Т. С. Сарбасова Құнанбаева Д.Ә., Жұмамбаев С. К

43
4. БАСҚАРУДАҒЫ ЖАҒДАЙЛЫҚ ЖӘНЕ ҮДЕРІСТІК 
КӨЗҚАРАСТАР
4.1. Басқарудағы жағдайлық және үдерістік көзқарастардың 
жалпы сипаттамасы 
Жағдайлық көзқарас жүйе құрауышы ретінде қызмет ететін 
басқару объектісінің ағымдағы жағдайын қарастыруды білдіреді. 
Менеджер жағдайлық көзқарасқа басқару объектісінің қоршаған 
ортамен өзара байланыс нысанын түсіну қажеттілігі туындаған 
кезде көңіл аударады. Мұнда менеджерді нақты ағымдағы өзара 
әрекет нысаны қалай қызықтырса, қалаулы, неғұрлым тиімді бо-
латын және ағымдағы нысанынның ауысымы үшін қолданыла 
алатын өзара әрекет нысаны қызықтырады. Менеджердің кә-
сіби назарының объектісі ретінде біртұтас ұйым қалай болса, 
ұйымның кез келген құрауыштары да шыға алады. Құрауыштар 
ретінде, яғни, жағдайлық талдау объектісі ретінде барлық ішкі 
ауыспалы және тіпті, олардың құраушылары, сондай-ақ егер 
олар менеджерді қалаулы өзгерістер көзқарасы тұрғысынан 
қызықтыратын болса, сыртқы орта факторлары да шыға алады.
Жағдайлық көзқарас шынайы ақиқатты шыншыл сипат-
тайтын жағдайды модельдеу қажеттілігімен байланысты. Жағ-
дайлық көзқарасқа сүйену барысында менеджер өзін алдын 
ала тұжырымдалған ұйымішілік мақсаттар мен міндеттердің 
шыншылдығын тексеруге дайындайды. Жағдайлық көзқарасты пай-
далану үдерісінде менеджер қажет болса, осы мақсат-міндеттерді 
өзгертеді немесе басқару объектісінің қызығушылықтары көз-
қарасы тұрғысынан жағдайды жақсарту үшін сыртқы ортаға 
белгілі бір деңгейде ықпал етуге тырыса отырып, оларды өзгеріссіз 
нысанда қалдырады. 
Жағдайлық көзқарас өздігінше менеджер санасы деңгейінде 
бірнеше модельдермен әрекет етуді білдіреді. Менеджер бірін-
шіден, нақты орын алған, екіншіден, мінсіз (оның және басқару 
объектісінің көзқарасы бойынша), ал, үшіншіден, күтілетін, соны-
мен бірге шынайы қолжетімді жағдайды модельдейді. Осылайша, 
нақты қолжетімді жағдай фактіге негізделгеннен мінсіз жағдайға 

44
ауысушы ретінде шығады, алайда, оның мінсіз бейнесіне қандай 
да бір себептермен қол жеткізуге мүмкін емес. 
Жағдайлық көзқарас сондай-ақ менеджердің қалыпты 
қызметіне және шынайы тәртіпте ұтымды жағдайды қалып-
тастыруға талпыну бойынша жігерлі күштеріне негізделеді. 
Үдерістік көзқарасты ұйымға пайдалану кезінде менед-
жер ұйымды ұйым шеңберінде қызмет ететін өндіруші үдеріс 
ретінде ұсынады. Өндіруші үдеріс ұғымы ұйымның кәсіби си-
патта өздерінің міндеттерін орындайтын барлық құрылымдық 
бөлімшелерінің кезекті– тауар өндірісі (өнім, қызмет көрсету) 
үшін қажеттінің барлығы мен жабдықтаушының өзара әрекетінен 
бастап, өндіріс нәтижесін тұтынушыға жіберу және осындай 
тауар өтімінің тұтынушы (сатып алушы) иелігіне өту келісімін 
сәйкесінше рәсімдеу уақытына дейінгі өзара әрекетін түсіндіреді.
Жалпы түрде мұндай цикл: 
А→Ө→Т→А
Болып көрсетілуі мүмкін.
Үдерістік көзқарас менеджерге өндіруші үдерістің барлық 
сатыларын терең талдауға, резервтерді анықтау немесе біртұтас 
өндіруші үдерісті оның әрбір сатысын оңтайландыру арқылы 
біртіндеп оңтайландыруға, ыңғайлы біртұтас өндіруші үдерісті
жеке оқшауланған блоктарға бөлуге мүмкіндік береді.
Дәл үдерістік көзқарас, мысалы, өндіріс шығындарын мини-
мизациялау, табысты максимизациялау немесе өндіруші үдерісті 
оңтайландыру сияқты бірқатар басқарушылық тұжырымдамалары 
негізінде қалыптасқан. Бұл іс-әрекет етуші менеджерге үдерістік 
көзқарасты ұғынудың ерекше маңыздылығын көрсетеді. 
Кез келген өндіруші құрылымның ұйымішілік өмірі оңтайлы 
сипатта болу керек: фирманың қалыпты қызметін қиындататын 
артық құрылымдық бөлімшелер болмауы тиіс. Фирманың құ-
рылымдық қалыптасуы міндетті түрде орындалуы тиіс функци-
яларды көрсетеді. Осы себептен, егер алға қойған мақсатқа жету 
үшін орындалуы тиіс функциялар өзгеретін болса, фирма өзінің 
ішкі құрылымын ауыстыруға мәжбүр болады. 

45
Фирма қаншалықты түрлі сипаттағы көптеген іс-әрекеттерді 
жүзеге асыруға міндетті болса, фирма ішінде, сондай-ақ негі-
зінде қызметкерлердің мамандануы бекітілетін және олардың 
атқаратын біркелкі функцияларына байланысты олардың топта-
суы жүргізілетін еңбек бөлінісі қағидасы қолданылады. Осылай-
ша, фирманың құрылымдық бөлімшелері қалыптасады. (бухгал-
терия, өнімді өткізу немесе сату бөлімі, т.б).
Менеджментте өндіруші үдерісті ұйымдастырудың жалпы 
сызбасы модельдеудің екі: классикалық және инжинирингтік (не-
месе реинжинирингтік) әдісі ажыратылады:
Инжиниринг – кәсіби идеологияның ерекше нысаны. Ол әлі 
жалпыға бірдей игілік болмаған, бір нәрсені пайдалануда асып 
түсетін - инновацияны қолдануға негізделген, бұл сәттілікке 
жетудің алғышарты болып табылады. Дәл осы соңғы жағдай 
көптеген тәжірибеден өтуші менеджерлерге өндіруші үдерісті 
ұйымдастырудың жалпы схемасын модельдеудің осы нысанын 
қолдануға мүмкіндік бермейді. Көпшілік тәжірибеден өтуші ме-
неджерлер өндіруші үдерісті ұйымдастырудың жалпы сызбасын 
модельдеудің классикалық әдісін пайдаланады.
Біртұтас өндіруші үдеріс іс-әрекеттің: 
– өндірістік үдерісі өзі; 
– өндірістік үдерістің бірқалыптылығын қамтамасыз ету үшін 
дайындау үдерісі; 
– тауарды оның өндірілу орнынан тұтыну орнына жылжыту 
үдерісі сияқты үш блогына шартты түрде бөлінуі мүмкін.

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: