Тақырыбы: «Қазақстанның физикалық географиясы» Тақырыбы: Қазақстанның физикалық географиялық орны, ауданы және шекаралары
Тақырыбы: Қазақстың қатпарлы даласы (Қазақтың ұсақ шоқысы )
жүктеу/скачать 77,72 Kb.
|
| Тақырыбы: Қазақстың қатпарлы даласы (Қазақтың ұсақ шоқысы )
Қазақтың ұсақ шоқысы мен Үстірт физика-географиялық елі ежелгі таулзы аймақтың қалдығы болып саналады да оның шеткі бөліктері борпылдақ тау жыныстарынан түзілген. Мұндағы бұзылу процестері полезоұйдың орта кезінене басталған. Соны мен бірге бұл аймақ кембриге деейінгі және полнзойдың орта кезінен басталған. Каледон және герциндіу тоау түзілісі кезінде бұл тау жыныстары күшті диспокацияға ұшырап, ұсақ шоқылы жер бедері қалыптасуының алғашқы кезең і қалыптасуы басталды. Денудация процестерінің нәтижесінде бұзылзуға шыдамды боллып келетін аласа таулы ежелгі пенеплен қалыптасты. Ал қазіргі кезде көптеген аймақтарда сақталған . Неогенді әлсіз көтерулер мен төмен түсулер әсерінен денудациялық және акумулятивтік жазықтар ппайда болады. Төрттік кезеңннің ортасына қарай көтеріңкі жазықтарда эрозиялық тілзлімденуден суайрықтық беткейлер , шоқылы төбелер, қырқалар мен жондар түзеді. Қазақтың ұсақ шоқысы мен Үстірт елінің территориясы 2 облысқа бөлінеді: 1) Қазақ ұсақ шоқысы. 2) Орал маңы торғай. А)Қазақтың ұсақ шоқысы өлкесі- Қазақстанның рталық және шығыс балігін қамтитын физ-георафиялық өлке. Жер бедері қыратты ,ұсақ шоқылы және аласа төбелі болып келген жазық болып табылаады. Батысы Торғацй ойысынан басталып , шығысы тарбағатайдың батыс сілеміне дейігн созылып жатыро.Солтүстігі Батыс сібір жазығынан , оңтүстігі Бетпақдалаға және Балқаш көліне ұласады. Өлекенің ең биік нүктесі 1565м (Ақсоран тауы) .Өлкенің гипсометрлік құрылымыортасынан шетіне қарай аласарып отырады. Өлкенің кейбір жерлерін мезокайназой шөггінділері географиялық және климаттық жағдайларына қарай 3 зонаға және 8 провинцияға бөлінген. 1.Дала зонасындағы Көкшетау провинциясы- Сарыарқаның солтүстігі Көкшетау қыратын қамтиды. Абс-к биіктіігі 947м. Кристалды фундаментті архей, протерозойдың кварцит кристалды тақтатастарынан түзілген. Өзендеріне Иманбұрлық, Зеренді, Бурабай, УҮлкегн және кіші Шабақты, Шортьанды көлдері жатады. 2.Қуаң дала зонасындағы Атбасар провинциясы- солтүстігі Көкшетау қыраты, оңтүстігі Теңіз ойысы, батысында Терісаққан, шығысында Нұра өзен аңғарларында көтеріңкі келген Атбасар жазығын қамтиды.Абс-к биіктігі 450м. Қара топырақты далалары мен оңтүстіктің қара топырақты аудандары ауыл шаруашылығына тиімді болып келеді. 3.Теңіз провинциясы- солтүстіктен атбасар жазығы мен оңтүстікте Сарысу айрығындағы ұсаақ шоқылық, шығыста Ерментау аласа таулы төбелері мен батыста терісақан өзен аңғарынгың аралығында орналасқан. Абс-к биіктігі 500м.Провинция жерінде Қорғалжын өқорығы лорналасқан. 4.Баянауыл-Қарқаралы провинциясы- Орталық Қазақстанның солтүстік шығыс бөлігін алып жатыр, каледоен қатпарлы белде уінде қалыптасқан, полезойдың шөгінді вулкандық қатпарынан түзілген. Таулы массивтеріне Бжаянауыл, Қоощйтас, Қарқаралщы жатады. Жер асты суына өте бай.Өзен аңғарлзарында егіншілік дамыған. Твау жыныстарының геологиялық қалыптасу кезеңдеріне қарай Қарағанды көмір бассейіні осы провинция территориясында қалыптасқан. 5.Шөлейт зонасындағы Ұллытау провинциясы- Сарыпрқаның оңтүстік батыс шетщіндегі Ұлытау тауын және ұсақ шоқыға келіп тірелетін таулдзы массивтерді қамтиды. Абс-к биіктігі 1134м. Ұлытау тектоникалық кембриге дейінгі кезеңдерде жаралып, каледон тау түзілісі кезінде күрделі өзгеріске ұшыраған Қазақ қалқанының көне құрылымдарының бірі. Бұл провинцияда ұсақ шоқының шөлдаланың ландшафты басым болып келеді. Сондықтан мал жайылмы тиімді. 6.Сарысу –Қызылжар провинциясы- Ұлытаудан шығысқа қарай Теңіз-сарысу айрығындағы көтеріңкі өңірді қамтиды. Абс-к биіутігі 602м. Провинциянгың оңтүстік батысында атақты Жезқазған мыс комбмнаты орналасқан.Провинцияның топырақ жамылғысында сортаң топырақтың үлесі басым, сондықтан суармалы егіншңлік пен мал шаруашылығы ұйіымдастырылжған. 7.Қызылжар провинциясы- Орталық Қазақстанның анағұрлым көтеріңкі бөлзігін алып жатыр.Абс-к биіктігі 1565м.Пшалезойдың шөгінді және эфузиялық жыныстарымен көмкерілген. Даланың және шөл даланың ландшафттары басым келеді. 8.Шыңғыстау провинциясы- Сарыарқаның шығысындағы Шыңғыстау жотасын қамтиды. Солтүстік шығысында Шар өзенінің тектоникалық аңғары мен шектесіп Алтай таулы облычсынан боліп тұрады. Шығысында Зайсан таулзарының қазан шұңқырларына оңтүстіәк шығысында Тарбағатай жотасына жалғасып жатады. Топырағы Қызыл қоңыр, өсімдігі бетеге жусанды түрлер. Б)Орал маңы Торғай облысы. 2провинцияға бөлінеді. 1.Орал маңы . 2.Жоғарғы Торғай. 1.Орал маңы провинциясы герциндік және каледон қатпарлық белдеуіндегі Оралсырты құрылымында денудациялық жазық ретінде қалыптасқан және полезой мен протерозойдың метаморфты , шөгінді және интрузивті шөгінділнрінен түзілген. Ал аридті –денудациялық жазықтары тауалды ойыстарында қалыптасып юри шөгінділері мен көмкерілген. Провинцияның геологиялық құрылысында бор дәу ірінде пайда болды. 2.Жоғарғы Торғай провинциясы- Торғай ойысының солтүстік бөлігін қамтиды. Палеоген кезеңінде Торғай ойысы Тұран және Сібір теңіздерін бііріктіріші үлкен бұғаз болған. Неогенде олрал таульапры мен Сарыарқадан басталатын өзен аңғарлары пайда болған. Провинцияның абс-к биіктігі 100-300м. Жер асты сулары құмды сазды шөгінділерде пайда болған. Топырағы –қара, күңгірт каштан, сор және карбонатты. Өсімдіктерден шөптесінді бетегелі түрлері дамыған. Провинцияның табиғат кешендері дәнді дақылдар енгісі мен сүт ет бағытындағы мал шаруашылығында пайдаланады. жүктеу/скачать 77,72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|