Синтаксис және зерттеу нысандары, салалары Синтаксис

1. Бағыныңқы компонент да/де шылауына тіркескен шартты рай формалы етістікке аяқталады: Отқа салып ерітсең де, алтын сірә жез болмас. Салт аттылары ме ат шана өтіп кетсе де, Әбдірахман терезеге сүйеніп ұзақ тұрды.

   
   

2. Бағыныңқы сөйлем баяндауышы етістіктің -ған тұлғалы есімше түрімен беріледі. Ол көмектес септік жалғауында (ған+мен) тұрады. Мысалы: Арыстан айға шауып мерт болғанмен, артында жортқан баласы арыстандық етпей қоймас. Қыс қыстаулары басқа болғанмен, жаз көбіне бірігіп отырады. Ол ақылдарға Масақбай қарсы болғанмен, басқарманың өзге мүшелері көбін қабылдады.

   
   

3. Бағыныңқы компонент шартты рай формаоы етістікке аяқталады да, әр компонент құрамында мағына жағынан бір біріне қайшы келетін сөздер болады. Ондай сөздер антоним сөздер болуы да, етістіктің бірі болымды, екіншісі болымсыз түрі болуы да мүмкін. Мысалы: Зұлымдық тек жалғыз ғана қалада екен десем, ел іші де шылқыған әділсіздік екен. Сақал мұрты бар демесең, түптеп келгенде, осы Омардың өзі де жетім. Төлеубекті мұғалімдердің көбі жек көрсе, Жанат оны жақсы көреді.

   
   

4. Бағыныңқы компонент көсемше формалы етістікке аяқталады да, басыңқы компонентте бағыныңқы компонеттегі негізгі пікірге қайшы мәнде айтылған сөз болады. Мысалы: Кейбір сұраулары бола тұра, Сырбайдың Масақбай туралы айтқан сөздерін Естай бөлген жоқ. Осынша әзірлігі бола тұра, ол тойын жасамай кетті. Анатолий Сергеевичтің қызына Байжанның жуырда үйленетінін біле тұра, бұл жөнінде ресми кеңес үстінде ыңғайсызданды.

   
   

5. Бағыныңқы компонент ша, ше қосымшалы есімшеге аяқталады да, сөйлем бағыныңқы компонеттегі іс әрекеттің, жай күйдің болғанынан басыңқы сөйлемдегі іс әрекеттің артықтығын көрсетеді. Мысалы: Жалғыз жүріп жол тапқанша, көппен бірге адас. Мыңның түсін білгенше, бірдің атын біл. Сыртың сайлы болғанша, ішің майлы болсын. (Мақал)

   
   

Қарсылықты бағыныңқылы сабақтастар қарсылықты мағынаның берiлуiне қарай реалды қарсылықты бағыныңқылы және ирреалды қарсылықты бағыныңқылы болып бөлiнедi.