Т. И. Есполов ҚР ҰҒА академигі, профессор

20 
 
айналысушыларға  барынша  қолдау  көрсетіліп,  ғылыми-зерттеу  ісімен  ғана 
айналысатын арнайы бөлімдер жасақталуда. 
 
3.1-кесте. 2000-2013 жылдар аралығындағы Қазақстан Республикасындағы ғылым 
саласындағы білікті мамандар мен ғылыми кдарлар дайындаудың динамикасы, мың 
адамға шаққанда 
 
 
Көрсеткіш 
Жыл 
2000  2005  2006  2007  2008  2009 
2010 
2011 
2012 
2013 
ҒЗТКЖ 
жұмыстармен 
айналысушылар-
дың үлесі, мың 
адам * 
14,76  18,91  19,56  17,8 
16,3 
15,8 
17,0 
18,0 
20,4 
23,7 
соның ішінде: 
зерттеуші-
мамандар 
9,01 
11,91  12,4 
11,5 
10,8 
10,1 
10,9 
11,5 
13,49 
17,2 
Техникалық 
қызметкерлер 
3,82 
4,4 
4,49 
4,1 
3,5 
3,5 
3,8 
4,0 
4,73 
3,36 
өзге де 
1,93 
2,60 
2,67 
2,2 
2,0 
2,2 
2,3 
2,6 
2,18 
2,9 
ҒЗТКЖ 
жұмыстармен 
айналысушылар-
дың үлесі, 10 мың 
адамға шаққанда, 
экономика 
саласындағы 
адамдар. 
23,8 
26,0 
26,4 
23,1 
20,7 
20,0 
21,0 
21,4 
24,2 
27,7 
Соның ішінде, 
зерттеуші-
мамандар 10 мың 
адамға шаққанда, 
экономика 
саласындағы 
адамдар 
14,5 
16,4 
16,8 
15,0 
13,7 
12,8 
13,4 
13,6 
16,0 
20,1 
Адамдардың 
жалпы үлесі: 
магистранттар, 
аспиранттар,  
докторанттар 
- 
4691 
245 
- 
4718 
303 
- 
3792 
366 
- 
2241 
508 
- 
988 
439 
4216 
228 
666 
6586 
20 
960 
21159 
4 
1337 
27149 
- 
1588 
31950 
- 
1892 
Бітірушілер: 
магистранттар, 
аспиранттар  
докторанттар 
- 
1467 
78 
- 
1630 
124 
- 
1689 
150 
- 
1475 
114 
- 
1111 
104 
4595 
715 
211 
6843 
171 
207 
8353 
10 
159 
10117 
- 
257 
12962 
- 
373 
Кесте ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері негізінде түзілді.  
*
ҒЗТКЖ  айыналысқан  мамандардың  үлесін  анықтауда  ғылыми-педагогикалық 
жұмыстармен айналысушылар есепке алынбады, педагогикалық қызмет бойынша ҒЗТКЖ 
айналысушылар да осыған тең келеді. 
 
 
Мемлекет  басшысының  «Қазақстан  –  2050  стратегиясы»  Жолдауында 
«жоғары  оқу  орындары  жаңаша  білім  беру  жүйесін  қалыптастырып, 
технологиялық  жетістіктерді  шоғырландырған  орталыққа  айналуы  тиіс»  деп 

21 
 
ЖОО-ға нақты тапсырма жүктегені белгілі. Сараптама барысында зерттелген 
мерзім 
аралығында 
ғылыми-зерттеу 
институттарда 
ҒЗТКЖ 
айналысушылардың  саны  айтарлықтай  қысқарғанын  байқауға  болады. 
Мәселен, 2010 жылы – 79%-ға, 2011 жылы – 76,4%-ға, 2012 жылы – 67,8%-ға, 
2013 жылы – 57%-ға мамандар қысқарған.    
 
3.2-кесте. 2000-2013 жылдар аралығында ҒЗТКЖ жұмыстармен айналысушылардың 
жұмыс істеген мекемелері, адам 
 
 
Мекеме түрі  
Жыл 
2000 
2010 
2011 
2012 
2013 
Ғылыми-техникалық және зерттеу 
жұмыстарымен айналысқан 
қызметкерлердің үлесі* соның ішінде: 
 
14756 
 
17021 
 
18003 
 
20404 
 
23712 
Ғылыми-зерттеу институттарында  
9508 
13441 
13762 
13826 
13635 
ЖОО-ларда 
4305 
2899 
3583 
5832 
9128 
Өзге мекемелерде 
943 
681 
658 
746 
949 
*
ҒЗТКЖ  айыналысқан  мамандардың  үлесін  анықтауда  ғылыми-педагогикалық 
жұмыстармен айналысушылар есепке алынбады.
 
 
Сараптама  нәтижесі  көрсеткендей,  2013  жылы  жоғарыбілікті,  жоғары 
ғылыми  атағы  бар  ҒЗТКЖ  айналысушы  мамандардың  үлесі  43,2%-ды 
құрағанын байқаймыз. Бұл 2000 жылғы деңгейде қалған (41,6%) (3.3-кесте).  
 
3.3-кесте. Жоғарыбілікті, жоғары ғылыми атағы бар зерттеуші-мамандардың жалпы үлесі, 
адам 
 
Зерттеу-мамандар 
2000 ж. 
2013 ж. 
саны 
% 
саны 
% 
Бәрі 
9009 
100 
17195 
100 
   соның ішінде: ғылым докторлары, философия 
ғылымы докторлары (PhD), өкілетті докторлар мен 
ғылым кандидаттары,  
3745 
41,6 
7426 
43,2 
соның ішінде: ғылым докторлары 
948 
25,3 
1688 
22,7 
философия ғылымы докторлары (PhD) 
- 
- 
218 
2,9 
өкілетті докторлар 
- 
- 
605 
8,2 
ғылым кандидаттары 
2797 
74,7 
4915 
66,2 
 
2013  жылы  ҒЗТКЖ  айналысушылардың  жас  ерекшелігін  сарапқа 
салынғанда  ғылыммен  шұғылданушылардың  дені  35  жасты  құрап  36,2%-ға 
тең болған. Ал 65 жастан асқан ҒЗТКЖ айналысушылардың үлесі – 8,1%-ды 
құрады.  
2013 
жылы 
еліміз 
бойынша 
ғылыми-зерттеу 
жұмыстарымен 
айналысушылардың  арасында  әйелдердің  үлесі  51,7%-ды  құрап,  еліміздің 
ғылым саласында гендерлік теңдік сақталғанын байқауға болады.  

22 
 
Ғылым  саласындағы  ұйымдардың  құрылымы.  2013  жылы 
Қазақстанда  ғылыми  мекемелердің  саны  341  құрады.  2000-2013  жылдар 
аралығында ғылыми жұмыстар 84 бірлікке артып, 32,7%-ды құраған [1].  
3.4-кестеден  көргеніміздей  2013  жылы  ғылыми  жұмыстардың  67,7%-ы 
ҒЗИ үлесіне тисе, 24,6%-ы ЖОО-лардың еншісінде екенін байқаймыз.  
 
3.4-кесте. Түрлі ҒЗТКЖ іске асырған ұйымдар, бірл. 
 
Мекеме түрі 
Жыл 
2000 
2005 
2010 
2011 
2012 
2013 
Бәрі 
257 
390 
424 
412 
345 
341 
соның ішінде: 
ғылыми-зерттеу институттары 
 
144 
 
260 
 
307 
 
292 
 
238 
 
231 
жоғары оқу орындары 
43 
82 
91 
89 
83 
84 
өзгеде 
70 
48 
26 
31 
24 
26 
 
Еліміздегі 341 ғылыми мекемелер түрлі ведомстволар мен түрлі меншік 
формасында  жұмыс  істейді.  Атап  айтсақ,  ғылыми  мекемелердің  32,8%-ы 
жоғарғы кәсіби білім беру мекемелерінің қарамағында жұмыс істесе, 32,3%-
ы  кәсіпкерлік  секторға  қарасты,  мемлекеттік  секторға  еліміздегі  ғылыми 
мекемелердің 22,9%-ы қарайды, ал коммерциялық емес саланың үлесі 12,0%-
ды құрайды (3.5-кесте).   
 
3.5-кесте. ҒЗТКЖ айналысатын ұйымдардың сектор бойынша қызметі 
 
Қызмет 
секторы 
Жыл 
2003  2004  2005  2006  2007  2008  2009  2010  2011  2012  2013 
Бәрі 
273 
295 
390 
437 
438 
421 
414 
424 
412 
345 
341 
Мемлекеттік  
147 
115 
149 
151 
134 
104 
94 
95 
85 
69 
78 
Жоғары 
кәсіби білім 
беру 
мекемелері 
60 
83 
114 
123 
133 
126 
115 
121 
115 
121 
112 
Кәсіпкерлік 
сала 
58 
86 
112 
152 
155 
166 
111 
108 
149 
105 
110 
Коммерциялық 
емес сала  
8 
11 
15 
11 
16 
25 
94 
100 
63 
50 
41 
 
Дамыған  елдердің  іс-тәжірибесіне  назар  аударатын  болсақ,  ғылыми 
ортаны  дамытуда  мемлекеттің  қолдауының  маңызы  зор  екенін  байқауға 
болады.  Қазақстан  Республикасында  2013 ж.  ҒЗТКЖ  айналысатын 
мемлекеттік  мекемелердің  саны  78  жеткеннін,  Үкіметтің  ғылымға  барынша 
көңіл бөліп отырғанын байқауға болады.   
Отандық ғылыми кадрларды дайындаудың сапасы. Ғылыми кадрлар 
даярлау және оларды тиімді пайдалану Қазақстанда ғана емес, шетелдерде де 
өзекті мәселелердің бірі болып саналады.  

23 
 
Ғылыми-зерттеу  жұмыстары  заманауи  салаларға  негізделгендіктен 
дипломнан  кейін  ғылыммен  айналысу  ісінің  талабы  зор  екені  белгілі. 
Шетелдерде ғылыми кадрлардың білімін өз саласында ғана емес, өзге ғылым 
салаларында  пайдалануы  айтарлықтай  өскенін  байқауға  болады.  Осы 
бағытты  есепке  ала  отырып  докторантура  бітірген  мамандардың  басқа 
саланы  таңдауы  қателік  деп  қабылдау  орынсыз.  Қайта  керісінше  кәсіби 
тұрғыдан  білімін  жетілдіріп,  «бір  мамандық  –  мансаптар  жиынтығы» 
қағидасын қалыптастырудың мәні зор.  
Қазақстандағы  ғылыми  кадрлар  әлеуетінің  баяу  өсіміне  докторлық 
қорғайтын  ғалымдардың  санының  аздығынан  ғана  емес,  олардың  ғылым 
саласынан алыстап кетуі де әсерін етуде.  
Соңғы  уақыттары  Қазақстанда  ғалымдардың  докторлық  PhD 
диссертацияларды  қорғау  деңгейі  өте  төмен  екені  байқалады.  2013  жылы 
2006-2008  жылдардағы  деңгейге  (249-227  доктор)  тең  болып  тұр.  ҚР  БҒМ 
2011-2013  жыларды  жыл  сайын  PhD  дессертацияларды  қорғайтын 
докторлардың санын 500 дейін арттыруды жоспарлаған еді. Бірақ PhD доктор 
атанған ғалымдардың саны әлі де төмен (3.1-сурет).     
  
 
3.1-сурет. Мемлекеттік тапсырыс бойынша жоғарыбілікті кадрлар дайындау  
және PhD докторлардың үлесі 
 
3.1-суретте  2009-2013  жылдары  1500  PhD  докторы  дайындалады  деп 
жоспарланғанымен,  іс  жүзінде  олардың  саны  587  болған,  яғни 
жоспарланғаннан 2,5 есе аз екенін байқаймыз.  
2013  жылдың  22  тамызындағы  ҚР  БҒМ  алқа  жиналысында  еліміздегі 
ЖОО  бітірген  914  докторанттың  228-і  (24,9%)  ғана  диссертациялық 
жұмысын қорғаған, тек 217-і (23,7%) бекітілген, бұл докторантура жүйесінің 
тиімділігінің төмендігін көрсетеді. 
2013  жылы  еліміздегі  жоғары  оқу  орындарының  докторантурасында 
оқуға  мемелекеттік  тапсырыстан  500  орын  бөлініп,  оған  2232  адам  өз 
кандидатурасын  ұсынған.  Байқау  барысында  талапкерлердің  70%-ның 
жұмыстары халықаралық деңгейдегі жұмыстарға жарамсыз болып табылды; 

24 
 
- докторантураға жұмыс өтілі мен жарияланымдары бойынша іріктеудің 
талабы болмауы; 
- жаратылыстану 
және  техникалық  мамандықтар  бойынша  оқу 
мерзімінің қысқалығы; 
- ғылыми  жұмыстарды  орындау  барысында  ақпараттық  ресурстарды 
пайдалану нәтижесінің төмендігі.  
Осы  мәліметтердің  барлығы  PhD  докторантурасы  шеңберіндегі 
дайындалып  жатқан  жоғары  білікті  кадрлардың  сапасына  көлеңке  түсіретіні 
анық.  Алдыңғы  жүйемен  салыстырғандағы  (жыл  сайын  1500-ға  жуық) 
дайындалып  жатқан  жоғары  білікті  кадрлар  санының  біршама  қысқаруы, 
ғылым  мен  экономика  дамуының  басым  бағыттарын  білікті  кадрмен 
қамтамасыз  етуде  алдағы  жылдары  докторлардың  жетіспеушілігі  туындауы 
мүмкін.  Мәселен,  Қазақстанда  медицина  саласы  бойынша  ЖОО  PhD 
докторларын дайындау ісі қажеттілігі 10-12%-ға жуықтап келеді [6].  
Алдағы  уақытта  елімізде  ғылыми-кадрлық  әлеуетінің  жетіспеушілігі 
Қазақстанның әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілік көрсеткішке кері әсер 
етуі  ықтимал.  Докторлығын  қорғаған  (мемтіркеу  мәліметі  бойынша)  және 
аймақтарда  ғылым  саласында  еңбек  етіп  жүрген  ғылыми  қызметкерлердің 
санын  басшылыққа  алғанымызда  (бірқатар  статистикалық  мәліметтерді 
есепке  алмағанда)  ғылыми  мекемелерде  жұмыс  істеп  жүрген  докторлардың 
саны  жалпы  көрсеткіштен  біршама  төмен.  Мұндай  жағдай  Алматы,  Шығыс 
Қазақстан,  Павлодар  және  Оңтүстік  Қазақстан  облыстарында  байқалуда. 
Бұдан  шығатын  қорытынды  аталған  аймақтарда  докторлардың  ғылыми 
жұмыспен  айналысатын  ғылыми  орта,  яғни  ғылыми  мекемелер  жеткіліксіз 
болмаса  ғылым  докторлары  ғылым  саласында  жұмыс  істегеннен  гөрі  басқа 
салада  еңбектенгенді  жөн  санайды  деп  байлам  жасауға  негіз  болады. 
Мәселен соңғы екі жылда Алматы қаласында 263 адам ғылыми жұмыстарын 
сәтті  қорғаған.  Қазіргі  таңда  солардың  110-ы  ғана  ғылым  саласында  жұмыс 
істейді. Осы жайттан-ақ елімізде ғылыми мамандар жұмысын жалғастыратын 
ғылыми  мекемелер  тапшы  деген  байламның  орынсыз  екенін  байқаймыз. 
Өйткені  Алматыда  ғалымдар  жұмыс  істейтін  мекемелері  жеткілікті. 
Салыстырмалы түрде айта кетсек, Астана мен Қарағанды облысында ғылыми 
мамандардың  өз  саласынан  алшақ  кетуі  біршама  төмен.  Белгіленген  мерзім 
аралығында  Астана  қаласында  87  ізденуші  ғылыми-зерттеу  жұмыстарын 
қорғағаннан  кейін,  олардың  68  ғылым  саласында  жұмысын  жалғастырғаны 
байқалады. Сол сияқты Қарағанды облысында 16 ізденуші докторлық атаққа 
қол  жеткізгеннен  кейін  олардың  13  ғылыми  саладан  қол  үзбей  жұмысын 
жалғастырған.  Ал  Оңтүстік  Қазақстан  облысында  соңғы  2  жылда  19  адам 
ғылыми  атаққа  қол  жеткізгенімен  Статистика  агенттігі  аймақта  біліктілігі 
жоғары ғылыми кадр ретінде бір ғана адамды тіркеген.  
Зерттеу  барысында  республика  көлемінде  PhD  бойынша  докторлығын 
қорғаған 
ғалымдардың 
көпшілігі 
ғылыми 
жұмыспен 
толықтай 
қамтылмағанын  байқаймыз.  Соның  ішінде  ғылыми  мекемелер  көп 
шоғырланған Алматыдағы жағдай алаңдаушылық тудырады.  

25 
 
Қазір  елімізде  ғылыми  кадрлардың  саны  төмен  болса  да  олардың 
жұмысын  жүйелеп,  аттестациялау  ісіне  барынша  көңіл  бөлініп,  ғылыми 
мамандардың сапасын көтеруге мейлінше назар аударылып отыр.  
Сапалы  кадрлық  әлеуеттің  негізгі  көрсеткішін  құрылымдық  салалардан 
аңғаруға  болады.  Қазіргі  таңда  кадрлық  әлеуеттің  діңгегі  болып  саналатын 
ғылым  докторларының  тең  жартысы  (2013  жыл,  64%)  қоғамдық 
ғылымдардың  үлесіне  тиіп  отыр.  Ал  техника  мен  технология  саласы 
бойынша доктор атанған ғалымдардың қатары тым аз.     
Зерттеу  барысында  географиялық  тұрғыдан  еліміздің  ғылыми  кадрлық 
әлеуетінде  бірқатар  өзгерістер  болғаны  байқалады.  3.2  суретке  көз  салғанда 
2009-2013  жылдары  аралығында  жаратылыстану  және  нақты  ғылымдар 
саласы  бойынша  PhD  докторлық  дәрежеге  ие  болғандардың  2,8  есеге 
кемігенін  (44,8%-дан  16,1%-ға  дейін)  байқаймыз.  Ал  осы  кезеңде  қоғамдық 
ғылымдар  бойынша  PhD  доктор  атанғандардың  үлесі  46,0%-дан  64,1%-ға 
ұлғайған.  Сол  сияқты  техника  ғылымдары  және  технология  бойынша 
докторлық дәрежеге қол жеткізген ізденушілердің ауқымы 9,2%-дан 31,6%-ға 
ұлғайды.    
 
 
 
3.2-сурет. PhD докторларының салалық құрылымы 
 
Белгіленген  мерзім  аралығында  ғылым  докторларының  саны  орта 
есеппен  алғанда  –  қоғамдық  ғылымдар  саласы  бойынша  2,4  есеге,  ал 
техникалық ғылымдар және технология саласы бойынша 1,8 есеге артқан. Ал 
жаратылыстану және нақты ғылымдар бойынша көрсеткіш төмен. 
Салалық  құрылымдар  бойынша  PhD  докторларының  дайындау  ісін 
жетілдіруді  арнайы  классификатор  дайындайды.  Дегенмен  ғылымның  әр 
саласы  бойынша  мамандану  ісіндегі  арақатынасты  классификатор  тиісті 
деңгейде реттей алған жоқ.  
PhD  докторлар  дайындаудағы  арасалмақты  реттейтін  классификатор 
қоғамдық-гуманитарлық  ғылымдар  мен  техникалық  ғылымдар  арасындағы 

26 
 
ара салмақты 34 және 37 пайыз деңгейінде ұстап тұрады деп болжанған еді. 
Бірақ  көріп  тұрғанымыздай  қоғамдық-гуманитарлық  ғылымдар  64%-ға 
артып,  техникалық  ғылымдарды  үлесі  19,8%  деңгейінде  қалып  қойған. 
Мәселенің  түбіне  тереңірек  талдау  жасағанда  салалық  және  пәнаралық 
құрылымдар  бойынша  ізденушілер  PhD  доктор  атағына  2013  жылы  қол 
жеткізгенін байқаймыз. Мұны 3.3-суретінен көруге болады. 
 
01 – білім  
02 – гуманитарлық ғылым 
03 – құқық 
04 – сурет 
05  –  әлеуметтік  ғылым,  экономика 
және бизнес 
06 – жаратылыстану ғылымдары 
07 
–  техникалық  ғылым  және 
технология 
08 – ауылшаруашылық ғылым 
09 – қызмет көрсету 
11 
–  денсаулық  сақтау  және 
әлеуметтік қамсыз ету (медицина) 
12 – ветеринария 
 
3.3-сурет. 2013 жылдары диссертациялық жұмыстарды қорғаған  
ғылыми мамандардың % үлесінің топтық жіктелуі 
 
ЖОО-лар  арасында  қорғалған  диссертацияларды  мемлекеттік  тіркеуден 
көптеп  өткізуде  әл-Фараби  атындағы  ҚазҰУ  көш  бастап,  69  ізденушісі 
ғылыми  жұмыстарын  сәтті  тапсырған.  Ал  Е.А. Бөкетов  атындағы  ҚарМУ 
мемлекеттік тіркеуге аз ғылыми жұмыс өткізген.  
Сол  сияқты  осы  кезеңдерді  ғылыми  жұмыстарды  сарапқа  салатын 
диссертациялық кеңестердің ауқымы да кеңейе түскен. Айталық, 2011 жылы 
еліміздегі  6  оқу  орындары  жанында  16 диссертациялық кеңес  жұмыс  істесе, 
2012  жылы  11  ЖОО-да  диссертациялық  кеңестердің  саны  24-ке  жетті.  Ал 
2013 жыл 12 ЖОО-ның аумағында 33 диссертациялық кеңес жұмыс істеген. 
2013  жылы  еліміздегі  жетекші  оқу  орыны  болып  саналатын  әл-Фараби 
атындағы  ҚазҰУ-да  диссертациялық  кеңестердің  саны  еліміз  бойынша 
анағұрлым  көп  болған.  Еліміздегі  28  оқу  орны  125  мамандық  бойынша 
ғылым докторлары дайындалған (2012 жылы 91 мамандық бойынша 24 ЖОО 
докторлар  дайындады).  Білікті  ғылыми  кадрлар  дайындауда  тағы  да  ҚазҰУ 
(29 мамандықтар бойынша) топ бастаған.  Бұдан басқа елімізде 10-нан 14-ке 

27 
 
дейінгі  мамандықтар  бойынша  ғылым  докторларын  дайындау  әлеуетіне  – 
Абай  атындағы  ҚазҰПУ,  Е.Н. Гумилев  атындағы  ЕҰУ  және  Қ.И. Сәтбаев 
атындағы ҚазҰТУ ие екенін айта кетуіміз керек.    
2014  жылдың  31  қаңтарында  ҚР  Білім  және  ғылым  министрлігі 
қызметкерлері  Мемлекет  басшысының  «Қазақстан  –  2050»  Стратегиясы 
қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты»  атты  Қазақстан  халқына 
арнаған  Жолдауын  саралап,  білім  мен  ғылым  саласын  дамытудың  маңызды 
бағыттарын 
талқылады. 
Алқалы 
басқосуда 
ҮИИД 
мемлекеттік 
бағдарламасын  басшылыққа  ала  отырып,  докторлық  диссертациялардың 
тақырыбын  айқындау  тапсырылған  болатын.  Осылайша  ҮИИД-ге  қажетті 
мамандар  дайындауға  кеңінен  мүмкіндік  туғызатын  классификатор 
дайындалды.  
Қазақстанда  жоғары  білікті  ғылыми  кадрлар  дайындау  саласындағы 
реформа негізінен осыған дейін таптауырын болған жүйеден кетіп, заманауи 
бағытқа  бет  алғаны  белгілі.  2009  жылға  дейінгі  жүйеде  жыл  сайын  елімізде 
418-ге  дейін  ғылым  докторлары  мен  кандидаттарын  дайындау  басшылыққа 
алынғанды.  
Бүгінде  PhD  доктор  мамандарын  дайындаудың  номенклатурасы 
біртіндеп  кеңейіп  келеді.  Қазіргі  уақытта  мамандықтарды  реттейтін 
классификатор  бойынша  ғылыми  пәндер  бойынша  (125  мамандық)  әлі  де 
біраз мамандықтардың қажеттілігі байқалып отыр.  
Қазір  еліміздегі  негізгі  мәселелердің  бірі  ғылыми  қызметкерлер 
салаларындағы 
қажеттілікті 
ұзақ 
мерзімді 
болжамдауға, 
ғылыми 
ұйымдардың  ғылыми  кадрлармен  шынайы  қамтамасыз  етілуін  зерттеуге 
негізделген  шараларды  қабылдауды  талап  ететін  халықаралық  нарықта 
бәсекеге  қабілетті  мамандардың  отандық  ғылымда  жетіспеушілігі  болып 
табылады.  
Жиынтық  кемелі  мен  барлық  нормативтік  дәрежелердің  әдістерін 
пайдалану  негізіндегі  дәреже  алған  (ғылыми  дәрежесі  бар  тұлғалар) 
кадрлардың  болжамдалған  санының  есебі  2020  жылға  қарай  тиісті 
шараларды  қабылдамай  ғылыми  дәрежелі  тұлғалардың  жетіспеушілігі  1070 
адамнан  астам  болатындығын  көрсетті.  Аталған  мәселелердің  шешімі 
ғылыми  кадрларға  болжамдалған  қажеттілікке,  PhD  докторантурасында 
дайындау  бойынша  мамандықтар  және  субмамандықтар  санын  кеңейтуге, 
ғылыми ұйымдарға және жоғары оқу орындарына дайындалған мамандарды 
бекіту 
бойынша 
шараларды 
қабылдауға 
негізделген 
тек 
PhD 
докторантурасына  жыл  сайынғы  қабылдауды  арттыру  шарттарында 
қамтамасыз етілуі мүмкін болып табылады [6]. 
Зерттеу саны бойынша тұрғындардың 1 миллионына шаққанда елдердің 
жалпыәлемдік  рейтингісінде  Қазақстан  61-орында  тұр  (миллион  тұрғында 
646  зерттеуші).  Салыстырып  қарасақ  Финляндияда  бұл  көрсеткіш  7707 
құрайды,  Сингапурда  –  6088,  Жапонияда  –  5573,  АҚШ-та  –  4663,  Ресейде  – 
3191, Қытайда – 1071. 

28 
 
Ғылыми  дәреже  алу  көрсеткішінің  айтарлықтай  төмендеуі  ғылыми 
ұйымдар мен жоғары оқу орындарының толыққанды қызмет атқаруына қауіп 
төңдіреді.  Бұл  кейінге  қалдырылмай  жедел  шешуді  қажетсінетін  маңызды 
мәселелердің бірі болып табылады.    
Қазақстанның  РhD  докторантура  арқылы  жоғарыбілікті  ғылыми  кадр 
дайындау  саласына  өтуі  ғылыми  ізденушілердің  жас  мөлшерінің 
айтарлықтай  төмендеуіне  әсер  еткені  байқалады.  Осылайша  еліміздегі 
ғылыми  ізденушілерді  орташа  жасы  47  жастан  31-32  жасқа  дейін  кеміді. 
Ғылыми-зерттеу  жұмысын  қорғаған  РhD  докторлар  (2013  жылы  жалпы 
ғылыммен  айналысушылардың  0,94  пайызын  құрады.  Осы  жайттан  соңғы 
жылдары  еліміздің  ғылыми  әлеуетінің  жасаруды  бастан  кешіп  жатқанын 
байқаймыз.  
Соңғы үш жылда жас ізденушілердің (35 жасқа дейінгі) 18,4%-ды жетсе, 
орта  жастағы  ғылыми  кадрлардың  (35-54  жас)  –  19,1%,  жасы  үлкен 
ғалымдардың (55-65 жас) үлесі 12,4%-ды құрады (3.6-кесте).   
 
3.6-кесте. Қызметкерлердің жасымен, ғылыми зерттеулерін және зерттемелерін орындаған 
саны бойынша бөлу (ҚР Статистика агенттік мәліметтерімен)

жүктеу/скачать 1,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: