Справочник предназначен учащимся школ, лицеев, колледжей, студентам, учителям и преподавателям, а также широкому кругу читателей, изучающих казахский язык
жүктеу/скачать 11,22 Mb. Pdf көрінісі
|
78 Местоименные числительные - это местоимения, соотноситель ные с числительными, они выполняют в предложении роль определения. Например: қанша (сколько), барлық, түгел, күллі, бүкіл (все, весь) и т.д. Студенттердің барлығы лекцияға қатысты. - Все студенты присутствовали на лекций. II.Морфологиялық белгілері______________________________________ Морфологические признаки 1 .Есімдік құрамы жағынан дара және күрделі, тұлғасына қарай негізгі және туынды болып бөлінеді. Местоимение по составу делится на простые (дара) и сложные (күрделі), а по способу образования на непроизводные (негізгі) и производные (туынды). 2.Есімдік мағынасына қарай жеті түрге бөлінеді. Местоимение по своим значениям делится на семь разрядов: 1) жіктеу (личные); 2) өздік (возвратные); 3) сілтеу (указательные); 4) сұрау (вопросительные); 5) белгісіздік (неопределенные); 6) бо- лымсыздық (отрицательные); 7) жалпылау (определительные). 3.Субстантивтік есімдіктер көптеледі, септеледі, тәуелденеді. Есімдік баяндауыштың қызметін атқарғанда жіктеледі. Атрибутивтік есімдіктер дәл өз мағынасында қолданылғанда түрленбейді Субстантивные местоимения имеют следующие категории: окончание множественности, падежа, притяжательной формы. III.Синтаксистік қызметі Синтаксические функции ~ Есімдік сөйлем ішінде сөйлем мүшелерінің барлығының қызметін атқарады. Местоимение может выступать в роли всех членов предложения. Подлежащее (бастауыш): Біз (кім?) кітап сатып алдық.- Мы купили книги. Жиналысқа барлығы (кімдер?) шақырылды. - На собрание приглашены все. Анау (кім?) менің үлкен ағам. - Тот мой старший брат. Кім еңбек етпесе, сол ішіп-жемейді (мақал). - Кто не работает, тот не есть. Бүкіл халық бейбітшілікті қорғайды. - Весь народ борется за мир. Дополнение (толықтауыш): Бұл әңгімені тыңдау бәріне (кімге?) қызық болды. - Всем было интересно слушать этот рассказ. Мен өзіме (кімге?) кітап алдым. - Я взял себе книгу. Бұл іс туралы біреумен (кіммен?) сөйлес. - По этому делу поговори с кем- нибудь. I " Определение (анықтауыш): Менің (кімнің?) жолдасым. - Мой товарищ. Дүкенде эр түрлі (қандай?) кітап сатылады. - В магазине продаются всякие книги. Мынау кімнің жазуы сондай әдемі? - Чей это почерк такой красивый? Әрбір студент жақсы оқуға тиіс. - Каждый студент должен учиться хорошо. Сказуемое (баяндауыш): Бұл цехтың инженері сенсің (кім?). - Ты являешься инженером этого цеха. Оқулық кімде? - У кого учебник? Обстоятельство (пысықтауыш): Алмат өз ісіне әрқашан ұқыпты. - Алмат в своем деле всегда аккуратен. 79 15-схема 16-схема 80 Есімдік (Местоимение)____________ 78-кесте Түрлері (Типы) І Мысалдар (Примеры) І.Түлғасына қарай (По способу образования) 1 .Негізгі (Непроизводные) мен, сен, сіз, ол, осы, сол, бүл, міне, кім, не, ез, т.б. 2.Туынды (Производные) біреу, мынау, барлық, кейбіреу, әрқалай, өзім, т.б. ІІ.Қүрамына қарай (По составу) 1 .Дара (Простые) мен, сен, сіз, ол, кім, бәрі, әне, міне, бүл, сол, өз, т.б. 2.Күрделі (Сложные) бірнеше, кейбіреу, әрқашан, ешкім, барлық, бірде-бір, қай- қайсысы, кімде-кім, т.б. III. Мағынасына қарай (По значению) І.Жіктеу (Личные) мен, сен, сіз, ол, біз, (біздер), сендер, сіздер, олар 2.Сілтеу (Указательные) бүл, сол, ол, мына, мынау, осы, осынау, міне, эне, сонау, энеки, ана, анау З.Сұрау (Вопросительные) кім? не? неше? қанша? қай? қандай? қалай? қашан? қайсы? қайда? нешеу? нешінші? қайдан? 4.Өздік (Возвратные) өз, өзім, езің, өзіңіз, өзі, өзіміз, өздеріңіз, өздерің, өздері 5.Белгісіздік (Неопределенные) бір, біреу, бірдеңе, бірнеше, кейбір, кейбіреу, қайбір, қайсыбір, әркім, әрне, әрқайсы, әрқалай, әрдайым, әрқашан, әлдекім, әлдене, әлдеқайдан, әлденеше, ә^қалай, әлдеқашан, т.б. 6. Болымсыздық (Отрицательные) еш, ешкім, ешбір, ешқашан, ешқайда, ештеңе, дәнеме, ешқайсысы, ешқандай, тук, т.б. 7.Жалпылау (Определительные) бәрі, бүкіл, барлық, күллі, бүтін, барша, түгел, бар, бүткіл Жіктеу есімдіктерінің септелуі (Склонение личных местоимений) 79-кесте Жекеше түрі (Единственное число) Жақ (Лицо) II. Сыпайы түрі Септіктер (Падежи) I II (Вежливая форма) III 1. Атау мен сен СІЗ ол (Именительный) (я) (ты ) (вы ) (он, она, оно) 2. Ілік менің сенің СІЗДІҢ ОНЫҢ (Родительный) (мой, моя, мое) ! (твой, твоя, твое) (ваш) (его, ее) 3. Барыс маған саған сізге оған (Дательный) (мне) (тебе) (вам) (ему, ей) 4. Табыс мені сені С13Д1 оны (Винительный) (меня) (тебя) (вас) (его, ее) 5. Жатые менде сенде сізде онда (Местный) (у меня) (у тебя) (у вас) ( у него, у нее) 6. ІІІЫ ҒЫ С ( менен сенен сізден онан (Исходный) (от меня, у меня) (от тебя у тебя) (от вас, у вас) (от него, от нее, у него, у нее) 7. Кемектес менімен сенімен сізбен онымен (Творительный) (со мной) (с тобой) (с вами) (с ним, с ней) 6—686 81 80-кесте Кепше түрі (Множественное число) Ж ақ (Лицо) № . Сыпайы Септіктер (Падежи) I II түрі (Вежливая форма) Ш 1. Атау біз сендер сіздер олар (Именительный) (мы) (вы) (вы) (они) 2. Ілік біздің сендердің сіздердің олардың (Родительный) . (наш) (ваш) (ваш) (их) 3. Бары с бізге сендерге сіздерге ^ оларға (Дательный) (нам) (вам) (вам) (им) 4. Табыс бізді сендерді сіздерді оларды (Винительный) (нас) (вас) (вас) (их) 5. Жатые бізде сендерде сіздерде оларда (Местный) (у нас) (у вас) (у вас) ( у них) 6. Шығыс бізден сендерден сіздерден олардан (Исходный) (от нас, у нас) (от вас, у вас) (от вас, у вас) (от них, у них) 7. Кемектес бізбен сендермен сіздермен олар мен (Творительный) (с нами) (с вами) (с вами) (с ними) Сілтеу есімдіктерінің септелуі (Склонение указательных местоимений) 81-кесте Жекеше түрі (Единственное число) Септіктер (Падежи) бүл сол осы ана(у) мына(у) (это, эта, этот) (то, та, тот) (это, эта, этот) (тот, вон) (это, эта, этот) 1. Атау бул сол осы ана(у) мына(у) (Именительный) (это) (тот) (это) (тот) (это) 2 . Ілік буның СОНЫҢ ОСЫНЫҢ ананың мынаның (Родительный) (этого) (того) (этого) (того) (этого) 3. Барыс бүған соған осыған анаган мы наган (Дательный) (этому) (тому) (этому) (тому) (этому) 4. Табыс буны СОНЫ осыны ананы мынаны (Винительный) (этого, эту) (того, ту) (этого) (того) (этого) 5. Жатые бунда сонда осы н да анада мынада (Местный) (здесь) (там) (здесь) (у того, в том) (у этого, в этом) 6 . Шығыс будан содан 'А осыдан анадан мынадан (Исходный) 1 (от этого) ! (от того, от туда) (от этого, отсюда) (от того) (от этого) 7. Кемектес бунымен сонымен осымен анамен мынамен (Творительный) (с этим) (с тем) (с этим) (с тем) (с этим) 82 82-кесте Көпше түрі (Множественное число) I Септіктер бұлар солар осылар аналар мыналар (Падежи) (эти) (те) (эти) (вон те, те) (эти) 1. Атау булар солар осылар "І аналар мыналар (Именительный) (эти) (те) (эти) | (вон те, те) (эти) 2. ІЛІК бүлардың солардың осылардың | аналардың мыналардың (Родительный) (этих) (тех) (этих) (тех) (этих) 3. Барыс бұларға соларға осыларға аналарға мыналарға (Дательный) ! « ' ■ — ----------- --- ■ И » ----------------------------- -------------------------- — . . І , , (этим) (тем) (этим) (тем) (этим) 4. Табыс буларды соларды осыларды аналарды мыналарды (Винительный) (этих) (тех) (этих) (те, тех) (этих) 5. Жатые буларда соларда осыларда аналарда мыналарда (Местный) (у этих) (У тех) (у этих) (У тех) (у этих) 6. Шығыс булардан солардан осылардан аналардан мыналардан (Исходный) (от этих) (от тех) (от этих) (от тех) (от этих) 7. Кемектес булармен солармен осылармен анапармен мыналармен (Творительныи) (с этими) (с теми) (с этими) (с теми) (с этими) Ескерту: 1. „Бул" және „сол" есімдіктерінің тулғасы өзгеріп септеледі. Бул есімдіктердің л,м,д,н,ғ дыбыстары кезек алмасып отырады. Мысалы: бул - бұның, буған, будан, бунымен; 2. „Мынау" және ІІанауй есімдіктері септелгенде у дыбысы түсіп қалады. Сұрау есімдіктерінің септелуі (Склонение вопросительных местоимений) Жекеше турі (Единственное число) Септіктер (Падежи) қаңдай? қандай? (какой?) қандайдың? (какого?) қанша? қанша? (сколько?) 1. Атау (Именительный) 2. Ілік (Родительный) КІМНІҢ? (чей? чье? чья? кого?) ненің? (чей? чье? чья? чего?) қаншаның? (у скольки?) 3. Барыс (Дательный) 4. Табыс (Винительный) кімге? (кому?) неге? қандайға? қаншаға? (на сколько?) қаншаны? (сколько?) қаншада? ( во сколько?) нені? (что?, чего?) қандайды? (какого?) қандайда? (у какого?) (кого?) 5. Жатые (Местный) юмде? (у кого?) неде? (у чего?, на чем?) 6. Шығыс (Исходный) кімнен? (от кого?) неден? (от чего?) қандаидан? (от какого?) қаншадан? (от скольки?, по сколько?) қаншамен? (со скольким?) 7. Кемектес (Творительный) кіммен? (с кем?) немен? (с чем?) қандаимен? (с каким?) 83 84-кесте Кепше түрі (Множественное число) Сегггіктер (Падежи) кімдер? нелер? 1 қандайлар? қаншалар? Атау кімдер? нелер? қандайлар? қаншалар? (Именительный) (кто?) (что?) (какие?) (сколько?) Ілік кімдердің? нелердің? қандайлардың? қаншалардың? (Родительный) (кого?) (чего?) (каких?) (скольких?) Барыс кімдерге? нелерге? қандайларға? қаншаларға? (Дательный) (кому?) (чему?) (каким?) (на сколько?) Табыс кімдерді? нелерді? қаңдайларды? қаншаларды? (Винительный) (кого?) (что? чего?) (каких?) ^ (по сколько?) Жатые кімдерде? нелерде? қандайларда? қаншаларда? (Местный) (у кого?) (у чего? на чем?) (у каких?) (во сколько?) І1ІЫҒЫС кімдерден? нелерден? қандайлардан? қаншалардан? (Исходный) (от кого?) (от чего?) (от каких?) (от (со) сколькй?) Кемектес кімдермен? нелермен? қандайлармен? қаншалармен? Творительный) (с кем?) (с чем?) (с какими?) (со скольким?) Сұрау есімдіктерінің септелуі (Склонение вопросительных местоимений)_________ 85-кесте Септіктер (Падежи) нешінші неше қайсы 1. Атау (Именительный) нешінші неше қайсы 2. Ілік (Родительный) нешінші-нің неше-нің қайсы+(сы)-ның 3. Барыс (Дательный) нешінші-ге неше-ге қайсы-ға 4. Табыс (Винительный) нешінші-ні неше-ні қайсы-»-(сы)-н 5. Жатые (Местный) нешінші-де неше-де қайсы-да 6. Шыгыс (Исходный) нешінші-ден неше-ден қайсы-дан 7. Кемектес (Творительный) нешінші-мен неше-мен қайсы-мен Есімдіктердің тәуелденуі (Притяжательная форма местоимений) 86-кесте Есімдіктер (Местоимения) | Ж ақ I. Менің I). Сенің Сіздің .Оның Біздің Сендердің Сіздердің Жекеше түрі (Единственное число) Белпсіздік (Неопределенные) кейбіреу кейбіреу-ім кейбіреу-ің кейбіреу-іңіз кейбіреу-і Болымсыздық (Отрицательные) ештеме ештеме-м ештеме-ің ештеме-ңіз ештеме-сі Сұрау (Вопросительные) не не-м не-ң не-ңіз не-сі Көпше т Множественное число кейбіреу-іміз кейбіреу-лер-ің кейбіреу-лер-іңіз ештеме-міз ештеме-лер-ің еиггеме-лер-іңіз не-міз не-лер-ің не-лер-іңз .Олардың кейбіреу-лер-і ештеме-лер - 1 нер-лер-і 84 Өздік есімдікгерінің септелуі (Склонение возвратных местоимений) 87-кесте Жекеше түрі (Единственное число) Жак (Лицо) Септіктер (Падежи) Ш I II II.Сыпайы түрі (Вежливая форма) III 3. Атау (Именительный) ӨЗІМ (я сам) езің (ты сам) ӨЗІҢІЗ (вы сами) ӨЗІ (он сам) 4. Ілік (Родительный) ӨЗІМНІҢ (я своему, я свое, я свою) ӨЗІҢНІҢ (ты своему, ты свое, ты своей) езіңіздің (вы своему, вы свое, вы своей) ӨЗІНІҢ (он своему, он свое, он своей) 5. Барыс (Дательный) өзіме (мне самому, я себе) өзіңе (тебе самому, ты себе) өзіңізге (вам самому, вы себе) ӨЗІН6 (ему самому, он себе) 6. Табыс (Винительный) ӨЗІМДІ (меня самого) ӨЗІҢДІ (тебя самого) өзіңізді (вас самого) ӨЗІН (его самого) 7. Жатые (Местный) езімде (у меня самого) езіңде (у тебя самого) өзіңізде (у вас самого) өзінде (у него самого) 8. Шығыс (Исходный) өзімнен (от меня самого) езіңнен (от тебя самого) езіңізден (от вас самого) өзінен (от него самого) 9. Кемектес (Творительный) өзіммен (я с собой, со мной) өзіңмен (ты с собой, с тобой) өзіңізбен (вы с собой, с вами) өзімен (он с собой, с ним) 88-кесте I Кепше түрі (Множественное число) | Жақ (Лицо) II. Сыпайы түрі Септіктер (Падежи) I 1 И (Вежливая форма) Г Г ||| 1. Атау (Именительный) ӨЗІМІЗ (мы сами) ездерің (вы сами) ездеріңіз (вы сами) өздері (они сами) 2. Ілік (Родительный) ӨЗІМІЗДІҢ (мы своему, мы свое, мы свою) өздеріңнің (вы своему, вы свое, вы своей) өздеріңіздің (вы своему, вы свое, вы своей) өздерінің (они своему, они свое, они своей) 3. Барыс (Дательный) езімізге (нам самим) ездеріңе (вам самим) ездеріңізге (вам самим) ездеріне (им самим) 4. Табыс (Винительный) езімізді (нас самих) әздеріңді (вас самих) ездеріңізді (вас самих) ездерін (их самих) жүктеу/скачать 11,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|