Синтаксис және зерттеу нысандары, салалары Синтаксис – сөз тіркесін, сөйлемнің грамматикалық сыр-сипатын

Бағыныңқы компоненті басыңқы компонеттегі іс әрекеттің болу болмауының себебін білдіріп, басыңқы компонеті сол себептен туған нәтижені, салдарды білдіретін сабақтас құрмалас сөйлем себеп бағыныңқылы сабақтас деп аталады.

1. Бағыныңқы компонент -дықтан , -діктен қосымшалы өткен шақтық есімшеге аяқталады. Бұл есімшелер бағыныңқы компонентке дербес баяндауыш болуы да , баяндауыш болып тұрған сөзге көмекші болуы да мүмкін : Үлес жөнінде әлі ойын ашпаған Абай болғандықтан , Тәкежан енді бұның өзінен iшiндегi ниетін сұрады . Ол бірге туған ағаңыз істеген қиянат , жыртқыштық болғандықтан , сіз оған ұяласыз да қиналасыз . Бар жігіт түгел болмағандықтан , Базаралының белгісіз ісі әлі аз күн аял күтіе, іркіліп тұрғанды. . Онда жаңағы бүгілмеген аяғынының жарасы бітпегендіктен, шалғыға жарамай, ол да бізбен бірге машина айдады.

2. Бағыныңқы компонент соң шылаулы өткен шактык есімшеге аяқталады : Тымырсық ыстыққа тыныс тарылған соң , өзіңді сабалап жел іздейсің . Сенгені жыл құсындай көріне бастаған соң , Олжабектің ойына үміт дүниесі келіп қонды ( Ғ . Мұстафин ) . Қасқыр енді мұның айғайын елемейтін болған соң , Иса басқа бір тәсілге көшті ( М. Әуезов )

3. Бағыныңқы компонент -ып , -iп , -п, -а , -е , -й жұрнақты көсемше етістіктерге аяқталады : Ол мезгілді уақытында келе алмай , біз біраз кешігіп қалдық . Махмут Тоқашты іздеп , ертеңіне екеуі ревкомға барды ( 3. Шашкин ) . Түнде жылқышы ұйықтап қап , қалың жылқы егіс ке түсіп кетті ( М. Әуезов ). Араларына түсетін арашашы болмай, екеуі де әбден титықтап шаршады.

4. Деп етістігі арқылы құрмаласу: Ер Төстік жалмауыздың қолында қалды деп, елі мүлде күдер үзіп қояды. Соны Ербол біліп қоймасын деп, Әзімбай әдейі үндемеді.