Синтаксистік парадигмалар
жүктеу/скачать 2,27 Mb. Pdf көрінісі
|
Paradigma2015-1
| бейтін. Көрмейтін (Ə.Тарази). Талғат жігіттің үстіне төніп тұрып:
– Ойланба да! Жауап берме де! Саған бұл сұрақты бергізбесін! Менің саған тілегім сол! – деді (Ə.Тарази). Бұл ерекшелік етістік бас мүшелі бір негізді сөйлемдерге де тəн: Кейбір ұсақ нəрселерді айтпаса да болар (М.Əуезов). Əбіштің бұл сөзді мақұлдағысы келмейді (М.Əуезов). 2) негізгі сөзі есім болып келетін құрама баяндауыштарда -ма жұр- нағы көмекші етістіктерге жалғанса, құрама негізде жасалған тұрақты тіркесті баяндауыштарда ол соңғы етістік сөзге жалғанады: Райхан бұларға көз салмайды (М.Əуезов). Анау екеуінің де кейпі онша көңілді көрінбейді (С.Сейфуллин). ІІІ. Синтаксистік тəсіл арқылы жасалған болымсыз сөйлемдердің баяндауышы лексикалық мəнді негізгі сөздерге «емес» жəне «жоқ» бо- лымсыз мəнді көмекші сөздердің тіркесуі арқылы жасалады: 1) «емес» көмекшісі (ауыз əдебиеттерінде «емен» болып та қолданы- лады) есімше тұлғалы негізгі сөздерге жəне атау, жатыс, шығыс септік жалғаулы негізгі сөздерге тіркесу арқылы, сондай-ақ, тұрақты тіркес құрамында келу арқылы болымсыз сөйлем баяндауышын жасауға қаты- сады: Əріректе ғана шұбап бара жатқан кіреші керуені көзіне ілінер емес (Ғ.Мүсірепов). Сырдың екі жағасы жалаңаш дала болса, оны бақ- шаға айналдырып алу еркі өзгеде емес... (С.Мұқанов). Жұманның жалғыз отырып қалуы қайсарлықтан емес (Ғ.Мүсірепов). 2) «емес» көмекшісі мүмкін, қажет, тиіс тəрізді модаль мəнді сөз- дерге, сын есімдерге тіркесіп бір негізді жанама жақты сөйлем жасау- ға қатысады: Əрине, мұндай жағдайда маған мұнда оқытушы болып жүктеу/скачать 2,27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|