Тақырыбы: Өлшемдер мен шкалалар

әлеуметтік
өлшемдерде, оның ішінде педагогикалық және психологиялық 
өлшеулерде
өлшеуіштер өте жақсы болуы мүмкін. Шынында да, оқушыда 
қалыптасқан
немесе қалыптаспаған нақты ақыл
-
ой әрекетін анықтау үшін 
шындықты қажеттілікпен салыстыру қажет. Бұл
жағдайда қажет нәрсе 
- 
бұл 
мұғалімнің басында бар идеалды модель.
Айта кету керек, тек кейбір психологиялық
-
педагогикалық құбылыстарды 
өлшеуге
болады. Олардың көпшілігін өлшеу мүмкін емес, өйткені бұл 
құбылыстардың
стандарттары жоқ, онсыз өлшеу мүмкін емес.
Белсенділік, сергектік, енжарлық, шаршау, шеберлік, дағды және т. б. 
сияқты құбылыстарға келетін болсақ, оларды физикалық мағынада өлшеу 
мүмкін емес, өйткені белсенділік, енжарлық, Сергектік және т. б. стандарттары 
жоқ.
Біз өлшем туралы жалпы түсінікке ие боламыз.
Анықтама 3.1. Өлшеу дегеніміз
-
белгілі бір ережелерге сәйкес сандарды 
объектілерге немесе оқиғаларға жатқызу.
Өлшеу
процесінде біз қабылданған математикалық өлшеу моделіне сәйкес 
сандар түрінде нақты оқиғаларды, құбылыстар мен қасиеттерді ұсынамыз.
Өлшеудің
негізгі мәні
-
объектілерге қатысты сандармен жасалатын 
операциялар өлшенетін мүліктің күйі бойынша осы объектілерді бір
-
бірімен 
салыстыруға мүмкіндік береді. Өлшеу жүргізілетін ереже өлшеу түрін
- 
"өлшеу 
шкаласын"тудырады.
Анықтама 3.2. Масштаб
-
бұл объектілердің қасиеттерін өлшеу нәтижелерін 
оларды белгілі бір сандық жүйеге ретке келтіру арқылы бекіту құралы, онда 
жеке нәтижелер арасындағы қатынас тиісті сандармен көрсетіледі. Ретке 
келтіру процесінде іріктеменің әрбір элементіне шәкілде байқалатын 
нәтиженің орнын белгілейтін белгілі бір балл (шкалды индекс) сәйкес 
қойылады
. 
Анықтама 3.3. Масштабтау 
- 
бұл бастапқы эмпирикалық деректерді оларды 
масштабты бағалауға аудару арқылы ретке келтіру операциясы. Масштаб 
бақыланатын құбылыстарды реттеуге мүмкіндік береді, ал олардың әрқайсысы 
сандық баға алады (сандық). Масштабтау зерттелетін құбылыстың төменгі 
және жоғарғы сатыларын анықтауға көмектеседі.
Психологиялық
-
педагогикалық зерттеулерде с. Стивенсон ұсынған шкала 
классификациясы қолданылады (суретті
қараңыз.1), оған сәйкес әртүрлі 
ережелермен байланысты өлшеудің төрт негізгі әдісі өлшеу шкаласы деп аталады 
(номиналды, реттік, аралық және қатынас шкаласы).
 
1. Номиналды шкала (атау шкаласы, метрикалық емес), оны өлшеу емес, жіктеу 
деп санау дұрысырақ болар еді, барлық объектілерді кез
-
келген белгі 
(айырмашылық) бойынша топтарға бөледі. Бұл белгілерге белгілі бір сандар (код) 
беріледі, бұл эксперименттік деректерді одан әрі өңдеу кезінде ыңғайлылықты 
тудырады. Номиналды шкала бойынша объектілер арасында сандық қатынас жоқ.
Мысал 2. Сынып оқушылары екі санатқа бөлінеді және белгіленеді: қыздар 
- 01, 
ұлдар 
- 02. 
Тәртіп бұзушылардың топтары және оларды белгілеу (кодтау): сабақта 
- 1, 

көшеде 
- 
2, үйде 
- 3. 
Мектеп түлектерін даярлаудың ГЭФ талаптарына сәйкестігін тексеру 
барысында аттестатталған және аттестацияланбаған оқушылар тобы пайда болады.
2. 
Рет
шкаласы (реттік, дәреже, тапсырыс) әр түрлі объектілердегі кез
-
келген 
белгінің немесе қасиеттің айырмашылық дәрежесін өлшеуге (белгілеуге) арналған. 
Реттік шкаланың ең жарқын мысалы
-
студенттердің ZUN бағалау жүйесі. Ол үшін 
өлшемдер мен өлшеудің әртүрлі әдістері жасалды. Жеке тұлғаның басқа 
қасиеттерін сандық бағалау үшін реттік шкаланы қолдану әлдеқайда қиын (оқу 
процесінде). Реттік масштабтаудың (өлшеудің) бірнеше түрі бар):
* ранжирлеу (қатар),
* топтастыру (топтар бойынша саралау),
* жұптық салыстыру,
* рейтинг әдісі,
* полярлық профиль әдісі.
Ранжирлеу. Зерттелетін объектілер қандай да бір САПАНЫҢ айқындылық 
дәрежесі бойынша қатарға орналастырылады
(ретке келтіріледі). Бұл сериядағы 
бірінші орынды осы сапаның ең жоғары деңгейі бар объект алады және оған ең 
жоғары балл беріледі (сандық мән өздігінен таңдалады). Содан кейін рейтингтік 
қатардың әр объектісіне алынған орындарға сәйкес төменгі бағалар беріледі.
Бақылау объектілерінің бүкіл жиынтығын өлшенетін белгінің дәрежесі 
бойынша бір
-
бірінен айқын ерекшеленетін бірнеше дәрежеге топтастыру.
Мысал: сынып оқушылары ЗУН бес балдық бағалау жүйесіне сәйкес үздіктер, 
хорошистер және т. б. болып бөлінеді.
Жұптық
салыстыру. Оқушылар қандай да бір сапа бойынша бір
-
бірімен 
(әрқайсысы әрқайсысымен) салыстырылады. Егер олар бірдей болса, онда әркім 
ұпай алады. Егер осы САПАНЫҢ біреуі екіншісіне қарағанда көп болса, біріншісі 
екі ұпай алады, екіншісі 
- 
0 (дөңгелек жүйедегі спорттық ойындардағыдай). Әр 
оқушы алған ұпайларды қорытындылай отырып, біз әр оқушы үшін осы 
САПАНЫҢ даму деңгейінің сандық көрінісін аламыз (оның дәрежесі).
Рейтинг. Бұл қабылдауда Объектіні бағалау құзыретті сарапшылар тобының 
бағалау пікірлерін орташаландыру арқылы жүргізіледі. Бағалаудың жалпы 
критерийлеріне ие бола отырып (реттік шәкілде, баллдарда) сарапшылар бір
-
біріне 
тәуелсіз (ауызша немесе жазбаша нысанда) өз пікірлерін шығарады. Сараптамалық 
бағалаудың орташа нәтижесі өте объективті және рейтинг деп аталады.
Полярлық профильдер әдісі. Бұл әдіс шартты шкаланы бағалау үшін қолдануды 
қамтиды, оның экстремалды дәлдігі белгінің қарама 
- 
қарсы мәндері болып 
табылады (мысалы, жақсы 
- 
жаман, жылы
-
суық және т.б.). Полюстер арасындағы 
аралық бөліктердің еркін санына (балл) бөлінеді.
3. Интервалдық шкала (интервалдық ниет, метрикалық) 
- 
бұл объектілер 
арасындағы қашықтық анықталған және барлық объектілер үшін жалпы тұрақты 
өлшем бірлігі қарастырылған объектілерге сандарды беру. Басқаша айтқанда, 
аралық шкалада өлшем бірлігі мен масштабы енгізіледі. Шкаланың нөлдік нүктесі 
еркін таңдалады.
4. Қатынас шкаласы (метрикалық) интервалдан тек оның нөлдік нүктесі ерікті 
емес, бірақ өлшенетін қасиеттің толық болмауын көрсетеді. Бұған кез
-
келген 
жиынтықтың объектілерін қайта есептеу арқылы алынған барлық сандық 
мәліметтер кіреді (студенттер саны, сабақтар және т.б.).
№ 
4 
дәріс

жүктеу/скачать 372,95 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: