зақ  және  әлем  әдебиеті

ü

'Ф  <3J

Махамбет 

шығармаларында 

жай 

теңеу 

не 

метафораның  ұлғайған  түрі  көп  кездөседі.  Мысалы 

Мен  таудә  ойнаған  қарт  марал,

Табаным  тасқа  тиер  деп,  -

Сақсынып  шыққан  қиядан,  -   деген  үзінді  бүған

толық  мысал  бола  апады.

Ақындық  түрдің  ете 

бір  толық  түрі, 

ақынның 

шеберлігін  керек  ететін  (ез  орнына  қолдана  алса), 

суреттейін  деген  өмір  қүбылысын  айтып  беру  үшін  мәні 

күшті  ауыстырып  айтатын  сездердің  бір  түрі  -   метони­

мия  (алмастыру)  .

Махамбеттің:

Қой  мойынды,  көк  жұлын...

Көк  жулынды  жетелеп,  -   дегөн  екі  жолдағы  мето­

нимия  әрі  орынды,  әрі  шебер  болып  шыққан.

Өздерінің дегені  болмай,  жауынан  жөңілген  күндерін 

суреттейтін  өлендерінің  бір  жерінде:

Телегей  теңіз  шалқыған,

Қоғалы  көлдер  суалып,

Тізеге  жетөр-жетпес  кун  болған.

Жапанға  біткен  бәйтерек 

Жапырағынан  айырылып,

Қу  түбір  болған  күн  болган,  -   деп  суреттейді. 

Ақын  кетеріліс  жеңіліс  тапқаннан  кейінгі  елдің  мүшкіл 

хапін  суы  тізеге  дейін  суалған  теңізге,  қу  тубір  болтан 

бәйтерекке  теңейді.

Махамбет  өлеңдерінде  теңеу  не  метафора  тана 

кездесіп  қоймайды,  ауыстырудың  алуан  түрлері  де  та- 

былады.  Сонымен  қатар,  оның  өлендерінен  фигураның 

түрлері  де  әте  кеп  кездеседі 

Мысалы:

Ay,  қызғыш  қүс,  қызғыш  қус!

Көл  қорыған  сен  едің  -  

Сен  д е   айырылдың  көліңнен.

Ел  қорыған  мен  едім  -

Мен  де  айырылдым  елімнен,  -   деген  паралле­

лизм  немесе:

Борай  да  борай  қар  жауса,

Қалыңға  боран  борар  ма?

Қаптай  соққан  боранда 

Ту  тубінде  түлпар  жығылса,

Ту  байласа,  тура  ма?

Туырлығы  жоқ  тул  үйге 

Шаппаған  нәмерт  оңар  ма?

Қарындастың  қамы  ушін,

Қатын  менен  бала  үшін,

Қайырылмай  кеткен  жігіттің 

Өзін  кәпір  алғанын,

Талақ  деп  айтсақ  болар  ма? 

деген  риторикалық 

сүраулар  фигурага  жатады.

Фигураларды  қолданысы  да  онын,  негізгі  тілегімен 

байланысты. 

Бул  риторикалык,  сурауларга 

берілетін 

жауаптардың  бәрі  де  қарындас  үшін,  қатын-бала  үшін, 

екінші  сөзбен  айтқанда,  ел  үшін,  Отан  үшін  жауға  шап 

деген  оның  негізгі  мақсатымен  уштасып  жатыр.

Махамбеттің  өлендерінде  көркем  тілдердің  жеке- 

жеке  барлык,  түрі  де  кездеседі.  Махамбет  өлендерінде 

эпитет,  теңеу,  әсірелеу,  литота,  ауыстыру  мағынасында 

қолданылатын  фигура  өзара  байланысты  түрде  де  жиі 

ушырайды.  Бүлардың  өзара  байланыстары  ақынның

сәзге 

шеберлігін 

дәлелдейді. 

Бұл 

жатынан 

алып 

қарағанда  да  Махамбеттің  керкем  сөз  ұстасы  екендігіне 

ешкім  шек  келтіре  алмайды.

Осы  елеңінен:

Адырнасын  ала  өгіздей  мәңіреткен,

Атылған  оғы  Еділ-Жайық  тең  өткен 

Атқанда  қардай  боратқан,

Көк  шыбығын  қанды  ауыздан  жалатқан  -  

Арыстан  еді-ау  Исатай!

Бул  фәнидің  жузінде,

Арыстан  одан  кім  өткен?!  -   деген  үзіндіні  алсақ 

та,  -   теңеу,  метафора,  әсірелеу  теңеу  (эпитет)  және 

әсірелеуді  кездестіреміз.  Міне,  небары  6-7  жолдың 

ішінде  бір-бірімен  тығыз  байланысты  бірнеше  керкем 

сөздердің  қабат  келуі,  тур  жағына  алып  қараганда 

да,  оның  шеберлігін  көрсетеді.  Бірак,,  оның  шеберлігі 

тек  кана  сол  сөздерді  табуында  емес,  сол  образды 

сөздердің  ақынның  ойымен  байланыстылытында.  Демек, 

бул  контексте  қолданылтан  образдар  тек  көркөмдік  үшін 

турған  жоқ,  бәрі  де  ақынның  негізгі  пікіріне  бағыныңқы: 

суреттеу  деген  қубылысының,  айтайын  деген  ойының 

бірі  онысына,  бірі  мүнысына  жарап  түр.  Ақынның  күштілігі 

де,  сөздөрінің  көркемдігі  де  осында.

Қай  жазушы,  қай  ақын  болса  да,  шындық,  болмы- 

сты  образ  арқылы  суреттейді.  Бірақ,  керсетейін  деген 

қүбылысты,  айтайын  деген  ойды  суреттеу  ұшін  кез  кел- 

ген  образ  кез  келген  жерде  дәл  келе  бермейді.  Бір 

уақиғаны  айтып  беру үшін  бір  жерде  эпитет  керек,  екінші 

жерде  теңеу,  ауыстыру,  не  фигура  керек,  не  жотарыдаты 

мысал  тәрізді  аралас  келуі  керек.  Ақын-жазушылар 

мұнымен  санасады,  санасуы  да  керек.  Образды  айтай­

ын  деген  ойына,  суреттейін  деген  уақиғасына  қарай 

тандап  қолданушылық  -   ол  ақын-жазушылардың  сөзге 

усталығын  көрсетеді.  Бүл  жатынан  алтанда,  Махам­

бет  өзінің  шеберлігімен  таң  қалдырады.  Ол  Исатайдың 

жауға  шапқан  жерін:

Толғай,  толғай  оқ  атқан,

Он  екі  тутам  жай  тартқан,

Қабырғасын  қақыратқан,

Тебінгісін  тесе  атқан.

Тізгінінен  кесе  атқан,  -   деп  суреттейді.

Бүл  арада  ақын  көрсетейін  деген  құбылысын  дамы- 

ту  арқылы  берген.  Түтеген  оқ,  боратан  атысты  солай  су- 

реттемесе,  оқиға  шындыты  жинақы,  жанды  боп  шықпас 

еді.  Бүл  жерде  уақиғаның  дамыту  арқылы  суреттелуі  ете 

орынды,

Махамбет  бір  нәрсенің  үлылығын  айтпак,  бол­

са,  небір  нәрсені  мақтамақ  болса,  кебіне  әсірелеуді 

қолданады.

Мысалы:  «Нарын»  деген  өлеңін  алсақ:

Қойды  мыңға  жеткізген 

Нарынның  анау  қумдары,

Түйені  жузге  толтырған,

Көкпекті,  шытыр  жерлері,

Жатып  қалған  тайлағы 

Ж ардай  атан  болған  жер,

Жабағылы  тоқтысын

Қой  болып  қора  толған  жер.

Балдырғаны  білектей,

Баттауығы  жүректей,  -   деп  суреттейді.  Жатқан

3 5

№ 4-5  (41),  2010  жыд

.азақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

тайлак,тың  жардай  болмайтыны  белгілі,  бір  шынашақтай 

ғана  балдырган  шөптің  білектей  болуы, 

қарашығы 

түймедөй  ғана  баттауықтың  жүректей  болуы  мүмкін 

емес  Сөйте  түра  ақын  туған  жерді  қастерлеп,  қымбат 

етіп  көрсету үшін  әсірелеуге  әдейі  барған,  ал,  керісінше, 

бір  нәрсені  кішірейтіп  көрсету  үшін,  не  істін,  оңға  келмей 

қалганын  суреттеу  үшін  литотаны  қолданған.

Бұл  көлтірілген  мысалдарымыз,  Махамбеттің  айтай- 

ын  деген  ойына,  суреттейін  дөген  құбылысына  керекті 

образдарды  тандап  ала  біледі  дөген  пікірлерімізге 

толық  дәлел.

Махамбет  -   айтпақ  ойын  айшықтап,  көркемдеп 

жеткізуге,  әр  сөзді  орнымен  пайдаланута  шебер  ақын. 

Ол  дыбыс  қайталауды  да  өлең  саздылыгын  кушейту, 

ойды  нақтылай  түсу  мақсатына  орынды  пайдаланган 

Көркем  шыгармәда,  мейлі  ол  өлең  болсын,  мейлі 

кәркем  қара  сөз  болсын,  ақындар  мен  жазушылар  әдейі 

дыбыс тандайды,  кейбір  дыбыстарды  көбірек  қолданады. 

Ол  үшін  дыбыстар  жиі  қайталанатын  сездерді  сүрыптап 

алады. 

Ондагы 

мақсат 

-  

шығарманың 

мазмүнын 

терендете  түсу,  тындаушының  немесе  оқушынын,  жеке 

сөзге,  үғымға  зөйінін  аудару,  сөздердің  үнділігін  көтере 

түсу.

Дыбыс  тандауда  дауысты  дыбыстардың  қайталануын 

ассонанс  деп  атайды,  ол  -   үндесу  деген  ұгымды 

білдіретін  латын  сезі-

Дауыссыздарды 

тандауда 

дыбыстардың 

әдейі 

таңдадып  қайталануын  аллитерация  деп  атайды.  Алли­

терация  да  латын  сөзі,  оның  магынасы  -   әріп  қуалау 

деген  сез

Махамбетте 

кейбір  дыбыстар 

жиі 

қайталанган. 

Мысалы,  оны к   өлендеріндегі  ассонанс  былай  болып 

келеді:

Біз  ер  едік,  ер  едік,

Ен  Нарында  жүргенде 

Қалмаққа  шатыс  хандарды 

Қабыландай  қайранға  соғып,

Етін  талай  жеп  едік.

Немесе:

Арғымақтың  баласы 

Аз  оттар  да,  көп  жусар.

Талаудан  тапқан  д ә м і  бар.

Азамат  ердің  баласы 

Аз  үйықтар  д а   көп  жортар.

Дүшпанға  кеткен  ары  мөн 

Барымтаға  түскен  малы  бар.

Алдыңғы  мысалда  бірыңгай  «е»,  кейінгісінде  «а»  да­

уысты  дыбыстар  қайталанған.  Бүлар  ақынның  сөздерін 

әрлендіріп,  күшөйтіп  тур,

Мен,  мен  едім,  мен  едім,

Мен  Нарында  жүргенде 

Еңіреп  жүрген  ер  едім.

Исатайдың  барында 

Екі  тарлан  бөрі  едім.

Қай  қазақтан  кем  едім?

Бір  қазақпен  тең  едім.

Немесе:

Тағыдай  тандап  су  ішкен,

Тарпандай  тізесін  бүгіп  от  жеген.

3 6

Тағы  сынды  жан  едік.

Тағы  да  келдік  тар  жерге.

Тандансаң  тағы  болар  ма

Тәңірдің  салған  бүл  іске?!

Бүл  үзіндінін,  алташқысында  «м»  және  «н»  дауыссыз 

дыбыстары  қайталанып.  ақынның  «мен»  деген  үтымын 

күшейтуге  қьізмет  етіп  түрса,  екіншісінде  «т»  дыбысы 

қайталанган.  Ол  қатты  естіліп,  көтерілісшілер  қимылынын, 

шыңдыгынан  елес  береді.

Сонымен 

қатар, 

Махамбет 

нені 

айтсын, 

нені 

суреттесін,  мөйлінше  еркін  жеріне  жеткізе,  ар  жагында 

ештеме 

қалмагандай, 

онан 

асырып 

ешкім 

айта 

алматандай 

етіп 

суреттейді. 

Махамбет  елендерінің 

тіл  мәселесі  жөніндегі  келтірілген  көркем  әдебиетке 

тән  сөздердің  бәрін  дө  таба  алатындытын,  әр  сөзінің 

орындылытын, оның мазмүнымен тытыз байланыстылығын 

көрсетеді. 

Қорытып 

айтқанда, 

Махамбет 

-  

шын 

мағынасында  көркем  сөздің  үстасы.

Ұлы  орыс  халқының  атақты  революционер-демократ 

сыншыларының 

бірі 

-  

Н.А. Добролюбов 

әдебиеттің 

міндетін  былай  деп  баяндайды:

«Жалпы  алғанда,  әдебиет  -   халық  үшін  күресетін 

қүралдардың  бірі,  оның  міндеті  үгітте,  ал  оның  шын 

бағасы  қалай  үгіттеумен  дәріптеледі»,  -   дейді.

Сол  айтқандай,  Махамбет  поэзиясының  ең  кушті, 

ең  қүнды  жағы  халық  ұшін  қызмет  істеуінде,  еңбекші 

бүқараның  мүдцесін  іске  асыруында.  Мүны  біз  жоғарыда 

көрсетілген  Махамбет  өлендерінің  әлеуметтік  мәнін  тал- 

даумен  байланысты  дәлелдеуге  күш  салдык,.

Махамбет,  сөз  жоқ,  көтерілісші  елдің  ақыны  бол­

ды   Ол  ақсүйек  феодалдарта  қарсы  күрескен  қазак, 

еңбекшілөрінің  арманын,  ойын,  муңын  жырлады.  Оның 

үгіттік  лирикасына  тақырып  болган  да  -   осы  халықтық 

мәселелер.  Оның  үгіттік  күшінің  де  қандай  дәрежеде 

екенін  айқындайтын  ерекшелік  те  ақынның  өлендеріндегі 

жүртшылық 

тілегімен 

қабьісып 

жатқан 

идеясымен 

қабысуында.  Жауынгер  батыр,  тек  қана  қылыш,  най- 

замен  ғана  жауға  шапқан  жоқ,  ол  өзінің  жалынды 

өлендерімен  де  дүшпанын  найзадай  түйреп,  өзілуші 

халықтың  ой-сезімін  оятты.  Бул  жолда  оның  өлендері 

үгіт  релін  атқарды.  Бірақ,  Махамбет  елендері  жай  гана 

үгіт  емес,  ойға  сана,  сезімге  эстетикалық  азық  боларлық 

дәрежеге  көтерілді.

Махамбет 

поэзиясын 

біз 

шын 

тылыми 

түрде 

зерттеуіміз  керек.  Бірақ,  оның  шытармаларынан  бүгінгі 

көзқарас,  біздін, дүние  танушылықтарымызды  талап  етуге 

болмайды.  Өйткені,  Махамбеттің емір  сүрген  заманы  мен 

біздің  қазіргі  заманымыздың  арасында  үлкен-үлкен  ай- 

ырмалар  бар.  Ол  айырмапар  мәдениеттегі  кемшіліктерді 

сынай  отырып,  натыз  керегін  тана  кәдемізге  асыруды 

бізден  талап  өтеді.

П айд ал ан ы л ған   ә д е б и е тте р :

1.  Исатай-Махамбет,  ХДосмүхамедүлы,  Алматы  -  1991

2.  Махамбет  «Жыр-жебе»  Б.Карашина,  Алматы  -   2002

3.  Махамбет.  «Ерулі  атқа  ер  салмай».  Өлендер  жина- 

ғы.  Алматы  -   1974

4  

«Терең  төркіндер».  Б.Аманшин.  «Қазақ  әдебиеті» 

газеті,  1973  жыл,  14  қыркүйек.

.азақ  және  әдем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

№  4-5  (41),  2010  жыл

13

 

МҮҒАЛІМ  Т Ә Ж І Р И Б Е С І   | 

3 7

«АКЫ Н  БОЛУ  —  Ғ А Ж А Й Ы П »  

а т т ы   2-сыныпта  вткен  ашық  тарбие  сагаты

Тәрбие  сағатының  мақсаты:

 

Муқағали  Мақатаев 

өмірінен  шағын  мағлумат  беріп,  өлендерімөн  таныстыру, 

жырларынан  нәр  алу.

Муқағалидің 

ақындык.  талантын  шәкірт  жүрегіне 

уялату,  сол  арқылы  олардың  бойында  поэзия  әлеміне, 

жалпы  сөз  өнеріне  деген  сүйіспеншілікті  арттыру.

Туған  халқының  талантты  ақынына,  туған  еліне  деген 

сүйіспеншілік  сезімін  оятып,  адамгершілікке  тәрбиелеу.

Қолданылатын  көрнекіліктер:

 

Ақын  портреті 

оның  өлеидерінөн  үзінді,  ақын-жазушылар  естеліктері 

«Ақын  болу  -   гажайьіп»  атты  буклет,  Шәмшінің  Мүқатали 

туралы  айтқан  бір  ауыз  сөзін  телөдидардан  көрсету.

Сабақ  барысы

I.  Ұйымдастыру

II.  Жаңа  сабақ

Жоспары

1 

«Қарасаз 

қара 

шалтын 

өленде 

өстім» 

(өмірдерек).

2  «Мен  емірді  жырлау  үшін  келгенмін»  (ақынның  әр 

тақырыптагы  өлендері).

3  Күнделік  сыр  шерткенде  (ақын  күнделігіне  шолу).

4  «Аққулар  үйықтатанда»  (поэмадан  үзінді).

5  Қорытынды.

І.Психологиялық  дайы нды қ

 

Оқушылар  хормен:

«Ақын  болу  ғажайып,

Қурметпенен  біз  қарайык,!»  деп,  ақын  рухына  бас 

иөді.

Муғалімнің  кіріспе  сөзі:  -   Бугін  сіздер  мен 

біздер  қазақ  елеңінің  аспанында  ерекше  нүрланып, 

жарқырап  өткен  ақиық  ақын  Муқагали  Мақатаев  пен 

оның  өрелі  өлендері  жайлы  ой  өрбітпек  мақсатта  «Ақын 

болу,  тажайып»  атты  тәрбие  сататын  бастаймыз.

Бір  кундік  сәуледей  атып  өткен  қысқа  ғүмырында 

қазақтың  үлы  ақыны  Муқагали 

бізге  үлан-тайыр  мура 

қалдырып  кетті.

Бүгін  біз  өмірге  іңкәр.  өмірді  жанындай  сүйіп,  жыр- 

лап  өтквк  сыршыл  да  сезімтал  ақын  жайлы  сыр  шертіп, 

ақын  әлеміне,  өлең  атты  құдіретті  мухитқа  сапар  шек- 

сеқ  рның  өлөңдерінен  өрілген  сүлу  сазға  тербелсек 

деп  отырмын.

Қарасаз,  қара  шалгын  әленде  өстім,

Жыр  жазсам,  жүртым,  елеңдестің,

Өлсе  өлер,  Мүқатали  Мақатаев,

Өлтіре  алмас,  алайда,  өленді  ешкім,  -   деп  ақынның 

езі  айтқандай,  оның  өлеңі  емірден  өзі  кетсе  де,  өшпей, 

үрпақтаи-урпаққа  жалғасып  келеді.

1 -оқушы

Поэзия!  Мөнімен  егіз  бе  едің?

Сен  мені  сезесің  бе,  неге  іздедім,

Алауыртқан  тандардан  сені  іздөдім.

Сені  іздедім  кездескен  адамдардан,

Бүлақтардан,  бақтардан,  алаулардан,

Сені  іздедім  жоғалған  замандардан.

Муғалім:  -

 

Аламан  бәйгеге  оза  шауып,  елөң 

жырда  шашасына  шаң  жұқтырмаған  ерен  жүйрік,  та­

лантты  түлта  Мүқағали  ақыннын,  өмір  жолы  эр  алуан. 

Оны  біріміз  білсек,  біріміз  білмейміз,  енді  бір  сәт  оның 

өмірінен  деректерге  жүгінсек.

3. 

Ақын  өмірбаянынан  слайд  көрсетіледі 

1 -б е т .  « Қ а р а с а з   қа р а   ш ал ғы н   ө л е ң д е   өстім » 

(ө м ір д е р е к )

Д и д а р   КЕҢ ЕС П А ЕВ ,

М.Мәметова  атындаты 

шағын  жинақты  негізгі  орта  мектептін, 

бастауыш  сынып  муғалімі

№  4-5  (41),  2010  жыл

с

.азақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

3 -б е т.  Ақынның  өм ір  жайлы   жы рлары :

«Өмір  деген»,  «Бәрін  дө  қойшы»,  «Ей,  өмір»  өлең- 

дөрін  жазды.

«Үш  бақытым»,  «Отан»,  «Елім  барда»,  «Қара  өлең» 

«Қайырлы  тұн»,  «Қарасаз»  «Бақыт  деген»,  тб.

4 -б е т .  Күнделік сыр  ш ер тке н д е   (ақы н  күнделі- 

гіне  ш олу).

5 -б е т.  «Аққулар  уйы қтағанда»  (по эм ад ан   узін-

ді)-

6 -б е т .  Қорытынды

Муғалім:

 

-   Ақындықпен  айналысқан  отыз  жыл 

ішінде  Муқагали  Мақатаев  көзімен  шргендерін,  ақындық 

самалмен  түйгендерін  төгілтіп  жырлай  берді.  Тутан  жер- 

ге,  елге,  халқына,  Отанына  деген  махаббат  сезімі  ақын 

ретінде  оның  басты  тақырыбы  еді,  Әзінің  үлтын,  туган 

тілін  ерекше  қүрметтеген  ақын:

Түзу-түзу  жыртылған  аңыздайын,

Аузыма  неге  нәр  тамызбайын- 

Қара  әлөңі  қазақтың  қаза  болса,

Қара  көзден  неге  қан  ағызбайын,  -   дейді

Кезек  ақын  өлендеріне  беріледі.

«Үш  бақытым»  елеңін  Б екболат  оқиды

Ең  бірінші  бақытым-  халқым  менің,

Соған  берем  ойымның  алтын  кенін.

Ол  бар  болса,  мен  бармын,  қор  болмаймын, 

Қымбатырақ  алтыннан  нарқым  менің.

Ал,  екінші  бақытым  -   тілім  менің,

Тас  жүректі  тіліммен  тілімдедім.

Кей-кейде  дүниеден  түңілсем  де,

Қасиетті  тілімнен  түңілмедім.

Бақытым  бар  үшінші  -   Отан  дегөн,

Қудай  деген  кім  десе,  Отан  дер  ем!

Оты  сөнген  жалғанда  жан  барсың  ба?

Ойланбай-ақ  кел-дагы  от  ал  менен.

Үш  бақыт  жайлы  оқушыларга  түсіндіру,

Муғалім:

 

-   Ақын  ағамыздың  артында  қалтан 

мураларының  бірі  -   ақын  күнделігі.  Кунделікке  кезек 

берсек,  ол  бізге  былай  деп  сыр  шертер  еді.

Үш  оқушы  күнделіктен  үзінділер  оқиды,

Оқырман 

ақынның 

кез-келген 

өлеңін 

бейта- 

pan,  салқын  оқи  алмайды.  Мүқагали  Мақатаев  өзінің 

естелігінде  былай  деп  жазыпты:

«Егер  бір  кездерде  менің  өмірім,  шыгармашылыгым 

әлдекімнің  көңілін  аударса,  оларта  былай  дер  едім:

-  

Менің  қымбатты  достарым!  Егер  сіздер  шынымен 

менің  өмірбаянымды,  шытармашылыгымды  зерттемек 

болсандар,  онда  мен  не  жазсам,  соның  бәрін  түгел 

оқып  шығуды  умытпағайсыздар.Мені  өз  өлендерімнен 

бөліп 

қарамауларыңыздьі 

өтінем 

Естеріңізде 

бол­

сын,  менің  өлеңім  жеке  түртанда  тук  те  емес.Біріктіріп 

қаратанда  ол  поэма  іспетті.  Басы  жэне  аяты  бар.  Ол 

кейде  күлімдеген  кейде  түңілген  жанымның  қүдды  дауы- 

сындай...

Жанымның  мүңы  мен  қуанышы,  бәрі  сонда.  Солар 

басқа  жүректерге  ез  сәулесін  түсіруге  тиіс  деп  ойлай- 

мын.  14  ақпан,  1976  ж.».

Ш әмшінің  естелігінен  үзінді  көрейік.  -   Ш әмш і 

кім?

 

-

 

Білесіңдер  м е?  Ш әм ш і  атамыздың  сөзін 

зер  салып  тыңдайық. 

(Бейнетаспадан  көрсету) 

Муғалім:

 

-   Ақын  шытармаларының  үлкен  бір  сала-

.азақ  жэне  едем  одебиеп

Казахская  и  мировая  литература

№  4-5  (41),  2010  жыл

ü

сы  -   оның  поэмалары.  Поэма  дегеніміз  не?  (түсіндіре 

кету),  Оның  поэмаларының ең  асылы,  ең  биігі  -  «Аққулар 

уйықтағанда».  Бүл  поэма  1973  жылы  «Жалын»  альмана- 

гында  жарияланды,

Оқушыларды  поэма  мазмүнымен  қысқаша  танысты- 

ра  кетемін.

-  Аққу  -   «Қызыл  кітапқа»  енген  киелі  қүстардың  бірі 

Сендерге  поэмадан  үзінді  оқып  беремін,  барлығымыз 

зер  салып  тындайық.

Сыңар  қанат  сынық  қус  байлауда  тур,

Тағы  бірі  айдында  ж айрап  жатыр.

Қан  аралас  қалқыған  мамығымен, 

Жетімкөлдің  толқыны  ойнап  жатыр. 

...Қасиетке  оқ  атып,  жойған  пақыр,

Қалай  алып  кетерін  біле  алмастан, 

Сүлеп-сопа,  ж ағада  ойлауда  қур.

Жетімкөлден  сән  кетті  мана  тунған,

Аққу  кетті,  ән  кетті  қанатында.

Асқар-  асқар  таулардан  асып  әрі,

Шың-  қуздардың  үн  қалды  қабатында,

Аққу  әні  естілмей  қалатын  ба?

Алатаудан  үзілтіп  Қаратауға,

Жаңғырығып  жартастар  таратуда.

Елестету  стратегиясы

-   Қазір  Дәурен  «Аққулар  үйықтаганда»  поэмасынан 

үзінді  оқиды.  Барлығымыз  көздерімізді  жүмып,  көлдегі 

тәкаппар  қүс  келбетін  көз  алдымызга  елестетейік.

Дәуреннің  поэмадан  үзінді  оқуы

Каска  тан.

Б улбүл  үні.

Көл  бетінде

А ккулар  үйы ктап  ж аты р  тербетіле.

Бас  бағып  ж ағада  отыр  ж ал ғы з  ана,

Тавданып  тәкаппар  күс  келбетіне.

Тыгып  ап  түмсыктарын  м ам ш ъ ш а,

Айдьш   —  төсок,  аспанды  ж ам ы луда.

Арш а,  шырша,  ж артастар  жағадағьі 

Сұғынып,  бөрі  көлге  табы нуда.

А ласүры п,  бөрі  колге  табы нуда.

А ласүры п,  кан  ойнап  тамы рывда,

жүктеу/скачать 3,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: