Совет–Хан Єаббасов

ТҰРМЫСТЫҚ ТӘЛІМДЕР

Абай ағартушылығының бір аса күрделі саласы, білім-ғылымға үйренуді үндеумен қоса, ерінбей еңбек етудің қадір-қасиеті мен баяндылығына тәрбиелеу болып табылады. Тек еңбек қана адамның тұрмыс жағдайларын да, жан-дүниесінің жақсылық сезімдерге бөленуін де қамтамасыз ететіндігін, ол өзінің барлық шығармаларына негізгі арқау етеді. Жалпы адамшылықтың ақ жолдарын Абай білімнен де, еңбектен де, жастықтан да бір тұтастық бірлікте қарастырғанды дұрыс бағыт деп біледі. Мәселен, Абайдың. мына өлеңінің әр жолына зер сала оқып көрелікші:

Бастапқы екеу соңғысыз,

Пайданы көрсең бас ұрып,

Өзіңде бармен көзге ұрып¹

Ақырын жүріп, анық бас,

Мұндай пайғамбарлық сөзді, дүниенің төрт бұрышын адақтап іздесеңіз де таба алмайсыз? Осыншама, тәрбиенің теңдессіз үлгісін, педагогикалық тәлімнің биік шыңы десек, бізді кім жазғыра алар екен. Сөз асылымен орап ұсынған, дария шалқар даналық та, тіршілік тамырын қалт еткізбей басып, ақ пен қарасын айырып беріп отырған ғұламалық та, тіпті өткеніңе үңілдіріп келешекті болжап отырған көрегендік те осында емес пе? Жалпы, қазақ халқының ашылмай жатқан сыр сандығы, кемеңгер Абайдың философиялық, психологиялық және педагогикалық көзқарастары екенін аса үлкен өкінішпен мойындауымыз керек. Тек, мойындап қана қоймай, оларды түбегейлі зерттеп, ұрпақ тәрбиесінде батыл түрде пайдаланатын да мезгіл жеткен сияқты. Айта берсе Абайдың адам мінездеріндегі жағымды да, жағымсыз қылықтарын салыстыра айтатын еңбектері толып жатыр. Бірақ, оның осыншама мол еңбектерінің құнарлы жемісін көре алмаған өкініштері, ақынның өз басының трагедиясы еді. Ол жайында Абайдың өзі былайша толғанады:

Әринемен ел кетті,

Абай өз ғұмырында осыншама мол жан азабын шеккен ойшыл еді. Ол өз жағдайын ұрпағына аша түсіп, «Жарлы емеспін, зарлымын оны да ойла толғанып» деп тереңде жатқан сырын ашып отыр. Қараңғылық шырмауымен талауда жатқан халқының, жан-дүниесіне шапағат шашам деумен, оның арманда өткен ғұмыры бар. Оның үстіне өмірінің соңында, тағдыр екеш тағдыр да, аяусыз қанды шеңгелін салып, 1895 жылы өзінің бар үмітін артқан сүйікті ұлы Әбдірахман қайтыс болып қан жылағаны аз дегендей, 1904 жылы қырық күн аралап бірінен кейін бірі дүниеден өткен ақын ұлдары — Ақылбай мен Мағауияның өлімдері сорлы әкені мүлдем шөктіріп кетті. Осыншама ауыр қасірет салмағын көтере алмаған кемеңгер жанның жүрегі, Мағауияның өлімінен соң тура қырық күннен кейін мәңгілікке соғуын тоқтатқан еді. Осылай дей тұрсақ та, келешектің мәңгілігі мен мұраттарын, Абайдың өз сөзімен тұжырымдағанды жөн көрдік:

Көп адам дүниеге бой алдырған,

Міне, осы тұжырымға біздер де тоқтаймыз да шүкіршілік етеміз. Кезінде Абай шығармалары дұрыс аударылып жетсе, бір қазаққа ғана емес, бүкіл адамзаттың мақтаныш тұтары хақ. Кейінгі толқын буындар, оның әр еңбегінің мәнін түсінгенде, мінәжат етіп қайталар дұғасына айналдырарына сенеміз. Абай армандап кеткен асыл мұраларға күллі түркі халықтары қауымдасқан береке-бірлікпен жетері анық.