Ұйымды басқарудағы үзінді түріндегі және үдерістік

57
басындағы шектеулілеріне байланысты ұйымды басқару объектісі 
ретінде жүйелік, яғни үзінді түріндегі көзқарас тұрғысынан 
қабылдайды - олар ұйымды әрқайсысы өз функцияларын 
жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшелер жиынтығы ретінде 
қарастырады. Олар ұйымда бекітілген «бейбіт тәртіпті» өзгеріске 
ұшырамайтын шындық деп қабылдайды. 
Ойшыл (немесе жоғары кәсіби) менеджерлер ұйымды әрқай-
сысы талдана алатын, зерттелетін, өзіндік үдеріс ретінде түсінді-
ріле алатын және менеджермен толық біртұтас жүйе шеңберінде 
қызмет атқаратын жүйешелердің бірі деп қабылданатын, кезекті 
жүзеге асырылатын және бір-бірінен алшақ үдерістер қатарына 
құрылымдануы мүмкін жүйелік үдеріс ретінде қабылдайды. 
Менеджерлердің екі типі өз ойларында қалыптасқан бас-
қарушылық идеологияға сәйкес ұйымға әсер ету арқылы оны не 
сызықтық (немесе функционалдық), не үдерістік бағдарланған 
өндіруші құрылымдарға айналдырады. 
Ұйымды жүйешелердің жиынтығы ретінде қабылдайтын 
менеджер осылайша оған сызықтық не функционалдық құры-
лым сипатын береді. Оны әрбір құрылымдық бөлімшедегі 
функциялардың орындалу процедуралары қызықтыратын бо-
лады және өндіріс үдерісі өзі өзара байланысты фунциялар 
қатарының кезекті, тізбекті, сатылы жүзеге асуының проце-
дурасын бейнелейтін болады. Мұнда менеджер соңғы нәтиже 
алу үшін ұйым шеңберінде орындалуы тиіс функциялардың 
барлық жиынтығын түрлі құрылымдық бөлімшелер арасында 
үйлестіретін сияқты көрінеді. 
Ұйым басқарушылық көзқарас тұрғысынан өз алдына 
әрқайсысына нақты функциялар бекітілетін, ал олардың тізбекті 
жүзеге асырылуы жалпылай өндіруші үдерісті құрайтын тең 
құқықты құрылымдық бөлімшелер орналасқан сызық болып 
табылады. Көпшілік ағымдағы ұйымдар ұйым ішіндегі байла-
ныстарды жүзеге асырудың дәл осындай қағидасы негізінде 
қалыптастырылады.
Менеджерлардың екінші типі басқару объектісін құрылымдық 
бөлімшелер жиынтығы ретінде емес, менеджер басқаратын 
өндіруші құрылым шеңберінде ұйымдастырылатын және қызмет 

58
атқаратын үдерістер жиынтығы ретінде қарастырады. Осын-
дай қағида бойынша қалыптасатын ұйым сызықтық (немесе 
функционалдық) ұйымдарға қарағанда үдерістік бағдарланған 
өндіруші құрылымға айналады. 
Басқаруда жетістіктің: іскерлік жетістік және өндірістік 
жетістік сияқты екі тұжырымдамасы ажыратылады.
Өндірістік жетістік - бұл, менеджер ойы деңгейінде белгілі 
аргументация негізінде аяқталған түрде қалыптасқан және 
нақты қызмет ететін өндіруші үдеріс барысында қол жеткізілуге 
міндетті, әлі болмыста жоқ, нәтиженің сандық және сапалы си-
паттамасын білдіретін ұйымішілік мақсатқа қол жеткізу деңгейі. 
Іскерлік деңгей – бұл сыртқы ортаға ұйыммен өндірілетін өнім, 
тауар, қызмет көрсетуді шығарудың нәтижесі.
Бұл екі жетістік нысандары арасында жанжалдық баста-
малардың орын алуы әбден ықтимал: өндірістік жетістікке қол 
жеткізілуі мүмкін, ал іскерлік жетістік қамтамасыз етілмеуі 
мүмкін (тауар өндірілген, бірақ сатылмаған). Мұнда ұйымнан 
тыс және ұйымішілік мақсаттардың өзара байланысының логи-
касын есепке алу қажет: екі мақсат та менеджермен қалыптасады 
және егер өндірістік жетістік пен іскерлік жетістік арасында жан-
жал туындаса, бұндай жанжалдың орын алуы сыртқы ортаны 
қате бағалау не сыртқы орта талаптарына сай емес ұйымішілік 
мақсаттарды құру негізінде болуы мүмкін басқарушылық қатені 
білдіреді. 
Сонымен, өндірістік жетістік бағынушылардың кәсіби қыз-
метінің нәтижесі, ал іскерлік жетістік – менеджердің өзі және 
оның бағынушылары командасының кәсіби қызметінің нәтижесі 
(дегенмен, негізінде іскерлік жетістік тек қана менеджердің өзінің 
құзыреттілігі мен кәсіптілігінің деңгейін көрсетеді). 
Өндірістік жетістік пен іскерлік жетістік арасында бірнеше 
рет жанжалдын орын алуы ұйымды кәсіби басқарудың болмау-
ын білдіреді. 
Менеджер үдеріске бағытталған құрылымды қалыптастырған 
кезде негізгі басқарушылық идея ретінде ұйымды тек құрылымдық 
бөлімшелердің қосындысы ғана емес, сонымен қатар бизнес-
үдерістердің жиынтығы ретінде қарастыруға болады деген ойды 

59
пайдаланады. Мұнда ол ұйым шеңберіндегі ұйымдастырылып 
және жүзеге асырылып жаткан бизнес-үдерістерді негізгі және 
қосымша деп бөледі. 
Негізгі бизнес-үдерістерге нәтижелері ұйымның сыртқы ор-
тасына шығып, ұйым сыртында тұтынылатын және ұйымның 
имиджін құруға негіз болатын технологиялық үдерістер жата-
ды. Қосымша бизнес-үдерістерге нәтижелері негізгі бизнес-
үдерістерді жүзеге асыру үшін ұйымға қажет технологиялық 
үдерістер жатады. Қосымша бизнес-үдерістердің нәтижесі ара-
лық сипатқа ие болады – олардың нәтижелері бойынша ұйымның 
тиімді қызмет етуін бағалай алмаймыз. 
Басқарушылық тұрғыда бизнес-үдеріс анықтауға, сапасы және 
санды жағынан бейнелеуге болатын нақты нәтижеге қол жеткізу 
үшін ұйымның қызметкерлерінің бір бөлігін белгілі нысанда және 
тәртіпте бірлестіруді білдіреді. Сонымен қатар бизнес-үдеріс – 
бұл ұйым өзінің мақсаттарына қол жеткізу үшін пайдаланатын 
тұтас, технологиялық үдерістің бір бөлігі.
Бизнес-үдерістерді модельдеу менеджер ұйымның өндіруші 
үдерісін ұйымдастырудың толық және аяқталған қалыпта жалпы 
сызбасын жете түсінген кезде ғана жасалуы мүмкін.
Жетістіктің басты факторының тұжырымдамасы клиенттің 
күтулеріне толығымен сәйкес келетін тауардың кешендік си-
паттамасын көрсетеді. Көптеген ұйымдарға жетістіктің басты 
факторы ретінде тұтынушыға ұсынылатын және ол сатып ала-
тын тауарға, өнімге немесе қызмет көрсетілімге тұтынушының 
қанағаттанушылығы саналады. Егер ол тауарға шынымен қа-
нағатталатын болса, ол осы тауардың тұрақты тұтынушысына 
айналады және пайдаланатын тауарды насихаттау арқылы «тірі 
жарнама тасушы» ретінде танылады.
Мұнда, клиенттің тұтынған тауарға қанағаттануы нарықта бар 
бірнеше біртектес тауарды салыстыру арқылы және клиенттің 
мүмкіншілігіне байланысты болады. Бірақ клиенттердің мүмкін-
шіліктері әртүрлі болғандықтан, клиенттердің әр санатының 
тауарға қанағаттанушылығы да ерекше өзінің сипатына, өзінің 
бағытталуына ие болады. 
Жетістіктің басты факторы тауардың кешенді сипаттама-

60
сы болғандықтан, тауар өндіруші мұндай сипаттаманы құры-
лымдауға, яғни оны бірнеше жеке құраушыға бөлуге мәжбүр. 
Басты фактордың әр құраушысын жетістіктің критикалық фак-
торы деп атайды. Жетістіктің критикалық факторына тұтынушы 
назар аударатын және дәл сол тауарды сатып алу шешіміне әсер 
ететін тауар сипаттамалары жатады. 
Көптеген ұйымдар үшін тұтынушының тауарға қанағаттануы 
жетістіктің басты факторы болып саналады. Жетістіктің басты 
факторын тұжырымдау көптеген ұйымға тән, бірақ жетістіктің 
критикалық факторларының жиынтығы әрбір ұйым үшін әртүрлі 
болады және бір қатар жағдайларға: өндіріс профиліне, тауар мо-
дификациясына, нарықтағы жағдайлар және бәсекелік ортаның, 
өндіруші бағытталған нарықтың нақты сегментінің сипаттамала-
рына байланысты.
Жетістіктің критикалық факторларының ең кең таралғаны: 
тауар бағасы, сапасы, тұтыну қарапайымдылығы мен ыңғайлығы, 
дизайн, орамы, кепілдік қызмет көрсету және жөндеу, сервистік 
қызмет көрсету, тұтынушылардың минималды санын қамтамасыз 
ету. 
Тауарды тапсыру нысаны мен осы нысанды белгілейтін шарт-
тары да клиенттің, тұтынушының, сатып алушының қанағат-
тану дәрежесіне әсер етеді. Сондықтан жетістіктің басты фак-
торының мазмұнын клиенттің, тұтынушының, сатып алушының 
тауар өндірушімен қатынаста болу процедурасынан алған қа-
нағаттанушылық деңгейі деп тұжырымдау жөн болады. Мұнда 
қанағаттанушылық деңгейін сандық бағалауға келетін категория 
ретінде бағалауға болады. Қанағаттанушылық жоғары, орташа, 
төмен болуы мүмкін. 
Менеджердің үдеріске бағдарланған ұйымда жетістіктің кри-
тикалық факторларын белгілеу маңызды рөлі атқарады, себебі 
әр критикалық факторға ұйым шеңберінде ұйымдастырыл-
ған және іске асырылатын нақты бизнес-үдеріс сәйкес болуы 
тиіс. Менеджердің негізгі міндеті болып бизнес-үдерістердің 
инжинирингі есептеледі. Бизнес-үдерістің инжинирингі ұйым 
ішіндегі жасалатын іс әрекеттерді, сонымен қатар әрқайсысына 
тән қызметі бар бағынушылардың өзара байланысының нысан-

61
дары мен әдістерін модельдеу болып табылады. Инжиниринг 
менеджердің өзімен, не ол басқаратын арнайы топпен, не менед-
жер кеңес берушілермен бірге жүзеге асырылады.
Жетістіктің басты факторының екінші мүмкін нысаны ретінде 
тапсырыстың нақты орындалуы танылады. Жетістіктің басты 
факторының мұндай нысаны өз кәсіби әрекеттерін тапсырыс 
берушілердің қажеттілігіне бағыттайтын ұйымдарға тән. Саны 
бойынша мұндай ұйымдар аз. Тапсырыстың нақты орындалуы-
на бағытталған ұйымдарға кәсіби біліктігі жоғары маркетологтар 
мен инеженерлік қызметтің болуы тән, себебі мұндай ұйымдар 
шеңберінде модельденетін ерекше бизнес-үдерістер - бұл : а) 
тапсырыс портфелін қалыптастыру бойынша бизнес-үдерісі; 
ә) тапсырысты орындау технологиясын жоспарлау бойынша 
бизнес-үдерісі, оны орындаудағы басты рөлді инженерлік ой 
атқарады. Оларға су көліктерін жасау кәсіпорындары, құрылыс 
және монтажды құрылыс ұйымдары, ұсақсериялы, бірлік, экс-
перименталдық өнімдерді өндіруге маманданған фирмалар кіреді. 

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: