского билингвизма в советское время. Но судьбы и творческие устремления его в «критическое десяти летие» независимости РК еще требуют анализа, оценки 4 и типологии» [1, с. 297]. Әдебиеттанушы ғалым осы өзі үсынып отырған өзекті ш ркем дік билингвизм дәстүріне қатысты бірқатар бастамашыл еңбектерін де жазды. Мысалы: «Русскоя зычные писатели Казахстана» «литературно-критические заметки»), «Инвективы и перспективы Шуги Нурпеисо- вой», «Стенография души Бахыта Каирбекова», «Вспо миная забытый язык: формула Б. Канапьянова», «С вечностью - начистоту от имени Герольда Бельгера» «Гневный голос молчания Мурата Ауэзова», «В поисках языка события: О новых филологических книгах Олжаса Сулейменова», «Крик, бегущий по бумаге, - не убий! Дюеенбек Накипов», «Судьбы и крылья: Русскоязыч ные поэты Казахстана», т.б. Зерттеуші шыгармаларына орыс тілінде жазатын қазақ жэне басқа да халықтар қаламгерлері шығармаларына ортак, көркемдік сипат өрекшеліктерін поэтикалық-эстетикалық зандылықтар аясында бағалайды. Олардың шығармаларындагы емір шындығы оқиғаларының тарихилығы. көркемдік жинақтау, үлттық сипат, лирикалық-психологиялық сарын, керкемдік-бейнелілік, т.б.
мәселелер қарастырылган. Ғалымның іргелі
зерттеулерінің нөгізгі
нысаны -
қаламгер мен билік арасындагы қарама-қайшылықтар болмысын айқындауға негізделген. Мемлекетті басқарып отырған саяси режимнің бақылаушы талап- тары шеңберінде суреткер қаламгерлердің керкемдік ойлау
дүниетанымы философиялык,, психологиялық магыналар арқылы өмір шындығын жеткізө алатынын дәлелдейді. Бүл орайда, зерттеушінің «Авторское со знание и социальный заказ: Запрещенная советская литература 20-х годов» атты монографиясындагы эр турлі авторлардын, шыгармалары бойынша жасаган тал- даулары, бағалаулары маңыздылыгымен ерекшеленеді. Мухтар Әуезовтің «Қилы заман» («Лихая година»), Е. Замятиннің «Біз» («Мы»), «Иттің жүрегі» (Собачье серд це»), М. Булгаковтың «Жугіріс» («Бег»), A. Платоновтың «Чевенгур», Б. Пильняктың «Қызыл ағаш» («Красное дерево»-), «Сөнбеген Айдың хикаясы» («Повесть непо гашенной Луны») жэне т.б. шыгармаларды талдаулары арқылы нағыз суреткер қаламгерлердің билеуші жуйенің озборлығын әшкерелеуші сипатынан айрылмайтынын, сол арқылы олардың да мәңгілік оқырмандары болаты- нын дәлелдеді Профессордың қазақ
әдебиетіндегі кернекті ақын-жазушылардың шығармашылык, түлғаларына арналған еңбектері (монография, мақала, эссе
сухбат, т. б.) оның әлем оркениеті деңгейіндегі кең тынысты гуманистік дүниетанымын танытады. Өзінің зерттеулерінде әлем әдебиетінің классикалық үлгілері қатарында хакім Абайдың, ІІІоқан Уәлихановтың, Шәкәрім Қудайбердиевтің, Ахмет Байтүрсыновтың, Сәкен Сейфуллиннің, Магжан Жумабаевтың, Жүсіпбек Аймауытовтың, Міржақып Дулатовтың, Мүхтар Әуезовтің, Сәбит Мүқановтың Ғабит Мүсіреповтің, Ғабиден Мустафиннің және олардан
кейінгі толқын
ақын- жүктеу/скачать 3,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|