Справочник предназначен учащимся школ, лицеев, колледжей, студентам, учителям и преподавателям, а также широкому кругу читателей, изучающих казахский язык
жүктеу/скачать 11,22 Mb. Pdf көрінісі
|
л ’ | | * ' *. . ф кел іп+сіздер кел+іп еді+ңіздер сөйле п+сіздер сөйле+п еді+ңіздер III. Олар жаз ып+ты жаз+ып еді кел іп+ті кел+іп еді сөйле п+ті сөйле+п еді 108 2.2.Бұрынғы өткен ш ақ. ІІ-түрі. Болымсыз түрі. (Давно прошедшее время. ІІ-форма. Отрицательная форма) 119-кесте ә)Болымсыз турі (Отрицательная форма) Г 11"......... - ■■ ----- — / —-- ------- ■ I Г ' 1 Жекеше түрі (Единственное число) Түрі (Форма) Жай түрі (Простая форма) Күрделі түрі (Сложная форма) Жақ (Лицо) негіз +(-ма,-ме,-баІ-беІ-па,-мө) +КӨС6МШӨ (-п) + жіктік жапғау нөгіз + (-ма,-ме,-ба,-бе, І -па,-пе) + көсемше(-п) + еді + жіктік жалғау 1. Мен жаз кел сейле ба+п+пын ме+п+пін ме+п+пін жаз+ба+п еді+м кел+ме+п еді+м сейле+ме+п еді+м II. Сен жаз кел сейле ба+п+сың ме+п+сің ме+п+сің жаз+ба+п еді+ң кел+ме+п еді+ң сейле+ме+п еді+ң Сіз жаз кел сейле ба+п+сыз ме+п+сіз ме+п+сіз жаз+ба+п еді+ңіз кел+ме+п еді+ңіз сөйле+ме+п еді+ңіз III. Ол жаз кел сейле ба+п+ты ме+п+ті ме+п+ті жаз+ба+п еді кел+ме-ьп еді сейле+ме+п еді 120-кесте Көпше түрі (Множественное число) 1 Түрі (Форма) Жай түрі (Простая форма) Күрделі түрі (Сложная форма) Ж ақ (Лицо) негіз +(-ма,-ме,-ба,-бө,-паІ-пе) +көсемше (-п) + жіктік жалғау негіз + (-ма.-ме.-ба.-бе, -па,-пе) +көсемше (-п) + еді + жіктік жалғау І Г б і і жаз кел сейле 9 ба+п+пыз ме+п+піз ме+п+піз жаз+ба+п еді+к кел+ме+п еді+к сөйле+ме+п еді+к II. Сендер жаз кел сейле ба+п+сыңдар ме+п+сіңдер ме+п+сіңдер жаз+ба+п еді+ңдер кел+ме+п еді+ңдер сөйле+ме+п еді+ңдер і Сіздер жаз кел сейле ба+п+сыздар ме+п+сіздер ме+п+сіздер жаз+ба+п еді+ңіздер кел+ме+п еді+ңіздер сөйле+ме+п еді+ңіздер III. Олар жаз кел сейле ба+п+ты " ме+п+ті ме+п+ті жаз+ба+п ёді кел+ме+п еді сөйле+ме+п еді И 109 2.3.Ауыспалы өткен ш ақ (Переходное прошедшее время) 1 есімше(-атын,-өтін,-йтын,-йтін) + жіктік жайғау /кел-етін-м ін 2. есімшеі-атын.-етін.-йтын.-йтін) + өд(і) + жіктік жалғау /кел -етін еді-м 3. есімше(-ушы.-уші) + ед(і) + жіктік жалғау /кел -уш і еді-м Ауыспалы еткен шақ. Болымды түрі ідное прош едш ее время. Положительная форма аІБолымды тур! (Положительная форма) 121-кесте Жекеше т Жай түрі Единственное число (Простая форма) Күрделі түрі {Сложная форма) Жақ [Лицо I. Мен II. Сен есімше бар кер сана сейле бар кер сана сөйле (-атын,-етін,-йтын,-йтін) 4- жіктік жалғау атын+мын етін+мін йтын+мын йтін+мін атын+сың етін+сің йтын+сың йтін+сің бар көр сана сейле атын+сыз етін+сіз йтын+сыз йтін+сіз есімше(-атын,-етін, -йтын.-йтін) + еді+жіктік жалғау бар+атын көр+етін сана+йтын сейле+йтін бар+атын көр+етін сана+йтын сөйле+йтін бар+атын көр+етін сана+йтын сейле+йтін еді+ңіз еді+ңіз еді+ңіз еді+ңіз Ол бар атын көр етін сана йтын сейле йтін бар+атын еді кер+етін еді сана+йтын еді сөйле+йтін еді 122-кесте а)Болымды түрі (Положительная форма) Ж ақ (Лицо I. Біз Сендер Сіздер Олар Жай түрі (Поостая форма) Күрделі түрі (Сложная форма) есімше (-атын,-етін,-йтын,-йтін) + жіктік жалғау есімше(-атын,-етін, -йтын.-йтін) + еді+жіктік жалғау бар көр сана сөйле атын+быз етін+біз йтын+быз йтін+біз бар+атын кер+етін сана+йтын сейле+йтін еді+к еді+к еді+к еді+к бар атын+сыңдар бар+атын еді+ңдер 1 кер етін+сіңдер кер+етін еді+ңдер сана йтын+сыңдар сана+йтын еді+ңдер сөйле йтін+сіңдер сөйле+йтін еді+ңдер бар атын+сыздар 1 бар+атын ■ еді+ңіздер • көр етін+сіздер көр+етін еді+ңіздер я сана йтын+сыздар сана+йтын еді+ңіздер сөйле йтін+сіздер сөйле+йтін еді+ңіздер бар атын бар+атын еді В көр етін көр+етін еді ■ сана йтын сана+йтын % ™ еді сейле йтін сейле+йтін еді 1 1 0 2.3.Ауыспалы өткен шақ. Болымсыз түрі (Переходное прошедшее вреЬія. Отрицательная форма) 1. нөгіз + (-ма.-ме.-ба.-бе.-па.-пе) + есімше(-йтын.-йтін) + жіктік жалғау /кел-м е-йтін-м ін/ 2. негіз + (-м а,-ме,-ба,-бе,-па,-пе) + есімше(-йтын.-йтін) + еді + жіктік жалғау /кел-м е-йтін ед і-м / 3. негіз + (-ма.-ме.-ба.-бе.-па.-пе) + есімше(-ушы.-уші) + еді + жіктік жалғау /кел-м е-уш і ед і-м / Түрі Форма) еді+м еді+м еді+м еді+м еді+ң еді+ң еді+ң еді+ң С іздер Ауыспалы өткен шақ (Переходное прошедшее время) _______ ә)Болымсыз түрі (Отрицательная форма) 123-кесте Жекеше турі (Единственное число Жай түрі Жақ (Лицо) I, Мен непз (Простая форма) II. Сен . Ол Сендер жаз +(-ма,-ме1-ба|-бе|-па,-пе) +есімше( - йтын.-йтін) + ж ік гік ж а л ға у ма+йтын+мын ме+йтін+мін ба+йтын+мын пе+йтін+мін ма+йтын+сың ме+йтін+сің ба+йтын+сың пе+йтін+сің Күрделі түрі (Сложная форма) А I « а ш негіз + (-ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе) +еамше(-йтын1-йтін) + еді+жіктік жалғау бар+ма+йтын кер+ме+йтін жаз+ба+йтын кет+пе+йтін бар+ма+йтын кер+ме+йтін жаз+ба+йтын кет+пе+йтін ма+йтын+сыз ме+йтін+сіз ба+йтын+сыз пе+йтін+сіз ма+йтын ме+йтін ба+йтын пе+йтін бар+ма+йтын кер+ме+йтін жаз+ба+йтын кет+пе+йтін бар+ма+йтын кер+ме+йтін жаз+ба+йтын кет+пе+йтін еді+ңіз еді+ңіз еді+ңіз еді+ңіз Көпше түрі (Множественное число ма+йтын+быз Г бар+ма+йтын ме+йтін+біз ба+йтын+быз пе+йтін+біз кер+ме+йтін жаз+ба+йтын кет+пе+йтін еді+к еді+к еді+к еді+к ма+йтын+сыңдар ме+йтін+сіңдер ба+йтын+сыңдар пе+йтін+сіңдер ма+йтын+сыздар ме+йтін+сіздер ба+йтын+сыздар пе+йтін+сіздер ма+йтын ме+йтін ба+йтын пе+йтін бар+ма+йтын кер+ме+йтін жаз+ба+йтын кет+пе+йтін бар+ма+йтын кер+ме+йтін жаз+ба+йтын кет+пе+йтін бар+ма+йтын еді кер+ме+йтін еді жаз+ба+йтын еді кет+пе+йтін еді еді+ңдер еді+ңдер еді+ңдер еді+ңдер еді+ңіздер еді+ңіздер еді+ңіздер еді+ңіздер 111 III. КЕЛЕР ШАҚ Будущее время 22-схема Келер шақ іс-әрекет, қимылдың сөйлеп тұрған уақыттан кейін болатындығын білдіреді. Келер шақтың үш түрі болады: 1) болжапды келер шақ; 2) мақсатты келер шақ; 3) ауыспалы келер шақ. Будущим временем называют действие, которое произойдет или мыслится как возможное после момента речи. Будущее время имеет три формы: 1) будущее предположительное время (болжалды келер шақ); 2) будущее время намерения (мақсатты келер шақ); 3) пере ходное будущее время (ауыспалы келер шақ). 1. Болжалды келер шақ_______________ •______ Будущее предположительное время Іс-қимылдың орындалары белгісіз, болжалды екенін білдіретін келер шақтың түрін болжалды келер шақ дейді. Болжалды келер' шақ етістіктің түбіріне -а р ,-е р ,-р жүрнақтары, болымсыз етістіктен кейін -с жұрнағы жалғанып, одан кейін жіктік жапғауы жапғану арқылы жасапады. Будущее предположительное время выражает вероятное действие, которое должно произойти в будущем, причем степень вероятности является неопределенной. В русском языке это значение передается формой будущего времени в сочетании со словами „возможно, может быть” и т. д. Будущёе предположитель ное время образуется путем прибавления суффиксов причастия - а р ,-е р ,-р , а после отрицательной формы глагола прибавлением суффикса -с. Например: Мен кел-ер-мін. - Я возможно, приду. Жарайды, сен оған айт-ар-сың. - Ладно, возможно, ты ему скажешь. Мен енді бар-ма-с-пын. -Теперь, возможно, я не пойду. 2.Мақсатгы келер ш а қ ______________________________________ _ Будущее время намерения Мақсатты келер шақ қимылдың, іс-ерекеттің келешекте мақсат етіле орындалатынын білдіреді. Мақсатгы келер шақ етістіктің 112 ,-пақ,-пек жұрнағы жалғану арқылы, көидө оған -ш ы ,-ш і қосымшасы қосылып, болымсыз түрінө емес деген көмекші етістіктің тіркесуі арқылы жасалады. Будущее время намерения (цели) означает, что действие будет проходить с каким-то намерением. Будущее время цели образуется при помощи суффиксов -м ақ,-м ек,-бақ,-б е к,-пақ,-пек и иногда вставляются аффиксы -ш ы ,-ш і, а затем прибавляются к ним личные окончания. Отрицательная форма образуется при помощи вспомогательного глагола емес. Например: Мен жаа-бя*-пми - я намерен написать. Мен аит-пак-шы-мын. - я намерен (собираюсь) сказать. Мен қалаға бар-мак емеспін. - я не намерен ехать в го р о д . ч З.Ауыспалы келер шақ Переходное будущее время “ “ Ауыспалы келер шақ пен ауыспалы осы шақтың жасалуы бірдей. Ауыспалы келер шақ -а,-е,-й тұлғалы кесемшенің жіктелуі арқылы жасалады. Переходное будущее время по своей внешней форме совпадает с переходным настоящим, имеет одну и ту же форму глагола, которое обычно имеет двоякое значение (переходное настоящее время распознается по контексту). Переходное будущее время образуется путем прибавления к основе глагола суффиксов деепричастия -а ,-е ,-и , а затем личных окончаний глагола. Переходное будущее время выражает будущее действие, в совершении которого говорящий уверен. Например: Біз диктант жаз-а-мыз. — Мы напишем диктант. Мен ертең театрға бар-а - мы н. - Завтра я пойду в театр. З.Ч.Болжалды келер шақ. Болымды түрі (Будущее предположительное время. Положительная форма) 1. есімше + (-ар,-ер,-р) + жіктік жалғау 2. көсемше(-ып,-іп,-п) +негіз + (-ар,-ер,-р) + жікгік жалғау 3. есімше + (-ар,-ер,-р) + еді + жіктік жалғау /кел-ер-м ін /қайт-ы п келермін /кел -ср еді-м 0 124-кесте о. і.ьолжалды келер шақ (Будущее предположительное время) ____________________ а)Болымды турі (Положительная ж Жекеще түрі (Единственное число___________ Жай түрі Күрделі түрі юстая форма'______ + есімш е(-ар,-ер,-р) + жіктік жалғау негіз жаз кел оқы жаз кел оқы [Сложная форма негіз + есім ш е(-ар,-ер,-р) + еді+жіктік жалғау ар+мын ер+мін і+МЫН ар+сың ер+сің р+сың жаз+ар кел+ер оқын-І жаз+ар кел+ер оқы+ еді+м еді+м еді+м еді+ң еді+ң еді+ң 8—686 113 Жалғасы (Продолжение) Сіз I жаз кел оқы ар+сыз ер+сіз р+сыз жаз+ар еді+ңіз кёл+ер еді+ңіз оқы+р еді+ңіз III. Ол жаз ар жаз+ар еді кел ер кел+ер еді оқы Р...................- ....... оқы+р еді 124а-кесте Көпше түрі (Множественное число) Түрі Жай түрі Күрделі түрі (Форма) (Простая форма) (Сложная форма) Ж а қ (Лицо) негіз + ес1мше(-ар,-ер,-р) + жіктік жалғау негіз +^с1мше(-ар,-ер,-р) + еді+жіктік жалғау 1. Біз жаз ар+мыз жаз+ар Ө Д І+ К кел ер+міз кел+ер едІ+ к ОҚЫ р+мыз оқы+р еді+к II. Сендер жаз ар+сыңдар жаз+ар еді+ңдер кел ер+сіңдер кел+ер еді+ңдер ОҚЫ р+сыңдар оқы+р еді+ңдер Сіздер жаз ар+сыздар жаз+ар еді+ңіздер кел ер+сіздер кел+ер еді+ңіздер ОҚЫ р+сыздар оқы+р еді+ңіздер III. Олар жаз ар жаз+ар еді кел ер кел+ер еді ОҚЫ Р оқы+р еді Болжалды келер шақ. Болымсыз түрі (Будущее предположительное время. Отрицательная форма) 1. негіз + (ма.м е.ба.бе.па.пе) + (-с) + жіктік жалғау /кел -м ө -с-пін 2. негіз + (ма.м е.ба.бе.па.пе) + (-с) + еді + жіктік жалғау /к е л -м е -с ед і-м негіз I. Мен II. Сен III. Ол жаз кел оқы жаз кел оқы Ж екеше т Жай түрі (Простая форма______ +(-м а,-м еІ-баІ-бө,-па,-пе) + (-с) + жіктік жалғау ба+С+пын ме+с+пін ма+с+пын ба+с+сың ме+с+сің ма+с+сың ба+с+сыз ме+с+сіз ма+с+сыз ба+с ме+с ма+с ә)Болымсыз турі (Отрицательная Единственное число) КүрделІ түрі 124ә-кесте орма) (Сложная форма) негіэ + (-м а.-м е.-ба.-бе.-па.-пе) + (-с) + еді+жіктік жалға' ж аз+ба+с еді+м кел+ме+с оқы +ма+с ж аз+ба+с кел+ме+с оқы+ма+с еді+м еді+м еді+ң еді+ң еді+ң ж аз+ба+с еді+ңіз кел+м е+с еді+ңіз оқы +ма+с еді+ңіз ж аз+ба+с еді кел+ме+с еді оқы +ма+с еді 114 Көпше түрі (Множественное число Ч І ^ _ V _ - " у 1 ---- -------------- .-----------,-ЮЛЫМСЫЗ Турі іицательная 1246-кесте юома Жай Жақ (Лицо) негіз 1. Біз жаз кел оқы II. Сендер жаз кел оқы Сіздер жаз кел оқы III. Олар жаз Т кел оқы______ |_ -Н-ма.-ме.-ба.-бе, -па,-пе) + (-с) + жіктік жалғау ба+с+пыз ме+с+піз ма+с+пыз ба+с+сыңдар ме+с+сіңдер ма+с+сыңцар ба+с+сыздар ме+с+сіздер ма+с+сыздаі ба+с ме+с ма+с Күрделі түрі (Сложная форма) негіз + (-ма,-ме,-ба,-бе,-па,- пе) + (-с) + еді+жіктік жалға^ жаз+ба+с еді+к кел+ме+с өді+к оқы+ма+с еді+к жаз+ба+с еді+ңдер кел+ме+с өді+ңдер оқы+ма+с өді+ңдер жаз+ба+с еді+ңіздер кел+ме+с өді+ңіздер оқы+ма+с еді+ңіздер I жаз+ба+с еді КӨ Л+М Ө +С 6Д І оқы+ма+с өді 1 . 2 . 3. 4. 3.2.Мақсатты келер шақ. Болымды түрі (Будущ ее время намерения. Положительная форма) негіз + (-мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек) + жікгік жалғау /кел-м ек-пін/ негіз ± (-м ақ-м ек,-бақ,-бек,-пақ,-пек) + (-шы.-ші) + жіктік жалғау /кел -м ек-ш і-м ін/ I. Мен негіз _________а)Болымды . Т|^... Жекеше турі (Единственное число) Жай түрі 1 (Простая Форма) 125-кесте + (-мақ,-мек,-бақ, -бек, -пақ, -пек) + жіктік жалғау . Сен бақ+пын мек+пін мақ+пын пақ+пын бақ+сың мек+сің мақ+сың пақ+сың бақ+сыз мек+сіз мақ+сыз пақ+сыз Күрделі түрі Сложная форма кәсемше( -ып ,-іп, -п)+ негіз +(-м ақ,-м ек,-бақ,-бек,-пақ,-пек) + жіктік жалғау жаз+ып кел+іп оқы+п айт+ып жаз+ып отыр+мақ+сың кел+іп қайт+пақ+сың жаз+бақ+сың бер+мек+сін отыр+мақ+пын қайт+пақ+пын жаз+бақ+пын бер+мек+пін оқы+п айт+ып жаз+ып отыр+мақ+сыңдар көл+іп қайт+пақ+сыңдар оқы+п жаз+бақ+сыңцар айт+ып бер+мек+сіңдер жаз+ып отыр+мақ кел+іп қайт+пақ оқы+п жаз+бақ айт+ып бер+мек 115 Түрі (Форма) а)Болымды турі (Положительная форма) Кепше түрі (Множественное число) 126-кесте Ж ақ (Лицо) Жай түрі (Простая форма) негіз І.Біз жүктеу/скачать 11,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|