Тақырыбы: Себеп, мақсат, шарт бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемдер
жүктеу/скачать 243,51 Kb.
|
11-апта. Дәріс. Сөзжасам.
- Бұл бет үшін навигация:
- Ал түбір сандарда жымдасқан морфемалардың ізін күрделі сандарға түсіреді.
- Қандай өзгерістер
- Есептік сандардың сөзжасамы.
Сан есімнің сөзжасам жүйесінің басқа сөз таптарынан ерекшелігі бар. Сан есім басқа сөз табынан жасалмайды, сан есім сөзжасамы өз ішінен шықпайды. Көне заманнан келе жатқан сандық атаулар. Олардың толығу арнасы жоқ (тек екі, үш сөз). Орхон-Енисей жазба ескерткіштерінде сан есімнің сөзжасамы белгілі дәрежеде қалыптасқан ондықтар екі атаумен екон – жиырма, төртон – қырық. Бізде қазір 1- ғана сақталған. Сан есімнің синтетикалық тәсіл арқылы жасалуы белгілі бір қосымшаларға байланысты. Қосымшаларға кедей сөз табы. -ншы, -нші, -ыншы, -інші. Көне қосымшалардан -ыз, -із (сегіз, тоғыз), -ты, -ті (алты, жеті) этимологиясы белгісіз.Ал түбір сандарда жымдасқан морфемалардың ізін күрделі сандарға түсіреді.Алтмыш, етмеш, сексен, тоқсан дегенде зерттеушілер Н.К.Дмитриев, К.Мусаев, екінші компоненттер он сөзінің өзгерген түрі деп санайды. Бірақ мұндағы бір жағдайды Ә.Хасенов еске салады. Чуваш тілінде меш перемеш, вунамеш бірінші, екінші деген аффикс мағынасында, сондықтан оны ондық мәнінде деуге негіз жоқ дейді. Бірақ С.Малов пікірі он дегенді дәлелдейді (-пыс, -мыс).Алтмыш, етмеш, сексен, тоқсан дегенде зерттеушілер Н.К.Дмитриев, К.Мусаев, екінші компоненттер он сөзінің өзгерген түрі деп санайды. Бірақ мұндағы бір жағдайды Ә.Хасенов еске салады. Чуваш тілінде меш перемеш, вунамеш бірінші, екінші деген аффикс мағынасында, сондықтан оны ондық мәнінде деуге негіз жоқ дейді. Бірақ С.Малов пікірі он дегенді дәлелдейді (-пыс, -мыс).Қандай өзгерістер?1) Қазіргі кезде бірлік пен ондық сандардың тіркесі өзгеріске түскен. Мысалы, ертедегі түркі тілі кезінде алдымен бірлік содан соң ондық айтылған. 22 – екі отыз. Алдымен бір ондыққа жетпеген бірлік, одан кейін толуға тиісті ондық. 2) ондықтарды екі түрде атау да бар, сақталған: он жиырма, екі он, үш он.Есептік сандардың сөзжасамы.Есептік сандардың сөзжасамы.Есептік сандардың құрамы ерекше. Оған орыс тілінен енген миллион, миллиард, триллион сандарынан басқа сандар басқа тілден сөз ауысу арқылы жасалмаған дара сандармен қатар күрделі сандар бар. Сан есімде, негізінен, аналитикалық тәсіл басым дедік, ол есептік сандарға қатысты. Ішкі құрылымындағы сандық қатарлар бірлік, ондық, жүздік, мыңдық, миллион сандарының қатарлары өсіп отырады.жүктеу/скачать 243,51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|