азақ  жэне  элем  әдебиеті

и

тивныө  точки  зрения  и  коллективно  обсуждая,  они  ищут 

и  находят  ответы  на  волнующие  их  вопросы.

4.  Убедительная  аргументация.  Критически  мысля­

щий  человек  находит  собственное  решение  проблемы 

и  подкрепляет  его  разумными  доводами.  Он  также  со­

знает,  что  возможны  иные  ее  решения,  поэтому  стара­

ется  доказать,  что  выбранное  решение  логичнее  и  ра­

циональнее  прочих.

Всякая  аргументация  содержит  в  себе  три  основ­

ных  элемента.  Плавный  -   утверждение,  поддерживаемое 

рядом  доводов.  Каждый  из  доводов,  в  свою  очередь, 

подкрепляется  доказательствами.  В  качестве  доказа­

тельств  могут  использоваться  статданные,  выдержки  из 

текста,  а  также  личный  опыт.

Под  всеми  названными  элементами  аргументации, 

те,  утверждением,  доводами  и  доказательствами  - 

основание.  Это  точка  отсчета,  являющаяся  общей  для 

оратора  или  писателя  и  его  аудитории,  которая  дает 

обоснование  всей  аргументации.

Автор  заявляет,  что  уличные  художники  вправе  по­

мещать  граффити  на  общественных  зданиях  (утверж­

дение),  поскольку  эти  рисунки  выражают  их  личные 

убеждения  (довод)  и  порой  представляют  собой  худо­

жественную  ценность  (еще  один  довод).  Затем  приво­

дит доказательства.  Допустим,  выдержку  из  Конституции

о  праве  на  свободу  слова  или  цитату  из  работы  фило­

софа,  который  утверждает,  что  каждый  человек  имеет 

право  на  самовыражение.  Кроме  того,  автор  может 

привести  примеры  граффити,  имеющих  художественную 

ценность.  Основанием  или  посылкой  выстроенной  им 

аргументации  служит  идея  о  свободе  слова  как  особо 

важном  праве  человека.

5,  Социализация.  Всякая  мысль  проверяется  и  от­

тачивается,  когда  ею  делятся  с  другими  или.  как  пишет 

философ  Хана  Арендт,  «совершенство  может  быть  до­

стигнуто  только  в  чьем-то  присутствии».  Когда  мы  спо­

рим,  читаем,  обсуждаем,  выражаем  и  обмениваемся 

мнениями  с  другими  людьми,  то  уточняем  собствен­

ную  позицию.  Поэтому  педагоги,  работающие  в  русле 

критического  мышления,  стараются  использовать  все­

возможные  виды  парной  и  групповой  работы,  включая 

проведение  дебатов  и  дискуссий.

Креативно  мыслящие  учителя  уделяют  большое

4 5

внимание  выработке  качеств,  необходимых  для  продук­

тивного  обмена  мнениями:  терпимость,  умение  слушать 

других,  ответственность  за  собственную  точку  зрения. 

Таким  образом,  педагогам  удается  значительно  при­

близить  учебный  процесс  к  реальной  жизни,  проте­

кающей  за  школьными  стенами.  Любая  педагогическая 

деятельность  в  итоге  направлена  на  построение  иде­

ального  общества.

Лучшим  способом  развить  критическое  мышление 

есть  и  остается  письменная  работа.  Пишущий  всегда 

активен.  Он  мыслит  самостоятельно  и  пользуется  всем 

имеющимся  у  него  багажом  знаний,  выстраивает  до­

стойную  аргументацию  для  подкрепления  своего  мне­

ния.  Хорошая  письменная  работа  имеет  целью  поиск 

решения  некой  проблемы  и  предлагает  найденный  от­

вет  читателям.  Кроме  того,  она  по  природе  своей  но­

сит  социальный  характер,  так  как  пишущий  всегда  ори­

ентируется  на  читателя.

Для  современных  учеников  и  студентов  письмо  - 

это  самая  трудная  часть  учебного  процесса.  В  ходе 

работы,  которая  может  включать  в  себя  мозговую  ата­

ку,  доработку,  редактирование  и  «публикацию»,  учитель 

может  обучать  своих  учеников,  помогая  им  справляться 

с  трудной  задачей.

Для  школьников  же  ценно,  что  учитель  относится 

к  их  работе  с  интересом  и  уважением,  что  они  сами 

получили  возможность  поделиться  своими  мыслями  с 

одноклассниками,  другими  учителями,  родителями.  И 

даже  с  людьми,  которых  они  совсем  не  знают.  По  всем 

этим  причинам  я  глубоко  убеждена,  что  письмо  -   наи­

более  эффективное  средство  обучения  критическому 

мышлению.

Для  меня,  как  преподавателя,  проблема  одна:  как 

претворить  методику  критического  мышления  в  еже­

дневную  практику?  Я  ведь  постоянно  стремлюсь  перей­

ти  от  традиционной  педагогики  (обучения  «по  програм­

ме»)  к  педагогике  прогрессивной,  удовлетворяющей 

потребности  моих  студентов  и  общества.  Поэтому  всег­

да  ищу  новые  пути  для  организации  наших  занятий.  На­

деюсь,  эта  деятельность  поможет  воспитать  информи­

рованных,  способных  направить  свои  идеи  и  энергию 

на  добрые  цели  молодых  людей.  Они  проживут  жизнь 

так,  чтобы  мир  стал  лучше.

Предлагаю  задание  «Качество  информации»,  позволяющее  овладеть  приемами, 

помогающими  анализировать  и  оценивать  качество  получаемой  информации:

1, 

Отделите  поддающиеся  проверке  факты  от  ин­

терпретаций  и  суждений

2 

Определите,  что  в  данном  материале  для  вас 

существенно,  а  что  неважно  или  не  нужно.

3.  Выделите  недоказанные  или  слабо  аргументи­

рованные  предположения.

4.  В  чем  вы  видите  предвзятость  и  необъектив­

ность  автора?  Почему  вы  так  решили?

5.  Насколько  можно  доверять,  этому  источнику? 

Что  для  вас  является  критерием  достоверности?

6.  В  чем  состоит  точка  зрения  автора  этого  ма­

териала?  Почему  вы  так  считаете?  Можно  ли  просле­

дить  логику  рассуждений,  как  автор  приходит  к  своим 

выводам  и  умозаключениям?

7.  Насколько  сильно  аргументирована  позиция  ав­

тора?  Или  он  предлагает  вам  принять  свои  суждения 

на  веру?  Как  вы  пришли  к  такому  суждению?

8.  Насколько  точна  информация  в  этом  материа­

ле9  Что  вы  сделали  для  того,  чтобы  убедиться  в  ее 

точности?

9.  Приводит  ли  автор  альтернативные  точки  зрения? 

Как  он  относится  к  аргументам  своих  оппонентов?

№  4-5  (41),  2010  жыл

.азак.  жене  элем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

4 6

АБАЙ  КҮНАНБАЕВТЫҢ  ТУҒАНЫНА  -   16S  Ж ЫА 

U

[__________ ___________ ____ _____________ £_

БІЛМЕККЕ  КҮМАРЛЫК,

Сабактын  мақсаты: 

Мұхтар  Әуезовтын  <Абай  жсшы» 

роман-эпопеясынан 

алынған 

«Білмекке 

құмарлык» 

үзіндісі  аркылы  адамның  ен  жақсы  қасиетін  білу,  оны 

өмірде  өнеге  ету.

Білімділік: 

Ұлы  Абай  атамыз  қалдырған  асыл  мура- 

мен  таныстыру;  Абай  өлендерін,  әндерін,  қара  сөздерін 

тек  окып,  жаттап  кана  коймай,  әр  сөзіне,  әр  жолына 

мән  беріп,  терен  тұсініп,  окуға  үйрету.

Дамытушылық: 

Оқушылардын  ойлау,  сөйлеу  мәнері 

мен  есте  сакгау  кабілеттерін  дамыта  отырып,  сөздік 

корларын  молайту.

Тәрбиелілік: 

Ұлы  Абайдың  шығармалары  аркылы 

оқушылардын  казак  тіліне  кызығушылыктарын  арттыру, 

адамгершілікке,  еңбеккорлыкка  тәрбиелелу.

Сабактын  түрі: 

аралас  сабак

Сабакта  колданылатын  әдіс-тәсілдер: 

Қазакстан  тари- 

хы,  казак  әдебиеті,  орыс  тілі  мен  әдебиеті,  география

Сабақтын дидактикалық камтамасыз 

етілуі: үлестірмелі 

материалдар,  М.Әуезовтың  «Абай  жолы»  романы.

Сабакта  колданылатын  корнекі  күралдар: 

Абай  суреті, 

альбом,  Абайдың  дана  сөздері;  кітап  көрмесі  мен  жыл 

мезгілі  бейнеленген  плакаттар.

Сабақтын  барысы:

I.  Ұйымдастыру  кезеңі:

I I.

  Үй  тапсырмасын  тексеру:

— 

Окушылар, 

бүгінгі 

такырыбымыз 

Абайға 

арналғандыктан,  ортанғы  сыныптарда  жаттаған  Абайдын 

«Жыл  мезгілдері»  циклынан  «Қыс»  еленін  кім  жатка 

окып  бере  алады? Жыл  мезгілі туралы  акыннын жазылған 

өлендері  бейнеті  мен  азабы  мол  мал  баккан  шаруаны, 

баянсыз,  кешпелі  ауылды  көрсететін  сүлу  шығармалар 

болып  табылады.  Табиғатка  жан  бітіруді  ұлы  Абай  орыс 

классиктерінен  үйренген.Үйге  еткен  такырыптар  бой­

ынша  Абайдың  емірі  мен  балалык  шағы  такырыбынан 

рефераттар  жазып  келу  тапсырылған  болатын.  Бұл  тап- 

сырма  сабактын  еоңында  бағаланады.

—  Үйге  берілген  тапсырма  бойынша  сурегші  Әлямыз 

Абайдын  білім  алған  медресесінін  суретін  салын  келіпті. 

(Тактаға  Әлиянын  салған  суреті  ілінеді)  Қане,  көріп, 

тындайык!

I I I .

  Жана  сабақ. 

Мұғалім:  -   Бүгін  біз  сабағымызды 

казактын  тұнғыш  ағартушыларынын  бірі,  казактын  үлы 

акыны  Абай  такырыбын  Мұхтар  Әуезовтың  «Абай  х о л ­

лы»  роман-эпопеясынан  алынған  «Білмекке  кұмарлык» 

үзіндісімен  жалғастырамыз.  Сонымен  катар  Үлы  Абай 

туралы  білімімізді  тиянактап,  жасөспірімдерге  калдырған 

өнегелі  асыл  сөздерімен  танысып,  сабак  барысында  си­

ноним  сөэдерді  кайталаймыз.

Сабакгын  эпиграфы:

Жаксының  аты  өлмейді,

Ғалымнын  хаты  елмейді.

А.Байтүрсынов  айткандай  «Абай  —  қазактың  бас 

акыны*.

А.АТШ АБАРОВА,

№11  кәсіптік  лицейдің  қазақ  тілі  мен 

әдебиеті  пәндерінің  мүгалімі 

Алматы  қаласы.

Абай  ата  —  қазағымның  тірегі,

Халқымыздың  соғып  турған  журегі.

Төгетүғын  сәулесі  мен  шуағын,

Маңдайдағы  жарқыраған  кун  еді,

Өтіп  кеттің  өмірден,  қалды  үнің,

Сен  өлгенмен,  мәңгі  өлмес  өлеңің 

«Поэзия  мен  өнердің  патшасы»  деп,

Ұрпағың  тур  алдыңда  бас  ивтін.

XX  ғасыр  Абайды  тану,  одан  окып-үйрену  ғасыры 

болды.  Абай  —  туған  елін,  жерін,  тілін,  дінін  жанындай 

жақсы  көрген  нағыз  ұлтжанды  дана  акын.

Абай  —  казакта  колына  калам  алып,  ғылым  мен 

білімнің  ауыр  азабын  аркалап,  өз  халкын  өркениетті 

елдердің 

катарына 

косуға 

тырыскан 

бірден-бір 

бірегей  дана  көшбасшымыз.  Абай  —  ұлттык  жазба 

әдебиетіміздің  атасы,  аскан  поэтикалык  куаітын  иесі, 

казак  халкының  мактанышы.  Абай  сиякты  халыктын 

рухани  шығармашылығын  осыншама  жоғары  котерген 

казак  акыны  әлі  кездесксн  жок.

«Өлді  деуге  бола  ма,  айтындаршы,

Өлмейтұғын  артына  соз  калдырған»,  —  дегендей, 

бүгінгі  біздің  сабағымыз  Абай  атамыздың  жас  ұрпакка 

тәлім-тәрбие  беретін  өнегелі  де  асыл  сөздеріне,  даналык 

ойларына  байланысты  болып  отыр.  М.Әуезов  романы- 

нан  Абайдын  адам  мінезіндегі  ен  жаксы  касиет  деп  нені 

санағанын  жэне  осы  тақырыпта  кандай  өлеңдері  барын 

білеміз.

Окулыкпен жұмыс.  Окулыктың  89-шы  бетін  ашайык.

дзақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

№  4-5  (41),  2010  жыл

Мәтінді  мен  оқып,  одан  кейін  сендер  окисындар. 

Сұрақтарға  жауап  берейік.

Сөздік  жұмыс.  Берілген  сөз  тіркестеріне  синоним 

келтіріндер.  Естеріңе  түсіріндер,  синоним  дегеніміз  — 

мағыналары  ұқсас  сөздер!  Тактаға  шыгып,  сөз  тіркестерін 

жазыңдар!

Жаксы  касиет  —  (тартымды,  өнегелі)  касиет 

Талай  жылдар  —  (көп)  жылдар 

Тірлік  тынысьт  —  (өмір)  тынысы 

Өткізген  шактары  —  өткізген  (уакыты)

Айналасынла  жиылған  —  (қасында)  жиналған 

Әрдайым  айтады  —  (әрқашан)  айтады.

IV.  «Даналық  ағаш»  ойыны

Тактаға 

нөмірленген 

жапырақтары 

жабулы 

ак 

кайын  суреті  ілінеді.  Окушылар  мәтінді  мұкият  окьіп,

2  топ  мәтін  бойынша  3  сұрақтан  кұрастырып,  нөмірлеп 

таратылған  кағазға  жазады.  Сұрак  жиылып,  сандыққа  са- 

лынады.  Мәтін  тағы  бір  рет  оқылады.  Окушылар  кезек- 

пен  ағаш  жапырағын  ашып,  сол  нөмірлі  сұрак  оқылып, 

қарсы  топ  жауап  береді.

М ысал-сұрактар:

1.Шыңғыс  тауы  қай  жердс  орналасқан?

2.  Биьтл  Абай  атамыз  нешеге  келеді?

3.  Абайдың  шын  аты  кім?

4.  Ауыл  әйелдері  Абайды  неге  Телғара  деп  атаған?

5.  «Білмекке  кұмарлык»  сөз  тіркесін  орысшаға  ау-

дар.

6.  Абай  азаматтық  карызын  калай  өтеген?

Жаттығу  жұмыстары:  t -ші  топ  9-шы  жаттығуды

орындайды.  Сөз  тіркестерін  катыстырып,  5-6  сөйлем 

құрастырыңдар.  Ал,  екінші  топ  10-жаттығудағы  екі 

бағанға  бөлініп  берілген  сөз  тіркестерін  біріктіріп, 

сөйлем  кұраңдар.

3. 

Көрініс.  Абай  өлендері  мен  шешендік  сөздері 

мәңгі  жасан  келеді.  Жас  ұрпаққа  «Уакытты  боска  оздыр- 

май,  оқу-білімге  көніл  қой»  дейді.

Әсемпаз  болма  әрнеге,

Өнерпаз  болсаң  арқалан.

Сен  де  бір  кірпіш  дүниеге,

Кетігін  тап  та,  бар  қалан,  —  деп  әр  адамның  өмірден 

өз  орнын  табу  керектігін  айтады.  Міне,  сабағымызға 

Абай  атамыздың  өзі  де  келіп  жетті!

Абай:

Ғылым  таппай  мақтанба,

Орын  таппай  баптанба,

Кумарланып  шаттанба,

Ойнап  босқа  күлуге,

Бес  нәрседен  қашық  бол,

Бес  нэрсеге  асық  бол,

Адам  болам  десеңіз.

Өсек,  әтірік,  мақтаішшқ,

Еріншек,  бекер  мал  шашпақ,

Талап  еңбек,  терей  ой,

Қанагат  рақым  ойлап  қой

  —

Бес  асыл  іс,  көнсеңіз...

Болмасаң  да  уқсап  бақ,

Бір  ғалымды  көрсеңіз.

Абайдын  кара  сөздерінде  куллі  адам  баласын  қор 

қылатын  үш  нәрсе  бар.  Содан  каішіак  керек:  әуелі  -  

надандык,  екінші  —  еріншектік,  үшінші  —  залымдык

4 7

деп  айтылған.

Шырайлым  Абайдын  «Кара  сөзінен»  үзінді  окиды.

V.  Қорытындылау.

1.  Өтілген  сабак  бойынша  білімін  тексеру  үшін  блиц 

сұрактарға  жауап  беру.

Сүрактар:

Ел  молдасы  арнайы  азан  шақырып  койған  Абайдын 

шын  аты  кім?

Абай  неше  ағайынды?

«Абай  жолы»  роман-эпопеясының  авторы  кім?

Абай  прозасы?

«Араны  барған  сайын  қатты  ашылып,

Жердін  жүзін  алуға  ой  ойлады...»  деген  үзінді 

Абайдың  қай  поэмасынан  алынған?

«Қараңғы  түнде  тау  қалғып...»  —  өлеңін  орыстың 

кай  акынынан  аударған?

Абай  қай  жүзді,  руы 

кім?

Әжесі  мен  анасының  аты?

Щәкәрім  Қүдайбердіүлы  Абайға  кім  болып  келеді? 

Абайдын  арғы  аталары  кімдер?

Қунанбай  неше  әйелді  болған?

Семейдегі  Абай  окыған  медресе  қалай  аталған?

Абай  неше  жаска  дейін  окыған?

2.  «Өлен  —  сөздін  патшасы,  сөз  сарасы»,  — деп  Абай 

атамыз  айтқандай,  Айжанның  Абай  атамызға  арнауын 

тындайык!

Абайға  арнау 

Қайран  елім  қазағым,

К,алың  журтым.

Ұстарасыз  аузыңа 

Тусті-ау  муртың!

Осылай  деп  жырлаған  Абай  баба,

Жырыменен  тазартты  журек  қутын.

Жырладың  жақсыны  да,  жаманды  да,

Жырладың  білгірді  де,  наданды  да,

Жырладьщ  ай  мен  кунді,  табиғатты,

Жырладың  букіл  әлем,  ғаламды  да.

Өзіңсің  кедейлерге  болған  пана,

Жузіңнен  нур  төгіліп  қарағанда

,

Кешіріммен  қарадың  сонда  да  сен,

Көр  соқырлар  өзіңді  сабағанда.

№ 4-5  (41),  2010 жыл

,азақ  және  әлем  едебиеті

Казахская  и  мировая  литература

Абайдың  елі  еді  ақ  арманы

,

Сондықтан  да  жарқырап,  жанған  бағы.

Бул  кунде  ж ігіт   біткен  армандайды,

Болса  деп  Әйгерімдей  сұлу  жары.

Атағын  элем  білген,  уғынғандай

Мен  жырламай  өтемін  мұны  цалай?!

Журектің  тукпірінен  орын  алган,

Атыңнан  айналайын  улы  Абай!

- 

Сонымен,  сабағымызды  қазақтың  ұлы  ақыны  — 

Абай  атамыздың  сөзімен  аяктағым  келеді:

«Еріншектік  -   күлді  дүниедегі  өнердің  дұшпаны», 

өмірде  адам  өз  мақсатына  жету  үшін,  қандай  касиет 

болу  керек?

VI.  Үйге  тапсырма.

Мәтінді  оқып,  мазмұндау.

8-жаттығу. 

Сөздерді 

катыстырып, 

сөз 

тіркесін 

жасандар.

VII.  Бағалау. 

Бағалау  парағы: 

эр  

тапсырма  бойынша 

дұрыс  жауап  берген  окушыны  белгілеп,  сабак  сонында 

жауаптары  есептеліп,  бағаланады.

VIII.  Рефлексия,

Бүгінгі  сабақ  ұнады  ма?

Сабақта  қандай  киындықтар  болды?

Сабақта  нені  жаксы  игердіндер?

4 8

Сабақта  қолданылған  әдебиеттер:

Абай  Кұнанбаев.  Қара  сөздсрі.  Алматы,  2004  ж. 

Абай  Қүнанбаев.  Өлендер  жинағы,  Алматы,  1961  ж. 

«Абай  Құнанбаев»  М.О.Әуезов.  Алматы,  1976  ж. 

«¥лы  акын,  ағартушы  —  Абай  Құнанбаев».  Қазақ 

ССР  тарихы,  1  том,  Алматы,  1957  ж.

Республикальіқ  педагоги кал ық,  ғылыми-әдістемөлік  «Қазақ  жэне  әлем  өдебиеті  -   Казахская  и  м иро­

вая  литература»  журналының  редакциясы  Абай  атындағы  Республикалық  мамандандырылған  дарынды 

балаларға  арналған  қазақ  тілі  мен  әдебиетін  терөңдөтө  оқытатын  орта  мектеп-интернатының  директо­

ры,  ҚР  «Білім  беру  ісінің  қүрметті  қызметкері»  Мұхтар  Ботабайұльі  Ибраимовқа

әпкесі

Гүлайым  Ботабайқызының

қайтыс  болуына  байланысты  ауыр  қайғысына  ортақтасып,  кеңіл  айтады.

ізақ  және  әлем  әдебиеті

Казахская  и  мировая  литература

№  4-5  (41),  2010  жыл

І-Ddum  dUW  VH  31UdlOWD

i«£VM10D» u 

«WIUI9 » O O l

I S U H C U C U   Б И

пээштиипои

в в о з&

жүктеу/скачать 3,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: