Талғат сайрамбаев
жүктеу/скачать 2,81 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жастайымнан таңдағаным, жаттағаным
- , ернінің емеуріні- нен танып
- §39. Жатыс жалғаулы сөз тіркестері
| Алыстан сермеп,
Жүректен тербеп Шымырлап бойға жайылған (Абай). 2. М е з г і л д і к . Бұл мағынада бағыныңқы сөз мезгіл мəнді жəне кісінің жас мөлшерін білдіретін есімдер болады да, басыңқы сөз көбінесе қабылдау мəнді етістіктер болады, мысалы: былтыр- дан білемін, жастайымнан түсінгенмін. Жастайымнан таңдағаным, жаттағаным – Москва (Х.Ерға- лиев). Мен Есенді кішкентайымнан білемін. Былтырдан қалған жұмыс жоқ. 3. С е б е п - с а л д а р . Бұл мағынада жұмсалатын сөз тіркесінің шығыс жалғаулы сыңары есімше не қимыл есімі болады, мыса- лы, ұялғаннан қызарды, түсінбегендіктен қателесті, ұйықтап қалғандықтан кешікті. Жақып қуанғаннан күліп жіберді (Ғ.Мүсірепов). Жабай өзінің білместігінен үялыңқырап қалды. Мүмкін, саны бесеу болғандықтан «бестік» деп аталатын шығар (Ə.Сəрсенбаев). Көптен көрмегендіктен Ботакөз апасын сағынған (С.Мұқанов). 4. Амал. Шығыс жалғаулы есімдер етістіктермен тіркескенде қимылдық амалын (қалай болғанын) білдіреді, мысалы: етпетінен құлау, даусынан тану, мұртынан күлу. Бұл үйдің адамдары... бірін-бірі қабағынан, ернінің емеуріні- нен танып əдеттенген. Қызын қабағынан танитын анасы оның ойын бөлген жоқ (Ғ.Мұстафин). Қолынан келген қонышынан басады (Мақал). §39. Жатыс жалғаулы сөз тіркестері Басқаларына қарағанда, жатыс жалғаулы есімдерді меңгере алатын етістіктердің саны онша көп емес. Олардың көпшілігі 622 Қазіргі қазақ тілі заттың күйін білдіретін салт етістіктер: отыру, тұру, жүру, жату, кездесу, ойнау, қону, көру, көрсету, ұйықтау, қалғу, сүйену, жы- лау, ескеру, үйрену, ұнау, құру, т.б. Мұндай етістіктермен тіркесетін жатыс жалғаулы есімдер мы- нандай қатынастарда жұмсалады: а) О б ъ е к т і л і к (толықтауыштық). Объектілік қатынастағы ондай сөз тіркестерінің мағыналары қимыл процесінің қандай з а т т ы ң ү с т і н д е не қандай затпен б а й л а н ы с т а болатынын, бірдеңенің кімде екенін білдіреді, мысалы: өмірде кездесу, заңда көрсетілу, ойда сақтау, күресте озу, сөзде тұру. Бүгінгі күресте көрсеткен күшіңді өлеңге шығар (С.Мұқа- нов). Олар мал шаруашылығын өрге бастыруда зор рөл атқаруға жүктеу/скачать 2,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|