Синий Изометрические Элементы и Макеты Технологии в Образовании Технология Презентация

"Тілеп алған"
жас баланың
жедел жетіліп,
батырлық
танытуы да
түркі халықтары
эпасында жиі
кездесетін
көрініс
Түркі халықтарының
көптеген эпостық
аңыздауларында
жиі қайталанатын
сарын қарт ата-
ананың
перзентсізтік зары
«Дəде Қоркыт
кітабында»
ұшырайды.
Оғыз дастанында 
барлық маңызды
мәселені шешудің
басы-қасында Дәде
Қоркыт жүреді: ол
жаңа туған балаға ат
қояды, бата береді.
Батырлардың
ерлікпен үйлену
сарыны да оғыз, қазақ
эпостық жырларының
құрылысында тұрақты
түрде кездесетіні де
жырдың көне
белгілерінің бірі.
"Дәде Қорқыт кітабының»
үшінші тарауы ерекше
назар
аударарлық.Мұндағы
оқиғалық өрілімдер де,
кейіпкерлер қатары да
қазактың «Алпамыс батыр»
жырымен ұксастық
танытады.
1
2
3
4
5
 
" Дәде Қорқыт кітабының" жиналу, зерттелу тарихнамасының өзі жеке тақырып.
Дастанның түрлі елдердегі, соның ішінде қазақ арасындағы сарындары да,
тарихилығы да арнаулы тексерілуге лайық. Біз осындай ұлан-ғайыр проблемалардың
бір қыры - оғыз дастаны мен қазақ эпосына ортақ
сарындарға ғана тоқталамыз.
Ахметова Асемай 
"Дәде Қорқыт кітабы"

Қорқыт ата кітабы 12 жырдың қосындысы десек,онда оң шақты ғасыр ішінде өмір сүрген, оң шақты ру, тайпа ұлытарының өткен
дәуіріндегі оқиғалар суреттеледі. Жыр оқиғасының бірі Алтайда болса, енді бірі Орта Азия, Жетісу өңірінде немесе Сыр бойында,
Сардала мен Кавказда өтіп жатады. Бұлай болуы оғыздардың бір кездерде сол өлкелерді жайлап өткендігіне байланысты еді.
Сондықтан Қорқыт ата кітабына бір ел, не бір ғана халық ие боп меншіктей алмайды,онда бірнеше хаықтың үлесі.
Дерсе хан ұлы Бұқаш
хан жыры
Салор Қазанның
үйінің ша был ғаны
туралы жыр;
Қазан бектің ұлы
Ораз бектің тұтқын
болғаны туралы жыр
Дұқа Қожа ұлы Делі
Домрұл туралы жыр
Қаңлы Қожа ұлы Қан
Тұралы туралы жыр
Қазылық Қожа ұлы
Йегенек туралы жыр
Бисаттың Төбекөзді
өлтір гені туралы жыр
Бегіл ұлы Әмірен
туралы жыр
Салор Қазанның тұтқын
болып, оны ұлы
Ораздың құтқарып
алғаны туралы жыр
Іш Оғыздың Сырт
Оғызға жау болып,
Бейректің өлгені
туралы жыр.
Іш Оғыздың Сырт
Оғызға жау болып,
Бейректің өлгені туралы
жыр.
Қам Бөрінің ұлы
Бамсы Бей рек туралы
жыр
Дрезден қолжазба
нұсқасының әр беті 13
жолдан тұрады.
Мәтінде көбіне дауыс- 
ты дыбыстарды біл- 
діретін белгі – харакат
қойыл маған. Сонымен
қатар жырлар дың
тақырыбы да, жырмен
баяндалған тұстары да
жеке, бө лек
жазылмаған. Тек әр
жырдың тақырыбын
ғана ірілеп, қоюлап
жазған.
Екінші нұсқа Ватикан
кітапха насында түрікше
жазбалар арасында 102-
нөмірге тіркелген 107
парақ бұл жинақ екі
бөлімнен тұрады.
Жинақтың 2а-58а парақ- 
тары ара сындағы
«Хикайе-и Ла тифе-и
Ужубе ве Махжубе-и За- 
рифе» деп аталатын
бірінші бөлімі парсы
тілінен түрік тіліне
аударылған хикаялардан
тұрады.
Ахметова Асемай 

Тарихи жырдың
сипаты:
Ахметова Асемай 
Тарихи жырлар — белгілі тарихи оқиғаларға
байланысты туған эпикалық шығармалар.
Тарихи жырларда оқиғаның дәлдігі сақтала
бермейді.
Әр кезеңнің тарихи-әлеуметтік, коғамдық-саяси
бет-бедері көркемдік тұрғыдан қорытылып
бейнеленеді. Бұл жанрда ру-тайпалық мақсаттар
қаға-беріс қалып, жалпы халықтық мемлекеттік
мүдделер басты сипат алады.
Бұл жырлардың бәрі — ертеде туғандары да, кейінірек
шығарылғандары да анық тарихи оқиғаларға негізделген, а
басты кейіпкерлер — тарихта болған адамдар. Тарихи
жырлардың авторлары — көбінесе, сол оқиғаларды көзіме
көрген тұстастары.
"Тарихи жырлардың батырлық эпостан жанрлық
айырмашылығы бар. Яғни тарихи жырларда эпостық
баяндауға тән обьективтік сарынның орнын
оқиғаларды тікелей кабылдаған автордың әсері
араласқан субьективтік баға басады" (Әуезов М.,
"Уакыт және әдебиет", 1962, 75-бет).

Тарихи жырлардың шығу, пайда болу мерзімдері әр халықтың
фольклорында әр түрлі. Қазақ ауыз әдебиетінде тарихи жырлар 4 кезеңге
бөлінеді.
Алғашқы кезеңдегі Тарихи жырлар Алтын Орда, Ноғайлы, Астрахан, Қырым хандықтарына карсы феодалдық
соғыстар (14 - 17 ғ.) суреттеледі ("Едіге", "Нұрадин", "Орақ-Мамай", "Қарасай-Қази", "Мұсахан", "Телағыс", т.б.
жырлар).
Жоңғар, қалмақ шапқыншылығына қарсы жорықтарды (18 ғ.) қамтитын екінші
дәуірде Қабанбай, Бөгенбай, Олжабай, Өтеген, Жәнібек батырлар туралы жырлар
туды.
Төртінші кезең 20 ғ-дың басындағы төңкеріс жылдарындағы елеулі оқиғалар және 1916 жылғы патша
үкіметіне карсы халық көтерілісі жайындағы жырлармен шектеледі ("Туар ма екен бізге күн", "Еріксіз
келдім елімнен", "Зарлы заман кезінде", "Құлақасқа", "Бекболат", "Ұзақ батыр", "Амангелді" т.б.).
Үшінші дәуірде ұлт-азаттық, бостандык жолындағы күресті (19 ғ.) сипаттайтын
жырлар шьпсғы: "Исатай-Махамбет", "Бекет батыр", "Досай батыр", "Жанқожа батыр",
т.б.
Ахметова Асемай 

Ахметова Асемай 
"Тарихи өлеңнің зерттелуіне не кедергі?"
Қазақ фольклоршылары назарына ілініп
жүрген тарихи өлеңдер XVIII ғасырдан
берменті оқиғалардың нақтылы ізін
елестетеді: жиналып, екшелген өлендер
көлем жағынан тым аз бола тұрса да,
олардың жанрлық сипаты болған оқиғаның
суымаған әсерін, елдін ұғымын
айтатындығынан анық байқалады.
Түбінде тарихи өлеңнің өз іздеушісі туса, оның
хронологиялық кезегі де, аумағы да анағұрлым

жүктеу/скачать 1,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: